Baleinwalvissen - waar de grootste walvissen onder vallen die we kennen - blijken een uniek strottenhoofd te hebben ontwikkeld waarmee ze geluid produceren. Alleen kunnen ze daarmee één belangrijk probleem niet oplossen: zich verstaanbaar maken tussen onze luidruchtige scheepvaart. Onderzoeker Coen Elemans van de universiteit van Southern Denmark vertelt hoeveel geluk ze hadden bij dit onderzoek, hoe anders deze structuur bij de dieren werkt en waarom die er ook voor zorgt dat ze niet aan ons lawaai kunnen ontsnappen.  Lees hier meer over het onderzoek: Baleen whales evolved a unique larynx to communicate but cannot escape human noiseSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Uit eerdere studies bleek al dat alleen sporten in het weekend even gezond is voor je hart als het verdelen over de week. Volgens nieuw onderzoek geldt hetzelfde voor afvallen.    Als je traint voor een specifiek sportdoel, of je wilt je spieren op een bepaalde manier opbouwen, dan zou een ander schema mogelijk beter werken, maar al je sportactiviteit concentreren in een langere sessie op één of twee dagen is voor de gezondheid van je hart en het verliezen van gewicht geen probleem, zeggen onderzoekers.   In dit nieuwe onderzoek is gekeken naar 9600 mensen tussen de 20 en 59 die in drie groepen waren verdeeld: niet actief, weekend sporter, of regelmatige sporter. Van deze mensen hadden ze ook meetgegevens over hun lichaamssamenstelling.  De onderzoekers vonden een link tussen de twee actieve groepen en het hebben van minder vet, ten opzichte van de niet actieve groep. Of de sporters hun training nou concentreerden op één dag of het verdeelden over kortere sessies gedurende de week. Mits je in totaal maar in de buurt van de aanbevolen hoeveelheid beweging komt. Goed nieuws dus voor de weekend warriors onder ons.   Er is meer onderzoek nodig om deze resultaten te bevestigen, maar de les die we volgens deze wetenschappers alvast kunnen onderstrepen is: iets is altijd beter dan niets.  Lees hier meer over het onderzoek: Study: whether you exercise regularly or one-to-two days a week, weight loss is possible En hier meer over het onderzoek naar sporten en hartgezondheid: Alleen sporten in het weekend is even gezond voor je hart, zeggen onderzoekersSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Al twee jaar is het oorlog in Oekraïne. Hulporganisaties doen hun uiterste best om de miljoenen vluchtelingen te helpen. Maar daarmee kunnen ze niet voorkomen dat er nog elke dag mensen sterven. Maar het zijn niet alleen de mensen die hulp nodig hebben. Sommige reddingswerkers zijn juist die kant opgegaan om de dieren van Oekraïne te helpen. Annelyn Close bijvoorbeeld, van het IFAW. Ze vertelt meer over hoe de afgelopen twee jaar zijn geweest en wat de grootste zorgen op het moment zijn.  Lees hier meer over wat er voor de dieren in Oekraïne wordt gedaan: IFAW biedt noodhulp aan dieren in OekraïneSee omnystudio.com/listener for privacy information.

De Europese ruimtevaartorganisatie heeft Nederland groen licht gegeven voor de bouw van twee nieuwe satellieten die wereldwijd uitstoot in kaart gaan brengen.   We zijn hier nogal goed in het bouwen van instrumenten voor klimaatmonitoring vanuit de ruimte. Zo spoort het Nederlandse satellietinstrument TROPOMI al sinds 2017 wereldwijd het broeikasgas methaan op.  En terwijl TROPOMI rond de 5 procent van de uitstootbronnen in beeld kan brengen, kan dat met opvolger TANGO straks voor 75 procent van de bronnen.  Ook kan TANGO straks inzoomen tot op de schaal van een huizenblok. En wordt in de missie naast naar methaan onder andere ook naar CO2 gekeken.   Dit zal het mogelijk maken om straks de uitstoot van één enkele fabriek of centrale te kunnen controleren. Wat overheden, wetenschappers en bedrijven wereldwijd helpt om te checken of klimaat- en milieuregels wel worden nageleefd. Want wat op papier wordt opgegeven, klopt lang niet altijd met de praktijk.   Het duurt nog wel even voor de twee satellieten gelanceerd worden, aangezien ze nog gebouwd en getest moeten worden. Naar verwachting kunnen ze 2027 aan de slag. Lees hier meer over de missie: ESA kiest Nederlands satellietsysteem voor lokale emissiemonitoringSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Met behulp van de Very Large Telescope in Chili hebben astronomen de helderste quasar in zijn soort waargenomen.   Quasars zijn de heldere kernen van verre sterrenstelsels. Ze worden van energie voorzien door superzware zwarte gaten. In dit geval is dat een zwart gat dat per dag een zonsmassa aankomt, waarmee het ook het snelst groeiende zwarte gat is dat we kennen.  De nu ontdekte quasar is zover van de aarde af, dat zijn licht er meer dan 12 miljard jaar over heeft gedaan ons te bereiken. De schijf aan materie die zich rondom zijn zwarte gat heeft opgehoopt is ongelooflijk helder. 500 biljoen keer zo fel als onze zon.   In 1980 was deze heldere kern al eens vastgelegd, maar vervolgens afgedaan als iets anders, want: te fel om een quasar te kunnen zijn. Er waren nieuwe metingen met de VLT voor nodig om te bevestigen dat het er toch echt eentje was. En wat voor één. Lees hier meer over de ontdekking: Astronomen (her)ontdekken recordbrekende quasarSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Onderzoekers zijn erin geslaagd om met een slim horloge en een nieuw algoritme betrouwbaar te meten of de bloedsomloop stilvalt bij een patiënt, zoals ook gebeurt bij een hartstilstand. Technisch geneeskundige Roos Edgar en cardioloog Judith Bonnes van het Radboudumc vertellen in deze audio meer over het onderzoek en de vervolgstappen.  Meer lezen over het onderzoek - dat door de Hartstichting werd geïnitieerd - kan hier: Mijlpaal: hartstilstand betrouwbaar vast te stellen met slim horlogeSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Microdoseren is het regelmatig innemen van hele kleine hoeveelheden psychedelica, zoals LSD, truffels of mescaline wat je in cactussen vindt. Dat is niet om te trippen, maar om net een beetje creatiever of gefocust te worden. Maar werkt dat wel? Elke woensdag komt de Universiteit van Nederland langs. Met vandaag: Eliane Neuteboom.See omnystudio.com/listener for privacy information.

De hartslag en de ademhaling van te vroeg geboren baby's worden nu nog in de gaten gehouden met elektroden die op de huid worden geplakt, maar daar heeft een startup iets beters voor bedacht: een draadloze band.  Fabio Bambang Oetomo, CEO van Bambi Medical, vertelt meer over hoe de Bambi Belt werkt, waarom het nodig was om iets anders te ontwikkelen dan de bestaande middelen en hoe de reacties uit de praktijk zijn. Technisch gezien is de band al goedgekeurd. Momenteel kijkt het Máxima Medisch Centrum in Veldhoven hoe hij in de workflow van de afdeling past. Zowel de verloskundigen als de ouders hebben tot nu toe positief gereageerd. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Het zou zomaar eens kunnen dat je er een wandelingetje overheen hebt gemaakt: de bijna 400 ongelooflijk goed bewaard gebleven fossielen van 470 miljoen jaar oud die recent zijn ontdekt in het zuiden van Frankrijk in een dal van de Montagne Noire.   Ze werden gevonden door twee amateur paleontologen, die zelf ook meteen doorhadden dat ze op iets bijzonders waren gestuit. Het is namelijk één van de meest diverse en rijkste vondsten uit dat tijdperk. Dat maakt de ontdekking ontzettend belangrijk voor onderzoek naar ecosystemen uit die tijd.   Tussen de fossielen zitten stukken schelp, maar ook zeldzame zachtere lichaamsdelen die niet vaak bewaard blijven zoals spijsverteringskanalen. De enorm diverse groep organismen, waar onder meer garnaalachtigen tussen zitten, algen, sponzen en kwallen, bevond zich ooit helemaal bij de zuidpool, maar is wellicht verder naar het noorden getrokken toen temperaturen opliepen.  De fossielen zullen de komende tijd uitvoerig worden onderzocht. Daaruit zal moeten blijken hoe de organismes precies in elkaar zaten en hoe ze te linken zijn aan moderne verre familieleden. Wordt vervolgd dus. Maar voor nu: misschien toch net iets beter tussen je voeten kijken tijdens je volgende vakantiewandeling. Je weet het maar nooit. Lees hier meer over het onderzoek: New fossil site of worldwide importance uncovered in southern FranceSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Streektalen, die hoor je weinig op nationale radiozenders. Ook in het dagelijks leven neemt het gebruik ervan steeds verder af en daarmee ook onze algemene kennis over dit cultureel erfgoed. Daar hopen drie taalonderzoekers wat aan te doen. Met een bordspel dat iedereen kan spelen.  In deze audio hoor je taalwetenschapper Hedwig Sekeres van de Rijksuniversiteit Groningen. Meer informatie over het spel vind je hier: Streektaalstrijd.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Implantaten gemaakt van materiaal dat afbreekt, of dat zelfs bestaat uit levende cellen: onderzoekers van de TU Delft werken in verschillende labs aan de implantaten van de toekomst. Daarvoor zoomen ze onder andere in op hoe cellen en de moleculen in cellen reageren op verschillende soorten materialen. Ook worden er - inmiddels met behulp van AI - nieuwe materialen ontworpen die we eerder niet voor mogelijk hielden. Materialen die vervolgens een deur verder uit de 3D-printer komen, om daarna weer naast levende cellen onder een microscoop te belanden.  Onderzoekers Amir Zadpoor en Roderick Tas vertellen vanuit één van de labs meer over hun werk. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Zelfs voor taal tot onze beschikking staat, halen we al plezier uit elkaar een beetje voor de gek houden, grapjes maken en plagen. Nu vroegen onderzoekers zich af of dat plaaggedrag - wat mensen al laten zien als ze nog piepjong zijn - ook voorkomt bij apen.  Grappen maken lijkt makkelijk, maar er is flink wat sociale intelligentie voor nodig en de vaardigheid om vooruit te kunnen denken. Behoorlijk knap dus dat mensenbaby's zo jong als acht maanden al een beginnetje van dit gedrag laten zien.  En nu blijkt uit nieuw onderzoek dat dit ook voor apen geldt.   Bij orang-oetangs, gorilla's, bonobo's en chimpansees wisten de wetenschappers gedrag vast te leggen en bestuderen dat lijkt op ons spelend plagen, met elementen van verrassing en uitdaging erin, net als bij ons.   Omdat dit gedrag bij alle vier de grote aapsoorten werd gezien, vermoeden de onderzoekers dat deze voorloper van humor zich ten minste 13 miljoen jaar geleden al ontwikkelde in onze met apen gedeelde voorouders.  De apen lieten het gedrag vooral zien als ze ontspannen waren. Vaak was het de plager die het werk verrichte. Duwen met een stokje, aanstaren, aan haren trekken, in het gezichtsveld van de ander bewegingen maken, iets afpakken: het leek allemaal behoorlijk op wat wij als kinderen doen.   Onderzoekers als Jane Goodall hadden eerder al opgemerkt dat dit soort gedrag voorkwam onder chimpansees, maar dit was het eerste uitgebreide onderzoek onder meerdere soorten naar dit specifieke gedrag. Lees hier meer over het onderzoek: Do apes have humor?See omnystudio.com/listener for privacy information.

Er wordt hard gewerkt aan eiwitrijke alternatieven voor dierlijk vlees. Denk aan producten gemaakt van insecten, of kweekvlees. Koreaanse onderzoekers komen nu met een wel heel bijzonder recept: rijstkorrels met kweekvlees erin.   Volgens de onderzoekers heeft de poreuze binnenkant van een rijstkorrel de ideale structuur om dierlijke spier- en vetcellen in te laten groeien. Ook zijn er in rijstkorrels al stofjes aanwezig die deze groei stimuleren.   Het proces werd nog wat extra geholpen door de rijstkorrels een coating van vis-gelatine te geven. Vervolgens werden de spiercellen en vetcellen van koeien in de rijstkorrels gezaaid en na zo'n 9 tot 11 dagen in het lab was de vlees-rijst klaar.   Wat levert dat dan precies op? Rijst met 8 procent meer eiwit en 7 procent meer vet. Het idee is dat dit nog wel wat omhoog kan worden gebracht als aan de omstandigheden in de rijstkorrels gesleuteld wordt.   De onderzoekers menen hiermee een veilig en betaalbaar eiwitrijk alternatief te hebben ontwikkeld met een veel kleinere fossiele voetafdruk dan echt dierlijk vlees.  Of het ook smakelijk is, dat zal je zelf moeten beoordelen, mocht het ooit daadwerkelijk de weg naar de supermarkt vinden. Lees hier meer over het onderzoek: By growing animal cells in rice grains, scientists dish up hybrid foodSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Veel instrumenten die gebruikt worden om te opereren zijn ontzettend kostbaar, maar gaan toch na één keer gebruiken de prullenbak in. Dit moet anders als we de zorg willen verduurzamen en dat kan het ook, meent onderzoeker Tim Horeman van de TU Delft.  Hij laat het ons zien in zijn lab, waar de duurzame ontwerpen gemaakt en getest worden. Hij hoopt met zijn ideeën voor een nieuwe beweging te zorgen in de medische wereld, hoe moeilijk het ook is om dat in gang te zetten. Zelf mochten we ook even een operatie uitvoeren. Of dat een goed idee was hoor je aan het einde van deze aflevering. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Als we met elkaar in gesprek zijn gebruiken we veel meer dan alleen woorden. Denk aan gezichtsuitdrukkingen, knikjes, het hoofd schudden, of handgebaren. Het help allemaal om de boodschap of onze reactie begrijpelijker te maken.  Tijdens zo'n gesprek zijn onze hersenen constant bezig met het voorspellen van wat er gezegd gaat worden. Zouden we daarbij misschien die handgebaren gebruiken? Helpen die ons bij het vooruit denken?   Dat zoekt Marlijn ter Bekke van het Donders Instituut en het Max Planck Instituut samen met haar collega's uit. Hun laatste publicatie vind je hier: Hand Gestures Have Predictive Potential During Conversation: An Investigation of the Timing of Gestures in Relation to Speech. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Als je samen iets spannends meemaakt, word je sneller verliefd. Die wijsheid komt uit onderzoek uit de jaren '70. Maar zou dat nog steeds zo werken? Iedere woensdag komt de Universiteit van Nederland langs. Met vandaag: Loes van Langen.See omnystudio.com/listener for privacy information.

We hebben het allemaal wel eens voorbij zien komen in een misdaadserie of -film: aan de hand van de beestjes op een lichaam wordt door een forensisch expert bepaald hoe lang geleden iemand is overleden.   Dankzij een nieuw onderzoek, waarbij wetenschappers voor het eerst een netwerk van zo'n 20 soorten microben in kaart hebben gebracht die verantwoordelijk zijn voor het afbreken van dierlijk materiaal, moet dit straks een stuk nauwkeuriger kunnen.    Het proces achter de afbraak van plantenmateriaal, iets wat op grote schaal gebeurt in de natuur, begrepen we al een stuk beter. Dit onderzoek, dat jaren heeft geduurd, levert belangrijke kennis op over hoe buiten menselijk materiaal wordt afgebroken.  Voor het onderzoek lieten ze 36 lichamen bij drie verschillende forensische instituten afbreken onder verschillende klimaat- en bodemomstandigheden en tijdens verschillende seizoenen. Tijdens dat proces werden huid- en bodemmonsters bestudeerd.   Dit maakte het onder meer mogelijk om uit te zoeken welke microben er aanwezig waren, hoe die daar kwamen en hoe ze van invloed waren op het proces. Tot hun verrassing vonden ze steeds dezelfde soorten, ongeacht de omstandigheden.   Het bleek niet te gaan om microben die al in de bodem of in ons lichaam zitten. Het lijkt erop dat ze allemaal door insecten worden gebracht.    Omdat ook de timing waarop de verschillende soorten verschenen heel precies te voorspellen bleek, zeggen de onderzoekers hiermee een tool te hebben ontwikkeld waarmee veel accurater kan worden voorspeld hoe lang geleden iemand overleden is. Lees hier meer over het onderzoek: Groundbreaking study on decomposing microbes could help transform forensic scienceSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Bij het ontwerpen van veel voorwerpen wordt nog onvoldoende rekening gehouden met kindveiligheid. Dat geldt zowel voor voorwerpen als fietshelmen, als voor bankjes in bushokjes en andere objecten in de openbare ruimte.  In veel gevallen zijn de maten die hiervoor worden gebruikt (als ze al worden gebruikt) achterhaald of beperkt. Onderzoekers van de TU Delft hopen daar met nieuwe metingen iets aan te veranderen. Ze krijgen daarbij hulp van een heleboel kinderen en een 3D-scanner.  In deze audio hoor je onderzoeker Toon Huysmans. Lees hier meer over het KidsCAN-project: Help ons een veiligere wereld te creëren voor kinderen De TU Delft doet ook mee aan De Slimme Zorg Estafette 2024, onder andere door het organiseren van hun eigen Health Maand.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Sinds 2014 doen we in Nederland bevolkingsonderzoek naar darmkanker. Dat heeft er al voor gezorgd dat de ziekte vaker in een vroeg stadium al wordt opgespoord. Maar nu denken onderzoekers dat de test die hiervoor wordt gebruikt ook nog verbeterd kan worden. Zo'n 10 jaar werkten ze aan een nieuwe test en de laatste onderzoeken laten zien dat er inderdaad ruimte voor verbetering is. Onderzoeker Gerrit Meijer van het Nederlands Kanker Instituut vertelt er meer over.  Meer lezen over het onderzoek kan hier: Nieuwe test kan darmkankerscreening verbeterenSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Veel mensen zien zichzelf graag als behulpzaam en vrijgevig. Maar zijn we dat eigenlijk wel echt? Linh Vu van de Universiteit van Amsterdam en haar collega's doen hier onderzoek naar. In hun laatste werk keken ze naar het doneren van geld aan kinderen in nood. Wat bleek: als we alle informatie hebben over waar ons geld naar toe gaat, dan staat het er behoorlijk goed voor met onze vrijgevigheid.  In een eerdere aflevering bespraken we Waarom sommige mensen voor onwetendheid kiezenSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Laten we even vooropstellen dat je het beste een veilige beschutte plek kunt opzoeken als het onweert. Maar mocht je onverhoopt toch midden in een storm belanden, dan zou het weleens beter kunnen zijn om jezelf helemaal nat te laten regenen.  Er bestonden al wel wat theorieën hierover, er zijn - helaas - ook experimenten met dieren gedaan, maar het is zoals je zult begrijpen niet iets wat je makkelijk bij mensen kunt testen. Duitse onderzoekers hebben nu een poging gedaan met behulp van twee 3D-modellen van het menselijk hoofd.  Daarop smeerden ze een paar lagen met iets wat nog het meeste wegheeft van agar, het poeder dat van zeewier wordt gemaakt. De geleidende eigenschappen van ons eigen hoofd werden daarmee zo goed mogelijk nagebootst. Elk laagje kreeg ook een aantal elektroden.    Vervolgens werd één van de twee modellen natgemaakt met een spray van regenachtige vloeistof. Daarna werden de twee modellen blootgesteld aan een simulatie van 10 blikseminslagen. In beide gevallen trok er een stroomgolf over het hoofd heen.  Maar het natte hoofd had een lagere lading in de diepere lagen die het brein vertegenwoordigden en liet ook minder schade zien.   De wetenschappers zelf geven ook aan: meer onderzoek is nodig. Maar met deze resultaten willen ze wel verder. Het liefst zouden ze met behulp van meer van dit soort instrumenten beschermend materiaal ontwikkelen dat je zou kunnen dragen, bijvoorbeeld wanneer je wandelt, in een storm terechtkomt en nergens kunt schuilen. Lees hier meer over het onderzoek: Wet skin could save lives when lightning strikes, study finds See omnystudio.com/listener for privacy information.

Hij stamt uit begin jaren zeventig: de Schaal van Saffir-Simpson. Daarmee worden sindsdien - aan de hand van windsnelheid, luchtdruk en stormvloed - orkanen ingedeeld in één van vijf categorieën.  Qua windsnelheid begint categorie één bij 119 kilometer per uur. Categorie vijf begint bij windsnelheden van 250 kilometer per uur. Maar door klimaatverandering zijn stormen heviger geworden, zeggen wetenschappers in een nieuw onderzoek, wat volgens hen betekent dat er een extra categorie bij moet komen.   In de afgelopen 10 jaar zijn er al vijf megastormen geweest die in deze zesde categorie zouden vallen, met windsnelheden van meer dan 300 kilometer per uur. Ondanks dat het aantal orkanen niet lijkt toe te nemen, doet de heftigheid van de stormen dat wel, zou blijken uit satellietmetingen van de afgelopen 40 jaar.   Dit zou het gevolg zijn van de warmere water- en luchttemperaturen en de luchtvochtigheid. Lopen die temperaturen verder op, dan zal die hevigheid van stormen ook verder toenemen. En daar moet in de orkaanschaal, die natuurlijk ook dient als waarschuwingsinstrument, rekening mee gehouden worden.   Het zal niet de eerste schaal zijn die aangepast wordt aan het klimaat. Zo voegde Australië recent de kleur paars toe om extreme hitte in weerkaarten te kunnen aantonen en kreeg de hittestress-schaal voor koraal in de VS er drie nieuwe zware categorieën bij. Het National Hurricane Center van de VS heeft nog niet gereageerd op de publicatie over de schaal voor orkanen, die ooit mede door hun directeur in het leven werd geroepen. Voorlopig dus nog geen officiële categorie 6. Lees hier meer over het onderzoek naar orkanen: Hurricanes becoming so strong that new category needed, study says en hier meer over de nieuwe hitte-stress schaal voor koraal: ‘Literally off the charts’: global coral reef heat stress monitor forced to add new alerts as temperatures riseSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Als je een blauwe bes perst, dan krijg je geen sap van dezelfde blauwe kleur. Daarin zie je eerder de dieprode pigmenten die schuilgaan in de schil terug. Dat moet betekenen, dachten onderzoekers, dat de kleur die wij zien ergens anders vandaan komt. Wat is hier aan de hand?    Na zorgvuldig onderzoek blijkt nu dat de kleur afkomstig is van de structuur in het waxlaagje op de schil. De manier waarop de kristallen in dat buitenste laagje zijn opgebouwd zorgt ervoor dat het licht dat op de bessen valt zo wordt weerkaatst dat wij en sommige andere dieren het zien als blauw.  Natuurlijk hebben ze ook even geprobeerd of dit ook na te maken is. En dat lukte inderdaad. In het lab creëerden ze een coating van de wax die ze hadden geoogst. Niet meer dan twee micron dik. Het weerkaatst minder goed dan het echte werk, maar is voor ons wel overduidelijk blauw van tint.   De onderzoekers hopen dat ze hiermee een nieuw soort verf kunnen maken. Eentje die duurzaam, biocompatibel en zelfs eetbaar zou kunnen zijn. Misschien is het zelfs mogelijk om de andere natuurlijke eigenschappen van de wax te behouden. Zo heeft het laagje op vruchten bijvoorbeeld ook een zelfreinigende werking. Lees hier meer over het onderzoek: Scientists reveal why blueberries are blueSee omnystudio.com/listener for privacy information.

In tegenstelling tot mensen zijn zebravissen ontzettend goed in het laten teruggroeien van beschadigd weefsel. Dit regeneratieve trucje willen we natuurlijk maar al te graag kopiëren, maar dan moeten we het eerst tot op de molecuul begrijpen. Dat doen we zeker nog niet helemaal, maar we komen wel steeds iets dichterbij. Eén van de onderzoekers die hier in is gedoken is Maaike Allers. Zij deed haar werk bij het Hubrecht Instituut en heeft net haar promotie achter de rug. Ze vertelt meer over waar ze precies naar hebben bekeken. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Kun je de honderd meter sprint volbrengen zonder te ademen? Ja, dat blijkt te kunnen. Iedere woensdag komt de Universiteit van Nederland langs, met het antwoord op een vraag waarvan je niet wist dat je hem had. Vandaag in de studio: Tuur Verdonck.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Op het Isle of Skye in Schotland is een nieuw soort pterosaurus ontdekt. Onder deze soort vallen de grootste vliegende dieren die ooit op aarde zijn voorgekomen. Van het dier zijn delen van de schouders, vleugels, poten en ruggenwerf gevonden. Veel van de botten zitten volledig vast in steen en kunnen alleen met CT-scans worden bekeken. De gevonden ceoptera, zoals hij is genoemd, verraste de onderzoekers, omdat de vliegende reptielen blijkbaar dus ook voorkwamen in de Middle Jurassic periode in het Verenigd Koninkrijk.  Dat geeft nieuwe kennis over belangrijke gebeurtenissen in de evolutie van de soort. Ze kwamen al eerder voor dan gedacht, bleven langer en verspreiden zich vrijwel over de hele wereld. Ook leefden ze op het eind naast de vliegende dino's die daarna evolueerden richting onze moderne vogelsoorten. Lees hier meer over het onderzoek: New species of Jurassic pterosaur discovered on the Isle of SkyeSee omnystudio.com/listener for privacy information.

We snappen steeds beter hoe bacteriën zich op slimme manieren verstoppen voor ons immuunsysteem en voor medicatie. Een Leidse onderzoeker dook voor haar promotie in één van de trucjes die we nog niet zo goed begrijpen. Ze bestudeerde ongevaarlijke bodembacteriën die zonder celwand kunnen leven en DNA uit hun omgeving op kunnen slurpen. Zouden ziekmakende bacteriën in ons lichaam dit ook doen, dan maakt dat ze dubbel zo gevaarlijk. Ze kunnen zich zonder celwand beter verstoppen en het opnemen en doorgeven van DNA kan zorgen voor resistentie. Nou zitten de bestudeerde bodembacteriën niet in ons lichaam, maar er zijn genoeg plekken - denk aan afvalwaterzuiveringsinstallaties - waar veel verschillende soorten bacteriën bij elkaar zitten. Waarvan in ieder geval sommigen dit trucje kunnen uitvoeren. Hoe beïnvloedt dit de verspreiding van ziektes en het ontstaan van resistentie? In deze audio hoor je Renée Kapteijn. Zij deed haar onderzoek bij het Instituut Biologie Leiden. Lees hier meer over de publicatie die eerder verscheen in Nature naar aanleiding van haar werk: Celwandloze bacteriën slurpen DNA uit omgeving op onderdeel van het grotere TargetBio-project.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Morgenochtend zal vanaf het Kennedy Space Center in Florida - naar alle waarschijnlijkheid, zoals dat gaat - een nieuwe klimaatsatelliet gelanceerd worden. Met aan boord: een nogal indrukwekkend instrument van Nederlandse bodem.  We spreken SRON-onderzoeker Aaldert van Amerongen over de laatste voorbereidingen, over wat het SPEXone-instrument dat ze met Airbus Netherlands bouwden precies gaat meten en wat ze daarmee hopen te kunnen zeggen over het klimaat. De verwachting is dat we dankzij deze metingen straks veel en veel meer te weten komen over de verschillende soorten fijnstofdeeltjes en hun effect op het klimaat. Daarover bestaat nu nog veel onduidelijkheid.  Lees hier meer over het instrument: SPEXone for PACESee omnystudio.com/listener for privacy information.

Langere ledematen: sterkere slagen. Voor sommige zwemkampioenen is dat zeker waar, maar hoe zit dat voor bacteriën? Net even anders, hebben onderzoekers ontdekt.   Zowel grote als kleine bacteriën gebruiken een piepklein zweepstaartje om zich voort te bewegen. Deze mini propellertjes helpen de bacteriën om eten te bereiken en aan vijanden te ontsnappen.   Nou zou je kunnen denken - en dat deden sommige onderzoekers ook: een langere loggere bacterie zwemt door zijn grootte tegen meer weerstand in. Grote bacteriën zouden daardoor langzamer voortbewegen dan kleinere.   Om dat te testen zijn de bewegingen van 25.000 bacteriën in hoge resolutie bestudeerd. En wat bleek: of ze nou 2, 4, of 6 micrometer lang waren: ze zwommen allemaal precies even snel. Namelijk zo'n 20 micrometer per seconde. Even ter verduidelijking: een micrometer is 0,001 millimeter. En dat alles lukt ze dankzij dat piepkleine zweepstaartje dat 100 keer per seconde rondzwaait.   Maar hoe doen de zware jongens dat nou? Want die extra weerstand is er wel. Die blijken extra zweepstaartjes te hebben, zodat ze de extra kracht in huis hebben om bij te blijven. Want verplaatsen als groep is een stuk veiliger, ook als je een bacterie bent.   Deze resultaten zijn naast interessant ook nog eens nuttig: ze kunnen belangrijk zijn in onderzoeken naar hoe infecties zich verspreiden en in onderzoek naar efficiënte kunstmatige microzwemmertjes. Lees hier meer over het onderzoek: Bacteria are evenly matched in swimming contests, no matter their sizeSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Astronomen hebben ontdekt dat de sterren in de buitenwijken van onze Melkweg trager hun rondjes om het centrum draaien dan werd gedacht. Dat zou volgens de onderzoekers betekenen dat we nog eens even heel goed naar bestaande donkere materie-modellen moeten kijken.  Hoe sterren aan de buitenranden van sterrenstelsels bewegen vertelt ons namelijk iets over de aanwezigheid van die donkere materie. Als die materie er niet zou zijn, dan zouden sterren ver van het midden van een stelsel vertragen.   In de jaren 60 en 70 werd al gezien dat dit bij veel stelsels niet het geval is: de sterren aan de buitenkant maken hun rondje even snel als de sterren dichter bij het centrum. De verklaring hiervoor moet een krans van donkere materie zijn. Het zwaartekrachtseffect daarvan zorgt ervoor dat de sterren blijven bewegen.   Nou zou je denken dat we onze eigen Melkweg door en door kennen. Maar omdat we er middenin zitten is iets als het meten van de bewegingen van die sterren best lastig.   Gelukkig brengt ruimtetelescoop Gaia momenteel zoveel mogelijk sterren in de Melkweg in beeld. Die data op zich liet nog geen afremming van sterren aan de rand zien, maar gecombineerd met data van APOGEE-grondinstrumenten zagen onderzoekers die afremming tot hun grote verrassing ineens wel.  Dat suggereert dat er in het midden van ons Melkweg minder donkere materie moet zijn dan werd gedacht. Wat er precies aan de hand is en waarom onze Melkweg hierin afwijkt van andere stelsels, dat zal toekomstig onderzoek moeten uitwijzen. Lees hier meer over het onderzoek: Study: Stars travel more slowly at Milky Way’s edgeSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Met dank aan de fruitvlieg hebben onderzoekers nieuwe ontdekkingen gedaan over de evolutie van mannelijke geslachtsdelen.   Ze keken hier naar secundaire geslachtskenmerken, daaronder vallen bij ons: lichaamshaar, borsten, de adamsappel, maar ook het mannelijke geslachtsdeel zelf. Eigenlijk alles wat zich in de puberteit ontwikkelt. Bij een pauw zijn dat bijvoorbeeld de staartveren. Bij insecten zijn het ook de externe geslachtsdelen.   En dat zijn de snelst evoluerende lichaamsdelen van dieren die er maar zijn. Ze vormen zich snel maar zijn door de tijd heen ook flink van vorm en grootte veranderd. Waarschijnlijk grotendeels door seksuele selectie: dat wat het meest werd gekozen of getolereerd door vrouwen.   Nou proberen onderzoekers natuurlijk steeds vaker zoveel mogelijk uit te zoeken over de genetische oorsprong van dit soort aanpassingen. En dus hebben ze eerst maar eens twee fruitvliegsoorten bestudeert. Waarbij ze keken naar een deel van de mannelijke geslachtsdelen.  Een soort flapjes waarmee het fruitvliegvrouwtje wordt vastgepakt tijdens de seks. Ze wilden specifiek hiernaar kijken omdat juist dat deel in de laatste 240.000 jaar enorm is veranderd. Zowel in grootte als in vorm. En ze ook nog flink verschillen tussen de twee soorten.   Zo kwamen ze er uiteindelijk achter dat één van de twee fruitvliegsoorten meer van het gen Sox21b had. En dat dat gen in die soort verantwoordelijk was voor veel kleinere flapjes. Nou kun je bij fruitvliegen natuurlijk iets wat je niet bij mensen kunt doen: genetische aanpassingen uitproberen.  Dat hebben ze ook gedaan. Ze hebben fruitvliegjes meer of minder van dat gen gegeven en zagen dat dit inderdaad de grootte en vorm van die geslachtsdelen beïnvloedde. En dat had weer invloed op hoe lang er gepaard werd met vrouwtjes.  Hiermee is het één van de weinige gevallen waarin het nu bekend is welke genen hier een rol bij spelen. Terwijl er heel veel insecten en dieren zijn waarbij die geslachtsdelen enorm zijn veranderd door de tijd heen.  Wat de onderzoekers nu kunnen doen is.. nog veel meer testen. Welke vorm en grootte geeft de mannetjes een streepje voor? Welke worden door de vrouwtjes vaker gekozen? Hoe is het van invloed op hoe lang er wordt gepaard?   En ook interessant: is het misschien zo dat de vrouwtjes beter hun eigen soort kunnen herkennen als die qua geslachtsgrootte heel anders zijn dan een andere soort? En zorgt dat ervoor dat die verschillen blijven bestaan?   Genoeg vragen om nog te beantwoorden. En dan hebben we het nog niet eens over de mens gehad. Lees hier meer over het onderzoek: Fruit flies give further insight into evolution of male genitalia driven by sexual selectionSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Anemoonvissen, zoals kleine Nemo en zijn vader, hebben dankzij Pixar een vrij schattige reputatie. Maar eigenlijk zijn de diertjes behoorlijk fel. Met veel overgave verdedigen ze hun woonplekken in zeeanemonen tegen indringers. Met name als het om indringers van hun eigen soort gaat.  Maar hoe weten die visjes eigenlijk dat ze te maken hebben met hun eigen soort? Hoe onderscheiden ze die van andere gestreepte anemoonvissen? Want die zijn er genoeg.  Om hierachter te komen creëerden onderzoekers een school van jonge Nemo's. Ze lieten ze opgroeien zonder ooit een andere vissoort te hebben gezien. Toen ze 6 maanden oud waren filmden ze de reactie van de vissen op verschillende andere soorten en op onbekenden van hun eigen soort.  En toen zagen ze het gebeuren: anemoonvissen van dezelfde soort - in het Engels de common clownfish - die met drie witte strepen, werden verreweg het hardst aangepakt. Vissen van een andere anemoonvissensoort, eentje zonder strepen aan de zijkant, werden soms bijna genegeerd. Terwijl andere soorten met twee strepen, of zelfs sommige met drie strepen mild werden gepest.   Om een beter beeld te krijgen van wat hier nou precies gebeurde, werden mini schooltjes van drie vissen apart gezet. Ze werden geconfronteerd met een volledig oranje vis van hun eigen soort, en eentje met één geschilderde streep, twee strepen, of drie.    Zo zagen ze dat de indringer met drie strepen het er weer flink van langs kreeg, terwijl de streeploze vissen en de vissen met één streep amper werden lastiggevallen. De vis met twee strepen werd het ook niet makkelijk gemaakt. Dat zou ermee te maken kunnen hebben dat anemoonvissen beginnen met twee strepen als ze jonger zijn.   Conclusie van de onderzoekers: Nemo kan tellen.  Lees hier meer over het onderzoek: Clownfish count stripes to distinguish friend from foeSee omnystudio.com/listener for privacy information.

De wat oudere mensen onder ons zullen het vast herkennen: de pijntjes nemen met de jaren toe. Maar is het simpelweg slijtage? Of zit het hem bijvoorbeeld ook in hoe onze hersenen pijn verwerken? En hoe zit het met de verschillen tussen mannen en vrouwen?  Vooral naar dat laatste hebben onderzoekers nu gekeken. Juist in oudere leeftijdsgroepen. Ze zagen een verminderde reactie in specifieke gebieden in het brein bij oudere vrouwen, terwijl ze dezelfde hoeveelheid pijn als oudere mannelijke deelnemers ervaarden.  De onderzoekers vermoeden dat de verminderde reactie betekent dat het pijnverkwerkingssysteem in de hersenen onder andere minder goed in staat is om pijnstilling in gang te zetten. En dat zou betekenen dat vooral oudere vrouwen gevoeliger zijn voor pijn. Lees hier meer over het onderzoek: Brain changes behind pain sensitivity may affect older women more Lees hier meer over het anesthesie-onderzoek dat wordt genoemd: Hormonal basis of sex differences in anesthetic sensitivitySee omnystudio.com/listener for privacy information.

Een boycot kan werken. Maar dan moet hij wel aan een aantal eisen voldoen. Welke, hoor je van historicus Peter van Dam van de Universiteit van Amsterdam. Elke woensdag komt de Universiteit van Nederland langs. Met vandaag: Tuur Verdonck.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Wetenschappers hebben een robotische sensor ontwikkeld die, mede dankzij kunstmatige intelligentie, twee keer zo snel braille kan lezen als een mens. 315 woorden per minuut met een nauwkeurigheid van bijna 90 procent.   Nou is het niet zo dat deze robot is ontwikkeld om mensen met slecht of geen zicht te helpen. Al zou dat wel een optie zijn. Het was onderdeel van een onderzoek naar het nabootsen van de gevoeligheid van menselijke vingertoppen.  Dat is één van de moeilijkste onderdelen om goed te krijgen in robots en protheses omdat onze zachte vingertoppen nogal indrukwekkend zijn. Ze kunnen de kleinste veranderingen in textuur voelen, zijn temperatuurgevoelig en ze helpen ons in te schatten hoe en met hoeveel kracht we iets moeten vastpakken of verplaatsen zonder het te beschadigen.   Voor een robot of prothese zou het ook handig zijn om die gevoelige kussentjes te hebben, alleen moeten er dan vaak ook sensoren in verwerkt worden.  Vandaar deze test met een nieuw soort robotische vingerstoppen. Braille-robots bestonden overigens al wel, alleen lazen die de letters één voor één. Deze aangepaste variant leest met behulp van sensoren en kleine cameraatjes meer zoals een menselijke lezer zou doen.   Het moeilijke hierbij was wel dat het beeld beweegt en daardoor onduidelijk wordt, maar met een slim algoritme hebben ze dat in dit geval opgelost en haalden ze uiteindelijk eenzelfde nauwkeurigheid als een gemiddelde menselijke braille-lezer.  In de toekomst willen ze gaan kijken of ze deze techniek kunnen verwerken in een volledige robotische hand, met het idee dat het ooit in de buurt moet komen van al onze aftast- en vastpakvaardigheden. Lees hier meer over het onderzoek: Robot trained to read braille at twice the speed of humans. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Genoeg boeken en cursussen die zeggen dat het kan: jezelf charismatischer maken. Of in ieder geval: zo overkomen op anderen. Maar wat zegt een persoonlijkheidsonderzoeker daarover?  In dit artikel van BBC Science Focus wordt met expert Ryne Sherman besproken of de verschillende facetten van charisma te trainen zijn. Al vrij snel wordt duidelijk: makkelijk is het niet. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Wetenschappers hebben een methode ontwikkeld waarmee voor het eerst razendsnel de bewegingen van meerdere eiwitdeeltjes in een bacteriële cel tegelijk gevolgd kunnen worden. De methode is interessant voor allerlei onderzoeken en toepassingen waarin processen in cellen een rol spelen. Zelf bestudeert onderzoeker Koen Martens bijvoorbeeld vooral DNA-herstel en dat doet hij in een wel heel bijzonder organisme.  Lees hier meer over het onderzoek: Tracking Molecules at Turbo Speed of Nieuwe manier om beweging in cel te volgenSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Veel mensen zijn inmiddels gewend om notities, berichtjes aan anderen, agendapunten, boodschappenlijstjes en hersenspinsels in hun telefoon of laptop te tikken.   Maar daar moeten we misschien toch weer een beetje op terugkomen, menen onderzoekers. Schrijven met de hand zou namelijk veel beter zijn voor zowel ons geheugen als onze taalvaardigheid.   In dit Noorse onderzoek bestuurden ze hersenverbindingen en hersenactiviteit terwijl ze de twee schrijfstijlen met elkaar vergeleken. Ze zagen dat er tijdens het schrijven met de hand veel complexere patronen te zien waren dan tijdens het typen.  Activiteit die gelinkt wordt aan het opslaan en verwerken van informatie. Iets wat dus belangrijk is voor het leren en onthouden van nieuwe dingen.   Nou is het wel een onderzoek dat is uitgevoerd met een beperkte groep universiteitsstudenten. Ook schreven de deelnemers met een digitale pen op een touchscreen en typten ze met één vinger. Daar zou je zeker nog wat van kunnen zeggen. Al verwachten de onderzoekers dat het schrijven op een touchscreen geen verschil zou moet maken.   Het is natuurlijk ook niet onlogische dat de handbewegingen die we met schrijven gebruiken meer van onze hersenen vragen dan type-bewegingen. Krullen en lussen in plaats van tikken op toetsen.   Die verschillen in hersenactiviteit zouden mogelijk ook verklaren waarom kinderen die leren schrijven en lezen op een tablet meer moeite hebben met het uit elkaar houden van gespiegelde letters als de kleine ‘b’ en 'd’. Ze hebben het simpelweg niet gevoeld tot in hun vingers.   Dus. Haal die pen maar weer uit de kast. En doe in ieder geval je volgende boodschappenlijstje met de hand, zou ik zeggen. Lees hier meer over het onderzoek: Writing by hand may increase brain connectivity more than typing on a keyboard  See omnystudio.com/listener for privacy information.

Van de noordelijke witte neushoorn bestaan nog maar twee dieren. Twee vrouwtjes in Kenia die 24 uur per dag worden bewaakt. Beide kunnen ze geen jongen meer krijgen en dus is het einde voor deze soort in zicht.   Toch is er nog wel enige hoop. In de vorm van 30 embryo's. Als het lukt om een andere neushoornsoort als draagmoeder te laten fungeren, dan is het misschien nog niet te laat. Makkelijk is dit plan niet. Maar een succesvolle eerste embryotransplantatie in een zuidelijke witte neushoorn laat nu zien dat het niet onmogelijk moet zijn.   Het plaatsen van de embryo's vond plaats in september vorig jaar. De embryo's kwamen van een zuidelijke witte neushoorns en werden bij draagmoeders van dezelfde soort geplaatst. Met een succesvolle zwangerschap als gevolg.   Alleen stierven zowel de vader als de zwangere moeder helaas aan een bacteriële infectie die niets met de ingreep te maken had. Het baby'tje dat de moeder in haar droeg was toen 70 dagen oud. Dat is maar een heel klein stukje van de totale draagtijd, die 16 maanden duurt. Toch is het piepkleine diertje volgens de onderzoekers het bewijs dat het moet kunnen.   Nou is het wel zo dat de embryo's die er nog zijn van de noordelijke witte neushoorn van de eitjes van één vrouwtje en twee mannetjes zijn gemaakt. Dat betekent dat zelfs als het lukt om meerdere jonge dieren geboren te laten worden er niet genoeg genetische variatie is om een gezonde populatie te beginnen. Dat hopen onderzoekers in de toekomst op te lossen met genetische aanpassingen, onder andere met behulp van genetisch materiaal van het dier uit musea.   Maar dat is op de zaken vooruitlopen. Eerst kijken of een IVF-zwangerschap überhaupt lukt. In mei of juni van dit jaar, wordt de eerste poging gedaan. Lees hier meer: Just two northern white rhinos remain. The species’ first IVF pregnancy could save them from extinctionSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Marien bioloog Jeroen Hoekendijk onderzocht voor het NIOZ en de universiteit van Wageningen of het mogelijk is om het tellen van zeehonden met de computer te doen, in plaats van met de hand.  Dat op zich zou het onderzoekers al veel makkelijker maken, maar als dit ook nog eens lukt met satellietbeelden, of minder scherpe foto's, dan zouden de zeehondenpopulaties in het Noordpoolgebied ook veel beter in de gaten gehouden kunnen worden.  Hoekendijk en zijn collega's is het gelukt om een slim computermodel te ontwikkelen en testen, waarmee dat zou moeten kunnen. Ze vonden zelfs een oplossing voor het onderscheiden van verschillende soorten zeehonden, want dat gaat op foto's die van heel hoog zijn genomen niet zomaar.  See omnystudio.com/listener for privacy information.

Een miezerig invasief miertje zal je niet direct zien als een waardige vijand voor een machtige Afrikaanse leeuw. Toch blijkt uit nieuw onderzoek dat mieren het de leeuwen in Oost-Afrika behoorlijk moeilijk maken. Ze zijn zelfs van invloed op het dieet van de grote katten.  Tientallen jaren bestudeerden wetenschappers met zenders, camera's, satellieten en modellen het ecosysteem in een wildpark in Kenia. Naast een indrukwekkende hoeveelheid dieren, vind je daar ook de acaciaboom.   De bladeren van deze boom zijn een gewilde snack onder de planteneters, maar de boom heeft daar iets op bedacht. Een samenwerking met een lokale miersoort. Zij een veilig huis, de boom een leger van beestjes dat de strijd aangaat met hongerige olifanten en giraffen.  Een complexe balans, die al heel lang goed werkt. Maar 15 jaar geleden arriveerde een invasieve miersoort - de glimmende dikkop - die de boel in de war begon te schoppen. De met mensen meegereisde mierensoort opende de aanval op de boommieren. Wat de acaciabomen steeds vaker onbeschermd achterlaat.   En dat heeft een watervaleffect zien de onderzoekers. Olifanten hebben ineens alle kans om hele bomen te strippen. De leeuwen die in de omgeving leven zijn daardoor de beschutting kwijt die ze onder andere nodig hebben voor het besluipen van zebra's.   De leeuwen moeten nu improviseren. Steeds vaker gaan ze achter buffels aan, maar dat is geen makkelijke prooi. Terwijl er inmiddels pogingen worden gedaan om een deel van de bomen te redden, moet nog maar blijken of dat op tijd is voor de leeuwen.   En zo kan zelfs het kleinste schakeltje in de natuur een gigantische verschuiving in gang zetten.   Lees hier meer over het onderzoek: Tiny ant species disrupts lion’s hunting behaviorSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Nederlandse onderzoekers hebben een nieuwe methode ontwikkeld om biokoolstof te produceren voor diverse toepassingen. Het zou onder andere heel geschikt zijn om veen mee te vervangen in potgrond. Ook wordt gekeken of het uiteindelijk fossiele koolstof in batterijen, in de staalindustrie, in de waterzuivering en in cement kan vervangen. In deze audio hoor je onderzoeker Rian Visser. Lees hier meer over het onderzoek: TNO ontwikkelt methode om biokoolstof te producerenSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Een Nederlands satellietinstrument heeft voor het eerst succesvol data via een laser naar de aarde verstuurd. De geslaagde test is een belangrijke mijlpaal voor de ruimtevaartindustrie in ons land. Dick de Bruijn van TNO legt uit wat de techniek ook alweer inhoudt, wat ze nu precies is gelukt en wat er de komende tijd gaat gebeuren. Een animatie over het experiment vind je hier: How does laser satellite communication work? Meer lezen over het project kan onder andere ook hier: Optische satellietcommunicatieSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Hij was gigantisch en angstaanjagend en... slank? Uit nieuw onderzoek zou blijken dat de enorme prehistorische Megalodon haai een stuk minder bonkig was dan eerder werd gedacht.   We zijn natuurlijk constant onze ideeën over uitgestorven dieren aan het bijschaven, onder andere omdat we met elke technologische stap vooruit of nieuwe fossiele vondst weer nieuwe details ontdekken.  Nu zouden we dus ook ons beeld van The Meg moeten bijstellen. Niet massief als een witte haai, maar langer en slanker. Dat baseren onderzoekers op een analyse van een incomplete set fossiele wervels.   Volgens deze groep wetenschappers zijn er in het verleden wat foute aannames gedaan over Megalodon. Zo zou als vergelijkingsmodel meer dan eens een jonge witte haai gebruikt zijn, terwijl er toch echt duidelijke anatomische verschillen aan te wijzen zijn. Er bestaan nu van eenzelfde fossiel verschillende schattingen in lengte. Dat schiet natuurlijk niet op.   Eerder onderzoek suggereerde dat Megalodon een stuk minder snel heeft gezwommen dan eerder werd gedacht. Dat zou aansluiten bij de langere slankere lichaamsvorm die hij volgens dit laatste onderzoek moet hebben gehad.   Maar om helemaal zeker te weten hoe het dier er ooit uitzag zou het wel nog steeds nodig zijn om ten minste één volledig skelet te vinden. Massief en snel, of slank en sloom: een ontmoeting met dit roofdier moet in beide gevallen behoorlijk angstaanjagend zijn geweest. Met dank aan: Huge, fearsome … and slender: rethink megalodon body shape, experts saySee omnystudio.com/listener for privacy information.

Er wordt al jaren hard gewerkt aan een bloedtest voor het diagnosticeren van Alzheimer. Onderzoekers van een Zweedse Universiteit hebben één van de reeds ontwikkelde testen nu nader onderzocht. Hun conclusie: dit werkt evengoed als een ruggenprik of hersenscan. Omdat een ruggenprik invasief en onprettig is en een scan vaak enorm kostbaar, is de hoop dat een bloedtest een makkelijk en goedkoop alternatief is voor het stellen van de diagnose. Zeker als we ooit richting bevolkingsonderzoeken willen bewegen. Het uitvoerig bestuderen van ontwikkelde bloedtesten was nog moeilijk, omdat er vaak niet genoeg testen beschikbaar waren. Experts reageren hoopvol op een onderzoek waarin dat wel gelukt lijkt te zijn. Hierin werd gekeken naar een bestaande bloedtest die de aanwezigheid van het eiwit p-tau217 aantoont. Volgens de onderzoekers lukt het met de test evengoed als met een ruggenprik en zelfs beter dan met een scan om aan te tonen of er sprake van Alzheimer is. Het onderzoek zelf vind je hier: Diagnostic Accuracy of a Plasma Phosphorylated Tau 217 Immunoassay for Alzheimer Disease Pathology Er werd onder andere hier over geschreven: Blood test could revolutionise diagnosis of Alzheimer’s, experts say en hier New blood test that screens for Alzheimer’s may be a step closer to reality, study suggests. Hier vind je meer info over ALZpath, het bedrijf achter de test.  See omnystudio.com/listener for privacy information.

Japan is sinds afgelopen vrijdag het vijfde land op de maan. Wel is het nog onduidelijk hoe het precies gaat aflopen met hun maanlander SLIM. De zonnepanelen doen het niet en na een paar uur waren de batterijen leeg. Maar terwijl alle ogen en schotels gericht waren op SLIM, keken ze bij de radiotelescoop in Dwingeloo naar iets anders: een klein apparaatje dat tijdens de landing over boord werd gegooid. Waarom? Vanaf dat hoppertje werd door Japanse radioamateurs een signaal gestuurd dat ze hier in Nederland beter binnen konden halen dan in de Japanse controlekamer zelf lukte. Daarmee hebben ze ook in Dwingeloo een primeur: ze ontvingen de eerste amateurradio vanaf de maan.  Tammo Jan Dijkema, vrijwilliger bij de radiotelescoop in Dwingeloo en onderzoeker bij Astron, vertelt meer over wat ze hebben ontvangen en wat daar nou zo bijzonder aan is. Lees hier meer over de maanmissie: Japan’s successful Moon landing was the most precise ever of Japan hopes sunlight can save stricken Slim Moon lander. En hier meer over wat ze in Dwingeloo hebben gedaan: UHF-signalen van Japanse maanrover ontvangen in DwingelooSee omnystudio.com/listener for privacy information.

De mens heeft een enorme invloed gehad op hoe dieren, vooral huisdieren, er nu uitzien. Zo heeft de manier waarop we honden hebben gefokt er waarschijnlijk voor gezorgd dat ze nu voornamelijk bruine ogen hebben.   Nu denken onderzoekers dat we ook van invloed zijn geweest op hoe ze kwispelen. Vandaag de dag wordt de kwispelende staart van dit trouwe gezelschapsdier gezien als een uiting van gevoel. Een blij gevoel over het algemeen. Maar hoe is dat gedrag ooit ontstaan?   Uit onderzoek is bijvoorbeeld al gebleken dat door mensen opgevoede hondenpuppies veel meer kwispelen dan door mensen opgevoede wolvenpups. Ook is al eens ontdekt dat honden naar rechts kwispelen bij positieve ervaringen, zoals het terugzien van hun baasje, maar naar links bij spannende situaties waaruit ze zich willen terugtrekken.   Honden kwispelen meer dan andere hondachtigen, ook als ze volwassen zijn. Vermoedelijk heeft dat met ons selectieproces bij het fokken te maken gehad. En mogelijk deden we dat, opperen deze wetenschappers nu, omdat de mens enorm gevoelig is voor ritme.   Er is wel flink wat onderzoek nodig om dat met meer zekerheid te kunnen zeggen. Er zijn ook genoeg andere aannemelijke theorieën. Mogelijk hebben we erop geselecteerd tijdens het fokken omdat we de kwispelcommunicatie prettiger vinden dan geblaf. Lees hier meer over het onderzoek: Dogs may wag their tails so much due to rhythm-loving humans, scientists saySee omnystudio.com/listener for privacy information.

Potvissen: ze kunnen 15 meter lang worden, 45.000 kilo wegen en wel twee uur duiken op zoek naar eten. En, weten we nu: ze leven in gigantische sociale groepen van wel 20.000 individuen. Voornamelijk vrouwen en kinderen.   Voor het onderzoek werden geluidsopnames en dronebeelden gebruikt. Zo konden ze onder andere horen hoe de groepen zich van elkaar onderscheiden: door hun morsecode achtige dialecten. In de Stille Oceaan vonden ze in totaal zeven van dit soort grote clans, elk met hun eigen dialect.   De groepen komen elkaar af en toe tegen, zagen ze, maar daten gebeurt alleen binnen de eigen groep. Volgens de onderzoekers lijkt het alsof ze zich bewust zijn van hun verschillen en dit ook in stand houden. Inderdaad: niet heel veel anders dan cultuur werkt bij ons.  In de potvismaatschappij lijkt ook sprake te zijn van overleg in plaats van hard leiderschap. Beslissingen lijken gezamenlijk te worden gemaakt. ‘Soms', vertelt een onderzoeker, ‘deed een groep er wel een uur over om te bedenken welke kant ze op zouden gaan’.   Ze dachten ook sporen te zien van menselijke beïnvloeding. Potvissen kunnen wel 80 worden, sommige hebben de tijd nog meegemaakt waarin er vrij op ze gejaagd werd. Dieren die in gebieden leven waar ook nu nog gejaagd wordt, laten een verminderde vruchtbaarheid, kleinere lichaamsgrootte en gefragmenteerde leefgroepen zien.   De onderzoekers hopen nu dat ze verder terug in de tijd, eigenlijk voor onze bemoeienis kunnen kijken naar de geschiedenis van dit enorme dier. Makkelijk wordt dat niet, interessant ongetwijfeld wel. Lees hier meer over het onderzoek: Sperm whales live in culturally distinct clans, research findsSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Onderzoekers hebben de James Webb telescoop gericht op het oudste heelal dat eerder is gevonden door de Hubbletelescoop. In het binnenste van dat heelal ontdekten ze iets indrukwekkends: een superzwaar zwart gat. Het is het oudste zwarte gat dat ooit is gedetecteerd.  Dat er zo vroeg in het universum - namelijk 400 miljoen jaar na de oerknal - al zo'n zwaar zwart gat kon ontstaan verbijstert onderzoekers wereldwijd. Van de superzware zwarte gaten die we al kenden, zoals die in het centrum van onze Melkweg, werd gedacht dat ze er miljarden jaren over hebben gedaan om zo groot te groeien.   Maar dit nieuwe superzware zwarte gat moet in een veel kortere tijd heel groot zijn geworden. Vermoedelijk kunnen zwarte gaten ook groot geboren worden, of eet het zwarte gat veel sneller materie uit de omgeving op. Dat zou dan zo'n vijf keer sneller moeten zijn dan wat tot nu toe voor mogelijk werd gehouden.   Het kleine heelal waarin dit superzware zwarte gat zich bevindt is met zo'n vreetzak geen lang leven gegund. Dat betekent ook het einde van het zwarte gat zelf, want met dat geschrok hindert het de formatie van sterren en heeft het uiteindelijk zelf niets meer om op te eten.   Lees hier meer over het onderzoek: Astronomers detect oldest black hole ever observedSee omnystudio.com/listener for privacy information.

15 jaar geleden werden tijdens de onbemande Mars Express-missie indrukwekkende afzettingen ontdekt op de evenaar van de planeet. Het was alleen niet duidelijk waar de formatie uit bestond. Misschien stof en as, mogelijk iets anders.   Die duidelijkheid lijkt er nu wel te zijn: het moet gaan om een enorme laag ijs, van wel 3.7 kilometer dik. Dat blijkt uit de analyse van nieuwe radarbeelden. Het gaat om een hoeveelheid die, als het zou smelten, het hele oppervlak van Mars zou bedekken met een laag water van 1.5 tot bijna 3 meter.   De volgende vraag is: wanneer is deze ijs-formatie ontstaan? En hoe zag de planeet er destijds uit? Als bevestigd kan worden dat het hier om waterijs gaat, dan zou dat volgens de onderzoekers ons kennis over de klimaatgeschiedenis van de Rode Planeet enorm verrijken.   Ook is de locatie van deze ijsafzettingen gunstig voor toekomstige missies naar Mars. Het is één van de weinige plekken waar een basis gebouwd zou kunnen worden en dan is een grote hoeveelheid water om de hoek behoorlijk gunstig. Lees hier meer over het onderzoek: Buried water ice at Mars's equator?See omnystudio.com/listener for privacy information.

Het Uruguayaanse Ministerie van Milieu heeft het Nederlandse TNO ingeschakeld om te helpen bij het beter in kaart brengen van de luchtvervuiling in het land.  Daar gaan ze verschillende technieken voor inzetten. Anton Leemhuis van TNO vertelt meer over wat er precies gemeten gaat worden, hoe ze dat gaan doen en waarom het belangrijk is om dit soort projecten op te zetten in andere landen.  Lees hier meer: TNO ondersteunt Uruguay in gebruik satellietdata bij voorspelling luchtkwaliteit Lees hier het artikel van het FD (abonnement nodig): De groene revolutie in Uruguay van wind en waterSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Het gaat enorm slecht met het koraal in het Caribisch gebied. Er wordt dan ook van alles geprobeerd om hier nog wat aan te veranderen. Eén van de mogelijke oplossingen komt uit een dierentuin in Rotterdam.  We spreken Sander van Lopik van Diergaarde Blijdorp, oprichter van het RoffaReefs-project. Daarin ligt de nadruk niet op het koraal zelf, maar op de belangrijke rol van de vissen die er in en rondom leven. Tijdens hun poging om in de riffen van Bonaire met een drijvende kraamkamer de lokale vissoorten op te kweken, ontdekten ze nog iets: waar ze eigenlijk aan werken is een enorme niet eerder gemaakte database met waardevolle kennis over de voortplanting van tropische vissen.  Lees hier meer over de rol van Diergaarde Blijdorp: Blijdorp omarmt RoffaReefs Zelf meewerken aan dit project? Neem dan even via Blijdorp contact op. Ze zoeken nog studenten die naar Bonaire willen komen.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Sportzweet en angstzweet hebben een heel andere samenstelling. Niet zo gek, want ze hebben ook een heel ander doel. En belangrijk: deo helpt niet tegen angstzweet. Elke woensdag komt de Universiteit van Nederland langs. Met vandaag: Eliane Neuteboom.See omnystudio.com/listener for privacy information.

We weten al dat het gebeurt sinds de jaren zestig: Bdellovibrio bacterivorous is een rovende bacteriesoort die in staat is om andere soorten op te sporen en te doden.   Dat doet de bacterie door de cel binnen te dringen en die van binnenuit op te eten, om vervolgens naar buiten te barsten.  Maar om dit te doen, moet de bacterie toegang krijgen tot het slachtoffer. Ze moeten zich op de één of andere manier hechten. Maar omdat de slachtoffers die ze kiezen enorm gevarieerd zijn, snapten onderzoekers niet hoe ze dit deden. Hoe kunnen ze zich hechten aan al die verschillende vormen?   Daar zijn ze nu achter: de bacterie heeft verschillende lange sliertachtige eiwitten op het oppervlak. Een stuk of twintig. Een beetje als een sleutelbos. Waarbij elke sleutel toegang geeft tot een ander slachtoffer. Het lukte de onderzoekers zelfs om één zo'n sleutel-slachtoffercombinatie te achterhalen. Waarom doen ze hier nou al zolang onderzoek naar en is het nieuws dat dit nu is ontdekt: snappen hoe deze bacterie dit doet, kan wellicht zorgen voor een nieuwe manier om met behulp van deze bacterie andere, voor ons schadelijke bacteriën op te sporen en te doden. Nu nog achterhalen welke sleutels bij welke sleutelgaten horen. Lees hier meer over het onderzoek: Scientists solve mystery of how predatory bacteria recognizes preySee omnystudio.com/listener for privacy information.

Waarschijnlijk heeft er honderden miljoenen jaren lang water gestroomd door de riviervalleien van de planeet Mars. Veel langer dan eerder werd gedacht. Maar dat stromende water werd wel afgewisseld met lange droge periodes.  Lees hier meer over het onderzoek: Water May Have Flowed Intermittently in Martian Valleys for Hundreds of Millions of Years, waarin naar de inslagkraters op de rivierbodem is gekeken om te bepalen wanneer en hoelang het water stroomde.  En hier meer over het werk van onderzoeker Lonneke Roelofs van de Universiteit Utrecht, ook te horen in deze audio.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Veel en vaak verhalen lezen zorgt voor sterkere sociaal-cognitieve vaardigheden, zoals empathie. Bij zowel kinderen als volwassenen. En dat zorgt er weer voor dat we ons tijdens het lezen beter en sneller kunnen inleven in personages. Dat blijkt uit onderzoek van taalwetenschapper Lynn Eekhof van de Radboud Universiteit. Ze promoveerde vandaag op dit onderwerp: Verdiep je empathie door meer en vaker te lezen!See omnystudio.com/listener for privacy information.

Onderzoekers hebben dankzij oeroud genetisch materiaal een beter beeld gekregen van hoe sommige genetische aanpassingen hun weg naar Europa hebben gevonden. Eén daarvan is een verhoogd risico op de ziekte MS.   De oorspronkelijke dragers zijn in drie golven naar ons continent gekomen. De eerste golf vond zo'n 45.000 jaar geleden plaats, toen jagers-verzamelaars vanuit Azië deze kant op kwamen. Rond 11.000 jaar geleden trokken boeren uit het Midden-Oosten naar Europa en 5000 jaar geleden voegden zich daar ook nog herders uit het westen van Azië bij.   Wat werd gedacht is dat de meeste genetische verschillen die we nu zien zijn ontstaan doordat al deze groepen en de al aanwezige populatie zich mengden en mensen zich door de tijd heen aanpasten aan de omstandigheden in verschillende delen van Europa. Maar dat blijkt toch niet het geval te zijn.   Zo zagen de onderzoekers onder andere dat sommige migratiegroepen vrijwel niet mixten met de bewoners die er al waren, maar dat bestaande populaties op sommige plekken zijn verdreven en vervangen. In Denemarken is dit bijvoorbeeld het geval.   Ook ontdekten ze dat moderne mensen veelal genetische sporen van alle drie de migratiegroepen bij zich dragen, maar afhankelijk van de leefplek vaak meer van de één dan van de ander.   Veel van de genetische kenmerken die wij nu nog hebben, waaronder genen die fysiologische kenmerken als lengte aansturen en genen die voor een verhoogde kans op sommige ziektes zorgen, zijn terug te voeren naar één van de drie stromingen.   Zo is een verhoogd risico op MS bijvoorbeeld meegekomen met de laatste golf uit het westen van Azië. Mogelijk leverden dezelfde genen oorspronkelijk ook een evolutionair voordeel op en is dat waarom ze zo sterk zijn doorgegeven. Lees hier meer over het onderzoek: Ancient DNA reveals origins of multiple sclerosis in EuropeSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Zo'n drie meter lang en tegen de 300 kilo was ie waarschijnlijk: de grootste aapachtige die ooit over de aarde liep. Onderzoekers weten nu iets beter waarom andere soorten het wel hebben gered, maar deze reus, Gigantopithecus blacki, het niet heeft gehaald.  Antropoloog Ralph von Koenigswald was degene die, 90 jaar geleden, in een apotheek in Hong Kong de eerste enorme tand van het uitgestorven dier vond. Inmiddels hebben onderzoekers in grotten verspreid door China in totaal vier kaakbotten en zo'n 2000 tanden gevonden. Maar dat is het ook. Andere delen van het skelet zijn nooit ontdekt en dat maakt het nogal moeilijk om veel over de enorme aap te kunnen zeggen.  En dus hebben onderzoekers bestaande fossielen en de bodem op de plek waar deze werden gevonden nog eens beter bestudeerd. Zes verschillenden technieken werden gebruikt om te bepalen wanneer het dier heeft geleefd en in welke omstandigheden het uitstierf.  De nieuwe schatting zegt dat de aapachtige het vol heeft gehouden tot zo'n 295,000 tot 215,000 jaar geleden. En terwijl tanden van veel oudere exemplaren van het dier tekenen laten zien van een overvloed aan voeding en water, suggereren tanden van de laatst levende exemplaren dat hun dieet flink veranderde en ze minder voedingsstoffen binnenkregen.  In deze periode waren er ook veranderingen in het landschap. Minder dichte bossen en meer open vlaktes. Andere, ook uitgestorven, aapachtigen uit die tijd lijken zich beter te hebben aangepast. Eén orang-oetangsoort, die langer doorleefde, werd bijvoorbeeld kleiner. Waarschijnlijk om hoog in de bomen te kunnen klimmen op zoek naar vruchten. G. blacki werd in die tijd juist groter. Te lomp wellicht om bij de goede snacks te kunnen.   Om een nog accurater beeld van de leefomstandigheden en lichaamsgrootte van het dier te krijgen zouden wel nog meer fossielen nodig zijn, van andere delen van het lichaam. Terug naar de grotten dus. Lees hier meer over het onderzoek: Why did the world’s biggest ape go extinct?See omnystudio.com/listener for privacy information.

Een heleboel fossiele materialen kunnen tegenwoordig vervangen worden door biomaterialen. Denk bijvoorbeeld aan plastic of kleding gemaakt van plantenmateriaal. Het idee hierachter is natuurlijk dat dit beter is voor het milieu.   Maar in hoeverre is dat ook zo? Onderzoekers van de Radboud Universiteit legden de resultaten van 130 internationale studies naast elkaar om daar antwoord op te kunnen geven. Ze keken naar de hele keten: van grondstofwinning, tot productie en afvalverwerking.   Zo zagen ze dat gemiddeld genomen biomaterialen 45 procent minder CO2 uitstoten dan hun tegenhangers gemaakt van fossiele brandstof. Maar er zijn wel grote verschillen tussen de biomaterialen. Geen één is volledig klimaatneutraal, al kwamen enkelen al wel in de buurt. Sommigen stoten zelfs meer CO2 uit dan de fossiele variant.   Willen we op grote schaal overstappen op biomaterialen, dan is er dus nog wel wat werk aan de winkel. Naast uitstoot ook wat betreft andere effecten van de productie van biomaterialen.   Meer plantmateriaal betekent in sommige gevallen namelijk ook meer kunstmest, en dat heeft ook gevolgen voor het milieu. Het is volgens de onderzoekers dus belangrijk om naar het hele plaatje te blijven kijken. Zodat we niet het ene probleem met het volgende probleem vervangen. Lees hier meer over het onderzoek: Biomaterialen leiden tot een forse reductie in broeikasgasemissies, maar nog niet klimaatneutraalSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Terwijl kleinere voertuigen steeds vaker elektrisch zijn, is dat voor het massatransport - denk vliegtuigen en schepen - een stuk moeilijker te realiseren. Daarom wordt er hard gewerkt om dan in ieder geval alvast de brandstoffen die ze nu nog nodig hebben te verduurzamen.   Zo maakt een Engels bedrijfje – het zit nog in een testfase, maar toch - al kerosine van rioolslib. In Eindhoven kijken onderzoekers met veel interesse naar het plantaardige lignine als alternatief voor aardolie. Dat vind je naast suiker in biomassa.   Nou kunnen suikers worden omgezet in ethanol, en kun je chemicaliën en brandstoffen maken van lignine. Het probleem is dat dit laatste alleen nog niet efficiënt genoeg lukt om rendabel te zijn.   Dat heeft ermee te maken dat de sterke koolstof-koolstofverbindingen in lignine moeilijk uit elkaar te krijgen zijn. En daar hebben onderzoekers van de TU Eindhoven nu een oplossing voor gevonden.  Door de koolstofverbindingen eerst te activeren op metalen nanodeeltjes raken ze verzwakt. Daardoor zijn ze een stuk makkelijker te kraken in de volgende stap van het proces.  Uiteindelijk maakt deze combinatie een veel hogere opbrengst mogelijk, wat volgens de onderzoekers hernieuwbare brandstof op basis van lignine eindelijk commercieel levensvatbaar maakt. Lees hier meer over het onderzoek: Het kraken van koolstof-koolstofverbindingen in lignine om duurzame vliegtuigbrandstoffen te makenSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Onderzoekers hebben in een grot een gefossiliseerd stukje van de buitenste laag van de huid van een oeroud reptiel ontdekt. Het is het oudste huidfossiel dat tot nu toe is gevonden. 21 miljoen jaar ouder dan de vorige recordhouder.  Met het geribbelde oppervlak lijkt het een beetje op de huid van een krokodil, maar het heeft ook kenmerken die gevonden worden bij slangen en wormhagedissen. Het moet dus om een reptiel gaan, maar omdat er geen botten zijn gevonden of andere overblijfselen, weten de onderzoekers niet precies om welk soort het moet gaan.   Het vinden van restanten van deze laag van de huid, ook al gaat het in dit geval maar om een stukje niet groter dan een vingernagel, geeft belangrijke informatie over de evolutie van dieren. Bij de transitie van leven in het water naar leven op het land was die beschermende buitenste laag huid namelijk erg belangrijk.  Huid en ander zacht weefsel blijven zelden bewaard, maar in dit geval is dat door unieke omstandigheden wel gebeurd. Het grottensysteem in Oklahoma waarin de vondst werd gedaan was waarschijnlijk vrij van zuurstof en rijk aan fijne klei, wat beiden de afbraak van de fossielen geremd kan hebben. Ook lekte er olie door deze grotten, wat ook moet hebben bijgedragen aan het behoud van de huid. Lees hier meer over het onderzoek: Oldest known fossilized skin is 21 million years older than previous examplesSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Het meer dan honderd jaar oude BCG-vaccin blijkt bij sommige mensen 'slapende' immuuncellen wakker te maken. Het begrijpen van dit mechanisme en weten waarom het vaccin niet bij iedereen hetzelfde effect heeft is heel belangrijk voor de ontwikkeling van nieuwe, betere vaccins tegen infectieziektes als tuberculose, hiv en malaria. Voor alle drie geldt dat die verbetering nog hard nodig is.  We bespreken de ontdekking met internist infectioloog van het Radboudumc: Mihai Netea. Meer over het onderzoek lees je hier: Vaccin versterkt aangeboren immuniteit bij mensen met ‘slapende’ immuuncellenSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Vingerafdrukken zijn nog altijd een belangrijk onderdeel van forensisch onderzoek. In veel zaken gaven ze de doorslag en linkten ze een dader aan een wapen of plaats delict. Maar stel die dader doet op twee locaties iets misdadigs. Op de ene laat diegene een vingerafdruk van de duim achter en op de ander een vingerafdruk van de wijsvinger. Dan zijn die twee niet zomaar aan elkaar te linken. Want: elke vingerafdruk is uniek geldt niet alleen per persoon, maar zelfs per vinger aan dezelfde hand. Werd gedacht.   Dat spreken onderzoekers van de universiteit van Columbia nu tegen. 60.000 vingerafdrukken gingen in paartjes een algoritme in, sommige waren van verschillende mensen, sommige van dezelfde persoon maar andere vingers.   Na wat training kon het algoritme met behoorlijk wat zekerheid - bijna 80 procent - aangeven wanneer twee vingerafdrukken van verschillende vingers van dezelfde persoon waren. Toch waren collega-onderzoekers en forensische experts sceptisch. Uniek is uniek. Dit kan niet kloppen. Paper niet geaccepteerd.   De onderzoekers gingen door met het trainen van hun algoritme. Met meer data bleef het AI-systeem verbeteren. Maar weer werd de publicatie geweigerd.   Eén van de open vragen bleef namelijk: wat ziet dit algoritme dat experts al die tijd hebben gemist? Wat bleek: het kijkt niet naar de vertakkingen en eindpuntjes van de tekeningen in vingerafdrukken, maar naar de middelste golfjes en bochtjes.   Ondanks dat het algoritme nog niet goed genoeg is om de doorslag te geven in een strafrechtelijke zaak, kan het al wel richting geven in een onderzoek. De verwachting is dat het met meer data alleen nog maar beter zal gaan werken. Voor nu was het genoeg om uiteindelijk toch een paper gepubliceerd te krijgen. Lees hier meer over het onderzoek: AI discovers that not every fingerprint is uniqueSee omnystudio.com/listener for privacy information.

19 januari 2038, om veertien minuten en zeven seconden na vier uur 's nachts is de tijd op. In elk geval voor computers. Logisch, want dat is 2.147.483.648 seconden na middernacht 1 januari 1970. Gelukkig kunnen we makkelijk tijd bij maken. Elke woensdag komt de Universiteit van Nederland langs. Met vandaag: Tuur Verdonck.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Onder het vernieuwde plein bij de oude ingang van Diergaarde Blijdorp vind je tegenwoordig 5000 - deels holle - betonnen bufferblokken. Daarmee zijn de zakkende straatstenen verhoogd, maar ze zitten er ook zodat regenwater kan worden opgeslagen. Regenwater dat na zorgvuldig zuiveren weer kan worden ingezet in de dierentuin. En dat scheelt flink wat drinkwater. We spreken Rene Reusen, verantwoordelijk voor alle bouwprocessen in de dierentuin, Dorian Hill van Bufferblock en Kieran Dartée van Field Factors over dit gezamenlijke project.See omnystudio.com/listener for privacy information.

In een stad kun je als onderzoeker niet zomaar alles testen. Zelfs op een universiteitscampus kan het lang niet allemaal. Wetenschappers uit Delft hebben daar al een tijdje een mooie oplossing voor: ze doen hun experimenten eerst tussen de olifanten en zeeleeuwen.  Lindsey Schwidder van het TU Delft Innovation & Impact Centre vertelt in deze aflevering meer over de verschillende experimenten die hun studenten en onderzoekers uitvoeren in Diergaarde Blijdorp in Rotterdam.  In deze audio hoor je ook Leon Haimes van Reefy over een nieuw soort kunstmatig rif dat zowel dient als golfbreker als voor de bevordering van biodiversiteit. En Jelle Dercksen, hij doet onderzoek naar het opsporen en monitoren van dieren aan de hand van eDNA in het water. Meer over het onderzoek naar slimme wateropslag en waterzuivering hoor je in deze aflevering.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Terwijl wij hier tijdens de jaarwisseling voor miljoenen aan vuurwerk omhoog zagen gaan, ging er in Antarctica iets heel anders de lucht in: een telescoop aan een ballon ter grootte van een voetbalveld. En met succes, weten we inmiddels.  We praten bij met onderzoeker Jose Silva van SRON. Hij was bij de voorbereidingen en de lancering. Eerder spraken we hem ook al over de voorbereidingen en hoe het is om op Antarctica te werken. Die afleveringen vind je hier: Ballontelescoop Gusto klaar voor vertrek vanaf AntarcticaTelescoop die aan ballon de lucht in zal gaan is aangekomen op AntarcticaSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Voor veel van ons geldt: als we ouder worden, werkt ons gehoor minder goed. Je kunt dan gehoorapparaatjes aanschaffen. Maar ondanks dat ze vandaag al een stuk minder opvallen dan vroeger, kiezen er toch nog altijd aardig wat mensen voor om zonder door het leven te gaan. Het gehoorverlies op de koop toe nemend.   In de VS draagt bijvoorbeeld slechts 1 van de 10 mensen die het nodig heeft een gehoorapparaat. In het Verenigd Koninkrijk is dat 3 op de 10. Geen goeie cijfers, zeggen onderzoekers nu, want wat blijkt: het dragen van gehoorapparaatjes als je ze nodig hebt kan de kans op overlijden met zo'n 25 procent verminderen.   Waar dat hem volgens de onderzoekers in zit is de link tussen verbetering van het gehoor en mentale- en cognitieve gezondheid. Dit zou de algemene gezondheid weer ten goede komen en daarmee ook de levensverwachting.   Ze bestudeerden voor dit onderzoek meer dan 1800 mensen met gehoorverlies uit een groep van 10.000 deelnemers. Slechts 237 van de 1800 slechthorenden gebruikte regelmatig gehoorapparaatjes. Los van factoren als leeftijd, afkomst en inkomen bleek de kans op overlijden in de groep niet- of weinig-gebruikers 25 procent hoger te liggen.   Mocht je dus twijfelen of je wel of niet die gehoortest moet doen, of laat je de aangeschafte gehoorapparaatjes standaard uit, dan is dit wellicht het moment om actie te ondernemen. Lees hier meer over het onderzoek: Hearing aids reduce risk of death by almost 25 per cent, study findsSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Een hydrothermale bron, je weet wel: zo'n eruptiekanaal in de zeebodem, klinkt nou niet echt als de beste plek om te gaan leven. Donker, hoge druk, bizarre wisselingen in temperatuur, zuur met veel methaan en zwavel: ik zou er als zeedier met een grote boog omheen zwemmen. Maar sommige zeekomkommers gaan hier juist heel goed op.  Natuurlijk waren onderzoekers benieuwd naar dit dier dat in deze extreme omstandigheden kan overleven, want daar kunnen we vast weer van alles van leren. En dus zochten ze het hele genoom van een zeekomkommersoort uit die ze vonden in de buurt van deze bronnen op de bodem van de Indische Oceaan, op bijna 2500 meter diepte.   Van zeekomkommers die op andere plekken voorkomen hebben we deze data ook al en zo konden ze mooi zien dat de extreme zeekomkommer genetisch anders in elkaar zit. Het dier blijkt onder andere unieke genen voor DNA-reparatie en de regulatie van ijzer te hebben.  Naast het verder bestuderen van deze vondsten, willen de wetenschappers ook de andere dieren die leven op deze plekken beter gaan bekijken. Lees hier meer over het onderzoek: Some sea cucumbers like it hotSee omnystudio.com/listener for privacy information.

In Noord-Groenland zijn de meer dan 518 miljoen jaar oude fossielen van een nieuwe diersoort gevonden. Het gaat om een grote worm met flinke kaken.   Het dier kreeg de naam Timorebestia, terror beest in Latijn. Nou is het met 30 centimeter misschien iets minder beestachtig dan je had verwacht, destijds was het één van de grootste zwemmende roofdieren en mogelijk één van de eerste vleeseters. Het was, zeg maar, de haai van z'n tijd.  De worm had vinnen, een antenne op zijn hoofd en dus die flinke kaken. Pijlwormen zijn de meest verwante nog levende familieleden. Al zijn die tegenwoordig een stuk kleiner en hebben ze niet langer kaken, maar buitenboordborstels om prooi mee te vangen.   De grote worm was toen der tijd niet het enige roofdier in zee, die plek moest hij onder andere delen met de Anomalocaris. Een opmerkelijk beestje dat moeilijk te omschrijven is, maar misschien nog wel het meest lijkt op een garnaal-inktvis-duizendpoot-zeekomkommer-combi. Nouja, zoek maar even op.   De onderzoekers konden zelfs zien wat er in de buik van hun fossiele megaworm zat: de restanten van een geleedpotige uit die tijd genaamd Isoxys. Bijzonder, want dit soort dingen blijven zelden goed genoeg bewaard.   In de omgeving waar deze ontdekking is gedaan vonden ze nog veel meer niet eerder ontdekte diersoorten. Op sommige van die verhalen moeten we nog even wachten, die onderzoeken zijn nog in volle gang. Lees hier meer over het onderzoek: ‘Giant’ predator worms more than half a billion years old discovered in North GreenlandSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Aan het einde van dit nieuwe jaar is het zover, dan zal Nasa's Parker Solar Probe met een snelheid van 195 kilometer per seconde langs onze zon racen, dichter bij het oppervlak dan welk door mensen gemaakt object ooit eerder kwam.   We landen praktisch op de ster, zegt een betrokken onderzoeker. Even voor de duidelijkheid: dat betekent nog steeds dat Parker zich op het dichtstbij zo'n 6.1 miljoen kilometer van de zon zal bevinden. Maar als je kijkt naar de totale afstand tussen de aarde en de zon, dan is dat wel slechts de laatste 4 procent.   De missie begon al in 2018. Toen werd het onbemande ruimtevaartuig gelanceerd. In de tussentijd is hij al langs de zon gevlogen, elke keer zal dat wat dichterbij zijn. Met aan het einde van dit jaar de spannendste vliegroute tot nu.   Eentje met ongekende uitdagingen. Want zo dichtbij de zon krijgt Parkers voorkant te maken met temperaturen van zo'n 1400 graden. De instrumenten die metingen moeten uitvoeren die ons meer moeten vertellen over de omstandigheden in de corona, de atmosfeer van de zon, zitten dan ook achter een dik en geavanceerd hitteschild. Dan alsnog zal het bezoekje extreem kort moeten zijn.   We weten nog een heleboel niet over de processen rondom de zon. Bijvoorbeeld over het ontstaan van zonnevlammen. En dus is de hoop dat Parker baanbrekende ontdekkingen zal doen. Lees hier meer over de missie: Nasa mission lines up to 'touch the Sun'See omnystudio.com/listener for privacy information.

Voor veel mensen met long-covid - ook wel post-covid - is het herkenbaar: een extreme vermoeidheid waardoor je bijna aan niets meer toekomt. Onderzoekers van het Amsterdam UMC tonen nu aan wat de lichamelijke oorzaak van die vermoeidheid is.  In deze audio hoor je Brent Appelman, arts-onderzoekers bij het Amsterdam UMC. Lees hier meer over het onderzoek dat hij en zijn collega's uitvoerden: Vermoeidheid van patiënten met post-covid heeft lichamelijke oorzaakSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Amerikaanse wetenschappers hebben ontdekt welk eiwit verantwoordelijk is voor de gele kleur in urine. Een vondst die onder andere kan helpen in onderzoek naar de link tussen de microben in ons spijsverteringsstelsel en verschillende ziektes.  Nou weten de meesten van ons wel dat de kleur van je plas iets kan zeggen over je gezondheid, of in ieder geval over hoeveel water je die dag hebt gedronken. Maar gek genoeg was dus nog niet bekend hoe die gele kleur nou precies ontstaat.   Het blijkt zo te zitten: wanneer rode bloedcellen in ons lichaam afbreken na zo'n zes maanden te hebben geleefd, wordt ook een feloranje bijproduct geproduceerd. Dat eiwit komt terecht in ons spijsverteringskanaal, waar het of als afval het lichaam uit wordt gewerkt, of deels opnieuw wordt opgenomen. Gebeurt dat opnieuw opnemen te veel, dan kun je daar ziek van worden.   Gelukkig zitten er in ons spijsverteringsstelsel microben die dit eiwit afbreken naar een ander bijproduct. Niet langer feloranje, maar wel gekleurd genoeg om onze plas geel te maken. Het idee dat dit laatste eiwit daar een rol bij speelt was er al langer, maar hoe het ontstaat wisten we nog niet.   Nu dit bekend is kunnen de onderzoekers gaan kijken hoe de verwerking en aanwezigheid van het eiwit van invloed is op verschillende ziektes. Lees hier meer over het onderzoek: What makes urine yellow? UMD scientists discover the enzyme responsibleSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Wetenschappers kunnen aan jouw tanden zien waar je vandaan komt. Dat werkt zo: in alles wat we eten zitten stoffen, zogeheten 'isotopen', die in je tandglazuur terechtkomen. Door die isotopen uit je tanden te halen en te analyseren, kunnen onderzoekers van alles te weten komen over waar jouw eten vandaan kwam. Zelfs al komt het eten dat je in je mond stopt lang niet altijd van de plek waar je woont, dan nog verraden de isotopen deels waar je vandaan komt. Mensen in verschillende delen van de wereld hebben immers nogal verschillende diëten; in Oost-Europa en Zuid-Amerika wordt aanzienlijk meer maïs en giers gegeten dan hier. Verraden de isotopen in je tanden dus zien dat je heel veel maïs en gierst hebt gegeten, dan is de kans groot dat je niet uit Nederland komt. De grote kracht van deze onderzoeksmethode blijkt in de combinatie van verschillende isotopen te zitten. Hoe meer je er combineert, hoe preciezer je kan bepalen waar een individu vandaan komt. Dat geldt zelfs voor mensen die vaak zijn verhuisd, want het glazuur van een kies vormt zich op een specifieke leeftijd. Zodra het glazuur eenmaal verhardt, zitten de isotopen daar voor altijd in vast. De informatie die isotopen over jouw afkomst kunnen verraden, draag je dus altijd met je mee. Wil je meer leren over hoe wetenschappers aan jouw tanden kunnen aflezen waar je vandaan komt? Klik dan hier voor de video. Iedere woensdag komt de Universiteit van Nederland langs. Met vandaag: Loes van Langen. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Niet alle vogels wachten tot het lente is met het leggen van een ei. We gingen langs bij ARTIS waar oppasser Job van Tol vertelt dat de Afrikaanse pinguïn en de vale gier daar al druk bezig zijn.  Ook bespreken we hoe het met deze vogelsoorten gaat in het wild en hoe ze hier als dierentuin bij proberen te helpen.  Lees hier meer over de pinguïns van ARTIS: In december leggen alle pinguïns een ei Job van Tol schreef ook een heel mooi boek, dat vind je hier: De oppasserSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Ja dat klinkt vies en ook een beetje onwerkelijk, maar scheikundigen uit Engeland hebben volgens de BBC kerosine gecreëerd van wat wij door de wc spoelen.   Natuurlijk gaat daar een heel bewerkingsproces aan vooraf, maar chemisch gezien is wat er uiteindelijk geproduceerd wordt bijna niet te onderscheiden van de brandstof die nu wordt gebruikt in de luchtvaartsector.   De verwachting is niet dat alle vliegtuigen ter wereld hierop zullen kunnen vliegen, daarvoor is er onder andere niet genoeg rioolprut. Maar de hoop is wel dat het als één van de milieuvriendelijkere alternatieven kan dienen. Daarvoor moet het wel nog eerst worden goedgekeurd. Bekijk hier een kort filmpje: Gloucestershire firm making jet fuel entirely from human pooSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Ook in Nederland is overgewicht een groeiend probleem. Had in 1990 nog één op de drie volwassenen matig of ernstig overgewicht, in 2022 was dat al opgelopen tot de helft van alle volwassenen.  De laatste jaren is er veel onderzoek gedaan naar medicijnen die - zeker bij obesitas - kunnen helpen. Met behoorlijk wat succes. Toch is het goed om meerdere werkende behandelingen te hebben, omdat niet alles voor iedereen werkt, sommige middelen duur zijn of bijwerkingen hebben en voorraden beperkt kunnen zijn.  En dus ontwikkelden Amerikaanse wetenschappers een trillende pil, die je door kan slikken en die in de maag de zenuwcellen stimuleert die normaal gesproken het oprekken van de maag detecteren. De trillingen van de pil laten de maag zo denken dat vol zit en het tijd is om te stoppen met eten.   De pil heeft een beschermend laagje dat oplost als het in aanraking komt met de vloeistoffen die in de maag aanwezig zijn. Dat zorgt ervoor dat de pil geactiveerd wordt en gaat trillen.   Ze hebben het nu eerst getest bij varkens. Mits op het juiste moment ingenomen, zorgde de pil bij deze dieren voor 40 procent minder voedselinname. Na een paar dagen werd de pil weer uitgepoept.   Klinische studies met mensen zijn nog niet gedaan, maar de onderzoekers verwachten dat het bij ons een vergelijkbaar effect moet hebben en dat ze hiermee een goedkope behandelmethode zonder bijwerkingen hebben gevonden. Lees hier meer over het onderzoek: Engineers develop a vibrating, ingestible capsule that might help treat obesitySee omnystudio.com/listener for privacy information.

Gerst blijkt gemiddeld 50 procent meer te groeien als het wortelsysteem van de plantjes elektrisch gestimuleerd wordt.   Het zou volgens de wetenschappers één van de oplossingen kunnen zijn in een tijd waar een groeiende populatie en klimaatverandering het moeilijk maken om voldoende voedsel voor iedereen te produceren.  In dit geval is gekeken naar het kweken van planten zonder daarbij grond te gebruiken. De plantjes groeien in zo'n geval in een gesloten systeem van water en voedingsstoffen, waarbij wel een geschikte ondergrond nodig is als houvast voor de wortels.   Voor deze experimenten ontwikkelden de onderzoekers een elektrisch geleidende ondergrond, gemaakt van cellulose en polymeer. Daarmee konden ze de wortels voorzichtig elektrisch stimuleren tijdens het groeiproces. Dit zou ervoor hebben gezorgd dat gerst in 15 dagen zo'n 50 procent meer groeide.   Het biologische proces hierachter moeten de onderzoekers nog wel uitpluizen. De jonge plantjes lijken efficiënter om te gaan met stikstof, maar hoe dit wordt beïnvloed door elektriciteit is nog niet duidelijk. Lees hier meer over het onderzoek: Electronic “soil” enhances crop growthSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Veel oeroude handafdrukken in grotten laten missende vingers zien. Er werd altijd gedacht dat dit of expres zo was afgebeeld, of dat de kunstenaars deze vingers waren kwijtgeraakt in de zware omstandigheden van toen.  Nu denken wetenschappers dat het nog weleens anders zou kunnen zitten. Vermoedelijk waren de ontbrekende vingers onderdeel van een ritueel waarbij ze, nouja, opzettelijk werden verwijderd. Dit is geen ongewoon verschijnsel. Er zijn gemeenschappen waarin het bijvoorbeeld gebruikelijk is om een vinger te verwijderen na het verliezen van een geliefde of kind.  De onderzoekers bestudeerden 25.000 jaar oude grottekeningen in Frankrijk en Spanje en vonden ten minste 200 afbeeldingen waarop vingers ontbraken. Het ging om zowel afdrukken als omtrekken van handen. Een paar jaar terug kwamen ze ook al met deze theorie aan, maar toen kwam er erg veel kritiek van collega-onderzoekers. Niet genoeg bewijs.  Dit keer menen ze dat bewijs wel voldoende te laten zien. Lees hier meer over het onderzoek: Many prehistoric handprints show a finger missing. What if this was not accidental?See omnystudio.com/listener for privacy information.

Wat doet een zeehond in de Noordelijke IJszee om warm te blijven? Wat is de beste manier om te achterhalen of iemand liegt? Wat zijn wetenschappers dit jaar te weten gekomen over ochtendmensen? En welke aflevering van de rubriek is dit jaar het meest gedownload? Tijd om de kennis van onze presentatoren te testen. Hoe goed hebben ze geluisterd het afgelopen jaar?  Zelf ook meedoen? Lees dan niet verder, maar luister eerst. En laat het op X (@karlijnmeinders) of Instagram (@thesciencesection) even weten als je ze allemaal goed had (niet valsspelen hè), dan komt er in 2024 misschien wel een prijs jouw kant op.  Alle afleveringen die voorbijkomen zijn hier terug te vinden:  Mierenegels blazen snottenbellen om af te koelen (mierenegel dus, sorry voor de verspreking!)Deze zeehondensoort blijft warm mede dankzij z'n neusOchtendmens? Bedankt de Neanderthalers maar.Het energieverbuik in ons lichaam verhogen met een medicijn: het kanVergeet lichaamstaal: zo weet je makkelijk of iemand liegt En de meest gedownloade aflevering van dit jaar:Buitenaards ruimteschip gevonden?See omnystudio.com/listener for privacy information.

Voor rendieren in het Noordpoolgebied is het nu hartje winter. Geen probleem voor de dieren, mits ze zich in de zomer goed vol hebben gegeten.  Nou blijkt uit onderzoek dat rendieren iets heel bijzonders doen om in die zomermaanden zoveel mogelijk naar binnen te kunnen werken: ze eten en slapen tegelijk.   Hun hersenen gaan in een slaapachtige modus terwijl ze aan het kauwen zijn. Zo kunnen ze heel veel tijd besteden aan eten, zonder in te leveren op nachtrust.    Onderzoekers zagen dit toen ze de hersenactiviteit van een aantal tamme rendieren in Noorwegen bestudeerden.   Net als een koe heeft een rendier vier magen. In de eerste wordt gras bewaard, dat weer omhooggehaald kan worden om te herkauwen. En tijdens dit proces zagen ze de hersenactiviteit veranderen naar een staat die geassocieerd wordt met REM-slaap.   Hun lichaam ging ook in een soort rustmodus op deze momenten. Zelfs als ze hun ogen gewoon nog open hadden en stonden, werden ze rustiger en reageerden ze minder op geluiden om zich heen.   Ook bijzonder: de dieren die dit veel deden, hadden minder diepe slaap nodig, zagen de onderzoekers.  Lees hier meer over het onderzoek: Reindeer can activate sleep mode while eatingSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Er blijkt een stofje in emotionele tranen te zitten dat agressie bij anderen vermindert. Hier kwamen onderzoekers achter tijdens een onderzoek waarin proefpersonen aan opgevangen tranen moesten ruiken.  De proefpersonen (allemaal man) moesten of aan een zoutoplossing of aan de tranen van vrouwen die zielige films hadden gekeken ruiken, zonder te weten waar het om ging. Vervolgens moesten ze een computerspel spelen dat is ontwikkeld om agressie op te wekken. De mannen die aan de tranen hadden geroken lieten 40 procent minder agressie zien.  Nou moet het onderzoek nog wel herhaald worden en zou het mooi zijn als dan ook mannen zich melden als tranenleverancier (dat was nu amper het geval), maar het is een interessant gegeven om verder te bestuderen. De onderzoekers betwijfelen of het een effect heeft tijdens interactie tussen volwassen, maar denken dat het bij baby's wel degelijk een functie heeft. Welk stofje nou precies voor het kalmerende effect zorgt is nog onbekend. Ook dat willen ze nog verder uitzoeken.  Lees hier meer over het onderzoek: Human tears contain substance that eases aggression, says studySee omnystudio.com/listener for privacy information.

Als er één zintuig is waar we op vertrouwen, dan is het wel ons zicht. Maar is dat eigenlijk wel terecht? Experimenteel psycholoog Surya Gayet is gefascineerd door de manier waarop onze hersenen visuele prikkels verwerken en interpreteren. Hoeveel zien we van de wereld om ons heen? En in hoeverre wordt dat beïnvloed door onze verwachting?  We spreken hem uitgebreid over zijn onderzoek dat onderdeel is van de Boost je bewustzijn-challenge van de Universiteit Utrecht. Meedoen kan nog tot en met januari.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Ballontelescoop Gusto zal - als het weer het toelaat - één dezer dagen de lucht in gaan vanaf Antarctica. Onderzoeker Jose Silva van SRON vertelde vorige maand al meer over de voorbereidingen. We spreken hem nu weer, in de enorme hangar waar de telescoop staat te wachten op vertrek. Wat is er sinds november allemaal gebeurd?  De vorige aflevering vind je hier: Telescoop die aan ballon de lucht in zal gaan is aangekomen op AntarcticaSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Het gaat niet goed met de insectenpopulaties wereldwijd en dat heeft een rimpeleffect op de rest van de natuur. Veel planten zijn afhankelijk van insecten voor bestuiving, dus je kunt je voorstellen wat het voor gevolgen heeft als die insecten er ineens minder of niet meer zijn.  Franse wetenschappers hebben dat effect nu verder uitgezocht en zo zagen ze dat wilde bloemenplanten zich aanpassen aan de nieuwe omstandigheden. Ze evolueren steeds meer richting zelfbevruchting. Dat klinkt als goed nieuws, maar dat is niet helemaal het geval.   Ze kwamen hierachter toen ze viooltjes die in de buurt van Parijs groeien vergeleken met zaadjes van dezelfde plant en locatie die tussen 1992 en 2001 zijn verzameld. De moderne bloemen bleken 10 procent kleiner, ze produceren 20 procent minder nectar, en ze worden minder bezocht door bestuivers.  Het vermoeden is dat dit een directe link heeft met de rap teruglopende aantallen insecten in Europa. In dit onderzoek laten ze nu zien dat er sprake is van een vicieuze cirkel: want de afname in nectarproductie kan ook weer een negatief effect hebben op de insecten. Wat weer zorgt voor minder bezoekers en dus ook weer minder nectar.  Volgens de onderzoekers laat dit nog maar eens zien hoe belangrijk het is om zo snel mogelijk maatregelen te nemen. Lees hier meer over het onderzoek: Wildflowers increasingly doing without insect pollinatorsSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Het zou heel goed kunnen dat wij mensen er zelf voor hebben gezorgd dat de meeste honden nu bruine ogen hebben, zeggen onderzoekers.   Het is al wel langer bekend dat het selectief fokken van honden, waarmee we tienduizenden jaren geleden al zijn begonnen, invloed heeft gehad op hun karakter en uiterlijke kenmerken. Sommige daarvan, zoals grote voorhoofden en korte neuzen, zorgen nu zelfs voor gezondheidsproblemen.   Nu zou dus ook blijken dat de kleur van hun ogen is beïnvloed door onze voorkeuren. Terwijl wolven, waar alle honden van afstammen, licht gekleurde ogen hebben (iets wat waarschijnlijk helpt bij het makkelijker aflezen van elkaars bedoelingen), heeft 90 procent van de gedomesticeerde honden donkere ogen.   Om uit te zoeken waarom dit zo is lieten onderzoekers uit Japan in een experiment hondenfoto's aan deelnemers zien waarop de kleur van de ogen van de honden steeds iets was aangepast. Vervolgens moesten de honden gerangschikt worden op kenmerken als vriendelijkheid, intelligentie en agressiviteit.   En wat bleek: honden met donkere ogen werden als veel vriendelijker gezien. Nou was dit een klein onderzoek, met een beperkt aantal rassen (namelijk 33) en vooral Japanse studenten, maar de bevinding past wel bij onze voorkeur om honden steeds meer op ons eigen schattige kinderen te laten lijken. Baby's hebben grotere pupillen dan volwassen en daar komen donkere ogen meer bij in de buurt.  Maar, stellen wetenschappers die niet meewerkten aan dit onderzoek: het kan ook gewoon zijn dat we aan de kleur gewend zijn geraakt en we er daarom steeds meer op geselecteerd hebben. Ook zegt het onderzoek nog niets over wanneer de donkere ogen overheersend zijn geworden.   Er valt dus nog aardig wat uit te zoeken, maar het is een interessante theorie.   Lees hier meer over het onderzoek: Why do most dogs have brown eyes?See omnystudio.com/listener for privacy information.

Panda's zijn misschien wel net zo bezig met social media als wijzelf. Alleen in hun geval gebruiken ze er geen telefoon, maar hun neus voor. Bomen met geursporen afgaan is hoe zij in de gaten houden wat hun vrienden en familie allemaal uitspoken.  Panda's vind je in het wild vaak in afgelegen dichtbeboste gebieden. Ze zijn zeldzaam en schichtig en daarom is er niet superveel bekend over hoe ze zich gedragen in het wild. Hun reputatie als een vrij op zichzelf levend dier, blijkt uit nieuw onderzoek een stuk minder terecht te zijn dan gedacht.  Panda's zijn hartstikke druk met het aflezen en achterlaten van geurboodschappen. Zo blijven ze op de hoogte van waar familie en vrienden rondhangen, geven ze updates over belangrijke gebeurtenissen en houden ze de date poel in de gaten.   Om hierachter te komen werden niet de panda's zelf, maar hun geursporen onder de loep genomen door wetenschappers. Ook DNA-materiaal uit de uitwerpselen van de dieren (panda's poepen wel 90 keer per dag) werd bestudeerd om uit te vogelen hoe de sociale structuur in elkaar zat en welke dieren veel bij elkaar in de buurt te vinden waren. Al die informatie samen zorgde ervoor dat ze van een specifiek gebied het hele sociale netwerk in kaart konden brengen. Eén van de vondsten was dat de panda's buiten het paarseizoen veel tijd met familie doorbrachten. Was het tijd voor wat romantiek dan waren ze duidelijk wat minder betrokken bij de familiezaken en gingen ze de hort op. Iets wat mogelijk ook inteelt helpt tegen te gaan.   Dit moet allemaal nog wel verder worden bestudeerd, maar het lijkt erop dat deze manier van onderzoek doen een goed beeld geeft van hoe panda's zich gedragen als wij ze niet zien. En dat is weer van groot belang bij het beter beschermen van de diersoort. Lees hier meer over het onderzoek: Pandas active posters on social mediaSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Een witte kerst is in ons land ver te zoeken dit jaar, toch is er zeker actueel sneeuwnieuws te melden. Onderzoekers hebben namelijk ontdekt dat sneeuwvlokjes - ondanks dat ze allemaal anders zijn - behoorlijk eensgezind uit de lucht vallen.  Of tenminste: wiskundig voorspelbaar. Met een flinke stapel high tech lukte het wetenschappers in Utah om een universeel patroon te ontdekken, iets wat zowel weersvoorspellingen als klimaatmodellen ten goede moet komen. Lees hier meer over het onderzoek: The science behind snowflakesSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Het staat gewoon in de bijsluiter: op een dag mag je maximaal zes paracetamol innemen. Maar wat gebeurt er als je er zeven neemt? Vanaf nu komt iedere woensdag de Universiteit van Nederland langs. Met vandaag: Tuur Verdonck.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Louise had haar zusje en neefje al 26 jaar niet gezien, maar het moment dat ze op een computerscherm voorbijkwamen herkende ze haar familieleden meteen. Dat zou al heel wat zijn voor een mens, maar al helemaal voor Louise, want Louise is een bonobo.   Het is een nieuwe ontdekking dat de meest met de mens verwante primaten de gezichten van vrienden en familie zo ontzettend lang kunnen onthouden. Iets waarvan hiervoor werd gedacht dat alleen mensen dit konden.   Natuurlijk is het niet makkelijk om te onderzoeken of een aap een familielid of vriend echt herkent. Je kunt het ze niet vragen. En dus maakten de wetenschappers gebruik van eye tracking en infraroodcamera's om de reactie van de apen te bestuderen op verschillende beelden op het scherm.   26 chimpansees en bonobo's uit dierentuinen en opvangcentra's werkten - in ruil voor wat lekkers - mee aan de experimenten waarbij tegelijk twee soortgenoten in beeld kwamen. Sommigen waren complete vreemden, andere vrienden, vijanden of familieleden van lang geleden.   Hoe lang ze aandacht besteden aan een beeld zij dan iets over in hoeverre er sprake was van herkenning. Iets wat ook in onderzoeken naar baby's wordt gebruikt om dit aan te tonen.   De apen reageerden het sterkst op vrienden of familieleden waar ze heel hecht mee waren geweest in het verleden. Oude vage bekenden, vijanden of seksuele partners kregen minder aandacht.   Er zijn dieren die familieleden herkennen dankzij geluid of geur, maar visuele herkenning, zeker na tientallen jaren is erg uitzonderlijk. Voor mensen leverde deze vaardigheid evolutionaire voordelingen op en - zo lijkt het nu - voor chimpansees en bonobo's is dat niet anders. Lees hier meer over het onderzoek: Chimps remember the faces of old friends and family for decadesSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Het is onderzoekers gelukt om een biocomputertje gemaakt van hersencellen een vorm van spraakherkenning te laten uitvoeren.  De hersenorganoïde bestaande uit zo'n 100 miljoen zenuwcellen kreeg - verbonden aan een elektrisch circuit - honderden geluidsfragmenten van 8 verschillende mensen binnen in de vorm van elektrische pulsjes. In reactie daarop genereerden de hersencellen verschillende patronen, die weer afgelezen werden door een algoritme. Zo zagen ze dat de 8 stemmen na twee dagen training met 78 procent nauwkeurigheid van elkaar onderscheiden konden worden.  Nou is dit een hele basale vorm van spraakherkenning en lukt het ook nog niet om deze organoïden heel lang in leven te houden. Voorlopig is een functionele computerchip met levende cellen dus nog niet realistisch. En voordat het ooit wel zover is moeten ook de ethische voorwaarden van dit soort systemen beter zijn vastgelegd.  Maar er is wel veel interesse in het combineren van levende cellen en kunstmatige intelligentie. Ons brein is onder andere veel energiezuiniger dan computersystemen, maar machine learning kan specifieke taken soms weer veel beter uitvoeren. Een combinatie zou dus weleens heel efficiënt kunnen zijn.  Daarnaast zijn dit soort modellen ook heel interessant voor onderzoek naar ziektes en medicijnen waarbij je de effecten op de signaaltjes tussen de cellen bestudeert. Ook op dat gebied wordt de komende tijd veel ontwikkeling verwacht.  Lees hier meer over het onderzoek: ‘Biocomputer’ combines lab-grown brain tissue with electronic hardwareSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Zeehonden die leven in de Noordelijke IJszee hebben zich op allerlei manieren moeten aanpassen om met de extreem koude omstandigheden om te gaan.   Sommige aanpassingen, zoals een dikke vacht, liggen voor de hand. Anderen zie je misschien minder snel aankomen. Zoals de aangepaste botten in hun neusholte die wetenschappers hebben bestudeerd aan de hand van computersimulaties.    Dankzij deze bijna sponsachtige botstructuur blijken ze minder warmte en minder vocht te verliezen tijdens het ademhalen. Zo'n 94 procent van het vocht dat ze inademen houden ze vast. De lucht die de longen bereikt is dankzij de werking van de neusholte dus zo warm en vochtig mogelijk, terwijl de lucht die wordt uitgeademd juist heel droog is.     Ook bij andere dieren die in de kou leven, zoals rendieren, vind je een vergelijkbare neusstructuur. Maar het was extra interessant om naar zeehonden te kijken, omdat je die in hele verschillende leefgebieden vindt. Zo konden ze mooi zien dat de zeehonden in warmere gebieden niet deze botstructuur hadden.     In de toekomst willen de onderzoekers hetzelfde bestuderen bij zoveel mogelijk andere diersoorten. Zou een kameel bijvoorbeeld iets vergelijkbaars doen om water vast te houden? Uiteindelijk hopen ze dat hun onderzoek van pas kan komen bij het ontwikkelen van betere ventilatiesystemen. Lees hier meer over het onderzoek: Seals stay warm and hydrated in the arctic with larger, more convoluted nasal passagesSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Welke gevolgen hebben jouw eigen keuzes voor anderen? Sommige mensen doen zoveel mogelijk hun best om hier rekening mee te houden. Maar soms houden we ons bewust van de domme, om zo zorgelozer egoïstische keuzes te kunnen maken.  Naar dat fenomeen doen Linh Vu van de Universiteit van Amsterdam en haar collega's al een tijdje onderzoek. Wat zien ze als ze naar het gemiddelde resultaat kijken van de experimenten die al werden gedaan? En hoe kunnen we ervoor zorgen dat de bewust onwetende groep kleiner wordt en we allemaal nog meer geneigd zijn om voor de sociale keuze te gaan? Lees hier meer over het onderzoek: Why Some People Choose Not to Know De laatste paper die ze over hun werk uitbrachten vind je hier: ‘I’d rather not know’: Why we choose ignoranceSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Genetisch materiaal van Neanderthalers zou weleens de oorzaak kunnen zijn voor het feit dat sommige, maar niet alle moderne mensen vroege vogels zijn, zeggen onderzoekers.   Het begon voor onze voorouders zo'n 300.000 jaar geleden in Afrika. Zo'n 70.000 jaar geleden trokken sommige van hen Eurazië in, wat heel Europa en Azië omvat. Deze mensen waren gewend aan het klimaat en dagritme van Afrika en moesten zich op sommige plekken dus flink aanpassen.   Maar in Eurazië leefden al andere mensachtigen, zoals de Neanderthalers. Hun voorouders waren hier 400.000 jaar geleden al terechtgekomen en hadden zich genetisch al beter aangepast aan de omstandigheden.   Nou heeft er ook aardig wat genetische uitwisseling plaatsgevonden tussen de moderne mensen die vanuit Afrika kwamen en de mensachtigen die al op het Eurazische continent leefden. En dat heeft het mogelijk gemaakt voor de moderne mens om sommige genetische variaties over te nemen die al aangepast waren aan de omstandigheden.    Sommige van die aanpassingen hebben te maken met pigment, maar er is ook een link met het immuunsysteem, vetverdeling in het lichaam en het kunnen omgaan met leven in een koud en droog gebied. En met onze biologische klok, stellen wetenschappers nu.   Ze bestudeerden het verband tussen genetische varianten die via de Neanderthalers bij ons terecht zijn gekomen en de slaapgewoonten van honderden duizenden mensen uit de UK Biobank en vonden een link tussen die varianten en het zijn van een ochtendmens.    Andere diersoorten die zich hebben moeten aanpassen aan koudere gebieden met langere dagen laten een vergelijkbare verschuiving richting vroeger ontwaken zien. Niet heel gek dus dat deze Neanderthaler-trekjes behouden zijn gebleven in mensen die in gebieden met een hoge breedtegraad leven.   Het liefst zouden de onderzoekers nu hetzelfde bestuderen in mensen die op andere plekken dan Engeland wonen om te kijken of daar een vergelijkbaar verband te ontdekken is.   Lees hier meer over het onderzoek: Were Neanderthals morning people?See omnystudio.com/listener for privacy information.

Genetisch materiaal van Neanderthalers zou weleens de oorzaak kunnen zijn voor het feit dat sommige, maar niet alle moderne mensen vroege vogels zijn, zeggen onderzoekers.   Het begon voor onze voorouders zo'n 300.000 jaar geleden in Afrika. Zo'n 70.000 jaar geleden trokken sommige van hen Eurazië in, wat heel Europa en Azië omvat. Deze mensen waren gewend aan het klimaat en dagritme van Afrika en moesten zich op sommige plekken dus flink aanpassen.   Maar in Eurazië leefden al andere mensachtigen, zoals de Neanderthalers. Hun voorouders waren hier 400.000 jaar geleden al terechtgekomen en hadden zich genetisch al beter aangepast aan de omstandigheden.   Nou heeft er ook aardig wat genetische uitwisseling plaatsgevonden tussen de moderne mensen die vanuit Afrika kwamen en de mensachtigen die al op het Eurazische continent leefden. En dat heeft het mogelijk gemaakt voor de moderne mens om sommige genetische variaties over te nemen die al aangepast waren aan de omstandigheden.    Sommige van die aanpassingen hebben te maken met pigment, maar er is ook een link met het immuunsysteem, vetverdeling in het lichaam en het kunnen omgaan met leven in een koud en droog gebied. En met onze biologische klok, stellen wetenschappers nu.   Ze bestudeerden het verband tussen genetische varianten die via de Neanderthalers bij ons terecht zijn gekomen en de slaapgewoonten van honderden duizenden mensen uit de UK Biobank en vonden een link tussen die varianten en het zijn van een ochtendmens.    Andere diersoorten die zich hebben moeten aanpassen aan koudere gebieden met langere dagen laten een vergelijkbare verschuiving richting vroeger ontwaken zien. Niet heel gek dus dat deze Neanderthaler-trekjes behouden zijn gebleven in mensen die in gebieden met een hoge breedtegraad leven.   Het liefst zouden de onderzoekers nu hetzelfde bestuderen in mensen die op andere plekken dan Engeland wonen om te kijken of daar een vergelijkbaar verband te ontdekken is.   Lees hier meer over het onderzoek: Were Neanderthals morning people?See omnystudio.com/listener for privacy information.

Toen een professor dierkunde uit Nieuw-Zeeland op vakantie in Colombia gewezen werd op een opvallende groene suikervogel in de bosjes kon hij zijn ogen niet geloven. Vrouwtjes van deze vogelsoort zijn heldergroen en de mannetjes diepblauw, maar dit beestje was half groen en half blauw, met een keurige verticale middenscheiding over de borst, rug en staart.   Het dier heeft zowel mannelijke als vrouwelijke kenmerken, iets wat zelden voorkomt bij vogels. Bij insecten, spinnen, vlinders, hagedissen en sommige knaagdieren komt het vaker voor. Het ontstaat als er bij het vrouwtje iets misgaat bij de celdeling tijdens het produceren van een eitje en daarop een bevruchting volgt door twee spermacellen.   In de afgelopen 100 jaar is het bij deze soort maar één keer eerder gezien. En zo mooi als het nu op de foto staat is, zag je het volgens de professor nog nooit. Lees hier meer over het onderzoek: A striking and extremely rare half female, half male bird has been spotted by a University of Otago zoologistSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Zeven op de tien vrouwen heeft er last van: misselijkheid tijdens de zwangerschap. Bij sommige vrouwen is het zelfs zo erg dat ze opgenomen moeten worden in het ziekenhuis. Onderzoekers van onder andere de universiteit van Cambridge zijn er nu achter waardoor die misselijkheid ontstaat.  De boosdoener is een hormoon dat door de foetus wordt geproduceerd: een eiwit genaamd GDF15. Of en in welke mate een vrouw misselijk wordt van de aanwezigheid van dit hormoon blijkt af te hangen van de hoeveelheid en de blootstelling aan dit eiwit voor de zwangerschap.  En dat creëert ook meteen een ingang voor een nieuwe behandeling, want ondanks dat er al wel behandelingen bestaan werken die nog niet goed genoeg.   GDF15 wordt ook buiten de zwangerschap in het lichaam aangemaakt. Maar is dat in lagere hoeveelheden dan gemiddeld, iets wat genetisch wordt bepaald, dan is de kans groter dat iemand tijdens een zwangerschap, wanneer die hoeveelheid ineens toeneemt, last krijgt van misselijkheid.  Het idee is nu dat het misschien mogelijk moet zijn om vrouwen in aanloop naar een zwangerschap te laten wennen aan de aanwezigheid van het hormoon.   Ook wordt onderzocht of voorkomen kan worden dat het hormoon zich kan binden aan de super specifieke receptor in de hersenen van de zwangere vrouw. Ook dan zou de misselijkheid mogelijk verholpen zijn. Lees hier meer over het onderzoek: Why seven in ten women experience pregnancy sicknessSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Onderzoekers van de TU Delft hebben een techniek ontwikkeld waarmee zowel betere implantaten gemaakt kunnen worden, als sterkere telefoonopladers.  Amir Zadpoor, hoogleraar Biomaterialen en Weefselbiomechanica aan de TU Delft, vertelt er meer over. Meer informatie over het onderzoek: Optimalisatie van harde-zachte materiaalovergangen: Een 3D-geprinte nabootsing van bot-peesverbindingenSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Vijftig jaar geleden werd het voor het eerst gezien. Gijzelaars die een bijzondere band met hun ontvoerders ontwikkelden. Maar bestaat dat eigenlijk wel? Iedere woensdag komt de Universiteit van Nederland langs. Met vandaag: Loes van Langen.  See omnystudio.com/listener for privacy information.

Je denkt dat je het echt niet kan maken: afzeggen voor dat feestje waar je al ja tegen hebt gezegd. Want wat zal de host wel niet denken? Word je volgende keer dan niet meer gevraagd? Komt diegene dan misschien ook niet als jij een feestje geeft?  Het zijn maar een paar van de vele zorgen die mensen hebben als ze zich afmelden voor sociale gelegenheden. Daar hebben Amerikaanse wetenschappers maar eens even een onderzoek aan gewijd. En wat zou daaruit blijken: de nadelige gevolgen van afzeggen zijn te verwaarlozen.   Ze pakten het serieus aan: meer dan 2000 deelnemers verdeeld over 5 experimenten.   Een voorbeeld van één van die experimenten: de helft van de deelnemers kreeg een fictieve uitnodiging voor een gelegenheid. In sommige gevallen waren ze de enige die uitgenodigd waren, in anderen ging het om een groep. In beide gevallen verwachten de deelnemers dat de persoon die ze had uitgenodigd het heel erg zou vinden als ze zich zouden afmelden en dat dit gevolgen zou hebben voor de toekomst.   De andere helft van de deelnemers moest zich voorstellen de host te zijn die de afzegging ontving. Zo konden ze zien dat de afzeggers de gevolgen in vrijwel alle experimenten veel negatiever inschatten dan degene die de afzegging ontvangt.  Natuurlijk zijn er uitzonderingen. Gaat het om het huwelijk van je beste vriend of vriendin, zeg je altijd af, of doe je het vijf minuten voor aanvang, dan kunnen de gevolgen anders zijn.   Maar is er een kerstborrel waarvan je nu al weet dat je er dit jaar echt niet naar toe wil, dan is het volgens deze onderzoekers dus geen enkel probleem om je af te melden en lekker onder een dekentje op de bank te kruipen. Lees hier meer over het onderzoek: Want to skip that Christmas party? The host probably won’t mind, study showsSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Mannetjesvogels die niet elke dag oefenen met zingen, klinken anders en worden daardoor minder aantrekkelijk gevonden door vrouwtjesvogels, blijkt uit nieuw onderzoek. En je zou het misschien niet meteen denken, maar deze kennis is ook voor ons mensen van groot belang. In deze audio hoor je Coen Elemans van de University of Southern Denmark. Lees hier meer over het onderzoek: Daily singing workout keeps songbird males attractiveSee omnystudio.com/listener for privacy information.

In Alberta, Canada, is het fossiel opgegraven van een Gorgosaurus, een voorouder van de Tyrannosaurus Rex. Het is een bijzondere vondst omdat de maaginhoud van de nog jonge dino nog aanwezig is: twee kleine, vogelachtige dinosaurussen.  Het is voor het eerst dat een dinosaurus met maaginhoud is gevonden.  Paleontoloog Melanie During geeft tekst en uitleg. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Meer dan 45.000 jaar geleden werden ze in Indonesische grotten op de muur getekend: poppetjes, wilde varkens, mini bizons en handafdrukken. Sommige van deze tekeningen, waaronder een jachttafereel, zijn de oudste ooit gevonden.   Een onderzoeker heeft op één van de eilanden van Indonesië alleen al 654 grotten ontdekt, waarvan er veel gevuld zijn met de oeroude kunstwerken. Maar terwijl hij nog steeds regelmatig nieuwe tekeningen ontdekt, ziet hij ze tegelijkertijd voor zijn ogen verdwijnen. Iets zorgt ervoor dat de kunst vergaat, maar wat?  Archeologen zien met een zwaar gemoed toe hoe de harde rotslaag waar de afbeeldingen op staan langzaam van het kalksteen wat eronder zit afbrokkelt. Sommige locals zeggen dat het proces de laatste tijd zelfs aan het versnellen is. Komt het door vervuiling? Het veranderende weer? Zijn het de toeristen? Of komt het misschien door de steenindustrie die in de omgeving kalksteen wint voor de productie van cement?   Dat is waar een grote groep internationale wetenschappers samen met lokale bedrijven en de overheid achter probeert te komen. Met metingen naar stofdeeltjes en luchtvochtigheid in de grotten en de invloed van trillingen door zware machines in omgeving, hopen ze maatregelen te kunnen nemen voordat het te laat is. Lees hier het uitgebreide verhaal: Humanity’s oldest art is flaking away. Can scientists save it?See omnystudio.com/listener for privacy information.

De vaak gebruikte temperatuurlimiet voor menselijk overleven bij extreme hitte moet naar beneden worden bijgesteld, zeggen wetenschappers van onder andere het Radboudumc.   Vooral bij oudere volwassenen en met name oudere vrouwen zou de limiet aanzienlijk lager liggen dan tot nu toe werd aangenomen.  In een jaar waarin niet normaal veel warmterecords werden gebroken en met stijgende temperaturen in het vooruitzicht is het belangrijk om te weten wat het menselijk lichaam aankan. En daarvoor is de luchttemperatuur die we gebruiken om aan te geven hoe warm het buiten is geen goede graadmeter.   We kunnen beter kijken naar de natteboltemperatuur, zeggen de onderzoekers, want die neemt ook luchtvochtigheid mee. Maar ook het lezen van die meting zouden we moeten herzien. 35 graden werd lange tijd gezien als bovengrens. Alleen zijn daarin dingen als leeftijd, geslacht en lichaamsbouw nooit meegenomen.   Doe je dat wel, dan moet die bovengrens - vooral voor ouderen - omlaag. En al helemaal voor oudere vrouwen. Dat heeft alles te maken met maximale zweetcapaciteit. Het vermogen om op die manier het lichaam te koelen neemt af als we ouder worden en vrouwen hebben al een verlaagde capaciteit.   De overlevingslimiet moet daarom 0.9 tot 13 graden lager liggen. Daarnaast vinden de onderzoekers dat we ook een leefbaarheidsgrens moeten bepalen. Want ergens wel of niet kunnen wonen, is niet alleen een kwestie van overleven, maar ook van leefbaarheid. Lees hier meer over het onderzoek: Overleven in een warmer klimaat, wat kan het lichaam aan? See omnystudio.com/listener for privacy information.

Met een opblaasbare antenne onderzoek doen naar de oerknal: dat klinkt vrij onmogelijk. Toch denkt een onderzoeker van de TU Eindhoven dat het kan.   Het opvouwbare lichtgewicht ontwerp dat hij maakte is inmiddels in het Engelse Sheffield aan een weerballon de lucht in gegaan. Rond de 20 kilometer moest de antenne zich uitvouwen en beginnen met metingen uitvoeren. Op 30 kilometer hoogte en na zo'n drie uur zou de weerballon vervolgens knappen en zou de hele constructie keurig aan een parachute weer naar beneden komen.  De test was een succes, laat Niels Vertegaal inmiddels weten. De antenne werkte en klapte volledig uit, maar wel later dan verwacht. Iets wat hij meeneemt in de volgende stap van zijn onderzoek.    Want nu is het 30 kilometer, maar het doel is dat dit uitvouwen en meten ook in de ruimte lukt. Dit zou het mogelijk maken om een veel groter oppervlak aan antennes mee omhoog te nemen in een raket, zonder dat het veel weegt of veel ruimte in beslag neemt. Uiteindelijk moet de opblaasbare antenne signalen uit de vroege ruimte gaan oppikken, zodat we nog meer te weten komen over hoe het allemaal is begonnen.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Honingspeurders en honingjagers: het is niet zo gek dat deze twee goed samen kunnen leven. Maar de één is een wilde vogel en de ander een mens.   Toch werken ze in het noorden van Mozambique succesvol samen in hun zoektocht naar honing. De Afrikaanse vogel leidt de lokale bevolking naar wilde bijennesten, de mensen breken het nest open en halen de honing eruit en de honingspeurder snackt van de bijenwas die achterblijft.   Het is zelfs zo dat honingspeurders de unieke taal van de honingjagers in verschillende delen van Afrika hebben leren begrijpen. En die taal is niet overal gelijk. Sommige culturele groepen gebruiken een fluitje, andere meer een grom om aan te geven: ik zoek een vliegende partner voor het zoeken naar honing. Ook tijdens de gezamenlijke zoektocht zijn er signaaltjes om aan te geven: we werken nog steeds samen.   In experimenten hebben ze nu gekeken of de vogels ook echt op die cultuurspecifieke geluidjes reageren, of op menselijke geluiden an sich. En wat blijkt: de kans dat de honingspeurders hun hulp aanbieden is drie keer groter als het om een seintje gaat van de dichtstbijzijnde lokale bevolking.   Dat, zeggen de onderzoekers, suggereert een culturele co-evolutie tussen mens en vogel en dat is behoorlijk bijzonder.   Lees hier meer over het onderzoek: Honeyguide birds learn distinct signals made by honey hunters from different culturesSee omnystudio.com/listener for privacy information.

NEMO Science Museum bestaat deze week 100 jaar. We spreken directeur Géke Roelink over onderzoek doen naar nieuwsgierigheid en de toekomst van het museum. En natuurlijk doen we samen ook even een (knallend) experimentje.  Lees hier meer over 100 jaar NEMO en wat er allemaal te doen is de komende tijd. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Elke woensdag schuift de Universiteit van Nederland aan met het antwoord op een vraag waarvan je niet wist dat je hem had. In deze aflevering hoor je van longarts Marijke Rutten van Maastricht UMC wat er bij koolmonoxidevergiftiging gebeurt in je lichaam en hoe je het kunt voorkomen. Deze aflevering werd verzorgd door Tuur Verdonck van de Universiteit van Nederland.See omnystudio.com/listener for privacy information.

De spiegeltest werd in 1970 voor het eerst gebruikt door een Amerikaanse psycholoog die onderzoek deed naar zelfherkenning bij chimpansees.   Het werkt als volgt: je markeert een dier - zonder dat die het doorheeft - met een stip op een zichtbare plek. Vervolgens laat je het in een spiegel kijken. Probeert het dier de stip eraf te krabben of poetsen, dan betekent dit dat het dier snapt dat het naar zichzelf aan het kijken is.   Sommige onderzoekers spreken zelfs van zelfbewustzijn en empathisch vermogen bij dieren die slagen voor de spiegelproef, al vinden andere wetenschappers dat onvoldoende bewezen met de test in zijn oorspronkelijke vorm.   Kinderen slagen pas voor de test als ze een jaar of twee zijn. Olifanten, chimpansees, dolfijnen en eksters lukt het ook. Uit nieuw onderzoek zou nu blijken dat ook muizen aan dit lijstje toegevoegd moeten worden.   Zwarte muizen kregen in de test een wit stipje op hun voorhoofd. Deze muizen besteden meer tijd aan het schoonmaken van hun hoofd voor de spiegel dan muizen zonder stipje, of muizen met een zwart stipje dat niet goed zichtbaar was.   Nou was het wel zo dat ze dit alleen deden als ze al gewend waren aan spiegels, waren opgegroeid tussen muizen die op ze leken en als de stip relatief groot was. Dat zijn een flink aantal 'maaren’.   De onderzoekers geven zelf ook aan dat het vooral laat zien dat de muis ziet dat er een stip zit, maar dat het niet per se iets zegt over een vorm van zelfbewustzijn die vergelijkbaar is met de mens.   Toch is het wel interessant dat de onderzoekers tegelijk een groepje neuronen vonden, dat bepalend moet zijn voor die zelfherkenning. Iets wat niet eerder is vastgelegd op deze manier. Blokkeerden ze de werking van deze neuronen, dan reageerden de muizen helemaal niet meer op het stipje.   Er is veel meer bekend over hoe onze hersenen anderen herkennen, dan over hoe onze hersenen verwerken wie we zelf zijn. Dat maakt dit soort onderzoeken zeker interessant, maar niet zonder wat stevige kanttekeningen. Lees hier meer over het onderzoek: Mice pass the mirror test, a classic indicator of self-recognition See omnystudio.com/listener for privacy information.

Onderzoekers van de Vrije Universiteit hebben ontdekt dat genetische aanleg zowel voor de werkhouding als de schoolprestaties van leerlingen bepalend is.  Ze weerleggen daarmee ook dat kinderen dóór die goede werkhouding betere cijfers halen. Beiden hebben een genetische achtergrond. Het onderzoek werd uitgevoerd onder maar liefst 8000 tweelingen in groep 8. Ook werden leraren gevraagd om aan het geven hoe de werkhouding van de kinderen in de klas was.  Weten hoe genen en omgeving schoolprestaties beïnvloeden kan helpen bepalen hoe kinderen waarmee het minder goed gaat beter geholpen kunnen worden.  In deze audio hoor je onderzoeker Elsje van Bergen van de VU. Lees hier meer over het onderzoek: DNA beïnvloedt werkhouding én schoolprestaties Ben je zelf onderdeel van een tweeling en willen jullie meedoen aan toekomstig onderzoek, kijk dan hier: Nederlands Tweelingen Register Of lees hier meer over het PISA-onderzoek.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Onderzoekers willen met behulp van DNA-materiaal uit de voetsporen van ijsberen in de sneeuw beter in kaart gaan brengen hoe het met de dieren gaat. De techniek die ze hiervoor gebruiken kan ook door de lokale bevolking in afgelegen gebieden worden gebruikt. Zo moet het beter lukken om te bepalen hoe groot de populatie wereldwijd is en in de toekomst zal zijn. Ook andere diersoorten in afgelegen gebieden, zoals sneeuwluipaarden, kunnen op deze manier in de gaten worden gehouden.  In deze audio hoor je Gert Polet, ijsbeer-expert bij het Wereldnatuurfonds. Lees hier meer over het onderzoek: Unlocking genetic insights for polar bear conservation Hier vind je de paper: Capturing environmental DNA in snow tracks of polar bear, Eurasian lynx and snow leopard towards individual identificationSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Kinderliedjes kunnen vervelend lang in je hoofd blijven zitten en niet iedereen zal met evenveel plezier dertig keer achter elkaar ‘Slaap kindje slaap’ inzetten op een avond.   Maar nu blijkt uit nieuw onderzoek van de Universiteit van Cambridge dat ritme en toonhoogte voor hele jonge kinderen veel belangrijker zijn bij het leren van taal, dan de uitspraak van de letters.   Dit suggereert volgens hen ook dat dyslexie misschien deels of zelfs grotendeels een probleem met ritmeperceptie is en niet met het verwerken van fonetische informatie.   Voor dit onderzoek werd de hersenactiviteit van 50 jonge kinderen bestudeerd uit Engelstalige landen terwijl ze naar een video keken van een lerares die verschillende kinderliedjes zong. Het onderzoek werd uitgevoerd toen de kinderen 4 maanden, 7 maanden en 11 maanden oud waren.   Zo zagen ze dat fonetische verwerking geleidelijk ontwikkelt en pas met 11 maanden echt wordt ingezet. Voor die tijd worden ritme en klank gebruikt om taal te begrijpen. Kinderen leren bijvoorbeeld eerst waar de klemtoon in woorden ligt en gebruiken dat om te bepalen waar het ene woord eindigt en het andere begint. Op die basis worden vervolgens de kleinere taalgeluiden - de letters - geplakt.  Nou is elke taal ook weer anders en was dit een Engelstalig onderzoek. Toch zou ik zeggen: blijf lekker zingen tegen je baby, want wie weet maakt Poesje mauw met een hoedje van papier op een grote paddenstoel in de maneschijn net dat ene verschil. Lees hier meer over het onderzoek: Singing to babies is vital to help them learn language, say scientistsSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Astronomen hebben tot hun eigen verbazing een planeet ontdekt die veel te groot is voor de zon waar hij omheen draait. Het gaat om de zwaarste planeet in een baan rond een ultrakoele dwergster die ooit is gevonden. Meer dan dertien keer zo zwaar is als de aarde.  De vondst tart daarmee ook de modellen die bestaan voor de vorming van zonnestelsels en planeten.   Sterren worden gevormd uit grote wolken van gas en stof. Nadat de ster is gevormd, blijven het gas en stof achter als schijven van materiaal die uiteindelijk kunnen uitgroeien tot planeten. Om rondom deze ultrakoele dwergster zo'n planeet te vinden als nu is gezien, moet de stof-massa- en de stof-gasverhouding van de schijf in de begintijd tien keer zo hoog zijn geweest als wat is waargenomen.   De ontdekking werd gedaan met behulp van de Habitable Zone Planet Finder in de VS. Hoewel planeten rond sterren zoals onze zon heel moeilijk te vinden zijn, zijn ze rond ultrakoude sterren makkelijker te vinden.   Als de ster kouder is, dan moet een planeet namelijk dichter bij die ster staan om genoeg warmte te krijgen voor het voorkomen van vloeibaar water. En staat hij dichtbij genoeg, dan kan hij vanaf de aarde worden gezien dankzij hele subtiele veranderingen in de kleur van het spectrum of het licht van de ster als de planeet voor de ster langs beweegt. Lees hier meer over het onderzoek: Planeet gevonden die te groot is voor zijn moedersterSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Sorry als je nog het veld op moet, maar ik heb slecht nieuws voor fanatieke voetballers die ervan houden om hun hoofd te gebruiken: koppen is slecht voor je hersenen. Er zijn al wel langer zorgen voor hersenbeschadigingen als gevolg van sportimpact. Dit geldt ook voor sporten als rugby, of American football. Zeker in het geval van jonge spelers, waarbij de hersenen nog volop in ontwikkeling zijn, zou dit de kans op hersenziekten later in het leven veel groter maken. Nu hebben wetenschappers een uitgebreide studie van twee jaar gedaan om met meer zekerheid aan te kunnen tonen wat er mis kan gaan. Aan het onderzoek deden 148 jongvolwassen amateurvoetballers mee. Ook vrouwen. Er werd bijgehouden hoe vaak ze tijdens het voetballen kopten en aan het begin van de twee jaar en aan het eind werden verschillende testen gedaan om hun cognitief vermogen en de microstructuur van de hersenen in kaart te brengen. Zo zagen ze bij voetballers die veel kopten, namelijk meer dan 1500 keer in twee jaar, kleine hersenbeschadigingen ontstaan. Ook het leervermogen werd daardoor beïnvloed. Meer onderzoek is altijd goed, maar dit lijkt mij alvast een vrij duidelijke waarschuwing.   Lees hier meer over het onderzoek: Soccer heading linked to measurable decline in brain functionSee omnystudio.com/listener for privacy information.

De stormbandpinguïn houdt er een bijzondere slaapstrategie op na. Het dier slaapt in totaal wel 11 uur op een dag. Alleen niet aan één stuk. Hij verdeelt het over zo'n 10.000 microdutjes van zo'n 4 seconden.   Onderzoekers kwamen hierachter door de pinguïns in het wild in Antarctica te bestuderen. Ze gebruikten hiervoor verschillende technieken, zoals EEG op afstand, zonder de dieren te storen.  De tactiek van microslapen heeft ook een duidelijke functie: de ouder die op het nest zit moet dat nest continue beschermen tegen vijandige vogels of sneaky soortgenoten. Dan is het niet handig om lange tijd niet alert te zijn.   Nou gaat het met deze pinguïns relatief goed. Dat suggereert volgens de onderzoekers dat deze manier van slapen voor hen mogelijk dezelfde voordelen oplevert als geldt voor de langere stukken slaap die andere diersoorten pakken. Voor mensen zou deze manier van slapen natuurlijk niet echt geschikt zijn. Er zijn wel wat studies die positieve effecten van powernaps vermelden, maar voorlopig is een goede ruk in de nacht voor ons toch de beste optie. Lees hier meer over het onderzoek: Chinstrap penguins asleep thousands of times per day, but only for seconds at a time Of hier: Penguins snatch seconds-long microsleepsSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Drie sterrenkundigen uit Nederland hebben voor het eerst een belangrijk onderdeel van de gaskringloop rond een superzwaar zwart gat aangetoond.  Ze laten zien hoe gas bij een superzwaar zwart gat eerst verwarmd wordt, hoe het vervolgens naar de buitenwijken van het sterrenstelsel stroomt, afkoelt en dan weer terug in de richting van het zwarte gat beweegt.  Hoofdonderzoeker Tom Oosterloo, van ASTRON en de Rijksuniversiteit Groningen, vertelt meer over de ontdekking en legt uit hoe deze kennis ook iets belangrijkst zegt over de vorming van sterrenstelsels.   Lees hier meer over het onderzoek: Nederlandse sterrenkundigen bewijzen laatste stukje gaskringloop zwart gatSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Baby’s blijken vlak na hun geboorte al de beat in muziek te kunnen waarnemen. Dat bevestigen onderzoekers van de Universiteit van Amsterdam. Het onderzoek is een vervolg op eerder werk van 14 jaar geleden. We bespreken met onderzoeker Henkjan Honing, hoogleraar Muziekcognitie aan de UvA, hoe ze het hebben aangepakt en waar hij in de toekomst nog naar wil kijken.  Lees hier meer over het onderzoek: Pasgeboren baby heeft natuurlijk talent voor beat in muziekSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Het nut van sterrenbeelden is sowieso nooit aangetoond. Maar als je eraan doet wil je natuurlijk wel het juiste sterrenbeeld hebben. Helaas hebben zich grote verschuivingen voltrokken sinds de Babyloniërs er zo'n 3000 jaar geleden mee begonnen. Je hoort in deze aflevering sterrenkundige Annelotte Derkink, verbonden aan de Universiteit van Amsterdam. Iedere woensdag komt de Universiteit van Nederland langs. Met vandaag: Loes van Langen.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Het begint allemaal bij een cel, die zich deelt en dat blijft doen tot een complex organisme is ontstaan. Maar op een bepaald moment stopt die groei. Bij ons mensen gebeurt dat gedurende de pubertijd. Maar waarom dit eigenlijk dan gebeurt is nog behoorlijk onduidelijk.   Nou is het ook zo dat de pubertijd aan het verschuiven is. Die begint steeds eerder. Ook daarom is het onderzoeken van dat groeimechanisme belangrijk. Om dit beter te begrijpen hebben onderzoekers het mechanisme nu bestudeerd in fruitvliegjes. Ook die diertjes gaan door een pubertijd-achtige metamorfose.  In andere dieren, bijvoorbeeld in een bepaald type roofwants, ook een insect, detecteert een oprek-receptor het moment waarop een bepaald lichaamsgrootte is bereikt en het moment is aangekomen om te stoppen met groeien.   Maar bij fruitvliegjes zou dit weleens anders kunnen werken, dachten de wetenschappers. Ze onderzochten een hormoon dat veel voorkomt in insecten. De klier die dit hormoon aanmaakt blijkt de groeistop in gang te zetten.  Als het vliegje een larve is, ontvangt deze klier een heleboel voedingsinformatie waarmee het bepaalt hoeveel van het hormoon aangemaakt moet worden. Maar als een bepaalde hoeveelheid van het hormoon wordt bereikt, is die informatie niet meer nodig en reguleert de klier zichzelf.   Dit zou het moment zijn waarop de vliegjes stoppen met groeien. De vliegjes meten zichzelf dus niet zoals een roofwants dat doet. Vergelijkbare onderzoeken onder zoogdieren zouden moeten uitwijzen of dit ook voor mensen geldt. Maar gezien de rol die groeihormonen spelen in ons lichaam en de manier waarop voedingsinformatie met behulp van insuline wordt verwerkt, zou het heel goed kunnen dat wij een vergelijkbaar mechanisme kennen. Lees hier meer over het onderzoek: Why does puberty trigger us to stop growing?See omnystudio.com/listener for privacy information.

Niet te veel fronzen, is vaak het advies. Want: daar krijg je rimpels van en het ziet er niet zo gezellig uit. Maar laat die frons nou in sommige gevallen één van de belangrijkste hulpmiddelen van taal zijn. Onderzoeker Naomi Nota - zij promoveert begin december aan de Radboud Universiteit op dit onderwerp - bekeek duizenden uren aan beeldmateriaal om erachter te komen hoe we ons gezicht inzetten als we met elkaar praten. De frons bleek daar - met name bij een specifiek soort vragen - een glansrol bij te spelen. Ook in de experimenten die volgden zag ze het terug: onze wenkbrauwen zijn echt onmisbaar.  Hier vind je meer over de promotie op 6 december: De rol van gezichtsbewegingen in hoe we taal gebruiken en begrijpen De paper naar aanleiding van het onderzoek vind je hier.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Na 30 jaar vastgezeten te hebben is de grootste ijsberg ter wereld weer in beweging gekomen. En met groot bedoelen we ook echt groot. Met 4000 vierkante kilometer kun je de ijsberg - die ooit vastzat aan een nog veel grotere ijsberg - vergelijken met één van de grotere provincies van Nederland. En hij is dikker (400 meter) dan de Zendmast Lopik lang is (372 meter).  We bespreken de beweging van de ijsberg - die niet de grootste ooit, maar wel de grootste van dit moment is - en de processen erachter met onderzoeker Michiel van den Broeke van de Universiteit Utrecht. Lees onder andere hier meer: A23a: World's biggest iceberg on the move after 30 yearsSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Op 27 mei 2021 botste een extreem energierijk kosmisch deeltje op de aarde. Het ging zelfs om zoveel energie dat het bijna het energierecord uit 1991 verbrak. Waar het deeltje vandaan kwam is nog onduidelijk.  Nou is het niet ongebruikelijk dat dit soort botsingen plaatsvinden. Onze planeet botst heel vaak met energieke deeltjes uit de ruimte die de verzamelnaam ‘kosmische straling’ dragen. Hoeveel energie de deeltjes hebben kan verschillen en dat zegt ook iets over hun oorsprong.  Deeltjes met een lage hoeveelheid energie zijn afkomstig van de zon, de meer energierijke deeltjes komen van supernova-explosies binnen ons eigen Melkwegstelsel, maar de nog energierijkere komen van andere sterrenstelsels.  Het extreem energieke deeltje uit 2021, dat de naam Amaterasu kreeg, werd door Japanse onderzoekers gedetecteerd met de Telescope Array in Utah. Die bestaat onder andere uit ruim vijfhonderd deeltjesdetectoren.   Het deeltje had een energie van maar liefst 244 exa-elektronvolt en kwam daarmee in de buurt van het in 1991 gedetecteerde Oh-my-God-deeltje dat met een geschatte energie van 320 exa-elektronvolt recordhouder is.   Als je bedenkt dat één exa-elektronvolt ongeveer een miljoen keer zo hoog is als de energie van de krachtigste deeltjesversnellers die de mens ooit heeft gebouwd, dan snap je: een paar honderd exa-elektronvolt is bizar veel.   Waar het kosmische deeltje uit 2021 vandaan kwam, is nog onduidelijk. Omdat er in de richting van waaruit het deeltje kwam geen opvallend hemelobject te vinden is, zou dat kunnen betekenen dat dit soort zeldzame energierijke deeltjes ook door andere, nog onbekende astronomische verschijnselen worden veroorzaakt. Lees hier meer over het onderzoek: Extreem energierijk kosmisch deeltje gedetecteerd Of hier: ‘What the heck is going on?’ Extremely high-energy particle detected falling to EarthSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Al 200 jaar lukt het wetenschappers niet om het veelvoorkomend mineraal dolomiet - bekend van de bergketen - natuurgetrouw na te maken in het lab. Nu is het een team van onderzoekers toch gelukt.  Wanneer de meeste mineralen vormen, positioneren de atomen zich normaal gesproken geordend aan het randje van waar het kristal groeit. Maar, het groeirandje van dolomiet is veel chaotischer. Er vormen zich ook rijen van calcium en magnesium die elkaar afwisselen. Die laagjes binden nogal willekeurig aan de groeirand van het dolomietkristal. Op sommige plekken houdt dit de groei van het mineraal daarmee tegen.   Dat zorgt ervoor dat dolomiet tergend langzaam vormt. Eén goeie laag dolomiet maken zou in het lab 10 miljoen jaar duren. Niet echt een lucratieve business. Maar, zo blijkt nu, dit remmende mechanisme is heel simpel op te lossen. Met water.  In de natuur gebeurt het regelmatig dat het vormende kristal door regen of de getijden wordt afgespoeld. Dat zorgt ervoor dat de onstabiele en onregelmatig gepositioneerde atomen aan het groeirandje oplossen en een laagje dolomiet in een paar jaar al kan ontstaan.   Met deze kennis gingen de onderzoekers aan de slag. Ingewikkelde modellen en berekeningen met atomen volgden om precies te bepalen wat zou werken in het lab. En zo lukte het om in niet al te veel tijd en voor het eerst 300 laagjes te laten groeien, terwijl hiervoor nooit meer dan 5 waren gelukt.   Waarom is dit nou belangrijk? De verwachting is dat ze deze kennis goed kunnen gebruiken bij het ontwikkelen van nieuwe materialen die geleiders, zonnepanelen, batterijen en andere tech naar het volgende niveau kunnen tillen. Lees hier meer over het onderzoek: 'Dolomite Problem': 200-year-old geology mystery resolvedSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Niet drinken tijdens je zwangerschap, is sinds de jaren 80 het advies aan vrouwen. Inmiddels wordt die waarschuwing onderbouwd door stapels wetenschappelijke artikelen. Maar, zeggen onderzoekers nu: vergeten we de vaders niet?  Drinken tijdens de zwangerschap kan zorgen voor foetaal-alcoholsyndroom bij het kind. Dat heeft zowel fysieke als mentale nadelige gevolgen. In de VS draagt 1 op de 20 kinderen deze gevolgen met zich mee. Wat soms zorgt voor een leven vol uitdagingen. Dat kost de maatschappij ook geld. In de VS: zo'n 10 miljard dollar per jaar.   Ik ken zelf best wat weldenkende vrouwen die tijdens hun zwangerschap toch een beetje hebben gedronken, want ‘een half glaasje op zijn tijd, dat kan echt geen kwaad'. Toch laat onderzoek inmiddels zien dat er geen veilige hoeveelheid is. Ook bij een kleine inname van alcohol kan dat negatieve gevolgen hebben.   Tot nu hoefden mannen hier niet zoveel rekening mee te houden. Niet drinken uit solidariteit gebeurde natuurlijk wel, maar steeds meer onderzoek laat zien dat het drinkgedrag van mannen in de maanden en weken voor de bevruchting wel degelijk gevolgen kan hebben voor de gezondheid van het kind. Ook via deze weg kan foetaal-alcoholsyndroom ontstaan.  De onderzoekers die dit nu aantonen vrezen dat we nog een lange weg te gaan hebben. Beter begrijpen hoe dit mechanisme werkt vraagt om het in kaart brengen van het drinkgedrag van vaders. En die vraag wordt nog niet vaak en goed genoeg gesteld, of beantwoord. Lees hier meer over het onderzoek: Fathers’ Drinking May Affect Fertility and Fetal Brain DevelopmentSee omnystudio.com/listener for privacy information.

We moeten het even hebben over het enorme geslachtsdeel van de laatvlieger vleermuis. Dankzij vele uren aan opnames die een Nederlander in een kerk van de dieren heeft gemaakt, hebben wetenschappers ontdekt dat het mannetje van deze soort zijn grote penis op een nogal bijzondere manier gebruikt.  Bij de meeste dieren wordt het mannelijke geslachtdeel gebruikt om bij het vrouwtje binnen te komen, maar niet in het geval van de laatvlieger.   Het was onderzoekers al opgevallen dat het dier een grote penis heeft. Een kwart van de totale lichaamslengte van de vleermuis maar liefst. Dat maakt hem ook zeven keer zo lang als de vagina van het vrouwtje. Neem daarbij het brede uiteinde in de vorm van een hart in gedachten en je weet: dat gaat nooit passen.   Vleermuis enthousiasteling Jan Jeucken legde op een kerkzolder vast waar het geslachtsdeel dan wel voor wordt gebruikt. Tot de verbazing van veel biologen gebruikt deze vleermuis de penis als een soort arm waarmee hij het vrouwtje vasthoudt en waarmee hij een huidmembraan bij de staart aan de kant duwt.   Onderzoekers die de beelden van Jan en aanvullend filmmateriaal hebben bestudeerd denken dat de zaadlozing meer op de vagina plaatsvindt. Ze hebben dit nog niet kunnen bevestigen, maar zijn er vrij zeker van na het herhaaldelijk zien van natte plekken na de paring. Die duurde overigens gemiddeld een half uurtje. Al tikte één stel meer dan 12 uur aan. Zelfs met een extra arm, moet dat behoorlijk zwaar zijn geweest. Lees onder andere hier meer: This Bat Uses Its Oversized Penis as an ‘Arm’ during SexSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Neurobiologen hebben het ‘draadloze’ netwerk van de hersenen in kaart gebracht. Nog niet bij de mens, maar wel bij een wormpje. En dat geeft ons al hele belangrijke kennis. Hersencellen communiceren namelijk niet alleen door via synapsen signalen af te vuren naar elkaar. Ze informeren elkaar ook via chemische stofjes. Over de precieze werking en functie van dit alternatieve hersennetwerk is nog weinig bekend, maar daar komt langzaam verandering in. We spreken erover met één van de betrokken onderzoekers: Isabel Beets van de KU Leuven. Meer lezen over het onderzoek kan hier: Neurobiologen brengen ‘draadloos’ hersennetwerk in kaart Of op de site van Nature: Wi-Fi for neurons: first map of wireless nerve signals unveiled in wormsSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Misschien is het mogelijk om het gedrag aan te passen van mensen die in een opwelling gewelddadig werden. De oplossing zou kunnen zitten in hele kleine stroompjes die worden gegeven aan het brein. Gevangenen doen nu vrijwillig mee aan een onderzoek. Die stroompjes verstoren het hartritme een beetje. En juist die onregelmatige hartslag is goed voor een meer inhouden reactie. Je hoort in deze aflevering forensisch psycholoog Josanne van Dongen, Erasmus Universiteit. Iedere woensdag komt de Universiteit van Nederland langs. Met vandaag: Tuur Verdonck.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Een serieuze zwemmer wil natuurlijk met zo min mogelijk weerstand door het water glijden. Gladgeschoren benen kunnen daar dan iets bij helpen. Maar garnaalachtigen moeten er niet aan denken om haarloos door het leven te gaan.   Want, zo blijkt uit nieuw onderzoek: hun harige ledematen helpen ze juist beter vooruit te komen. Onderzoekers van Brown University bestuderen al langer de zwembewegingen van garnalen. Ze hebben zelfs een heus garnaal-zwem-robotje gebouwd, die ze uur na uur met verschillende aanpassingen laten bewegen, zodat ze de vloeistofstromen langs de verschillende lichaamsdelen kunnen meten. Allemaal om inspiratie op te doen voor het ontwikkelen van robots die zich op een handige manier zelf kunnen voortbewegen door water, of zelfs op andere planeten. Garnaalachtigen zijn dan een logisch voorbeeld. Want de kleine beestjes watertrappelen elke dag zo'n duizend meter omhoog en weer omlaag. In één van de laatste experimenten hebben ze gekeken naar de haartjes op sommige van de bewegende ledematen en wat blijkt: die haartjes zorgen ervoor dat de druk beter verdeeld wordt en het geheel als een peddel fungeert.  Het helpt ze dus beter zwemmen. Een garnaal zwemt dan misschien wel tussen scheermesjes. Hij gebruikt ze liever niet.  Meer over het grotere onderzoek: Emulating how krill swim to build a robotic platform for ocean navigation. En ook interessant: Scientists show how parasites turn marsh-dwelling brown shrimp into neon zombies Met dank aan (maar registratie nodig om te lezen): Hairy legs make you swim better – if you're a shrimpSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Het is weer tijd voor het Gala van de Wetenschap en Loes Segerink van de Universiteit van Twente is vanavond één van de wetenschappers op het podium. Ze is expert op het gebied van minilabjes op chips. In zo'n lab-on-a-chip kun je van alles meten: hoe zaadcellen of plantencellen zich gedragen, hoe cellen reageren op medische behandelingen, maar ook of in iemands urine biomarkers zitten van kanker. Dat is één van de richtingen die Segerink op wil: een urinetest ontwikkelen waarmee het uitstrijkje vervangen kan worden.  Lees hier meer over het Gala van de WetenschapSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Het is een onderwerp waar je waarschijnlijk niet al te veel over hebt gehoord. Niet omdat het niet vaak voorkomt, maar omdat we het er liever niet over hebben: verzakkingen van de blaas, de baarmoeder of de darm, meestal als gevolg van een bevalling.   Het is iets waar ongeveer één op de vier vrouwen mee te maken kan krijgen. In Nederland ondergaan ongeveer 13.000 vrouwen per jaar een operatie om een ernstige verzakking te verhelpen.   Soms wordt daarbij eigen weefsel gebruikt, in andere gevallen wordt een permanent implantaat geplaatst. Maar beide opties kunnen op de lange termijn nadelen hebben, zegt Zeliha Gular van het Amsterdam UMC.  Zij ontwikkelde daarom een volledig afbreekbaar implantaat, waar lichaamseigen cellen makkelijk doorheen kunnen groeien en dat ook nog eens vrouwelijke hormonen kan bevatten. Het implantaat zit nog in de testfase, maar de eerste resultaten zien er goed uit. Ondertussen is het ontwerp alvast genomineerd voor een Amsterdam Science Innovation Award. Dinsdag 21 november is de uitreiking. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Deze week worden de winnaars van de Amsterdam Science Innovation Award bekend gemaakt. Eén van de kanshebbers is Pepijn van Rutten van de VU, hij ontwikkelde een ademtest voor de detectie van lachgas. Onder andere na een ongeluk is het voor de politie heel belangrijk om net als bij alcohol snel te kunnen aantonen of een bestuurder lachgas heeft gebruikt. Met de Respira-sensor moet dat straks mogelijk zijn.  Lees hier meer over de Amsterdam Science Innovation AwardSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Deze week worden de winnaars van de Amsterdam Science Innovation Award bekend gemaakt. Eén van de kanshebbers is Lukas Helmbrecht, van de UvA en AMOLF. Hij heeft iets ontwikkeld waarmee loodvervuiling heel makkelijk en goedkoop gedetecteerd kan worden. We bespreken hoe groot het probleem met loodvervuiling is en welke oplossing hij onder de naam Lumetallix heeft ontwikkeld.  Lees hier meer over de Amsterdam Science Innovation AwardSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Je hebt de palm, je hebt de varen en je hebt palmvarens. Deze planten, die overigens geen familie zijn van de palm en de varen, groeiden en bloeiden al toen ze nog als snack dienden voor grazende dino's. De meeste zijn, net als de dieren die ze ooit aten, zo'n 66 miljoen jaar geleden uitgestorven.  Maar terwijl er geen dino's meer over de aarde rondlopen, lukte het sommige palmvarens wel om tot op de dag van vandaag te overleven. Hoe dan?  Dat lukte ze door samen te werken met bacteriën in hun wortels, hebben onderzoekers nu ontdekt. Net als andere moderne planten verhandelen palmvarens suikers aan deze bacteriën in ruil voor stikstof uit de atmosfeer.   Kijk je vervolgens naar het weefsel van de plant, dan kun je de historie van al dat geruil terugzien. Wat ook iets zegt over wat er in de atmosfeer zat en dus hoe het klimaat was terwijl die planten opgroeiden. Vergelijk je dat weer met fossiele familieleden, dan kun je dus mogelijk iets zeggen over de atmosfeer van lang lang geleden.  De meeste onderzochte prehistorische palmvarens bleken alleen niet deze samenwerkende strategie te hebben. Maar dat waren nou toevallig ook net de soorten die het niet hebben gehaald. De soorten die het wel hebben gehaald, die werkten wel samen met bacteriën.  Hoe deze samenwerking er precies voor heeft gezorgd dat ze de extreme omstandigheden destijds hebben overleefd is nog niet duidelijk. Daar hopen ze in toekomstig onderzoek meer over te kunnen zeggen.   Wat het in ieder geval laat zien is dat deze techniek een mooie nieuwe aanwinst is voor onderzoek naar het verleden van onze planeet. Lees hier meer over het onderzoek: Plants that survived dinosaur extinction pulled nitrogen from airSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Een sensor in de vorm van een pil die je door kunt slikken en die er vanzelf weer uitkomt: daar hebben onderzoekers van onder andere MIT hard aan gewerkt. En met succes.  Er wordt al langer gebruikgemaakt van vergelijkbare toepassingen. Zo bestaan er cameraatjes ter grootte van een pil die iemand door kan slikken en waarmee de darm op een niet-invasieve manier kan worden onderzocht.   Dit nieuwe ontwerp is meer bedoeld om metingen uit te voeren. Specifieker meet het apparaatje subtiele trillingen in het lichaam die iets zeggen over ademhaling en hartslag. Van binnenin het verteringskanaal kan de sensorpil dus aangeven of iemand nog ademt of niet.  De pil is al in 10 mensen getest die meewerkten aan een onderzoek naar slaapapneu. Het lukte om hiermee accuraat de ademhaling en hartslag te monitoren tijdens het slapen. Aan het eind van het onderzoek werd het apparaatje ook weer veilig uitgepoept door de deelnemers.   Het idee is dat mensen toch al gewend zijn aan het slikken van pillen, dit makkelijk kan worden voorgeschreven door artsen en het geen dure medische ingreep vereist. Ook maakt het onderzoek mogelijk in een veel natuurlijkere setting dan een lab, kliniek of ziekenhuis.  De onderzoekers, die allemaal een belang hebben in het bedrijf dat deze medische toepassing wil gaan produceren - goed om er even bij te zeggen - denken dat het in de toekomst ook mogelijk moet zijn om de pil wat langer in het lichaam te laten zitten.   Ook zouden er medicijnen aan kunnen worden toegevoegd. Dat is bijvoorbeeld interessant als de pil zou worden ingezet bij intensief gebruik van pijnstillers. Bij een overdosis zou een hulpmiddel dan direct kunnen worden toegediend. Lees hier meer over het onderzoek: First human clinical trial for pill-sized device that monitors breathing from the gut See omnystudio.com/listener for privacy information.

De één gooit meteen de benen uit het bed als de wekker afgaat, de ander - in die groep zit ik - drukt nog een paar keer de snooze-knop in wikkelt zich nog even lekker in die warme deken. Maar is het één beter dan het ander?  Het uitstellen van het opstaan wordt vaak gezien als een slechte gewoonte, maar nieuw onderzoek suggereert dat die extra 5, 10 misschien 15 minuten slaap die je erbij sprokkelt met snoozen helemaal niet zo slecht voor je zijn.   In 2022 bleek al uit onderzoek dat snoozers zich niet slaperiger voelden gedurende de dag dan niet-snoozers. Uit het nieuwe onderzoek blijkt dat snoozers maar zo'n 6 minuten slaap verliezen door die opgebroken waaktijd in de ochtend. Ook lieten de resultaten weer zien dat dit geen effect had op hun slaperigheid in de ochtend of op hun stemming.   Chronische snoozers - mensen die twee keer of vaker per week het alarm uitstellen en die het dan ook lukt om weer in slaap te vallen na het indrukken van die knop - hadden dus geen last van dat half uurtje gefragmenteerde slaap op het eind.  Het snoozen zou zelfs kunnen helpen om de warrigheid van het net wakker worden vloeiender te laten overgaan in de orde van de dag. Abrupt wakker schrikken uit een diepe slaap, wat kan gebeuren als je wekker gaat in bepaalde delen van je slaapcyclus, kan er dus zelfs voor zorgen dat je minder energiek aan je dag begint.    Wat ook nog uit testen zou blijken is dat de cognitie van de snoozers beter wordt van hun aanpak. Dat zou iets te maken kunnen hebben met de verhoogde hoeveelheid van het hormoon cortisol wat ze bij deze mensen in het lichaam zagen. Dat heeft een link met alertheid.   Nou zijn er ook onderzoeken geweest die juist een beter gezondheidseffect bij niet-snoozen lieten zien. En het is zo dat niet alles voor iedereen werkt. Iedereens biologische klok is anders. Word je makkelijk vanzelf wakker, of voel je je topfit als je bij het eerste piepje meteen je bed uitkomt, dan hoef je dat niet ineens te veranderen. Daarnaast is dit allemaal los van zware slaapproblematiek. Als je de hele nacht niet goed slaapt, dan gaat snoozen dat probleem niet oplossen.   Maar ben je al een snoozer: voel je er dan niet al te slecht over. En pak het goed aan: niet meer dan 20 à 30 minuten, een keer of drie en daarna zal je er toch echt aan moeten geloven. Lees hier meer over het onderzoek: Is Snoozing the Alarm Good or Bad for Your Health?See omnystudio.com/listener for privacy information.

Er zijn maar weinig mensen of dieren die blij worden van iets bitters. En dat is om een goede reden: de wrange smaak zou een teken kunnen zijn van giftige stofjes. Het dient daarmee dus als een handige waarschuwing: eet dit niet op.   Maar wanneer is dit trucje ontstaan in het dierenrijk? Waarschijnlijk veel eerder dan werd gedacht.   Meer dan 400 miljoen jaar geleden, toen kraakbeenvissen zich splitsten van de bottige gewervelden waar wij uiteindelijk uit voortkwamen moet het mechanisme er al zijn geweest. Dat baseren wetenschappers op een onderzoek naar haaien, roggen en zaagvissen.   Wij mensen en andere gewervelden hebben twee bitter-receptoren en zijn waarschijnlijk beter in staat bittere smaken te detecteren en uit elkaar te houden, maar veel van de dieren uit het onderzoek bleken er ook eentje te hebben die lijkt op die van ons.   Als wij ze hebben, en deze dieren die zolang geleden van ons afsplitsten ze hebben, dan zou dat kunnen betekenen dat een gedeelde voorouder ze ook al had.   Er zal nog wel wat meer onderzoek nodig zijn om het met meer zekerheid te kunnen zeggen, maar mogelijk viel zelfs honderden miljoenen jaren geleden bitter dus al niet in de smaak. Lees hier meer over het onderzoek: Ancient sharks may have pioneered the ability to taste bitterness in foodSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Op een zeer ijle planeet genaamd de Candy Cotton Planet hebben wetenschappers met hulp van de James Webb Telescoop weersystemen van zand aangetoond. Op de planeet is het zo heet dat dat zand smelt en in de vorm van regen naar beneden valt.  We bespreken de bijzondere vondst met Michiel Min van SRON. Hij verwacht nog meer van dit soort bizarre ontdekkingen te doen met Webb. Zoals een planeet waarop het diamanten regent. Lees hier meer over het onderzoek: James Webb ziet zandwolken op “suikerspinplaneet” WASP-107bSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Je werkdag hoeft geen acht uur te duren. Als je werkgever je de flexibiliteit gunt om zelf je tijd in te delen, kan je dezelfde hoeveelheid werk in vier tot zes uur verrichten, blijkt uit onderzoek. Dan moet alleen wel de werkdruk hoog genoeg zijn. Een hoge werkdruk is dus niet per se een risico; het kan je ook helpen efficiënt te werken. Zonder flexibiliteit is het een ander verhaal, dan levert een hoge werkdruk juist een risico op een burn out op. Je hoort in deze aflevering arbeids- en organisatiepsycholoog Annet de Lange van de Open Universiteit. Iedere woensdag komt de Universiteit van Nederland langs. Met vandaag: Loes van Langen.  See omnystudio.com/listener for privacy information.

Groene zeeschildpadden staan op de lijst van bedreigde diersoorten. Stropers, bootverkeer, verlies van leefomgeving en vissersnetten: het draagt allemaal bij aan de problemen. Klimaatverandering komt daar nog eens bij. Maar misschien niet op de manier die je zou verwachten.  Of deze schildpadsoort vrouwelijke of mannelijke baby's maakt, is namelijk afhankelijk van de omgevingstemperatuur. Warmere temperaturen leiden op het moment tot meer en meer vrouwtjes. In het noordelijke deel van het Great Barrier Reef in Australië is het al zo dat er voor elk mannetje honderd vrouwtjes worden geboren. Je kunt je voorstellen dat voortplanten daar niet makkelijker van wordt.   Nu hebben onderzoekers in het zuidelijke deel van het Great Barrier Reef ontdekt dat niet alleen temperatuur dit effect op de dieren heeft, maar mogelijk ook vervuiling.    Voor dit onderzoek was het wel nodig om enkele nesten te verplaatsen naar een testplek in het zand met sensoren. Ook werden de schildpadjes die uit deze nesten kwamen niet in leven gehouden.   Daar kun je zeker wat van vinden. Al was in goed overleg met de lokale wildorganisatie en universiteit bepaald dat deze opoffering, om het zo maar even te noemen, het waard was om de soort uiteindelijk beter te kunnen helpen.  Want wat ze in de lever van de pasgeboren diertjes vonden waren een heleboel door de mens gemaakte verontreinigende stofjes. Allemaal moleculen waarvan bekend is dat ze zich binden aan de receptoren voor vrouwelijke hormonen, waarmee de stofjes zich eigenlijk voordoen als estrogeen.   Hoe meer van dit soort stofjes werd gevonden in een nest, zagen ze, hoe meer vrouwtjes daarin geboren werden. De onderzoekers hopen dat deze kennis kan bijdragen aan een beter natuurbeleid op de lange termijn, want zorgen dat deze stofjes nooit de oceaan bereiken is waarschijnlijk de enige oplossing. Lees hier meer over het onderzoek: Endangered turtle population under threat as pollution may lead to excess of females being bornSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Vaak ontstaat borstkanker in één van de melkklieren in de borst. Als het daar blijft is het meestal goed te behandelen. Maar wanneer de kankercellen doorbreken en verspreiden, dan wordt het een stuk moeilijker.   Weten hoe borstkankercellen ontsnappen is dus enorm belangrijk. Eén manier waarop ze dat doen is door met chemische stofjes het membraan dat ze tegenhoudt langzaam af te breken. Verzwakt het genoeg, dan kan er een opening ontstaan. Maar nu hebben onderzoekers van Stanford ontdekt dat ze ook nog een andere tactiek gebruiken. En die is mechanisch. De cellen werken namelijk samen als een groep om het membraam op te rekken als een ballon en het uiteindelijk te laten scheuren. Die samenwerking tussen cellen was eerder over het hoofd gezien omdat de focus veelal lag op individuele cellen en de stofjes die ze produceren, zeggen de onderzoekers.  Omdat die stofjes maar een deel van de tactiek zijn, hielpen behandelingen die alleen dit tegengaan niet voldoende. Met deze nieuwe kennis hopen de onderzoekers uiteindelijk de behandeling van deze vorm van borstkanker te kunnen verbeteren. Lees hier meer over het onderzoek: Breast cancer cells collaborate to break free and invade into the surrounding tissueSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Tot afgelopen week lag het enige bekende exemplaar in een la van Naturalis in Nederland, nu is er bewegend beeld van het dier in het wild: de langsnavelige mierenegel die de naam draagt van Sir David Attenborough blijkt niet uitgestorven te zijn. Een team wetenschappers uit Oxford was in de oerwouden van Papoea al enige tijd op zoek naar het dier dat al sinds 1961 niet meer was gezien. Door de jaren heen waren er al wel wat wroetplekken gevonden die qua vorm overeenkomen met de snavel van het beestje. Er werden uren en uren aan wildcamerabeelden gemaakt met de hoop het dier te zien.   En op de laatste dag van de expeditie, toen ze de laatste camera hadden opgehaald en het allerlaatste SD-kaartje werd bekeken zagen ze hem voorbijwandelen.   Er bestaan nog drie andere soorten van het eierleggende zoogdier met de stekels van een egel en de snuit van een miereneter, elk met een net andere lengte neus, maar die leven op hele andere plekken dan waar dit dier is gezien.   De stukken oerwoud waar ze de uiteindelijke ontdekking deden zijn notoir moeilijk te bereiken en ze doorkruisen was niet zonder risico en botbreuken, maar het leverde wel deze bijzondere vondst en een indrukwekkende lijst niet eerder ontdekte beestjes op.   Volgens de onderzoekers laat het zien hoe belangrijk het is om dit gebied te beschermen. Iets wat in goed overleg met en respect voor de lokale bevolking zal moeten gebeuren, onder andere omdat voor hen deze bergen heilige grond zijn. Lees hier meer over de ontdekking: Toch niet de laatste vachtegel van zijn soortSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Krijg je goed nieuws, dan wil je dat meestal zo snel mogelijk met iemand delen. Maar uit nieuw onderzoek blijkt dat je het misschien beter even geheim kunt houden. Lees hier meer over het onderzoek van de Amerikaanse psycholoog Michael Slepian van Colombia University: When keeping secrets could brighten your day. Hij schreef eerder al het boek The Secret Life of Secrets.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Onderzoekers hebben een simpel zeediertje dat 450 miljoen jaar geleden leefde, de pleurocystitid, nagebouwd als robotje. Een klein blobje, met drie tentakeltjes, maar dan hight tech. Daarmee boren ze een heel nieuw vakgebied aan: dat van de paleobionics.  Het gebeurt natuurlijk vaker dat de natuur en de dieren en planten die daar te vinden zijn als inspiratie worden gebruikt bij het bouwen van allerlei apparaatjes en voorwerpen. Maar meestal wordt daarvoor gekeken naar bestaande organismen. Beestjes of planten die we nu nog hebben rondlopen en die we kunnen bestuderen.  Maar deze groep onderzoekers wil zich richten op het nabootsen van dieren die niet meer leven, waarvoor ze fossielen gebruiken. Hun focus ligt daarbij vooral op beweging, want - menen ze - als we willen snappen waarom wij en andere organismen zo bewegen als we nu doen, dan moeten we terug naar het begin.   Daarmee is het onderzoek, dat ze willen voortzetten met andere soorten oerbeestjes, op verschillende manieren interessant: het helpt ons beter begrijpen hoe voortbeweging is ontstaan, hoe het super simpel kan en hoe je dat kan gebruiken bij het maken van hele efficiënte eenvoudige zachte robots die weinig energie verbruiken. Lees hier meer over het onderzoek: 450-million-year-old organism finds new life in SoftboticsSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Onderzoekers hebben Seinfield-afleveringen gebruikt om te bepalen welke hersengebieden een rol spelen bij het genieten van en begrijpen van humor.   26 proefpersonen werden voor het onderzoek in een fMRI-scanner gelegd, terwijl ze onder andere stukjes van de sitcom Seinfield te zien kregen. Zo konden de onderzoekers bestuderen wat er in de hersenen gebeurt terwijl we een humoristische boodschap verwerken.  En ja: natuurlijk speelt smaak ook een rol, niet elke grap is voor iedereen grappig, maar wat ze zagen toen ze de scans bekeken was dat het begrijpen van een grap, logischer wijs, eerst komt en dat twee kleine hersengebieden die nog niet eerder op deze manier in kaart zijn gebracht hier belangrijk voor zijn.   Het gaat een gebied dat een rol speelt bij geheugen en cognitie en een gebied dat een rol speelt bij beloning. Het genieten van, en dus vaak ook lachen om, de grap, dat vindt alleen plaatst in het beloningsgebied.   In beide bestudeerde hersengebieden speelt het stofje dopamine een belangrijke rol. Mogelijk beïnvloedt hoe dopamine in het lichaam wordt aangemaakt en verwerkt dus ook hoe we een grap tot ons nemen. En dat is volgens de onderzoekers een heel interessant mechanisme om naar te kijken in toekomstig onderzoek.   Hier vind je de paper: Establishing the roles of the dorsal and ventral striatum in humor comprehension and appreciation with fMRISee omnystudio.com/listener for privacy information.

De kat krabt de krullen van de trap, achtentachtig achterdochtige doktersdochters, of wat dacht je van: hoor de kleine klompjes klepperen op de klinkers. Allemaal tongbrekers die al redelijk moeilijk zijn als je nuchter bent.  Laat staan dat het je in één keer lukt als je hebt gedronken. En daar willen onderzoekers gebruik van maken. Ze denken dat het mogelijk moet zijn om een tool te maken waarmee aan de hand van spraak kan worden bepaald of iemand dronken is.  Die meting zal hem dan niet alleen in woordstruikelingen zitten, maar vooral ook in iets als variaties in toonhoogte. Een toepassing voor deze techniek zou een autoslot kunnen zijn dat pas opengaat als je eerst wat hebt ingesproken. Het zou volgens de onderzoekers ook in een bar gebruikt kunnen worden om te bepalen of iemand te veel op heeft.  Een eerste experiment liet goede resultaten zien, al had het onderzoek wel beperkingen. Het was een klein en niet heel divers groepje deelnemers en het hield geen rekening met gewenning. Iemand die veel en vaak drinkt kan misschien nog redelijk uit zijn woorden komen, zelfs als diegene qua alcoholconsumptie al over de rijlimiet zit.   Er moet dus nog wat aan gesleuteld worden, maar mocht het er ooit echt van komen, dan kan ik niet wachten om aan de bar te zitten en te luisteren naar dorstige struikelende woordkunstenaars. Lees hier meer over het onderzoek: Tongue-twisters could be used to gauge alcohol-intoxication levels, study findsSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Onderzoekers van onder andere de Universiteit Utrecht hebben slijtagesporen op de tanden van een gigantisch uitgestorven reptiel bestudeerd om erachter te komen wat de dieren miljoenen jaren geleden gegeten moeten hebben.  Femke Holwerda, paleontoloog aan de faculteit Geowetenschappen van de Universiteit Utrecht, vertelt meer over wat ze hebben ontdekt.  Lees hier meer over het onderzoek: Paleo-CSI: Mosasaurussen waren kieskeurige etersSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Het antwoord op een vraag waarvan je niet eens wist dat je hem had: hoe weet je of je een klik met iemand hebt? Is dat iets wat je ‘voelt’ of kan de wetenschap daar ook iets over zeggen? Gedragsbioloog Tom Roth (Universiteit Utrecht en Universiteit Leiden) onderzocht het raadsel van de liefde.   Iedere woensdag wordt deze rubriek verzorgd door de Universiteit van Nederland. Met vandaag: Tuur Verdonck.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Ongeveer 4.5 miljard jaar geleden botste er een flinke planeet op de aarde. De impact was zo groot dat uit de brokstukken zich onze maan moet hebben gevormd. Maar twee enorme stukken van die niet-aardse planeet die ons geramd heeft, zijn mogelijk ook in onze eigen planeet terechtgekomen.   Die theorie bestaat al langer, maar onderzoekers denken er nu nieuw bewijs voor te hebben. De enorme brokken, of klodders, beide groter dan de maan, werden in de jaren 80 al in de aardmantel ontdekt. Eentje bevindt zich diep onder het Afrikaanse continent en de ander onder de Stille Oceaan.   De samenstelling van de brokken is anders dan die van de mantel. Daardoor gaan trillingen van aardbevingen er anders doorheen en merkten onderzoekers ze op. Maar waar ze precies uit bestaan en waar ze vandaan komen, dat wist niemand zeker. Nu hebben wetenschappers er allerlei modellen en berekeningen op los gelaten om daarachter te komen.  Zo ontdekten ze dat gesteente uit de mantel van die andere planeet, die Theia is genoemd, gesmolten zou kunnen zijn om vervolgens door hun enorme dichtheid te zijn gezonken tot aan de kern van de aarde.   Dit zou dan weer door processen in de mantel samengevoegd zijn tot die twee enorme klodders. Dat materiaal zelf zit te diep om ooit op te graven natuurlijk, maar - zeggen de onderzoekers - er komen wel bellen heet materiaal uit omhoog en dat kan chemische signalen naar de oppervlakte brengen.   Die extra bevestiging zou wel helpen. Want niet iedereen is ervan overtuigd dat nu is aangetoond dat het echt om stukken van Theia gaat. Maar volgens veel wetenschappers is het wel de moeite waard om verder te onderzoeken. Lees hier meer over het onderzoek: Strange blobs in Earth’s mantle are relics of a massive collisionSee omnystudio.com/listener for privacy information.

ESA presenteerde deze middag vijf nieuwe indrukwekkende en haarscherpe astronomische beelden, gemaakt door ruimtetelescoop Euclid, die in juli werd gelanceerd. De plaatjes vol sterrenstelsels laten zien dat alles het goed doet en het echte werk kan beginnen. We bespreken wat er op de beelden is te zien en wat het doel van de missie als geheel is.  Lees hier alles over de nieuwe beelden: Euclid's first images: the dazzling edge of darkness, de uitgebreide persconferentie is hier terug te kijken: Euclid's first views of the cosmos Of luister deze aflevering terug, waarin we de missie bespreken met René Laureijs, project wetenschapper van Euclid bij ESA: Europese ruimtetelescoop Euclid klaar om twee miljard sterrenstelsels in kaart te brengenSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Wetenschappers van de Radboud Universiteit hebben een methode ontwikkeld die het mogelijk maakt om kunsthuid te kweken met daarop de organismen die normaalgesproken op onze huid leven. Tot nu toe kon men alleen steriele kunsthuid maken, een imperfecte weergave van de werkelijkheid. Het team van Prof. dr. Ellen van den Bogaard gebruikte daarvoor een oudhollandse oplossing: een dijkje, van glas. De verwachting is dat deze ontwikkeling tot betere medicijnen voor mensen met eczeem en bijvoorbeeld psoriasis zal leiden. Lees hier meer over het onderzoek: Kweekhuid met bacteriën bootst echte huid beter na   See omnystudio.com/listener for privacy information.

Een onderzoek uit 1902 liet het al zien: na intense sportactiviteit - denk aan een marathon - is er in het lichaam een piek aan witte bloedcellen (onderdeel van ons immuunsysteem) in het bloed te zien. Nu denken Harvard-onderzoekers eindelijk te weten waarom dit gebeurt en wat voor effect het heeft.   Ze deden een onderzoek in muizen, waarin ze lieten zien dat de beschadigingen van spierweefsel als gevolg van intens sporten zorgen voor de activatie van anti-ontstekingsimmuuncellen. Deze speciale T-cellen, die Tregs worden genoemd, helpen de spieren bij herhaaldelijk sporten ook nog eens om energie beter om te zetten in brandstof en het langer vol te houden.   Tregs spelen ook een rol bij het tegenaan van ontsteking in een aantal auto-immuunziektes. Maar hun rol in het sportdomein was niet eerder op deze manier uitgezocht. Het immuunsysteem is dus niet alleen een beschermer en vechter tegen ziektes, zeggen deze onderzoekers, het speelt ook een grote rol bij andere processen, zoals bij de gezondheidseffecten van sport.  Natuurlijk was dit een onderzoek in muizen en zal het nog wel herhaald moeten worden onder mensen. Toch geeft het wel al een indicatie dat als we willen begrijpen hoe sport ons gezonder maakt, iets wat we nog niet volledig begrijpen, we ook het immuunsysteem niet moeten vergeten. Lees hier meer over het onderzoek: Some benefits of exercise stem from the immune systemSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Ooit gehoord van dopamine dressing? Doe iets vrolijks aan en een goed humeur zal volgen, is het idee. Het zou zelfs voor de aanmaak van extra dopamine zorgen. Dat is één van de stofjes in onze hersenen die van invloed is op hoe we ons voelen. Vaak is daarbij wel sprake van een wisselwerking met andere stofjes, zoals bijvoorbeeld serotonine en oxytocine. Maar wat zegt de wetenschap over die link tussen wat we dragen en hoe we ons voelen? Uit één studie bleek dat mensen op foto's met een zwart t-shirt aan als aantrekkelijker werden gezien, dan mensen met t-shirts aan in de overige kleuren. In een ander onderzoek werd gekeken of er een link te vinden was tussen de kleur van een tenue en hoe goed een voetbalteam presteert. Onderzoekers bestudeerden 55 jaar aan wedstrijden en kwamen tot de conclusie dat teams met rode outfits thuiswedstrijden beduidend vaker wonnen. Het dragen van een doktersjas, een pak of een sportoutfit zou moeten helpen bij het beter uitvoeren van die betreffende activiteiten. Al was er ook een onderzoek waaruit bleek dat studenten weer beter presteren tijdens examens, als ze hele comfortabele kleren aan hebben. Maar nu wijken we af van kleuren. Is er al eens onderzocht of dopmanine dressing werkt? Voor zover ik weet niet. En dat zal ook lastig worden, want hoe iedereen een kleur ziet staat niet eens vast en onze culturele achtergrond speelt ook een rol bij welke kleuren ons een goed gevoel geven en welke niet. Aan de andere kant: als jij je er beter door voelt, lekker doen. Met dank aan BBC Science Focus: Dopamine dressing: How the colour of your clothes could change your brainSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Spermacellen moeten een barre tocht afleggen voordat ze een eitje kunnen bevruchten. Dat vereist een topconditie, de perfect gevormde staart en - zo blijkt uit nieuw onderzoek - een flexibele zwemstijl. Om te voorkomen dat ziekmakers, maar ook niet-fitte spermacellen in de buurt van de eitjes komen, wordt er tijdens de seks in het geboortekanaal van een vrouw een flinke stroomversnelling aangezet. Alleen de sterksten lukt het om daar tegenin te zwemmen. Maar zelfs dan kan elk foutje desastreus zijn. Onderzoekers bouwden een test-arena met wisselingen in stroomsnelheid om te kijken hoe spermacellen van stieren daarmee omgaan. Wat blijkt: ze kunnen de beweging van hun staart en hun energieverbruik aanpassen aan wisselende omstandigheden. De verwachting is dat menselijke spermacellen hetzelfde doen. Waarom willen we dit soort dingen weten? Omdat in het geval van kunstmatige bevruchting geldt: hoe meer we weten over wat er nodig is voor een succesvolle bevruchting, hoe beter we de vele mensen kunnen helpen waarbij dit niet vanzelf gaat. Lees hier meer over het onderzoek: Sperm adjust their swimming style to adapt to fluctuating fluid conditionsSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Gigantische gassige planeten kunnen een nogal desastreuse invloed hebben op hun buren. In sommige planetenstelsels gaat het zelfs zo ver dat ze buurplaneten uit hun baan stoten, waardoor deze pechvogels zich niet meer in een zone bevinden waarin leven kan ontstaan. Bij ons is dat gelukkig anders. Jupiter, onze eigen gasreus, beschermt ons juist vooral. Het zwaartekrachtsveld rond de planeet houdt kometen en astroïden tegen die anders weleens tegen de aarde zouden kunnen botsen. Maar op sommige plekken in het universum is dat dus anders. Daar zijn gasreuzen juist een zorg voor kleinere, rotsachtige planeten in de buurt. Als ze dat duwtje krijgen kan dat er namelijk voor zorgen dat ze niet meer op de goede afstand van hun ster zitten. Te ver weg en het is te koud voor het ontstaan van vloeibaar water, te dichtbij en het is er te heet. Het zonnestelsel dat nu is bekeken, HD 141399, heeft vier sloopkogels van gasreuzen die voor enorme chaos zorgen. Maar zelfs één extreem grote planeet kan al voor problemen zorgen, mits op de juiste plek en van de juiste grootte, zagen de onderzoekers in een ander stelsel. Wat dit eigenlijk nog maar eens laat zien is hoe uitzonderlijk ons eigen zonnestelsel is. Voor het ontstaan van leven moet de balans precies goed zijn. Lees hier meer over het onderzoek: Giant planets cast a deadly pallSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Dankzij een nieuwe techniek lukt het onderzoekers van het Radboud UMC om straks nog meer zeldzame aandoeningen op te sporen dan we nu al doen. Ze vonden een manier om verborgen variaties zichtbaar te maken in bestaande genetische data. Nieuwe experimenten zijn voor deze methode dus niet nodig en het kan meteen overal ter wereld gebruikt worden.  Hoe het precies werkt bespreken we met onderzoeker Christian Gilissen. Lees hier meer: Nieuwe Nijmeegse methode maakt verborgen genetische variaties zichtbaarSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Met de verkiezingen in aantocht, beantwoorden we de volgende vraag: moet iedereen gaan stemmen op zijn eigen verjaardag? Waarom dat een goed idee is hoor je onder meer van sociaal ontwerper Nynke Tromp van de TU Delft. Iedere woensdag komt de Universiteit van Nederland langs. Met vandaag: Loes van Langen.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Vergeet het teveel aan snufjes zout in onze maaltijden, door menselijk toedoen is ook de lucht, de bodem en het water van onze planeet te zout aan het worden.  Zout komt ook door natuurlijke processen naar het oppervlak vanuit de diepe aarde, maar door onze industriële bezigheden en bewerkingen van het land hebben we dat proces flink versneld, schrijven onderzoekers.  Is dat erg? Dat zou het zeker kunnen zijn, als de trend doorzet. Dan zou het een probleem kunnen worden voor de biodiversiteit en de kwaliteit van ons drinkwater.   Je kunt natuurlijk deels ontzouten. Maar het ontzouten van water kost bijvoorbeeld veel energie en geld. Daarnaast houd je dan een bijproduct over dat zouter dan zeewater is.   Een groot probleem in de VS is het overmatige gebruik van strooizout. Tientallen miljarden kilo's worden er elk jaar gemaakt. En een deel daarvan komt in het water terecht. Een oplossing zou volgens de onderzoekers het gebruik van bietensap in plaats van strooizout kunnen zijn.   Op de grotere schaal zouden ze het liefst zoutregulatie zien, vergelijkbaar met hoe er nu regels zijn voor CO2-uitstoot. Makkelijk wordt dat niet, maar nodig is het volgens deze wetenschappers wel. Lees hier meer over het onderzoek: Humans are disrupting natural ‘salt cycle’ on a global scale, new study showsSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Na een lange reis met veel tussenstops is ballontelescoop Gusto per vliegtuig aangekomen op Antarctica. We bespreken met onderzoeker Jose Silva van SRON wat de telescoop - met veel Nederlands apparatuur aan boord - precies gaat doen en hoe het gaat met de voorbereidingen. Lees hier meer over de missie: Gusto gearriveerd op AntarcticaSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Menopauze komt niet bij veel diersoorten voor. Bij de mens natuurlijk, bij sommige walvissen en nu blijkt het ook voor te komen onder wilde chimpansees. En dat is best bijzonder.   Onderzoekers kwamen tot de ontdekking nadat ze tientallen jaren wilde chimpansees in het westen van Uganda hadden gevolgd en bestudeerd. Mede dankzij het nemen van een heleboel urinemonsters in de leefomgeving van de dieren, konden ze zien dat de vruchtbaarheid onder de vrouwtjes afnam na de leeftijd van 30 en er geen geboortes meer werden gezien na de 50 jaar.  Bij veel dieren is het zo dat vruchtbaarheid gelinkt is aan levensverwachting. Als het vrouwtje geen jongen meer kan maken, dan is ze biologisch gezien in veel diersoorten niet meer belangrijk voor het voortbestaan van de soort.   Maar bij sommige diersoorten blijven vrouwen van belang, ook nadat ze hun vruchtbaarheid verliezen. Ze verzorgen nog steeds, geven advies vanuit jaren aan ervaring en spelen economisch een belangrijke rol, waardoor ze nog altijd nodig zijn voor het voortbestaan van de jongere generaties. Dat is de grootmoeder-hypothese.   Maar de chimpanseemaatschappij zit anders in elkaar dan die van ons. Oudere vrouwtjes leven vaak ver van hun dochters en kleinkinderen en ze spelen geen rol meer bij de opvoeding. Toch leven de bestudeerde vrouwtjes vaak tot na hun vruchtbare tijd door.   Eerder is dit al wel gezien bij primaten in gevangenschap, maar deze dieren hebben toegang tot constante voeding en medische zorg. Dat kan suggereren dat de bestudeerde wilde chimpansees het - misschien tijdelijk - beter dan gemiddeld hebben gehad. Wat ook kan is dat we dit niet eerder hebben gezien in het wild, omdat de dieren door menselijk toedoen nooit de kans kregen om überhaupt gezond en oud genoeg te worden.   Onderzoekers zijn erg enthousiast over deze vondst, omdat de data kan helpen om beter te begrijpen waarom menopauze voorkomt in de natuur en hoe het is geëvolueerd in de mens. Wie weet kreeg menopauze bij de mens ook ooit de ruimte door gunstige leefomstandigheden. Lees hier meer over het onderzoek: UCLA researcher finds first proof of menopause in wild chimpanzeesSee omnystudio.com/listener for privacy information.

We hebben al een heleboel weten te digitaliseren. Denk aan geluid en beeld. Maar als het aankomt op geur, wil het maar niet lukken. Waarom is dat zo moeilijk en wat zouden toepassingen kunnen zijn als het wel lukt? In deze audio hoor je Ilja Croijmans, expert op het gebied van taal en geur en Caro Verbeek, geur- en kunsthistoricus. Meer over hun werk en vakgebied lees je onder andere in hun recente boek: NeusWijzer - Geuratlas van de Lage Landen. Het artikel in de Guardian vind je hier: ‘Giving computers a sense of smell’: the quest to scientifically map odours.  Ook interessant: Netherlands Olfactory Science Exchange of specifiek over geschiedenis en geur: The historical significance of smellSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Het is niet iets wat een gemiddeld persoon zich vaak zal afvragen, maar onderzoekers wilden het maar al te graag weten: hoeveel wegen alle cellen van een immuunsysteem bij elkaar opgeteld?   Het antwoord? Naar schatting zo'n 1.2 kilo bij een man van 73 kilo tussen de 20 en 30 jaar, 1 kilo bij een vrouw van 60 kilo in dezelfde leeftijdscategorie en 0.6 kilo bij een kind van 10 jaar.   Het immuunsysteem is een enorm complex systeem waarin bij een gemiddelde man zo'n 1.8 biljoen en bij een gemiddelde vrouw zo'n 1.5 biljoen cellen met elkaar samenwerken om ons gezond te houden. Bij een kind van 10 zit dat aantal rond de 1 biljoen.   De meest voorkomende cel bleek een lymfocyt te zijn, een type witte bloedcel, goed voor 40 procent van het immuunsysteem. Neutrofielen, ook witte bloedcellen, komen ongeveer in dezelfde hoeveelheid voor. Macrofagen nemen maar 10 procent in beslag qua hoeveelheid, maar zijn qua gewicht dan weer goed voor 50 procent.   Allemaal kennis die onderzoekers onder andere kunnen gebruiken voor het maken van betere medische modellen. Lees hier meer over het onderzoek: The total mass, number, and distribution of immune cells in the human bodySee omnystudio.com/listener for privacy information.

Ze lagen 180 miljoen jaar verstopt in de zandstenen banken van Lake Powell en zijn volgens sommigen de belangrijkste vondst van uitgestorven gewervelde dieren in de VS van dit jaar: de schedels en tanden van een groep middelgrootte zoogdierachtige planteneters genaamd Tritylodon.  In het Amazonegebied werd recent een andere bijzondere ontdekking gedaan. Door droogte zakte daar het waterniveau in de rivieren en kwamen in de rivierbank geëtste gezichten en dieren tevoorschijn. De tekeningen zijn waarschijnlijk tussen de 1000 en 2000 jaar oud. Ze werden één keer eerder gezien, in 2010, toen het waterniveau voor één dag ook zo ver zakte.   Wat de gezichten, die verschillende gezichtsuitdrukkingen laten zien, precies betekenen willen archeologen maar al te graag weten. Ze hebben alleen niet veel tijd, in november zal het waterniveau door regenval weer stijgen en zullen de gezichten weer onder water verdwijnen.   De ontdekking van de uitgestorven knaagdierachtige beesten die ooit naast dino's wandelden in de VS had ook te maken met droogte. Daardoor kwam het water in het meer steeds lager te staan. Zo ontdekten paleontologen die in de omgeving al bezig waren met opgravingen afdrukken van de dieren in het zandsteen. Ze dachten alleen wat pootafdrukken te hebben gevonden, maar het bleek om veel meer te gaan.   Genoeg materiaal voor jaren aan onderzoek zelfs. Ze hopen uit de schedels en tanden meer informatie te halen over de evolutie van zoogdieren. Zoals waarom sommige soorten het wel redden in bepaalde omstandigheden en anderen niet. Ook in Lake Powell moesten ze haast maken, ze hadden 120 dagen voor hun opgravingen, daarna smolt de sneeuw en steeg het waterniveau weer.  Lees hier meer over de vondst in de VS: ‘Extremely rare’ Jurassic-era fossils discovered in Lake Powell Lees hier meer over de ontdekking in Brazilië: Brazil drought reveals ancient rock carvings of human facesSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Het waterrad, de windmolen: in Nederland weten we wel raad met draaiende turbines. Zulke draaiende motoren, aangedreven door stroming, komen zelfs voor in onze biologische cellen.    Een voorbeeld daarvan is FoF1-ATP synthase, een rotatie-motoreiwit dat nodig is om de brandstof te produceren die cellen nodig hebben om te kunnen functioneren. Het zou gigantisch interessant zijn om een kunstmatige variant van zo'n mechanisme te maken. Maar dat doen op nanoschaal, dat is heel heel moeilijk.   Maar niet onmogelijk. Want het is Delftse onderzoekers uit de groep van Cees Dekker nu gelukt om nanoturbines te bouwen van niet meer dan 25 nanometer. Het lukt ze zelfs om op die schaal de draairichting van de turbines te bepalen.  Deze miniturbines komen heel dicht bij de bewegende onderdelen die in levende cellen voorkomen. Als je dit soort onderdelen van cellen kunt nabouwen, dan zou het in de toekomst weleens mogelijk kunnen worden om met DNA-origami kleine nanomachines te maken die bijvoorbeeld medicijnen kunnen afleveren op hele specifieke plekken in het menselijk lichaam.    Maar zover is het nog niet. Deze ontdekking uit Delft is nog maar het begin. Een mini-motortje bouwen is één, maar dan heb je nog geen energiecentrale of medicijnkoerier. Een motor draait niet zonder versnellingsbak en een koppeling aan celmembranen. Toch is hiermee een indrukwekkende eerste stap in de goede richting gezet. Lees hier meer over het onderzoek: Delftse onderzoekers maken DNA-motoren op nanoschaalSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Slaat een behandeling aan of niet? Dat wil je in het geval van kanker natuurlijk zo snel mogelijk weten. Onderzoeker Sofie Tolmeijer van het Radboudumc heeft een nieuwe manier onderzocht om dat te bepalen. Eentje die mogelijk veel sneller laat zien of een therapie wel of niet werkt. In plaats van gebruik te maken van een scan na drie maanden kijkt Tolmeijer na vier weken al naar DNA van een tumor in het bloed. Het onderzoek zit nog in de beginfase, maar de resultaten zijn al veelbelovend.  Lees hier meer: Een persoonlijker behandelplan voor kankerpatiënten door kanker specifieke merkmerken uit bloedtestenSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Groene waterstof is één van de kanshebbers als het gaat om toekomstige duurzame energiedragers. Om deze optie betaalbaar genoeg te maken, moet alleen nog wel een lek worden gedicht in het productieproces. En dat lijkt onderzoekers van de TU Eindhoven nu te zijn gelukt. Het heeft alles te maken met het membraan in de goedkopere variant van elektrolysers waarin groene waterstof wordt gemaakt. Eén van de problemen daarmee is dat daar een beetje waterstof doorheen lekt. Dat is geen probleem als er volop wind of zon is, maar is dat er niet, dan wordt aan de andere kant van dat membraan ook maar heel weinig zuurstof aangemaakt. Gaat dat beetje zuurstof mengen met waterstof, dan krijg je een verhouding die gevaarlijk is. En dus moest er iets gevonden worden op die lekkage. In deze audio hoor je Thijs de Groot van de TU Eindhoven, één van de betrokken onderzoekers. Lees hier meer over hun werk: Hoe een kleine 'gap' opslag van groene energie door middel van elektrolyse dichterbij brengtSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Het antwoord op een vraag waarvan je niet eens wist dat je hem had: zou je blij zijn als je alleen stipjes kon zien? Voor mensen met goed zicht zal het antwoord nee zijn, maar ben je blind dan geeft dit toch een mogelijkheid om je omgeving te 'zien'.  Wetenschappers werken aan implantaten in de hersenen waarmee dat zicht met stipjes mogelijk wordt. In deze aflevering hoor je onder andere meer over het werk van onderzoeker Tom van Nunen van de TU Eindhoven. Iedere woensdag wordt deze rubriek verzorgd door de Universiteit van Nederland. Met vandaag: Tuur Verdonck.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Meer dan 4 miljard jaar geleden, toen de piepjonge aarde nog aan het vormen was, botste onze planeet op een enorm object. Het grootste brokstuk dat daarbij loskwam, dat zou nu onze maan moeten zijn. Maar wanneer dit precies gebeurde en hoe, dat weten we niet.  Nu hebben onderzoekers maankristallen gebruikt om een beter beeld te krijgen. En wat blijkt: de maan is ouder dan we dachten. We zaten er maar liefst 40 miljoen jaar naast. De nieuwe leeftijd van de maan is dan nu minstens 4.46 miljard.   De kristallen waaraan ze dit konden zien werden in 1972 mee terug naar de aarde genomen door Apollo astronauten. Ze moeten meteen na de botsing zijn ontstaan, nadat het gesmolten oppervlakte weer was afgekoeld. Weten hoe oud de kristallen zijn, is dus weten hoe oud het hemellichaam waarin ze zitten is.   Natuurlijk is hier in eerdere onderzoeken al wel naar gekeken, maar omdat nu atom probe tomography is gebruikt kon nog beter worden bekeken waar de kristallen uit bestaan. Atoom per atoom.   Door te kijken in hoeverre de atomen door de tijd heen waren afgebroken - een vorm van verval, waarbij ze transformeren naar een andere samenstelling - en met de kennis van hoelang deze processen duren, konden ze bepalen hoe oud de atomen moesten zijn.   En dat liet ze dus zien dat de maan ten minste 4.46 miljard jaar oud moet zijn. Het bewijs dat meegenomen maankristallen in ieder geval de oudste stukjes maan zijn die we ooit hebben gevonden. Lees hier meer over het onderzoek: Crystals brought back by astronauts show that the Moon is 40 million years older than scientists thoughtSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Voor het eerst is het onderzoekers van de Universiteit Twente gelukt om twee magnetisch aangestuurde microrobots - niet groter dan één millimeter - met elkaar handelingen te laten uitvoeren.  Uiteindelijk zou dit zelfs in ons lichaam mogelijk moeten zijn. We bespreken het met onderzoekers Franco Piñan Basualdo en Michiel Richter van het Surgical Robotics Laboratory wat onder leiding staat van professor Sarthak Misra.  Lees hier meer: Doorbraak in samenwerkende magnetische microrobotsSee omnystudio.com/listener for privacy information.

TNO heeft een go gekregen om hun super precieze laser-richtmechanisme voor de LISA-missie verder te testen en ontwikkelen.  Tijdens deze missie zal een driehoeksformatie van satellieten zwaartekrachtsgolven gaan meten in de ruimte. Daarvoor moeten lasers van de ene satelliet op de andere worden gericht, terwijl ze 2,5 miljoen kilometer van elkaar af vliegen.  TNO werkt al een tijdje aan het mechanisme dat het mogelijk maakt om de laserstraal heel precies te mikken. Hoe het instrument niet groter dan een luciferdoosje dit kan bespreken we met Ton Maree van TNO.  Begin volgend jaar besluit ESA of de missie als geheel groen licht krijgt. De lancering staat (voorlopig) gepland rond 2034.  Lees hier meer: TNO bouwt laserpointer voor ruimtemissie LISA gericht op zwarte gatenSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Aan de noordwestelijke rand van Australië brak 155 miljoen jaar geleden een stuk continent af van 5000 kilometer lang. Dat weten geologen omdat er diep onder het zeeoppervlak een leegte te zien. Een bekken waar eerst dit jonge continent, genaamd Argoland, moet hebben gezeten. Maar waar is het nu?   Uit eerder onderzoek was al duidelijk dat het in noordelijke richting weggedreven moet zijn. Dan zou je het ergens rond de eilanden van Zuidoost-Azië verwachten. Maar onder die eilanden ligt geen groot continent.   Na zeven jaar onderzoek is het geologen van de Universiteit Utrecht nu gelukt om te achterhalen wat er echt met de reizende landmassa is gebeurd. Het continent bestaat nog steeds, maar begon 300 miljoen jaar geleden al te versplinteren in allemaal kleine stukjes. Stukjes die zich hebben verplaatst, maar die toch allemaal rond dezelfde tijd op een nieuwe bestemming zijn aangekomen. En daar, liggen ze nu nog, verspreid onder de jungle van grote delen van Indonesië en Myanmar.   De jaren van onderzoek hebben de wetenschappers dus uiteindelijk naar hun schat van scherven geleid, maar dit is niet alleen een mooie voorhaal. Dit soort reconstructies zijn belangrijk voor het begrijpen van de evolutie van biodiversiteit en klimaat, voor het vinden van grondstoffen en voor het begrijpen van gebergtevorming en plaattektoniek. Lees hier meer over het onderzoek: De scherven van smaragd: hoe een verloren continent weer opdookSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Boten, vliegtuigen, auto's, bussen, achtbanen en VR-brillen: als je snel last hebt van wagenziekte, of reisziekte, kan dat een heleboel situaties heel erg onprettig en sommige zelfs onmogelijk maken.   De sensatie van misselijkheid, duizeligheid en slaperigheid die iemand die hier last van heeft kan ervaren is het gevolg van een sensorisch conflict in de hersenen. De input vanuit de ogen, spieren en het evenwichtsorgaan stemt niet overeen met de verwachting.   Maar bij welke neuronen dit precies misgaat is nog niet helemaal duidelijk. Dat hebben onderzoekers nu - met de hulp van wat ongelukkige muizen - proberen uit te zoeken.   De muizen werden voorzichtig in een koker in een soort draaimolen geplaats. Na vier rondjes van een minuut, met vijf seconde pauzes tussendoor, keken ze of de muizen nog steeds zin hadden in eten. Hadden ze dit niet, dan was de aanname dat ze inmiddels behoorlijk misselijk waren.   Door dit te combineren met onderzoek naar de hersenen van de dieren konden ze bepalen welke neuronen in het evenwichtsorgaan een belangrijke rol spelen bij het ontstaan van dat gevoel. Nu ze weten waar het probleem ontstaat hopen de onderzoekers ook betere medicijnen te kunnen ontwikkelen. Meer over wat ze precies hebben gevonden lees je in de paper: Vestibular CCK signaling drives motion sickness–like behavior in miceSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Soms zit je als vrouw gewoon niet zo te wachten op mannelijke aandacht. Voor kikkervrouwtjes is dat niet anders. Zij houden er alleen wel een vrij uitzonderlijk manier op na om daar mee om te gaan: ze doen net alsof ze dood zijn.   Voor de gewone Europese kikker geeft dit niet alleen een moment van rust, het kan ook nog eens levensreddend zijn. Soms als vrouwtjes van deze soort worden besprongen door een mannetje, blijven die mannetjes zolang zitten dat het de bedolven vrouw fataal wordt.   Lang werd gedacht dat ze weerloos waren tegen dit fatale lot, maar dat – blijkt nu uit experimenten, is niet het geval. 83 procent van de vrouwtjes probeerden zich op hun rug te draaien. 48 procent van de vrouwtjes maakten daar ook nog afwerende geluiden bij. En 33 procent ging voor de ‘ik ben dood, tijd om te gaan’-act.   In sommige gevallen, vooral bij kleinere vrouwtjes, werden alle drie de tactieken tegelijk ingezet.   Toen de onderzoekers vervolgens de boeken in doken, bleek dat deze reactie eerder al eens was opgemerkt. In 1758 welteverstaan, door de Duitse natuuronderzoeker Rösel von Rosenhoff. Helaas voor hem werd er toen weinig met de kennis gedaan.   Het team achter dit nieuwe onderzoek denkt dat het verstijven en dood spelen, mogelijk een reactie is op stress. Wat het ook logischer maakt dat jonge, vaak onervaren vrouwtjes vaker deze reactie lieten zien. Hoe het mechanisme precies in het lichaam werkt, wordt uit dit onderzoek niet duidelijk. Lees hier meer over het onderzoek: Female frogs appear to fake death to avoid unwanted advances, study showsSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Een internationaal team van onderzoekers heeft radiopulsen uit het verre heelal ontdekt die slechts miljoensten van een seconde duren.    Snelle radioflitsen zijn onvoorspelbare, extreem korte flitsen van radiogolven ontstaan ver voorbij onze Melkweg. Ze worden mogelijk veroorzaakt door magnetische neutronensterren. In 2007 werden ze voor het eerst waargenomen. De meesten die tot nu toe zijn gemeten duren langer dan een duizendste van een seconde en zenden evenveel energie uit als onze zon in een dag.   In 2022 bedachten onderzoekers van de Universiteit van Amsterdam en ASTRON dat er wel eens flitsers konden bestaan die niet duizendsten, maar slechts miljoensten van een seconde zouden duren. De Nederlandse onderzoekers vonden in een openbaar archief, afkomstig van de Green Bank Telescope in de VS, vijf uur aan gegevens van een bekende flitsbron genaamd FRB 20121102A die zich zo'n drie miljard lichtjaar bij ons vandaan in de richting van het sterrenbeeld Voerman bevindt.  Tussen alle vastgelegde flitsen ontdekten ze acht ultrasnelle flitsen die slechts tien miljoensten van een seconde of korter duurden. Nu we weten dat ze bestaan, kunnen ze mogelijk ook bij andere bronnen ontdekt worden. Uiteindelijk willen de onderzoekers de flitsers gebruiken om een soort plattegrond te maken van de ruimte tussen sterren en sterrenstelsels. Lees hier meer over het onderzoek: Sterrenkundigen kammen telescooparchief uit en vinden microsecondeflitserSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Onderzoekers hebben een slim trucje ontdekt waarmee microalgen in de oceaan zich aanpassen aan het veranderende klimaat. En daar kunnen wij ook wat van leren.  Ze blijken een oplossing te hebben voor de verminderde hoeveelheid ijzer in het oppervlaktewater. Dat ijzer hebben ze normaal gesproken nodig om met behulp van fotosynthese-eiwitten hun cellen van energie te voorzien. Maar de algen blijken wanneer nodig een alternatief eiwit te gebruiken om energie te produceren. Eentje waarbij ze dat ijzer niet nodig hebben.  Dat ze dit kunnen is goed nieuws voor de algen zelf en de ecosystemen waarin ze voorkomen. Maar ook voor ons. De onderzoekers denken dat we ditzelfde mechanisme mogelijk kunnen gebruiken om planten toekomstbestendiger te maken. Ook zijn er toepassingen denkbaar in de productie van sommige medicijnen en kan het gebruikt worden in neurologisch onderzoek.  Lees hier meer over het onderzoek: Climate change coping mechanism discovered in humble algaeSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Een vraag waarvan je niet eens wist dat je hem had: kun je mensen gelukkiger maken door ze onder stroom te zetten? Tuur Verdonck, redacteur bij de Universiteit van Nederland heeft het uitgezocht - door kleine stroomstootjes hebben tinnituspatiënten minder last van hun gehoorschade.  Vanaf nu komt iedere woensdag de Universiteit van Nederland langs. Met vandaag: Tuur Verdonck.  See omnystudio.com/listener for privacy information.

Voor het eerst is het volledige menselijke brein op celniveau in kaart gebracht. Een belangrijke stap bij het beter begrijpen van de werking van de hersenen die onder andere onderzoek naar cognitie en ziektes ten goede zal komen.   Deze atlas van het brein, die het werk is van honderden wetenschappers, maakt het mogelijk om interacties in en tussen cellen op moleculair niveau te bekijken.   Een belangrijke basis voor de atlas werd gelegd door het RNA van meer dan 3 miljoen individuele cellen op 106 verschillende locaties in het brein in beeld te brengen. Dat lukte dankzij hersenweefsel van overleden donoren. Die analyse leverde 461 soorten en meer dan 3000 subsoorten hersencellen op. Veel meer dan verwacht. Het liet zien hoe verschillend neuronen in de hersenen kunnen zijn, afhankelijk van hun plek en functie.   Eén van de verrassingen hierbij was hoe complex de hersenstam is; het deel van de hersenen dat het brein met de ruggengraat verbindt. Daar bleek een bijzonder hoog aantal verschillende typen neuronen te zitten.   In andere onderzoeken die aan de basis van deze atlas lagen werd weer meer gekeken naar genexpressie in de verschillende cellen. Zo konden onderzoekers voor 500.000 cellen in kaart brengen welke chemische stofjes genen aan en uit zetten. Dankzij deze moleculaire schakelaartjes konden de onderzoekers 200 typen hersencellen onderscheiden. Eenzelfde gen in precies hetzelfde celtype kon, zo bleek, voorin de hersenen een heel ander schakelaartje hebben, dan achterin.   Dat maakt deze openbaar beschikbare atlas, of gereedschapskist, enorm interessant voor het opsporen van hersenziektes en het ontwikkelen van persoonlijke behandelplannen. En volgens de onderzoekers is dit pas het begin. Met meer weefselsamples en meer onderzoek hopen ze ook te kunnen laten zien hoe het brein tussen populaties en leeftijdsgroepen kan verschillen. Lees hier meer over het onderzoek: This is the largest map of the human brain ever madeSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Ooit - en dit is geen prettige gedachte - meenden artsen dat pasgeboren baby's geen pijn voelden en dat je ze zonder verdoving gewoon kon opereren. Inmiddels weten we gelukkig wel beter. Die pijn, die voelen ze. Toch is het nog steeds lastig om precies te bepalen vanaf wanneer en op welke manier een baby zich bewust is van zichzelf en de wereld. In nieuw onderzoek hebben ze weer een stukje van die puzzel opgelost.  In deze audio hoor je onderzoeker Lorina Naci van Trinity’s Consciousness and Cognition Group. Lees hier meer over het onderzoek: New research sheds fresh light on mystery of infant consciousnessSee omnystudio.com/listener for privacy information.

De maan ziet er, vergeleken veel andere hemellichamen, behoorlijk toegankelijk uit. Maar zonder lucht, water en mét temperaturen die uiteenlopen tussen de min 130 en plus 120 graden en een verminderde zwaartekracht, is het geen makkelijke plek om een basis te bouwen.  Het stof op het maanoppervlakte zorgt bijvoorbeeld voor verstopte mechanica en zit de werking van meetinstrumenten en beschermende pakken in de weg. Bedenk maar even wat er bij elke landende raket, of elk voorbij razend maanvoertuig gebeurt met al dat loszittende stof.   Onderzoekers denken nu een mogelijke oplossing te hebben gevonden. Wat we zouden kunnen doen, menen ze, is het maanstof smelten met een gigantische lens om zo wegen en landingsplekken te creëren.   Er zijn al wat experimenten gedaan, met materiaal dat lijkt op maanstof, dat door ESA is ontwikkeld. Met een laser werd het stof verwarmd tot zo'n 1600 graden. Met het gesmolten materiaal konden ze vormen maken die aan elkaar iets als een weg zouden kunnen vormen.   Een snel proces is dit overigens niet. Over elk vormpje werd ongeveer een uur gedaan. Wat zou betekenen dat een landingsplek van 10 bij 10 meter een klus van zo'n 100 dagen zou zijn.   Als ze het smelten op de maan zouden willen nabootsen dan - berekenden de onderzoekers - moet er een lens van zo'n 2.37 vierkante meter van de aarde naar de maan vervoerd worden. Daarmee kan - net als je als kind misschien vroeger weleens hebt geprobeerd met een vergrootglas - zonlicht worden opgevangen dat je vervolgens richt op het materiaal dat je wilt laten smelten.   Die lens zou zelfs van oprolbaar folie gemaakt kunnen worden, zodat het makkelijker is om hem daar te krijgen. Toch ben je er dan nog niet. De lens zelf krijgt ook weer te maken met dat verraderlijke maanstof. Wellicht zou een vibrerende lens, waar het stof vanzelf vanaf trilt, daar een oplossing voor zijn, schrijven de onderzoekers.  Lees hier meer over het onderzoek: ‘Streets on the moon’: lunar dust could be ‘melted’ to make solid roadsSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Dat grootte en levenslengte met elkaar gelinkt zijn bij honden, dat was al wel langer bekend. Grote honden leven gemiddeld tot ze een jaar of zeven zijn en kleine honden tot een jaar of veertien. Ook was er al bekend dat rashonden, over het algemeen korter leven dan een mix-ras. Maar net als bij mensen is levenslengte niet het enige waar je naar wilt kijken. Levenskwaliteit is minstens even belangrijk. En daar hebben ze in nieuw onderzoek naar gekeken. Of in ieder geval naar de link tussen lichaamsgrootte en veroudering op het gebied van cognitie en gedrag. Lees hier meer over het onderzoek: Size matters: How body size shapes dogs' aging patterns Meer informatie over het keurmerk voor veilig fokken vind je hier: Stichting Fairdog wil zorgen voor keurmerk voor gezond gefokte hondenSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Oorlog heeft voor de meeste mensen, zeker nu, een duidelijk gezicht. Vraag iemand om oorlog te tekenen en er zullen afbeeldingen van soldaten, wapens, verwoesting en slachtoffers op papier verschijnen. Maar hoe zit dat met vrede? Hoe beelden we ons dat in? Politicoloog Dagmar Punter van Tilburg University wil daarachter komen. Waarom ze het belangrijk vindt om dit te onderzoeken hoor je in deze aflevering vanaf het Betweter Festival in Utrecht. Hoe anders is dit bijvoorbeeld voor iemand uit een land zonder oorlog en iemand uit een oorlogsgebied?  Let op: dit gesprek is opgenomen voordat de vreselijke gebeurtenissen in Israël en Gaza plaatsvonden.  Lees hier meer over het Betweter Festival. Volgend jaar weer een nieuwe editie.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Als je voor een operatie niet kunt bepalen welk type tumor een patiënt heeft, dan wil je dat het liefst tijdens een ingreep wel kunnen doen. Maar ook dat is niet makkelijk.   In Nederland wordt jaarlijks bij 1400 volwassenen en 150 kinderen een tumor vastgesteld die ontstaat in de hersenen of het ruggenmerg. In deze gevallen is een operatie vaak de eerste stap in de behandeling.  Op dit moment is het zo dat de exacte diagnose van het type tumor meestal pas één week na de operatie beschikbaar is, nadat het tumorweefsel volledig is geanalyseerd. Met behulp van AI-technologie is het onderzoekers nu gelukt om dat terug te brengen naar maximaal anderhalf uur.   Dat betekent zelfs dat de neurochirurg het operatieplan al tijdens de operatie kan aanpassen. De technologie maakt gebruik van nanopore sequencing en een algoritme dat onder andere werd getest en getraind met behulp van tumorweefsel uit de uitgebreide biobank van het Prinses Máxima Centrum.   De onderzoekers hopen snel meer tumortypes te kunnen toevoegen aan het algoritme. Om patiënten nog beter te kunnen helpen, en om te voldoen aan de internationale standaarden, zodat data internationaal goed vergeleken kan worden.  Lees hier meer over het onderzoek, uitgevoerd door het UMC Utrecht, het Prinses Máxima Centrum voor kinderoncologie en het Amsterdam UMC: AI versnelt herkenning type hersentumorSee omnystudio.com/listener for privacy information.

De hersenen van voetbalkeepers lijken ervoor te zorgen dat ze anders naar de wereld kijken dan jij en ik. En zelfs dan hun teamgenoten op het veld.  Volgens onderzoek kan hun brein meerdere signalen die via verschillende zintuigen binnenkomen sneller verwerken, wat natuurlijk een voordeel is als het je taak is om de bal uit het goal te houden.   Voor dit onderzoek zijn 60 professionele keepers, veldspelers en even oude niet-voetballers bestudeerd. Daarbij keken ze hoe goed deze groepen waren in het uit elkaar houden van lichtflitsen en geluiden.  De keepers waren niet alleen sneller met het verwerken van de binnenkomende signalen, maar ze lijken ze ook beter uit elkaar te kunnen houden.   Of deze vaardigheid van nature in sommige mensen voorkomt, waardoor ze goede keepers worden, of het na jaren van training gevormd kan worden, dat laat dit onderzoek nog niet zien. Dat - en ook of ze iets vergelijkbaars vinden bij vrouwelijke spelers - willen ze in vervolgonderzoek nog gaan bekijken. Lees hier meer over het onderzoek: Goalkeepers perceive the world differently, study suggestsSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Nieuw onderzoek bevestigt dat fossiele menselijke voetstappen in New Mexico hoogstwaarschijnlijk het oudste bewijs zijn van de komst van mensen naar Amerika.  En dat schopt nogal wat in de war. De voetafdrukken werden ontdekt in het White Sands National Park en moeten zo'n 21.000 tot 23.000 jaar oud zijn, denken onderzoekers. In 2021 werd ook al eens bericht over de afdrukken, maar toen waren veel wetenschappers van mening dat de datering niet klopte. Daarvoor waren namelijk zaadjes van waterplantjes gebruikt. Maar hadden die niet ook per ongeluk koolstof opgenomen uit het oeroude meer wat daar heeft gezeten, waardoor ze een vertekend beeld gaven?  In het nieuwe onderzoek probeerden ze dat uit te sluiten en kwamen ze met meer bewijs. Ze keken hiervoor naar twee hele andere deeltjes: pollen en kwarts korrels. De gedachte was dat mensen pas 15.000 jaar geleden aankwamen in Amerika. Met het nieuwe onderzoek is nu aangetoond dat dit dus niet klopt. Ze waren er eerder, namelijk 21.000 tot 23.000 jaar geleden. Lees hier meer over het onderzoek: Study confirms age of oldest fossil human footprints in North AmericaSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Per toeval hebben sterrenkundigen een indrukwekkende puinwolk ontdekt die moet zijn ontstaan door een botsing van twee gigantische ijsplaneten. We bespreken het met Richelle van Capelleveen, één van de betrokken onderzoekers. Lees hier meer over de ontdekking: Puinwolk van twee botsende ijsplaneten dimt licht moedersterSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Sinds de eerste beelden van Mercurius, gemaakt in de jaren 70, weten we dat de kern van de planeet aan het afkoelen is en de planeet als geheel krimpt. Dat was destijds al te zien aan de korst die een beetje doet denken aan een verschrompelde appel.   Onderzoekers van de Open University in Engeland hebben nu gekeken naar recentere beelden, gemaakt door het Messenger-ruimtevoertuig van NASA, dat zich van 2011 tot 2015 in een baan rond Mercurius bevond.   Ze zagen nieuwer bewijs voor het oprekken van de korst. Oudere rimpels en geulen zouden door ‘impact gardening’ - een proces waarbij losgeraakt korstmateriaal en puin zich ophoopt - al niet meer goed zichtbaar zijn. De nu bekeken valleien moeten dus nog relatief jong zijn. Naar schatting minder dan 300 miljoen jaar, wat suggereert dat er redelijk recent en mogelijk ook nu nog steeds sprake is van krimp.   ESA en JAXA - de ruimteorganisaties van Europa en Japan - stuurden in 2018 een nieuw ruimtevoertuig richting Mercurius. Als alles goed gaat wordt vanaf eind 2025 nieuwe data verzameld en kunnen onderzoekers daarmee meer zeggen over het krimpproces.   Overigens is dat proces wel heel langzaam. De schattingen lopen uiteen, maar waarschijnlijk is Mercurius tussen de 1 en 7 kilometer gekrompen in diameter sinds het ontstaan van de planeet zo'n 4,5 miljard jaar geleden.   De paper vind je in Nature: Widespread small grabens consistent with recent tectonism on MercurySee omnystudio.com/listener for privacy information.

Een vraag waarvan je niet eens wist dat je hem had: hoe kun je iemand genezen door zijn of haar DNA te repareren? Loes van Langen, redacteur bij de Universiteit van Nederland heeft het uitgezocht - het is niet alleen maar sleutelen aan het DNA. Vanaf nu komt iedere woensdag de Universiteit van Nederland langs. Met vandaag: Loes van Langen.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Ruim één op de vijf Nederlanders zegt weleens een gebeurtenis te hebben meegemaakt die net iets te toevallig is. Soms wordt er zelfs gesproken over een wonder. We bespreken met religiewetenschapper Anne-Marie de Korte van de Universiteit Utrecht waarom mensen elkaar zo graag wonderverhalen vertellen en welke rol religie daarin speelt.  Zelf een wonder meegemaakt? Dan hoort De Korte daar graag meer over. Je vindt haar contactgegevens hier. Lees hier meer over het Betweter Festival. Volgend jaar weer een nieuwe editie!See omnystudio.com/listener for privacy information.

Door het veranderende klimaat, wordt de wereld onder water steeds lawaaiiger. Dat blijkt uit nieuw onderzoek. Dat heeft zowel met de chemische samenstelling als de stroming van het water te maken. We bespreken het Lennart de Nooijer, onderzoeker bij het NIOZ. Lees hier meer over het onderzoek: Klimaatverandering maakt de onderwaterwereld lawaaiigerSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Hormonen zorgen er bij muizenmoeders in de laatste fase van de zwangerschap voor dat neuronen andere verbindingen maken. En die veranderingen zijn mogelijk blijvend, zeggen onderzoekers.   Je zou het een beetje kunnen vergelijken met de melkproductie die alvast opgang komt; het is een voorbereiding op de komst van een baby. In het geval van het brein zorgt oestrogeen alvast voor een verandering in het gedrag van bepaalde neuronen en progesteron voor nieuwe verbindingen.   Deze veranderingen vinden plaats in een hersengebied dat gelinkt wordt aan het moederinstinct. Het zorgt er bij muizen voor dat de focus van het zoeken van een partner verschuift naar het verzorgen van de jongen. Muizen die neuronen hadden die ongevoelig waren voor deze hormonen, lieten bij de geboorte geen verzorgend gedrag zien. De aanname is dat een vergelijkbaar effect in mensen te vinden is. In eerdere onderzoeken naar zwangere vrouwen was op hersenscans ook al te zien dat er veranderingen in hersenvolume en hersenactiviteit plaatsvinden. Veranderingen die lang na de zwangerschap aanhouden.   Natuurlijk is het opvoeden van kinderen voor een muis nogal anders dan voor een mens. Zo krijgen wij bijvoorbeeld hulp, informatie en begeleiding, wat zou kunnen betekenen dat we minder hoeven te rekenen op de effecten van hormonen. Ook spelen er in het mensenlichaam nog veel meer processen een rol bij het moederinstinct.   De onderzoekers hopen toch dat deze ontdekking belangrijke inzichten kan geven in het gedrag van ouders en iets als postnatale depressie.  Lees hier meer over het onderzoek: Pregnancy leads to permanent rewiring of brain, study suggestsSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Een Utrechtse geologe heeft een verrassende ontdekking gedaan. Zij vond tijdens haar onderzoek namelijk overblijfselen van een nog onontdekte tektonische plaat, die zo groot moet zijn geweest als een kwart van de stille oceaan.  In deze aflevering hoor je onderzoeker Suzanna van de Lagemaat van de Universiteit Utrecht. Vrijdag 13 oktober promoveert ze op dit onderwerp: Junction Jigsaw: Reconstructing the plate tectonic puzzle from the Panthalassa to the Tethys realm Lees hier meer over haar ontdekking: Plaattektonische verrassing: Utrechtse geoloog vindt onverwacht relicten van verloren megaplaatSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Liedjes, literatuur, schilderijen: kunstmatige intelligentie kan het allemaal. Begin dit jaar won een AI-gegenereerde foto zelfs een prestigieuze fotoprijs. Kunnen we echt nog van nep onderscheiden? Maakt dat uit? En denken we anders over een kunstwerk als we erachter komen dat het door AI is geproduceerd? Dat onderzocht psycholoog Manuel Oliveira van de Universiteit Utrecht op het Betweter Festival. We spraken hem er uitgebreid over. Let op: deze audio is in het Engels.  Lees hier meer over het Betweter Festival. Volgend jaar weer een nieuwe editie!See omnystudio.com/listener for privacy information.

Een toekomst waar mens en technologie steeds meer met elkaar versmelten komt snel dichterbij. Denk bijvoorbeeld aan implantaten die oplossen of opgaan in nieuw weefsel. Hoe accepteer je een implantaat als onderdeel van jezelf? En is dat anders als zo'n implantaat door de tijd heen verandert?  Medisch ethici Manon van Daal en Anne-Floor de Kanter van het UMC Utrecht onderzochten op het Betweter Festival hoe bezoekers hierover denken. We spraken ze er uitgebreid over.  Lees hier meer over het Betweter Festival. Volgend jaar een nieuwe editie!See omnystudio.com/listener for privacy information.

Overmatig veel knipperen, een te starre blik, of juist snel wegkijken: wie liegt, toont afwijkend gedrag, denken we vaak. Is dat inderdaad zo? En kunnen we dat gedrag zelf wel goed herkennen? Op het Betweter Festival onderzoekt computerwetenschapper Ronald Poppe van de Universiteit Utrecht het vermogen van bezoekers om leugenaars te herkennen. Hij vertelt er meer over in Wetenschap Vandaag.  Zelf ook kijken hoe goed je bent in leugens herkennen? Klik dan op deze appversie van het experiment: bestliar.nl Hier lees je meer over het Betweter Festival. Volgend jaar weer een nieuwe editie!See omnystudio.com/listener for privacy information.

Je zou het niet denken: maar zelfs eencellige organismen - zoals bacteriën - kunnen de toekomst voorspellen. Hoe goed ze daar precies in zijn, dat hebben onderzoekers nu uitgezocht.  In deze audio hoor je Age Tjalma van AMOLF. Lees hier meer over het onderzoek: Bacteria opt for the best price-to-quality ratio to predict the futureSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Het is een vraag die ons al eeuwen bezighoudt: wat was er eerder, de kip of het ei? Tuur Verdonck, redacteur bij de Universiteit van Nederland heeft het uitgezocht - hoewel hij erkent dat het op het eerste gezicht geen gemakkelijke vraag is om op te lossen. Vanaf nu komt iedere woensdag de Universiteit van Nederland langs. Met vandaag: Tuur Verdonck.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Perceptie- en robotonderzoeker Irene Kuling is benieuwd naar aanraking en hoe wij de wereld om ons heen ervaren. Op het Betweter Festival deed ze een experiment waarbij bezoekers zelf konden instellen hoe ze dachten dat een dier, of een voorwerp zou aanvoelen als ze het zouden aanraken. Zelfs als ze daar nog nooit mee in aanraking zijn geweest. Uiteindelijk kunnen de resultaten van dit onderzoek, dat vanuit het Centre for Unusual Collaborations is opgezet, helpen bij het ontwikkelen van robots die prettiger zijn om in de buurt te hebben. We spraken Kuling over het experiment en de grotere vragen die ze hoopt te beantwoorden. Haar uiteindelijke droom bespreken we ook: ooit Barbapapa in het echt maken.  Lees hier meer over het Betweter Festival. Volgend jaar weer een nieuwe editie!See omnystudio.com/listener for privacy information.

De Nobelprijs voor de Natuurkunde gaat dit jaar naar drie wetenschappers die met hun werk hebben bijgedragen aan een techniek met lichtpulsjes, waarmee supersnelle veranderingen in atomen en elektronen bekeken kunnen worden. Veranderingen die plaatsvinden in attosecondes. We spreken erover met Huib Bakker, hij doet in Nederland bij AMOLF ook onderzoek naar lichtpulsen, maar dan op een andere schaal. Hij vertelt wat een attoseconde eigenlijk is, hoe deze onderzoekers hebben bijgedragen aan het onderzoeksveld en of er al zicht is op toepassingen voor deze techniek.  Lees hier meer over the Nobel Prize in Physics 2023 die is uitgereikt aan Pierre Agostini (VS), Ferenc Krausz (Duitsland) en Anne L’Huillier (Zweden).See omnystudio.com/listener for privacy information.

Cognitief psychologen Alex Hoogerbrugge en Andre Sahakian willen meer weten over hoe ons kortetermijngeheugen werkt. Op het Betweter Festival in Utrecht kon je als bezoeker meedoen aan hun geheugen-experiment om zo de wetenschap een handje te helpen.  In de radiostudio van Tivoli spraken we ze hier uitgebreid over. Hoeveel kan ons kortetermijngeheugen aan? Moet je nou wel of niet met boodschappenlijstjes werken? Hoe doe je hier eigenlijk onderzoek naar? En kan Karlijn Meinders zes gekleurde vormen onthouden en dan nog steeds de achternaam van Andre goed uitspreken? Lees hier alles over het Betweter Festival. Volgend jaar weer een nieuwe editie!See omnystudio.com/listener for privacy information.

De Nobelprijs voor de Geneeskunde is dit jaar uitgereikt aan onderzoekers Katalin Karikó en Drew Weissman. Hun mRNA-modificaties zorgde ervoor dat de techniek daadwerkelijk als geneesmiddel kon worden gebruikt en was onmisbaar bij het ontwikkelen van de mRNA-vaccins tegen covid.  We spreken erover met Roy van der Meel, universitair hoofddocent in de Precision Medicine group van de TU Eindhoven. Hij werkte mee aan een ander belangrijk onderdeel van deze vaccins: de lipide nanodeeltjes die zorgen dat het mRNA beschermd blijft en opgenomen wordt door cellen. Lees hier meer over de prijs: The 2023 Nobel Prize in Physiology or MedicineSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Er zijn veel mensen die denken dat je in bepaalde mate met microben in aanraking moet komen om gezond te blijven. Het zou bijvoorbeeld je immuunsysteem beter trainen en het risico op allergieën verminderen.  Dat er nu steeds meer mensen met allergieën rondlopen, zou binnen die theorie dan iets te maken hebben met te hygiënisch leven. Maar een nieuw onderzoek spreekt dat tegen.  Daarin vergeleken onderzoekers muizen die leven in een microben-rijke verwilderde omgeving met genetische identieke muizen die in een super steriel lab opgroeiden. Ze vonden amper verschillen in weerstand tegen allergieën. Immuuncellen reageerden vergelijkbaar op de aanwezigheid van allergenen en ook de reactie van goede bacteriën in de darmen was niet beter in de wildere muizen.  En ja: dit zijn muizen en wij zijn mensen natuurlijk, toch hopen de onderzoekers hiermee bij te dragen aan onderzoek naar allergieën en het nut van het actief beïnvloeden van de samenstelling van microben in behandelingen.  Zo wordt bijvoorbeeld naar poeptransplantaties gekeken bij het behandelen van ontstekingsziektes. Het idee van ‘het in ons voordeel gebruiken van infecties en microben’ is natuurlijk mooi, en zou in sommige gevallen een belangrijk verschil kunnen maken, maar tegelijk is deze uitkomst een goede reminder dat het wellicht niet zo vanzelfsprekend is en meer onderzoek hard nodig is. Lees hier meer over het onderzoek: Allergy study on 'wild' mice challenges the hygiene hypothesisSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Het was al bekend dat bij de ziekte van Parkinson de cellen in de hersenen die dopamine aanmaken langzaam verdwijnen. Maar waarom ervaart de ene persoon daarvan milde klachten, terwijl een ander veel meer symptomen heeft?  Dat hebben onderzoekers van het Radboudumc uitgezocht. Wat blijkt: onze hersenschors, het buitenste deel van de grote hersenen, kan taken overnemen van het diepere deel van de hersenen dat bij Parkinson beschadigd raakt. Dat is het deel waar die cellen die dopamine maken verloren zijn gegaan. De mate waarin gecompenseerd wordt door de hersenschors bepaalt vervolgens hoeveel klachten mensen hebben.  Hoe actiever de taken worden overgenomen, hoe milder de traagheid en hoe beter het nadenken gaat. Artsen vermoedden al langer dat zo’n mechanisme van compensatie bestaat, maar het is nu voor het eerst wetenschappelijk aangetoond.   Mensen met milde klachten toonden veel meer activiteit in de hersenschors, vooral in de gebieden die betrokken zijn bij de aansturing van beweging. Deze gebieden waren zelfs actiever dan in gezonde vrijwilligers, en dat laat zien dat er sprake is van compensatie. Bij ernstige klachten was de hersenschors juist veel minder actief dan bij gezonde vrijwilligers.  De onderzoekers hopen in de toekomst de compensatie door de hersenschors te kunnen stimuleren in Parkinsonpatiënten. Lees hier meer over het onderzoek: Compensatie door gezonde hersendelen verlicht klachten bij parkinsonSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Je zou zeggen: iets kunnen leren, vereist denkkracht. Hoe geavanceerder de hersenen hoe makkelijker dit gaat. Maar nu laten onderzoekers zien, dat het zelfs helemaal zonder mogelijk is.   Een klein Caribisch kwalletje met een doorsnede van niet meer dan een centimeter, kan aangeleerd worden om visuele signalen te associëren met tegen iets aan botsen. Aangezien het diertje niet meer dan 1000 neuronen heeft en geen centraal brein is dit behoorlijk bijzonder.  Eerder lieten andere onderzoekers ook al zien dat een zeeanemonensoort, die behoort tot dezelfde stam als de kwal, dit ook kan. Alleen in dat onderzoek werden lichtsignalen gekoppeld aan elektrische schokjes en dat is niet een hele natuurlijke situatie. Nu is geprobeerd om de experimenten wel te laten lijken op wat de kwalletjes gewend zijn.  De watertanks bootsten hun troebele leefomstandigheden tussen de mangrovewortels na. Op de glazen wanden zaten of witte en zwarte strepen, of witte en grijze strepen. De zwarte strepen ontweken ze keurig, alsof het echte wortels waren, maar de grijze strepen zagen ze niet goed genoeg.  Na een paar botsingen pasten ze zich echter aan. Kwamen ze te dicht bij de strepen, dan zwommen ze er snel vandaan. De onderzoekers keken ook nog hoe de visuele signaaltjes precies omgezet worden naar de pulsjes die nodig zijn om te zwemmen.   Maar er is nog genoeg te onderzoeken: kunnen de kwalletjes deze lessen onthouden? En zo ja: voor hoe lang? Ook willen ze nog naar de betrokken genen kijken. Uitpluizen hoe dit mechanisme in elkaar zit kan helpen begrijpen hoe leergedrag ooit is ontstaan, maar het kan ook als inspiratie dienen voor het ontwikkelen van robots die moeten kunnen reageren op hun omgeving. Lees hier meer over het onderzoek: How to train your jellyfish: brainless box jellies learn from experienceSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Gooi een appel in de lucht en hij komt, met dank aan de zwaartekracht, weer naar beneden vallen. Maar wat zou er gebeuren als je dit niet met materie, maar met antimaterie zou doen?  Een experiment van onderzoeksinstituut CERN in Genève, eentje waar gigantisch veel werk achter zit, heeft het nu aangetoond: een anti-appel zou ook gewoon vallen. Fysicus Ivo van Vulpen van de Universiteit van Amsterdam en Nikhef vertelt er meer over. Lees hier meer over het onderzoek: ALPHA experiment at CERN observes the influence of gravity on antimatter. BBC schreef er ook een mooi artikel over: Scientists get closer to solving mystery of antimatterSee omnystudio.com/listener for privacy information.

De venusvliegenvanger is - zoals de naam al suggereert - een vleesetende plant. Zo eentje die dichtklapt als een nietsvermoedende prooi op de gevoelige haartjes van de bladeren landt.   Wat er op zo'n moment gebeurt is dat die supergevoelige haartjes een elektrisch signaal door de bladeren heen sturen. Volgen er twee vlak achter elkaar, dan klappen de bladeren in een fractie van een seconde dicht.  Maar dat is niet alles waar deze haartjes goed voor zijn, hebben onderzoekers ontdekt. De haartjes bevatten namelijk ook cellen die reageren op temperatuur. Nou groeit deze plantensoort vooral in grassig moerasland in Amerika en in droge periodes vliegt dat gras nogal eens in de fik.   Als dit gebeurt, zagen ze in experimenten, detecteren de haartjes de verhoging in temperatuur. In reactie daarop klappen alle bestudeerde planten dicht. Sommige bleken zelfs ongedeerd toen ze na de brand weer openklapten.   Ook bij normale hoge temperaturen, denk aan 37 graden, bleken de haartjes te reageren, maar dan werd slechts één signaal verstuurd. Vanaf 55 graden en bij een acute stijging in temperatuur stuurden de haartjes een dubbel signaal, net als bij een rondwandelende vlieg, en BAM. Dicht gaat die klep. Lees hier meer over het onderzoek: Plantwatch: Venus flytrap has ‘fire alarm’ to detect blaze dangerSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Heb je er wel eens over nagedacht waarom de tijd sneller lijkt te gaan als je ouder wordt? Het heeft onder andere te maken met het mee maken van nieuwe dingen en de afleveringen die je brein daarvan maakt. We horen meer van Wouter Kruijne, cognitief neurowetenschapper bij de Rijksuniversiteit Groningen, gespecialiseerd in hoe wij de tijd beleven. Iedere woensdag komt de Universiteit van Nederland langs. Met vandaag: Loes van Langen.  See omnystudio.com/listener for privacy information.

Een gloednieuw dino-boek, geschreven door paleontoloog Melanie During, vertelt meer over de geschiedenis van dinosauriërs, de wereld waarin ze leefden en het onderzoek dat naar ze wordt gedaan. Dat laatste gaat niet altijd vanzelf, weet During uit eigen ervaring, maar in haar geval leverde het wel een bijzondere ontdekking op: ze kon aantonen in welk seizoen de meteoriet insloeg die zoveel dino's het leven kostte. In De laatste lente van de dinosauriërs wordt niet alleen op een begrijpelijke manier het verhaal van deze indrukwekkende dieren verteld, maar lees je ook het verhaal van During zelf. Ze vertelt alles vanuit een enthousiasme dat aanstekelijk werkt en er zijn interessante anekdotes genoeg. Bijvoorbeeld over hoe de eerste dino ooit beschreven (volgend jaar is dat 200 jaar geleden) bijna naar een balzak was vernoemd. En waarom lukt het eigenlijk zelden om te bepalen of een dino een mannetje of een vrouwtje moet zijn geweest? See omnystudio.com/listener for privacy information.

Dieren gebruiken soms slimme trucjes om niet op te vallen, maar soms heeft het meer zin om juist wel op te vallen, alleen dan vermomd als iemand anders.   Zo hebben sommige dieren patronen of structuren op zich, waardoor ze lijken op een ander dier of object. Een ratelslang met een spinvormig aanhangsel aan zijn staart bijvoorbeeld, rupsen die net doen of ze een vogelpoep zijn, of een vissoort die vermomd in de kleuren van een schoonmaakvis, snel een hapje neemt van een nietsvermoedende wasstraatbezoeker.  Nu is er weer een nieuwe sjoemel-artiest ontdekt, met een wel heel bijzondere vermomming. Een kortschildkever die op zijn rug een enorme nep-termiet laat groeien, zodat echte termieten denken dat het een soortgenoot is. Omdat termieten eten binnen een kolonie met elkaar delen, is het vervolgens een kwestie van rondhangen en wachten tot iemand een snackie komt brengen.   Een waar luizenleven voor de kortschildkever dus.  Lees hier meer over het onderzoek: Beetle grows 'termite' on back to steal foodSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Vrijwel iedereen heeft weleens een nare gedachte over iemand anders. Maar kan het ook moreel verkeerd zijn om bepaalde dingen over een ander te denken? Moeten we - als we een rechtvaardige maatschappij willen creëren, zonder zaken als racisme en seksisme - niet verder gaan dan alleen letten op onze uitspraken en ons gedrag?  Filosoof Romy Eskens van de Universiteit Utrecht is met dit vraagstuk aan de slag gegaan. Niet om uit te komen bij een gedachtenpolitie, maar wel om de discussie aan te gaan. Want hoe sterk zijn de argumenten vóór 'je mag alles denken wat je wilt' eigenlijk? Niet zo heel sterk, als je erover nadenkt, meent Eskens. Komende vrijdag gaat ze erover in gesprek op het Betweter Festival in Tivoli Vredenburg.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Grote grazers als olifanten, bizons, neushoorns en buffels, zouden weleens het perfecte natuurlijke wapen kunnen zijn tegen invasieve plantensoorten die de biodiversiteit bedreigen.  Het platstampen en fijnkauwen van die invasieve plantjes zorgt er - in ieder geval in India, waar dit is bestudeerd - voor dat het lokale groen niet overwoekerd wordt. Maar eh... hoor ik je denken: dat stampen en kauwen betekent dan toch evengoed het einde voor die lokale begroeiing?  Maar dat is volgens dit onderzoek niet zo. Die planten leven namelijk al duizenden jaren samen met deze diersoorten. Ze zijn geëvolueerd om de vrij brute behandeling van de meer dan een ton wegende grazers te overleven.   De onderzoekers vonden in hun uitgebreide analyse dan ook een link tussen het aantal grote grazers en de hoeveelheid lokale en invasieve planten. Veel grote grazers, veel oorspronkelijke plantensoorten, weinig invasief groen.   Maar waarom dan juist focussen op die enorme dieren? Nou, die zijn zo groot en hebben zoveel voedsel nodig, dat ze niet al te kieskeurig kunnen zijn. Dat betekent dat ze sneller onbekende soorten naar binnen werken dan kleine grazers. Oh en: ze worden minder snel zelf als snack genuttigd, ook handig.   Natuurlijk zijn er ook landen waar deze dieren niet in het wild voorkomen en waar invasieve plantensoorten ook een groot probleem zijn. In dat geval is het volgens de onderzoekers ook prima om een combinatie van kleine en middelgrootte grazers in te zetten. Er zijn al projecten in Europa opgezet die positieve resultaten laten zien door bijvoorbeeld herten, vee, buffels en paarden bij elkaar te zetten.   Om beter te weten welke aanpak waar het beste werkt, is het wel nodig om dit net als in India, eerst goed uit te zoeken. Lees hier meer over het onderzoek: A 'natural weapon': Study shows large herbivores keep invasive plants at baySee omnystudio.com/listener for privacy information.

Ja, dit kun je dus ook onderzoeken. Wat helpt er tegen knoflookadem? Dat is wat onderzoekers in het lab hebben bestudeerd.   Ze zochten uit of volle yoghurt misschien de oplossing kon zijn. Daarbij keken ze naar het effect van het product als geheel, maar ook naar het effect van de individuele bestanddelen van de yoghurt - water, eiwit en vet - op de stofjes die voor knoflookgeur zorgen.   Vooral vet en eiwit bleken goed te zijn in het voorkomen van het verspreiden van de geurmoleculen. De onderzoekers focussen dan toch liever op die eiwitten, want mensen spek, of hamburgers aanraden is nou ook weer niet ideaal. Ze dromen nu van een eiwitrijk product dat speciaal voor deze toepassing wordt ontwikkeld. Welke eiwitten dan het beste werken, dat moet nog worden onderzocht.   Voor nu raden ze Griekse yoghurt aan, vanwege de grote hoeveelheid eiwitten. Het is wel zaak om het snel na het eten van knoflook te nuttigen. Dan werkt het vangen van de geurmoleculen het best.   Eerder werden door dezelfde onderzoekers overigens al vergelijkbare effecten gevonden bij appels, munt, sla en melk. Kleine disclaimer: dit yoghurt-onderzoek is nu nog uitgevoerd in potjes in het lab. Een experiment met mensen en echte knoflookadem staat in de planning. Lees hier meer over het onderzoek: Yogurt may be the next go-to garlic breath remedySee omnystudio.com/listener for privacy information.

Als je ooit borstvoeding hebt gegeven, dan herken je het misschien: je baby, of zelfs de baby van iemand anders begint te huilen en hop, je borsten beginnen acuut melk te produceren.  Een prachtig trucje van de natuur, maar hoe werkt het precies? Dat hebben onderzoekers bij muizen uitgezocht.   Ze zagen dat 30 seconden aaneengesloten huilen (of piepen) van kinderen zorgde voor de aanmaak van oxytocine in de hersenen. En dat zette weer in gang dat de melkproductie aan werd gezet. Dit effect duurde zo'n vijf minuten. Tegen die tijd waren de jongen of genoeg gevoed, of begonnen ze opnieuw te huilen, wat het mechanisme weer opnieuw activeerde. Onder de 30 seconden gebeurde er meestal niets, dit waarschijnlijk om vals alarm te voorkomen en geen melk te verspillen.  Op deze manier bereidt een kind de moeder als het ware voor op het voeden. Zou dit niet gebeuren, dan kan het even duren voordat de melk op gang komt. Geen enorme ramp, die paar minuten extra, maar toch: als je als ouder al moe bent, of als baby honger hebt, dan is het toch wel hoe sneller hoe beter.   Wat de onderzoekers ook hopen, is dat ze met deze kennis uiteindelijk mensenmoeders kunnen helpen waarbij borstvoeding niet goed op gang komt. Lees hier meer over het onderzoek: Brain circuit behind release of breast milk at baby’s cries uncoveredSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Hoe is de mens eigenlijk uitgegroeid tot het slimste dier op aarde? Het is één van de vragen die voorbijkomt op het Betweter Festival in Utrecht volgende week en wij krijgen alvast een voorproefje van cognitief gedragsbioloog Jorg Massen van de Universiteit Utrecht. Meer informatie over zijn bijdrage op het festival volgende week vind je hier: Waarom zijn wij mensen zo slim? Kijk hier voor alle andere sprekers, optredens en experimenten: Betweter Festival 2023.  Er zijn nog een paar kaarten beschikbaar: ticket vr 29 sep 2023See omnystudio.com/listener for privacy information.

Radioactief afval van kerncentrales is een veelbesproken onderwerp. Het kernafval kan gerecycled worden, maar of dat een goed idee is? Dat ligt er maar net aan, aan wie je het vraagt. We horen meer van energie-ethicus Behnam Taebi van de TU Delft.  Vanaf nu komt iedere woensdag de Universiteit van Nederland langs. Met vandaag: Tuur VerdonckSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Door satellietmetingen en machine-learning te combineren lukt het SRON-onderzoekers sinds kort om elke week openbaar te maken waar ter wereld de grootste bronnen van methaanuitstoot zitten. Maar waarom is het zo belangrijk om die bronnen zo precies in kaart te brengen? Hoe doen ze dat? En wat kan er in de toekomst mogelijk nog beter? We bespreken het met onderzoeker Bram Maasakkers, hij werkte met eerste auteur Berend Schuit aan de bijbehorende publicatie. Daar lees je hier meer over: Superuitstoters van methaan wekelijks onthuld met combinatie van satellieten en machine-learning Ook interessant: Major UK methane greenhouse gas leak spotted from spaceSee omnystudio.com/listener for privacy information.

De dagen worden weer korter en frisser en dat maakt het voor sommige mensen lastiger om in beweging te komen. Volgens een nieuw onderzoek zou één eiwit weleens kunnen bepalen of sporten in de kou je makkelijk afgaat of niet. Tenminste: als je een fruitvlieg bent.   Amerikaanse onderzoekers kwamen hierachter toen ze het metabolisme en het effect van stress op het lichaam aan het bestuderen waren. Specifiek waren ze geïnteresseerd in een proces dat autofagie heet. Daarbij worden beschadigde onderdelen van cellen door het lichaam weggewerkt. Zulke beschadigingen kunnen een gevolg zijn van bepaalde vormen van stress.   Toen ze naar het genoom van fruitvliegjes keken vonden ze een kandidaat-gen voor dit proces. Als ze dat specifieke gen in de ogen van de vliegjes aanpasten zodat het overactief werd, zagen ze daar overmatig veel dode cellen. Remden ze het gen af, dan herstelde de celstructuur weer.   Zou een vergelijkbaar gen ook in mensen te vinden zijn? Was de volgende vraag. Wat ze vonden was een gen dat verantwoordelijk is voor de productie van een eiwit dat gelinkt wordt aan spiergroei en aanpassing aan koude temperaturen.   Terug naar de vliegjes. Zou die link met sport en temperatuur daar ook te zien zijn? Om daarachter te komen kregen ze wat op maat gemaakte klimoefeningen voor de kiezen. Vliegen die dat ene gen, dat in het eerdere onderzoek in hun ogen was bestudeerd, niet hadden, hielden het sporten niet goed vol en verbeterden amper na trainingen. Ook konden deze vliegen niet goed tegen kou.   Het zou kunnen dat het wel of niet hebben van dit gen, of het hebben van veel of weinig van het eiwit dat het produceert ook in mensen een effect heeft op hoe goed je bent in sporten en hoe goed je tegen de kou kunt. En volgens de onderzoekers is dat eiwit ook weer gelinkt aan autofagie: het opruimen van beschadigde celonderdelen. Ze weten nog lang niet alles, maar dat klinkt interessant genoeg voor vervolgonderzoek. Lees hier meer over het onderzoek: Gene links exercise endurance, cold tolerance, and cellular maintenance in fliesSee omnystudio.com/listener for privacy information.

De genetische code voor de energiefabriekjes van onze cellen wordt alleen door de moeder doorgegeven aan het nageslacht. Dat idee ligt er al langer, nu denken onderzoeker nieuw bewijs te hebben gevonden.   Eerder werd gedacht dat deze genetische code wel in spermacellen gevonden wordt, maar dat het verwijderd wordt als de cel samensmelt met de eicel.   In dit nieuwe onderzoek laten ze zien dat volwassen spermacellen wel wat energiefabriekjes bij zich dragen, maar dat ze geen intact energiefabriek-DNA in zich hebben om door te geven. Ook mist een eiwit dat belangrijk is voor het onderhoud van dit specifieke DNA-materiaal.   De genetische code voor de energiefabriekjes van onze cellen komt dus echt exclusief van de moeder.   Waarom precies, dat is nog niet helemaal duidelijk. Vermoedelijk gebruiken spermacellen zoveel energie bij het bevruchten van een eitje dat daarbij mutaties kunnen ontstaan in de genetische code van deze overwerkte energiefabriekjes. Dan zou het inderdaad veiliger zijn om dat gemuteerde materiaal niet door te geven. Eicellen halen hun energie ergens anders vandaan en zouden dit probleem niet hebben.   Natuurlijk kan er wel wat mis zijn in de genetische code van de moeder. Er bestaan al behandelingen waarbij gemuteerd energiefabriekjes-DNA-materiaal vervangen wordt met gezond DNA van donor eitjes. Maar die zitten nog in de klinische onderzoeksfase. Lees hier meer over het onderzoek: Mature sperm lack intact mitochondrial DNA, study findsSee omnystudio.com/listener for privacy information.

De meeste mensen herkennen ze vast wel: hardnekkig negatieve patronen die je in de weg kunnen zitten in het dagelijks leven. Misschien reageer je in jouw geval wat te heftig op kritiek, of cijfer je jezelf altijd weg, of ben je super wantrouwend.  Soms lukt het om zulke patronen zelf te doorbreken, maar soms, zeker als het echt om stoornissen gaat, is hulp toch echt wel fijn.  Waar klinisch psycholoog Hannie van Genderen in ieder geval van overtuigd is: het is nooit te laat om er iets aan te doen. In haar nieuwe boek 'Doorbreek je patronen in vijf stappen' zet ze schematherapie in om mensen daarbij te helpen. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Stel je een bijennest voor. Waarschijnlijk zie je er nu eentje in een boom hangen, of aan een muur, of zie je hem voor je in een houten bijenkast. Maar veruit de meeste bijen leven onder de grond. En over deze bijennesten weten we nog amper iets.  Daar gaat nu wat aan veranderen. Zonder de nesten al te veel te verstoren, hebben onderzoekers röntgenbeelden gemaakt van nestsamples en leren we eindelijk meer over wat daar onder de grond allemaal gebeurt.  Dat is belangrijk omdat het voortbestaan van de bij, een dier dat een onmisbaar onderdeel is van onze ecosystemen, nog altijd in gevaar is. Weten hoe ze onder de grond leven kan helpen bij het beter beschermen van de dieren. Ook leert het ons meer over hoe de nesten de bodem zelf beïnvloeden.   In eerdere onderzoeken naar dit soort nesten werd alles meestal uitgegraven. Niet ideaal en ook niet makkelijk, omdat de nesten soms meters diep de grond in gaan. Nu werden buizen met een diameter van 20 centimeter een maand lang in de grond geplaatst bij verschillende nesten, waarna ze – vanwege hun grootte – onder een ziekenhuis CT-scanner werden geplaatst.   Gelukkig bleken ze daarmee niet de nesten te veel beschadigd te hebben en was ook het nestmateriaal in de buizen intact. Vervolgens werden de buizen teruggeplaatst. Dit werd elke paar maanden herhaald en dat leverde buitengewoon mooi beeld van de nestconstructies op, die per soort bleken te verschillen en die van grote invloed bleken op de bodemstructuur.  Nou is dit niet een techniek die groots ingezet kan worden natuurlijk, maar wellicht wel op nog een paar andere plekken. Zodat onder andere kan worden gekeken of de structuren per bodemtype verschillen en hoe de ondergrondse koloniën reageren op verschillende klimaatomstandigheden.  Lees hier meer over het onderzoek: Most bees live underground. X-ray images reveal how they build their nests.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Amerikaanse onderzoekers waarschuwen na het bestuderen van de data van 50.000 mensen boven de 60 jaar voor een link tussen overmatig zitgedrag en een verhoogd risico op dementie.  De resultaten sluiten aan bij bevindingen in andere studies, al is meer onderzoek wel nodig om een causaal verband aan te kunnen tonen.  De gemiddelde Amerikaan brengt ongeveer 9,5 uur per dag zittend door. Achter een bureau, op de bank voor de televisie, of rijdend in een auto: het telt allemaal mee. Uit dit onderzoek zou blijken dat volwassenen boven de 60, een groep die waarschijnlijk hoger uitkomt dan die 9,5 uur, daardoor mogelijk een verhoogd risico loopt op dementie.   Ze baseren dit op een analyse van gegevens uit de U.K. Biobank. Specifiek op die van een groep van 50.000 mensen boven de 60, die aan het begin van de meting geen dementie hadden en die een week lang een bewegingsmeter droegen.   Vervolgens vergeleken ze deze metingen met data van zes jaar later van dezelfde groep, waarbij ze keken naar dementie diagnoses. Dat ging om 414 mensen. Aan de hand daarvan denken ze aan te kunnen tonen dat bij een gemiddelde zittijd van 10 uur of langer, het risico op dementie flink oploopt. En niet onbelangrijk: daarbij is de totale zittijd veel belangrijker dan de verdeling over de dag.    Zoals gezegd: meer onderzoek om dit te bevestigen is nodig. Ook om te kijken of het omgekeerde – minder zittijd en meer bewegen – het risico in deze groep juist verlaagt. Lees hier meer over het onderzoek: Large amounts of sedentary time linked with higher risk of dementia in older adults, study showsSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Als je in een grote stad woont, moet je vaak omgaan met een chaotischere manier van leven. Meer mensen en verkeer, minder ruimte, veel geluid: het draagt niet echt bij aan een stressvrij bestaan.   Sommige mensen kunnen er bijzonder slecht mee omgaan. Veel stress kan dan ook zorgen voor agressie. Dit blijkt niet alleen voor mensen te gelden, maar ook voor de vogels in onze steden.   Dat klinkt niet heel gezellig, maar medelijden hoeven we met de jonge generatie stedelijke song sparrows, of: Amerikaanse gorzen (ze lijken een beetje op een mus) niet te hebben. De vaders besteden in de stad wel relatief veel tijd aan het verdedigen van hun territorium. Je kunt je voorstellen: daar word je niet direct gezelliger van.  Maar deze toegenomen agressie betekent niet dat ze slechtere vaders zijn dan hun soortgenoten buiten de stad. Ze lijken zelfs vaker het nest te bezoeken en zijn liefhebbender naar hun jongen toe dan op het platteland gebeurt. Zo beginnen ze bijvoorbeeld eerder op de dag al met voedsel brengen.   Het uitbroeden van de eieren en het uitvliegen van de jongen bleek in de stad ook nog eens succesvoller te zijn. Het op sommige locaties ontbreken van vijanden die aan nestroof doen speelde daarbij natuurlijk ook een rol.   De onderzoekers hopen met hun werk bij te dragen aan stadsplannen die nog beter rekening houden met de wilde dieren waarmee we onze ruimte delen. En voor mussen geldt dat onze steden inmiddels een belangrijk onderdeel zijn voor het voortbestaan van hun soort. Lees hier meer over het onderzoek: Big city life makes birds better dads, suggests new studySee omnystudio.com/listener for privacy information.

Als je naar weersvoorspellingen kijkt, dan geldt: hoe verder vooruit, hoe minder betrouwbaar. Maar hoe zit dat eigenlijk als je kijkt naar sterren, planeten en zwarte gaten? Valt er iets te zeggen over hoe die zich in de toekomst gaan gedragen? Is het universum voorspelbaar of niet?  Om hier iets over te kunnen zeggen gebruiken sterrenkundigen (een beetje net als weerkundigen) simulatiemodellen. Met een verbeterde versie van zo'n model lukte het ze in dit onderzoek om het gedrag van het zwarte gat en de dichtstbijzijnde sterren in het centrum van onze Melkweg te bestuderen. Ze keken meerdere keren 10.000 jaar vooruit naar wat er zou kunnen gebeuren en hadden verwacht in dat tijdsbestek weinig verandering te zien. Maar tot hun verbazing blijkt er al na een paar honderd jaar al chaos te ontstaan en worden de banen van de sterren vanaf dat moment onvoorspelbaar. In deze audio hoor je Tjarda Boekholt van de Universiteit van Oxford, hij werkte voor dit onderzoek samen met sterrenkundige Simon Portegies Zwart van de Universiteit Leiden en Douglas Heggie, gepensioneerd wis- en sterrenkundige aan de Universiteit van Edinburgh. Lees hier meer: Beweging sterren dicht bij zwart gat centrum Melkweg is maar paar honderd jaar voorspelbaar.See omnystudio.com/listener for privacy information.

De James Web Telescoop heeft waarschijnlijk een bijzondere molecuul gedetecteerd op een exoplaneet negen keer zo groot als de aarde. Het gaat om dimethylsulfide: een organische zwavelverbinding. Op aarde wordt het alleen geproduceerd door leven, voornamelijk door fytoplankton.  Om het helemaal zeker te weten is wel meer data nodig, de analyse daarvan zou over ongeveer een jaar klaar zijn, maar spannend is de ontdekking alvast wel. In de atmosfeer van de planeet, die ook qua temperatuur gunstig is voor leven, werd ook methaan en CO2 gezien. Dit kan betekenen dat de planeet met de naam K2-18b, die zich op 120 lichtjaren van de aarde bevindt, een water oceaan heeft. De Hubbletelescoop zag eerder ook al waterdamp bij de planeet, wat één van de redenen was om er ook met James Webb naar te kijken.  Als het allemaal klopt, is het de eerste keer dat astronomen deze molecuul op een planeet vinden die om een verre ster draait. Terecht zijn de onderzoekers naast enthousiast ook voorzichtig met het presenteren van de resultaten: in 2020 werd de ontdekking van een andere molecuul die door levende organisme wordt gemaakt, ook ontdekt op een verre planeet, een jaar later weer ontkracht.  Toch bruist het wel in het onderzoeksveld. Zouden we dan toch dichtbij het beantwoorden van die ene vraag zijn. Zijn we alleen in het universum of niet? Lees hier meer over de ontdekking: Tantalising sign of possible life on faraway world.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Tandenknarsen is iets waarvan de meeste mensen denken dat het niet goed is, maar geloof het of niet: er zijn ook gezondheidsvoordelen. Het zou zelfs goed kunnen zijn voor je geheugen. We horen meer van Ghizlane Aarab, hoogleraar tandheelkunde aan de Universiteit van Amsterdam en tandarts. Vanaf nu komt iedere woensdag de Universiteit van Nederland langs. Met vandaag: Loes van Langen.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Wetenschappers hebben enorme hoeveelheden data verzameld en gebundeld over heel veel rivieren wereldwijd. Data over waterkwaliteit en klimaat-gebeurtenissen. Het blijkt dat klimaatverandering een negatieve impact heeft op de waterkwaliteit van rivieren. Dr. Michelle van Vliet vertelt over haar werk. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Tegenpolen trekken aan, we kennen hem allemaal. Maar heel veel bewijs is daar binnen onze relaties niet voor, zeggen onderzoekers. Sterker nog: wat betreft bepaalde kenmerken komen partners voor meer dan 80 procent overeen.   Van politieke standpunten, tot opleidingsniveau, geboortejaar, leefstijl en zelfs de leeftijd waarop we onze eerste seksuele ervaring hebben gehad: veel partners in relaties lijken behoorlijk op elkaar.  Dit zagen onderzoekers toen ze 200 papers bekeken, waarin 22 onderscheidende eigenschappen zijn bekeken van miljoenen mensen in man-vrouw relaties, tot zover terug als 1903. Daaraan voegden ze zelf een onderzoek toe naar 133 kenmerken van zo'n 80.000 mensen in same sex relaties.   In beide groepen vonden ze heel veel overeenkomsten tussen partners. Maar als het aankwam op dingen als lengte, gewicht, medische conditie en persoonlijkheid werd er wel veel variatie gezien.  In een paar wankele gevallen werden toch ook wat tegenpolen gevonden: er waren veel vroege vogels met nachtuilen, linkshandigen met rechtshandigen en peinzers met zorgeloze partners.   Nou zit er ook een nadeel aan al die gemeenschappelijkheid: je krijgt mogelijk nog meer van hetzelfde. Het zou zelfs kunnen zorgen voor een nog sterkere sociaaleconomische scheiding. Maar ja: wat kunnen we ertegen doen? Dat is een mooie voor een volgende aflevering. Lees hier meer over het onderzoek: Opposites don’t attract: couples more likely to be similar than different, study shows.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Een kleine kraaiensoort blijkt nogal flexibel om te gaan met vriendschappen, als dat ze een voedselvoordeel oplevert. Maar als het aankomt op familie, is een beetje honger geen probleem. Engelse onderzoekers waren benieuwd naar het ontstaan van intelligentie. Ingewikkelde sociale constructies zouden daar volgens bestaande theorieën een grote rol bij hebben gespeeld. Zou een ander intelligent dier, de kraai, relaties kunnen aanpassen als dat een voordeel oplevert? Ja, was dus het antwoord. In het leefgebied van de wilde vogels, die al waren voorzien van een ringetje om hun poot met daarin een chip, werden twee voederkastjes neergezet met daarin hun lievelingssnack: meelwormen. De kraaien werden op papier in twee groepen verdeeld en de luikjes in de kasten gingen alleen open, als ze naast iemand uit dezelfde groep klaar gingen zitten. Ondanks dat dit in veel gevallen niet de kraaien waren waarmee ze al bevriend waren, hadden de vogels snel door wat er van ze werd verwacht en werden vriendschappen schaamteloos ingewisseld voor nieuwe. Maar in het geval van familie of partner, was het een ander verhaal. In deze audio hoor je onderzoeker Alex Thornton van de Universiteit van Exeter. Lees hier meer over het onderzoek: Jackdaws switch friends to gain food – but stick with familySee omnystudio.com/listener for privacy information.

Een astrofysicus aan de universiteit van Harvard claim dat hij waarschijnlijk fragmenten van een buitenaards ruimteschip gevonden heeft. Professor Avi Loeb ligt onder vuur vanwege zijn beweringen maar zelf wijst hij alle kritiek van de hand als 'onwetenschappelijk'See omnystudio.com/listener for privacy information.

Vannacht gaat ie de lucht in: de XRISM satelliet. Deze kunstmaan, met aan boord Nederlands-Zwitserse apparatuur gaat röntgenfoto's maken van het heelal. Een paar weken geleden moest de lancering nog worden uitgesteld wegens een orkaan maar om kwart voor 1 vannacht is het zo ver. Projectleider Jan-Willem den Herder vertelt over de aanstaande lancering.  See omnystudio.com/listener for privacy information.

Zo'n 900 duizend jaar geleden stierf de mensheid bijna uit. Er waren destijds nog 1280 individuen over. Dat weten we dankzij DNA onderzoek. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Tranen zijn, dankzij nieuwe onderzoeksmethoden, een belangrijke manier om diagnoses te stellen. Dr. Marlies Gijs, universitair docent in Maastricht, ontdekte dat traanvocht ziektekiemen kan bevatten. Dat biedt belangrijke voordelen voor bijvoorbeeld patiënten wiens hersenvocht moet worden onderzocht. Tot op heden kon dat alleen met een invasieve ruggenprik, maar nu is het eenvoudig onderzoeken van traanvocht als alternatief beschikbaar.   See omnystudio.com/listener for privacy information.

Ouderdomsdoofheid wordt veroorzaakt door het minder flexibel worden van de haartjes in het oor. De flexibiliteit van die haartjes wordt onder andere geregeld door cortisol. Wetenschappers kregen het voor elkaar om muizen weer beter te laten horen door hun cortisol te verhogen. Mogelijk werkt dit uiteindelijk ook bij mensen. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Met een nieuwe miscroscooptechniek kan weefselonderzoek in de toekomst veel sneller. Nu moeten artsen en patiënten in ieder geval 24 uur wachten voordat het weefsel kan worden bekeken. Met de Hoge harmonische generatie miscroscooptechniek kan het binnen 7 minuten, ontdekte Laura van Huizen, medisch natuurkundige van de VU. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Ouderen slapen het beste in een kamer die tussen de 20 en 25 graden Celsius is. Als de kamer warmer is, tussen de 25 en de 30 graden, dan vermindert de effectiviteit, lengte en rust van de slaap tot wel 10 procent. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Ban van Hooren is fanatiek hardloper en doet zijn promotieonderzoek naar hardloopblessures. Uit meta-analyses en empirische onderzoek ontdekte hij dat veel hardloperwijsheden helemaal niet bewezen effectief zijn: het type schoenen maakt niet zo gek veel uit, net als de ondergrond, de cooling down heeft geen bewezen effect op het herstel en de loopband hoeft niet op 1% helling te staan.   See omnystudio.com/listener for privacy information.

Wetenschappers zijn geïnspireerd door de manier waarop spinnen water vangen in hun web en in hun vacht. Ze hebben papier ontwikkeld dat net als een spinnenweb water uit de lucht kan vangen. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Zoutwatermoerassen tegen de dijken kunnen helpen om de dijken te beschermen. Als de zogenaamde schorren succesvol zijn, en vol weerbarstige planten zitten, dan fungeren ze als golfbrekers. Bovendien zijn schorren in staat om stikstof en koolstof efficiënt te verwerken. Ecoloog en modelleur Jim van Belzen ontdekte dat schorren ecosystemen zijn die zich gedragen volgens de wiskundige catastrofetheorie; een ecosysteem blijft bestaan tot het kantelpunt wordt bereikt waarop het afgebroken wordt of juist de kans ziet om te floreren. Met deze kennis kunnen we de schorren helpen, zodat zij ons weer kunnen helpen.  Jim promoveert dinsdag 8 september op zijn proefschrift 'Worstelen en Bovenkomen'.   See omnystudio.com/listener for privacy information.

Er is een nieuw antibioticum ontdekt: Clovibactine. Het stofje is met een schepje uit de Noord-Amerikaanse grond opgevist en met een speciale methode opgekweekt. Het middel grijpt zich vast aan de bacterie op drie punten. Een van die punten kan bijna niet muteren. Daardoor kunnen bacteriën niet resistent worden tegen dit antibiotica.   See omnystudio.com/listener for privacy information.

Archeologen hebben twee nieuwe dinosauriërs ontdekt. De Ajnabia odysseus en de Chenanisaurus barbaricus zijn verre neefjes van de Tyrannosaurus rex en ze leefden op de plek waar nu Casablanca ligt. En deze soorten vertellen ons meer over de omstandigheden waarin de dino's in het einde van het Krijt leefden. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Vragen van je kinderen tijdens het werk en werktelefoontjes tijdens het avondeten. Het is funest voor je productiviteit. Want mensen die vaak van rol moeten wisselen (van werknemer naar moeder of andersom) zijn moeier en daardoor minder productief. Onderzoeker Daantje Derks weet hoe je het beste kunt ontspannen na de werkdag.   See omnystudio.com/listener for privacy information.

We onthouden plaatjes makkelijker dan woorden. Uit recent onderzoek blijkt dat we symbolen beter onthouden dan woorden die hetzelfde betekenen. En dat geldt dus ook voor logo's - belangrijk nieuws voor marketeer dus. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Het lijkt erop dat koraal zich kan aanpassen aan klimaatverandering! Dat blijkt uit onderzoek van Newcastle University. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Onder katachtigen zijn er twee groepen. Grote katten zoals leeuwen brullen, kleine katten zoals huiskatten spinnen. Maar welk geluid maakte de sabeltandtijger? See omnystudio.com/listener for privacy information.

Scholieren krijgen al snel 2 toetsen per week voor hun kiezen. En dus ook twee cijfers per week. Wat doen al die cijfers met kinderen?  Ontwikkelingspsycholoog Astrid Poorthuis onderzoekt het effect van cijfers op het zelfbeeld van jongeren en ontdekte dat hoe jongeren over een goed cijfer denken belangrijker is dan hoe ze over een slecht cijfer denken.   See omnystudio.com/listener for privacy information.

Als mensen uit 30 potjes jam kunnen kiezen, maken ze minder vaak een aankoop dan als ze uit 6 potjes jam kunnen kiezen. En na de aankoop zijn ze minder tevreden. Bij Tinder werkt het precies zo, ontdekte sociaal psycholoog Tila Pronk. Na 50 profielen accepteren vrouwen bijna niemand meer. Gelukkig heeft Tila tips! See omnystudio.com/listener for privacy information.

Agenten kunnen de toekomst voorspellen met behulp van hun zesde zintuig. Dat toonde socioloog Laura Keesman aan in haar studie naar belichaming van het politievak. De van kleinste bewegingen weten de agenten al waartoe het kan leiden. Schreeuwen? Dat kan escalatie betekenen. Omdraaien? Deze verdachte geeft zich over.   See omnystudio.com/listener for privacy information.

Dat eerste nachtje in een hotel, op de camping of in een vakantiehuisje is altijd onwennig. En dat hebben honden ook. De eerste nachten in het asiel zijn ze vaak onrustig. Maar wordt het ooit hun thuis? Hoogleraar dierengedrag Saskia Arndt doet onderzoek naar dierenwelzijn en in een recente studie bestudeerde ze het slaapgedrag van honden in asiels.See omnystudio.com/listener for privacy information.

De sterrenwacht in Utrecht heeft een radiotelescoop die het geluid van de zon kan ontvangen. Wetenschapsredacteur Sterre ten Houte de Lange ging erop af. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Atomen kennen we. Maar blijkbaar is er ook nog donkere materie en donkere energie. De 'yin en yang' van het heelal. Henk Hoekstra maakt foto's die antwoord moeten geven op de vraag wat die donkere materie en donkere energie is. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Er is water gevonden in de binnenste schijf rond een nieuwe ster. Het kan dat zijn dat daar leven gaat ontstaan. Maar het is honderden lichtjaren verderop. Hoe doe je onderzoek naar systemen die lichtjaren van ons af staan. Daar kan je niet met een emmertje en een schepje naartoe. Hoe doen ze onderzoek naar sterren lichtjaren verderop? See omnystudio.com/listener for privacy information.

Ruimtevaart kost klauwen met geld. Maar dat hoeft niet altijd. De Gusto-telescoop-missie kost met zo'n 40 miljoen maar een vijfde van gebruikelijke satelliet-missies die al snel 200-300 miljoen kosten. Met een ballon gemaakt van boterhamzakjes laten wetenschappers deze ballon vanaf het NASA-onderzoekscentrum McMurdo. Engineer Wouter Laauwen, die meewerkte aan de ontwikkeling van Gusto, was al eens op McMurdo en hij vertelt enige sappige details van het verblijf daar.   See omnystudio.com/listener for privacy information.

Is er leven op Pluto? Kun je dansen op de maan? Is er een plaats tussen de sterren waar je heen kan gaan? Als het aan sterrenkundige Floris van der Tak ligt is het antwoord: ja!  Zelfs binnen ons eigen zonnestelsel, op onze 'eigen planeten' verwacht Floris leven. En buiten ons zonnestelsel is de kans op leven wat hem betreft vrij groot. Er is maar één klein minpunt: we hebben nog nooit aanwijzingen gevonden. Nog geen lichtflits. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Wie dacht dat zwarte gaten dingen waren waarin alles verdwijnt, die heeft het mis. Zwarte gaten trekken inderdaad alles aan in hun omgeving, maar als ze teveel materie eten, gaan ze scheten laten. Hoogleraar sterrenkunde aan de Universiteit Leiden en is senior scientist bij SRON Jelle Kaastra doet onderzoek naar de bewegingen rondom zwarte gaten. Met de nieuwe röntgensatelliet XRSM wordt zaterdag 26 augustus gelanceerd en daarmee hoopt Jelle het eetpatroon van zwarte gaten scherp in beeld te krijgen.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Wie afgelopen weekend een wens deed bij de vallende sterren, keek éigenlijk naar ruimtepuin dat met een rotsnelheid in onze atmosfeer opbrandde. De meeste meteorieten zijn maar klein, niet groter dan een tennisbal. Maar in juli vloog er een meteoriet zo groot als een flatgebouw rakelings langs de aarde.  Emeritus hoogleraar Theoretische sterrenkunde aan de Universiteit Leiden, Vincent Icke,  legt uit wat een meteorietenregen is en hoe bang we moeten zijn dat zo'n meteoriet op ons hoofd valt.  See omnystudio.com/listener for privacy information.

Hoe kan een hagedis zijn staart volledig laten teruggroeien, zonder littekenweefsel? Deze vraag houdt wetenschappers al tijden bezig, zeker binnen de regeneratieve geneeskunde.   Onderzoekers in Californië denken nu weer een stapje verder te zijn in het beantwoorden van die vraag. Twee celtypen blijken samen te werken om de nieuwe structuur, die voor een groot deel uit kraakbeen bestaat, voor elkaar te krijgen, ontdekten ze.   Bij mensen herstelt beschadigd kraakbeen niet vanzelf. Vooral als we ouder worden treedt veel slijtage en beschadiging op en omdat het lichaam daar dus niet goed genoeg voor corrigeert, kun je daardoor ernstige aandoeningen als artritis ontwikkelen.   Zouden we snappen hoe een hagedis dit oplost in zijn staart, dan kunnen we dit misschien nabootsen in de mens. In dit onderzoek is bestudeerd welke genen er actief zijn in het groeiproces. Specifieke genactiviteit onder bepaalde bindweefselcellen bleek de terug groei van kraakbeen mogelijk te maken. En een specifiek type immuuncel bleek nodig om het vormen van littekenweefsel tegen te gaan. Beide processen zorgen er samen voor dat de staart zich kan gaan herstellen.   Wat ze vervolgens ook nog hebben gedaan is de ontdekte betrokken immuuncellen uit de staart van de hagedis in een ledemaat plaatsen. Dat zorgde er ook in de ledematen voor dat kraakbeen begon te vormen. Wat zorgde voor een groeiomgeving vergelijkbaar met die in de staart.   Of ditzelfde ook in zoogdieren zou kunnen, dat weten ze nog niet. Maar dat gaan ze zeker nog uitzoeken.   Lees hier meer over het onderzoek: Researchers unlock mystery of cartilage regeneration in lizards. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Er zijn verschillende theorieën over hoe zoogdieren zo succesvol zijn geworden als ze nu zijn. Een evolutie van de tong, onder andere, maar ook een ander dieet. En welk dieet precies, dat denken onderzoekers nu te kunnen bevestigen.  Veel gewervelde dieren, waaronder vissen en reptielen, hebben een schedel en onderkaak die bestaat uit meerdere botjes. Ook de vroegste voorouders van moderne zoogdieren, die zo'n 300 miljoen jaar geleden leefden, hadden deze botstructuur.   Door de tijd heen is het aantal botjes afgenomen. De schedel en onderkaak werden veel simpeler. Er waren ook minder tanden. Nu denkt een groep internationale paleontologen te weten waarom, dankzij slimme computersimulaties.   De hypothese was dat deze veranderingen in botconstructie nodig waren om een sterkere beet of sterkere schedel te creëren, maar dat spreken ze tegen. Minder botten zorgde volgens hen voor een andere verdeling van druk in vroege zoogdieren. De stress verplaatste van het gedeelte van de schedel waar het brein zat, naar de randen van de schedel tijdens het eten. Wat er mogelijk voor gezorgd heeft dat de hersenen meer ruimte hadden om te groeien.   Veranderingen in schedelstructuur worden in combinatie met verandering van dieet gelinkt aan het kleiner worden van zoogdieren. Wat weer zorgde voor meer variatie in soorten, zoals we dat nu kennen. En kleinere dieren, moet ook betekend hebben dat het soort prooi kleiner moest zijn. En dus moesten vroege zoogdieren wel geswitcht zijn naar het eten van insecten. En laat de botstructuur van hele vroege zoogdieren nou erg lijken op die van de insecteneters van nu. Lees hier meer over het onderzoek: Starting small and simple was key to success for evolution of mammals, reveals new study.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Cellen kweken in het lab is arbeidsintensief en luistert enorm nauw. Kunnen we dat proces niet veel beter door een robot laten doen? Dat is waar onderzoeker Sam van Beuningen van het UMC Utrecht aan heeft gewerkt. We gingen langs in het nieuwe celkweeklab om van dichtbij te zien hoe ver hij hiermee is. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Kunnen we leren hoe we beschadigd kraakbeen in de mens beter kunnen repareren, door heel goed naar de structuur van botten en kraakbeen in andere zoogdieren te kijken? Onderzoeker Jos Malda van de faculteit Diergeneeskunde van de Universiteit Utrecht en het UMC Utrecht denkt van wel. We gingen bij hem langs in het lab waar we stukjes dierenbot van over de hele wereld te zien kregen. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Historicus Raf de Bont van de Universiteit Maastricht is gefascineerd door de relatie tussen mens en dier. Hij onderzoekt onder andere hoe wilde dieren in de afgelopen 150 jaar door ons mensen zijn verplaatst en wat dat voor effect heeft gehad. Met al die bemoeienis van ons mensen is de grotere vraag misschien wel: bestaat een echt wild dier nog wel? En kun je het überhaupt nog hebben over 'de wilde natuur' als er nergens op aarde meer een plekje is dat niet door ons is beïnvloed? Lees hier meer over het grotere project waar De Bont aan meewerkt: Moving Animals. Of bekijk hier een filmpje: Why historians should be interested in animals.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Als je denkt dat het stof in jouw huis erg is, think again. In de luchtzuiveringsinstallatie van het International Space Station vind je veel ergere dingen.  Gek eigenlijk dat het niet eerder is gedaan. Maar in een nieuw onderzoek van de Universiteit van Birmingham in samenwerking met NASA zijn samples genomen van het ruimtestof uit filters van het ISS. Daarin bleek een hogere concentratie schadelijke organische stofjes in te zitten dan in het gemiddelde westerse huishouden.   Waarom is dat goed om te weten? Omdat ze met deze kennis mogelijk de ontwerpen voor ruimtevoertuigen en -stations ietwat moeten bijschaven.  Wat ze precies in dat ruimtestof vonden waren restanten van verschillende soorten vlamvertragers, organofosforverbindingen (jep, dat wat ook in insecticide en zenuwgas zit), brandstofdeeltjes, PFAS en nog een paar door mensen gemaakte chemische verbindingen die gebruikelijk zijn voor schuim, isolatie en meubelmateriaal.   Gelukkig waren de hoeveelheden niet heel veel erger dan op aarde en interessant genoeg lijken de meeste stofjes afkomstig van apparaten en kleding die door de astronauten zelf zijn meegenomen. Maar omdat de lucht in het ISS de hele tijd gecirculeerd wordt, met ongeveer 8 tot 10 wisselingen per uur, is het goed om te weten dat nog wat extra reiniging verstandig zou zijn.  Het kan zo zijn dat het hoge niveau van straling in de ruimte het verouderingsproces van spullen versnelt. Iets wat een verklaring zou zijn voor de grote hoeveelheid van sommige stofjes in de stof samples. Lees hier meer over het onderzoek: Chemical contamination on International Space Station is out of this world. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Het ‘alfa-gal’-syndroom is een aandoening waarbij patiënten na het eten van zoogdierenvlees, zuivel en sommige medicijnen een uitgestelde allergische reactie krijgen als gevolg van tekenbeten. De teek die dit veroorzaakt komt vooral voor in de VS, maar verspreidt zich inmiddels verder, dankzij klimaatverandering.   Het is dan misschien vrij zeldzaam, met 15,000 gevallen per jaar in de VS is het aantal mensen dat deze aandoening krijgt aan het toenemen. Een ander probleem: vrijwel de helft van het zorgpersoneel in de VS dat werd ondervraagd heeft nog nooit van de ziekte gehoord. En van de mensen die er wel van hadden gehoord, bleek een derde niet zeker over het stellen van de diagnose.   Er is ook nog eens geen behandeling voor de aandoening en in sommige mensen is het een allergie voor het leven. Nog een reden om die tekencheck toch echt te doen, als je de natuur in bent geweest. Of: toch die bedekkende kleding aan te trekken - vergeet de hoge sokken niet - als je door de bosjes gaat struinen. Lees hier meer over het onderzoek: Alpha-gal syndrome: Meat allergy linked to tick bites rising, CDC says.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Kunnen we ook achter het gedrag komen van dieren die allang uitgestorven zijn? Dat vraagt bioloog Jimmy de Rooij van Naturalis zich af. Hij bestudeerde voor zijn promotieonderzoek een massagraf van Triceratopsen. Binnen het onderzoek bekeken ze zowel het sediment om de botten, als de botten zelf. En dat gaf ze allemaal hele interessante informatie over hoe de dieren geleefd moeten hebben en hoe ze zijn gestorven. See omnystudio.com/listener for privacy information.

We gingen langs in dierentuin ARTIS. Niet voor de olifanten, of de gorilla's, maar om meer te horen over beestjes die je met het blote oog niet eens kunt zien. Laborant Loek van Buuren vertelt dat niet alleen wij, maar ook de dieren in Artis niet zonder microben kunnen. Wist je bijvoorbeeld dat ze een luiaard helpen bij het opzetten van een draagbare snackbar? En dat ze verschillende vogels van zonnebrand voorzien?  De Artis Zoomeravonden zijn nog tot en met 2 september elke zaterdag tot zonsondergang te bezoeken. Met op 19 en 26 augustus om 16.30 ook weer 'De laborant vertelt' in het park.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Methaan is een broeikasgas dat een grote bijdrage levert aan klimaatverandering. Het is verantwoordelijk voor meer dan een derde van de opwarming van de aarde.   Er wordt dan ook veel onderzoek gedaan naar hoe we methaan-hotspots zo goed en snel mogelijk kunnen detecteren. Het Nederlandse instrument Tropomi aan boord van satelliet Sentinel-5P, dat dagelijks een rondje om de wereld doet, vond zo al meerdere verrassende bronnen van uitstoot. Maar Tropomi kan inzoomen tot op een oppervlakte van 7 bij 5.5 vierkante kilometer. Dat is nog best een groot gebied, als je precies wilt weten waar de bron zit.   Gelukkig krijgt het instrument onder andere hulp van de Sentinel-2 satelliet. Die doet vijf dagen over een rondje, maar kan wel tot op 20 meter nauwkeurig inzoomen. Maar het kan nog wat beter, zeggen SRON-onderzoekers nu. Als ook Sentinel-3 een steentje bijdraagt.  Onder ideale omstandigheden kan deze satelliet namelijk inzoomen tot op 500 bij 500 vierkante meter. Sentinel-2 kan, vanwege dat rondje van vijf dagen, korte uitstootbronnen die binnen een paar dagen of paar uur weer voorbij zijn, makkelijk missen. Maar Sentinel-3 doet een rondje per dag en moet ze dus wel op tijd kunnen zien.   Combineer ze alle drie en je hebt dus een soort supergroep van methaanuitstoots-spotters. Wat er hopelijk voor zorgt dat we de komende tijd niet alleen beter in kaart krijgen waar de uitstoot vandaan komt, maar we er ook veel efficiënter iets aan kunnen doen. Lees hier meer over het onderzoek: Satellite supergroup spots methane super-emittersSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Stemmen kunnen steeds realistischer worden nagemaakt met behulp van kunstmatige intelligentie. Horen we straks het onderscheid nog wel? Nee, zeggen onderzoekers. Sterker nog: dat kunnen we nu al niet zo goed.   Het is niet het eerste onderzoek waarin hiernaar gekeken is, maar wel het eerste waarin ook een andere taal dan Engels is gebruikt. De onderzoekers trainden een bestaand algoritme met twee openbare spraak-datasets. Eentje in het Engels en eentje in Mandarijn. Daarmee creëerden ze in beide talen 50 deepfake spraakvoorbeelden, die anders waren dan de voorbeelden waarmee het algoritme was getraind.   Meer dan 500 proefpersonen kregen zowel kunstmatig gemaakte samples als echte spraakvoorbeelden te horen en moesten aangeven welke echt waren en welke niet. In meer dan een kwart van de gevallen lukte dat ze niet. En dat werd amper beter nadat ze tips kregen om deepfakes te herkennen.   Die uitkomst suggereert dat we het met de nieuwere algoritmes, waaruit samples komen die nog geloofwaardiger zijn, al helemaal niet zouden kunnen. In 2019 ging het al een keer mis, toen iemand bakken met geld overmaakte naar een niet bestaand bedrijf in reactie op een deepfake-spraakberichtje van zijn baas.  En ja: er zijn ook veel positieve mogelijkheden voor dit soort technieken, maar we moeten ook klaar zijn voor de negatieve kanten. Daarom willen de onderzoekers nu proberen om de kennis uit dit onderzoek en de resultaten uit toekomstige onderzoeken te gebruiken om een systeem te ontwerpen dat automatisch herkent wanneer het om nagemaakte audio gaat en wanneer niet. En dat is eigenlijk best bizar. Wij kunnen AI-creaties zelf niet meer herkennen, dus creëren we AI om dat voor ons te doen. Lees hier meer over het onderzoek: Humans unable to detect over a quarter of deepfake speech samples.See omnystudio.com/listener for privacy information.

De zwezerik of thymus is een orgaan achter het borstbeen. In de kindertijd speelt het een belangrijke rol bij de ontwikkeling van ons afweersysteem. De zwezerik maakt namelijk afweercellen en cellen die onthouden hoe we bepaalde afweerstoffen maken tegen allerlei bacteriën en virussen.  Als iemand volwassen wordt, verschrompelt de zwezerik en blijft er weinig van over. Het idee was daarom lang dat dit orgaan op latere leeftijd geen functie meer heeft. Het wordt zelfs regelmatig verwijderd bij operaties, om beter bij het hart en de bloedvaten te kunnen.   Nu denken onderzoekers dat we dit beter niet meer kunnen doen. Ze vergeleken meer dan 1000 volwassenen waarbij het orgaan tijdens een operatie was verwijderd, met evenveel volwassenen die vergelijkbare operaties ondergingen, maar waarbij het orgaan niet was verwijderd.  Vijf jaar na de operatie was de kans op overlijden voor de groep zonder zwezerik 2.9 keer groter. Deze groep had ook een 2 keer zo grote kans op het ontwikkelen van kanker.   In toekomstig onderzoek willen ze nog gaan kijken op welke manier dit orgaan de gezondheid van volwassenen beïnvloedt. Maar misschien is het alvast goed om die zwezerik lekker te laten zitten. Lees hier meer over het onderzoek: Study reveals unexpected importance of the thymus in adults. See omnystudio.com/listener for privacy information.

In Nederland doen we graag dingen met zand. Sterker nog: we moeten wel als laag landje. We baggeren, we spuiten stranden op... maar wat is het effect daarvan op de beestjes in de bodem?  Onderzoeker Tjitske Kooistra van het NIOZ zoekt dat uit voor één specifiek diertje: de platte slijkgaper. We gingen bij haar langs om meer te horen over haar onderzoek.  See omnystudio.com/listener for privacy information.

Een analyse van 1170 jaar aan Noord-Europese boomringdata geeft onderzoekers nieuwe kennis over het klimaat in de middeleeuwen. Het was waarschijnlijk een stuk kouder dan gedacht en dat is niet bepaald goed nieuws.  Tel de groeiringen van een boom en je weet hoe oud hij is. Maar uit die ringen kun je - net als bij schelpdieren - nog veel meer informatie halen. Bijvoorbeeld over de omstandigheden waarin de boom elk jaar groeide. Dat maakt het een interessante extra bron voor klimaatwetenschappers.  Nieuw onderzoek laat zien hoe interessant precies. Over sommige periodes in de geschiedenis bestaat, zeker lokaal, nogal wat onduidelijkheid als het aankomt op het heersende klimaat van die tijd. Dat geldt bijvoorbeeld voor het jaar 950 tot 1250.   Volgens veel modellen was het toen koeler dan nu. Maar sommige boomringdata wijst juist naar het tegenovergestelde: het was toen warmer. Dankzij de analyse van 50 miljoen individuele houtcellen uit 188 levende en dode grove dennen in Fenno-scandinavië kunnen onderzoekers nu aantonen dat het tijdens de middeleeuwen toch echt een stuk kouder moet zijn geweest in dit gebied dan het nu is.  Dat zegt ook meteen iets over het verloop en het tempo van de opwarming sindsdien. Als het toen een stuk kouder was, dan is het in die regio nog sneller opgewarmd dan gedacht. De onderzoekers hopen dat vaker dit soort datasets kunnen worden gemaakt en gebruikt, zodat ze kunnen dienen als extra controle voor klimaatmodellen en we ook het toekomstige klimaat beter kunnen voorspellen. Het Nature-artikel vind je hier: Fennoscandian tree-ring anatomy shows a warmer modern than medieval climate. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Het is belangrijk om het smeltgedrag van de gletsjers in Groenland zo goed mogelijk te begrijpen en voorspellen. Dat gedrag kan per locatie alleen net weer anders zijn en dan zul je er toch echt heen moeten om erachter te komen hoe het precies zit.  Dat is bijvoorbeeld het geval in één specifieke Groenlandse fjord. Daar is iets vreemds aan de hand waar onderzoeker Anneke Vries van het NIOZ en de Universiteit Utrecht meer over kan vertellen. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Steeds vaker ontdekken we bacteriën met handige trucjes die we in ons voordeel kunnen gebruiken. Voor één soort - die zich al bewezen heeft als belangrijke schoonmaakhulp - heeft een onderzoeker bijzondere plannen. De anammox-bacterie, die begin jaren negentig is ontdekt, vind je al in meerdere afvalwaterzuiveringsinstallaties in Nederland. Daar zuivert het beestje ammoniak voor ons uit het water. Maar in deze bacterie gebeurt nog iets bijzonders. Terwijl hij van ammoniak onschadelijk stikstofgas maakt, produceert hij als tussenstap hydrazine. Hydrazine wordt onder andere gebruikt als raketbrandstof.  Wat nou als het enzym dat hiervoor verantwoordelijk is uit deze bacterie gehaald kan worden, om het vervolgens te gebruiken om energiezuinig van een afvalproduct een commercieel product te maken? Dat is één van de dingen waar onderzoeker Laura van Niftrik van de Radboud Universiteit - expert op het gebied van het in beeld brengen van structuren en processen in micro-organismen - momenteel aan werkt. Ze vertelt er meer over in deze aflevering.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Sommige dieren, waaronder enkele vogelsoorten, hagedissen en krokodillen, kunnen het van nature: zonder bevruchting van een mannetje toch zwanger worden van een jong.  Andere dieren, zoals de mens, maar evengoed de meeste fruitvliegjes, lukt dat niet. Laten we daar eens even verandering in brengen, dachten Britse onderzoekers. Nou ja, even. Zes jaar deden ze erover, met behulp van 220.000 vliegjes, om te laten zien dat het kan.   Eerst brachten ze de genen in kaart van een fruitvliegsoort die dit wel kan en zo konden ze bepalen welk gen verantwoordelijk was voor deze skill. Ze vonden eenzelfde gen in de vliegjes die het niet konden en pasten deze zo aan dat ook bij hen dit gen tot expressie kwam.   De genetisch aangepaste vrouwtjesvliegjes wachtten nog wel even met de maagdelijke zwangerschap. Gemiddeld 40 dagen. Voor het geval er toch nog een mannetje voorbijvloog. Maar daarna gingen ze zelf succesvol aan de slag. Nakomelingen van deze vliegjes bleken beide manieren van voortplanting in zich te hebben.   Waarom is dit nou interessant? En enigszins problematisch? Het lijkt er al op dat deze manier van voortplanting onder sommige insectensoorten aan het toenemen is. Maar deze vrouwtjes, maken alleen vrouwtjes, die weer meer vrouwtjes maken, wat betekent dat het er heel snel heel veel meer zijn. Dit zou een groot probleem in de landbouwsector kunnen veroorzaken.   Ook zijn deze nakomelingen met alleen een moeder mogelijk minder goed in het zich aanpassen aan veranderlijke omstandigheden. Sommige soorten zouden het daardoor zelf juist lastig kunnen krijgen.   Mocht je trouwens denken: dit gaan ze toch niet ook bij zoogdieren proberen hè! Wij mensen, en veel andere dieren, hebben toch echt een DNA-pakketje van beide ouders nodig om te kunnen bestaan.   Het onderzoek is dus vooral een kijkje in een bijzonder voorplantingsmechanisme. En als dit inderdaad steeds vaker voor gaat komen, dan is het maar goed dat we alvast beter weten hoe het werkt.  See omnystudio.com/listener for privacy information.

Het is al lange tijd een groot mysterie: hoe kan het dat aan weerszijden van een denkbeeldige lijn die door Indonesië loopt, totaal verschillende diersoorten te vinden zijn? Onderzoeker Lydian Boschman van de Universiteit Utrecht heeft voor ons het antwoord. Meer lezen over het onderzoek kan hier: Paleoenvironments shaped the exchange of terrestrial vertebrates across Wallace’s Line.  Of hier: Why are there hopping mice in Australia but no kangaroos in Asia? It’s a long storySee omnystudio.com/listener for privacy information.

Soms lijken sterren net te twinkelen, maar wat je in zo'n geval eigenlijk ziet is een beïnvloeding van het sterlicht terwijl het door de atmosfeer naar de aarde reist. Toch hebben sterren ook een aangeboren manier van twinkelen, die in gang wordt gezet door golvende gaststromen die door de ster heen bewegen. Iets wat vanaf de aarde niet te zien is, ook niet met huidige telescopen.   Maar onderzoekers hebben dit mechanisme nu wel in 3D nagemaakt. Een simulatie van een golf van energie die van de kern van een grote ster naar zijn oppervlakte rimpelt. Dankzij dit computermodel kunnen ze nu ook een betere inschatting maken van hoeveel sterren op deze manier twinkelen en hoe hevig het effect van de golven moet zijn per ster.   Wat ze ook hebben gedaan is het omzetten van deze golven van gas naar geluid. Waarbij wel gespeeld is met de frequentie om het hoorbaar te maken voor onze oren. In de audio hoor je hoe dat klinkt: iets minder schattig dan je wellicht zou denken. Het leek ze ook wel leuk om te kijken hoe bestaande muziek zou klinken als je het af zou spelen door een ster heen. Je hoort in de audio Twinkle Twinkle, Little Star door een kleine ster, door een medium ster en door een grote ster. De onderzoekers verwachten dat toekomstige telescopen deze manier van twinkelen wél moeten kunnen zien. Dankzij onderzoeken als deze weten we tegen die tijd iets beter, waar we dan naar moeten zoeken. Lees hier meer over het onderzoek: Listen to a star ‘twinkle’See omnystudio.com/listener for privacy information.

Geluiden zoals lachen hebben een belangrijke functie in speelgedrag. Als kinderen speel-vechten dan houden ze deze signalen ook in de gaten bij elkaar om te bepalen of ze door kunnen gaan of niet.  Achter het produceren van die geluiden tijdens spel moet haast wel een georganiseerd hersenmechanisme zitten, menen onderzoekers. En om dat te onderzoeken, grepen ze terug op een ouderwets potje kietelen. Maar dan wel bij ratten.  Daar ontstond gelijk een uitdaging. Want een dier gaat over het algemeen niet gezellig spelen als het angstig is of beperkt wordt qua bewegingsruimte. Daarom werden deze ratten eerst wat meer gesocialiseerd. Ze raakten gewend aan meer ruimte en een menselijk speelmaatje, dat hun vervolgens plagend kietelde, terwijl hun geluiden en hersenactiviteit werden gemeten.   Zo vonden de onderzoekers een structuur in de hersenen van de ratten die essentieel bleek te zijn voor spelen en lachen. Was een rat niet op zijn of haar gemak, of zelfs angstig, dan lachten ze niet en nam de hersenactiviteit in het speelgebied ook duidelijk af. Andersom: als de hersenactiviteit in dit gebied kunstmatig werd geblokkeerd, speelden de ratten minder en lachten ze minder vaak.   Van het betreffende hersengebied, afgekort PAG genoemd, is bekend dat het onder andere ook een link heeft met onze vecht-of-vluchtreactie. Wat het ook een interessante ontdekking maakt. Nu willen de onderzoekers nog gaan kijken naar dit mechanisme in andere dieren en naar hoe dit hersengebied zich op verschillende manieren kan ontwikkelen. Lees hier meer over het onderzoek: Researchers tickle rats to identify part of the brain critical for laughter and playfulness.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Ons immuunsysteem speelt bij veel grote ziektes een essentiële rol. De cellen die in het geval van ziekte aan de slag gaan - onze immuuncellen - worden aangemaakt in ons beenmerg. Wat nou als we daar de grootouders en ouders van die cellen kunnen helpen om sterkere kinderen te maken?  Onderzoeker Willem Mulder (TU Eindhoven) en zijn collega's denken dat het kan. Met nanotechnologie en de juiste mensen. In deze audio hoor je ook onderzoeker Roy van der Meel en Marta Mapelli, operations manager van BioTrip.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Schade aan ons kraakbeen herstelt niet vanzelf. Wat nou als we straks gewoon een nieuw stukje kunnen printen? Op maat gemaakt. Van onze eigen cellen. We gingen langs bij onderzoeker Jos Malda van het UMC Utrecht om hier meer over te horen.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Hoeveel weegt je hand? Volgens Engelse onderzoekers denken mensen dat hun handen veel lichter zijn dan daadwerkelijk het geval is. Sterker nog: ze zitten er 50 procent naast.  Om dit onderzoek te kunnen doen, moest eerst worden gekeken: hoe meet je hoe zwaar iemand denkt dat een hand is? Ze losten het zo op: deelnemers moesten bepalen of gewichtjes die aan een polsbandje waren gehangen meer of minder wogen dan hun eigen hand. Zo konden ze zien dat mensen het gewicht van hun hand met gemiddeld 49,4 procent onderschatten. Als ze voor de proef handoefeningen hadden gedaan, dan werden handen zwaarder ingeschat.   Waarom zou ons lichaam niet gewoon doorgeven hoe zwaar die handen echt zijn? En waarom verschilt dit gevoel per situatie? Denk bijvoorbeeld aan hoe zwaar je oogleden kunnen voelen als je moe bent, of hoe het soms voelt dat je echt niet meer van de bank kan komen.   De onderzoekers denken dat deze misperceptie helpt om onze bewegingen moeitelozer te laten voelen en dat het mechanisme een belangrijke rol speelt bij het controleren van gedrag. Ze hopen dat hun onderzoek kan bijdragen aan het begrijpen van stoornissen die iets te maken hebben met een vertekend lichaamsbeeld, zoals anorexia. Maar ook aan onderzoek naar obesitas. Lees hier meer over het onderzoek: Humans underestimate the weight of their hands by nearly 50%See omnystudio.com/listener for privacy information.

Onderzoeker Marek van Oostrom van het Hubrecht Instituut in Utrecht laat in schaaltjes in het lab kleine ruggengraatjes groeien. Waarom? Om erachter te komen hoe wervels nou precies ontstaan, wat voor rol de timing daarbij speelt en waar het allemaal mis kan gaan. Zo hoopt hij eerst het proces beter te begrijpen en uiteindelijk hopelijk mensen met die kennis te kunnen helpen. Meer lezen over het werk van de onderzoekersgroep waarin Van Oostrom zit kan hier: Sonnen: Signaaldynamiek en hier Signalling Dynamics in Tissue Biology. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Het is tijd voor een nieuwe generatie implantaten. Implantaten die het lichaam niet in de weg zitten, maar het helpen om zelf te herstellen. We gingen langs bij de TU Eindhoven, om van twee onderzoekers te horen hoe ver ze hiermee zijn.  In deze audio hoor je onderzoekers Dan Jing Wu van start-up VivArt-X waar ze momenteel werken aan nieuwe borstimplantaten en Bart Sanders van Stentit, waar nieuwe oplosbare stents worden ontwikkeld. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Methaan is een broeikasgas dat een grote bijdrage levert aan klimaatverandering. Het is verantwoordelijk voor meer dan een derde van de opwarming van de aarde. De hoeveelheid methaan in de atmosfeer neemt nog altijd rap toe, waarbij de grootste toenames tot nu werden gemeten in 2020 en 2021. En het grootste gedeelte van die toename van methaan komt door ons.  Toch denken wetenschappers dat methaan uit biologische bronnen, waaronder drasland en agricultuur, wellicht een veel groter effect heeft op de snelle groei van uitstoot dan lang werd gedacht.   Op basis van metingen boven de Noordelijke Atlantische Oceaan denken onderzoekers dat stofdeeltjes uit Noord-Afrika in combinatie met zeewater druppeltjes hebben bijgedragen aan het afbreken van uitgestoten methaan in de atmosfeer.   Die afbraak is op wereldschaal wellicht niet al te groot, maar het zorgt er wel voor dat moleculen die worden gebruikt om de bron te bepalen van methaanuitstoot in andere hoeveelheden aanwezig zijn. Dit geeft mogelijk al lange tijd een vertekend beeld. De hoeveelheid methaan uit de natuur is onderschat, zeggen de onderzoekers, wat betekent dat de toename van methaan uit de natuur mogelijk veel sneller gaat dan al werd gedacht.   In ieder geval is het van groot belang om dit mechanisme verder uit te zoeken, ook op andere locaties, zodat het meegenomen kan worden in klimaatmodellen.   De onderzoekers zijn nu druk bezig met het verzamelen van meer data. Ze krijgen daarbij onder andere hulp van de bemanning van diverse schepen, die flessen met lucht voor ze verzamelen op het moment dat ze door een wolk met Saharastof varen. En ook op het land worden momenteel op verschillende locaties samples genomen.  Lees hier meer over het onderzoek: Sahara dust can enhance removal of methane. Meer lezen over Saharastof kan onder andere hier: Welcome to NIOZ' dustiest web page!See omnystudio.com/listener for privacy information.

Onderzoekers willen weten of er een link te vinden is tussen de bacteriën die in onze darmen leven en ons temperament. Om het antwoord op die vraag te vinden gaan ze onder andere tijdens Lowlands poepsamples verzamelen. Festivalgangers krijgen toegang tot een ruim en schoon toilet, waar ze zo lang op mogen zitten als nodig, als ze maar aan het eind een poepsample inleveren en een vragenlijst invullen.  In deze audio leggen UMCG-onderzoekers Iris Sommer en Jenny Borkent uit hoe ze het precies gaan aanpakken en waarom ze dit zo graag willen bestuderen. Meer lezen over het onderzoek kan hier: Shitty Science tijdens Lowlands Festival.  Op 24 augustus verschijnt bij BNR ook de podcastserie Baan door het brein met Iris Sommer.See omnystudio.com/listener for privacy information.

De tropische neontetra - een kleine vissoort van zo'n 3 centimeter met felle kleurtjes die oorspronkelijk uit Zuid-Amerika komt - houdt er keurige manieren op na. Komt een school van deze visjes een smalle doorgang tegen, dan proberen ze niet met z'n allen als eerste er doorheen te persen, nee, ze vormen een keurige rij.  Onderzoekers kwamen hierachter tijdens experimenten waarbij een school van 30 van deze visjes in een tank onrustig werd gemaakt door een visnet er doorheen te halen. Een beweging die de vissen natuurlijk zo snel mogelijk uit de weg gingen. Nou had elke tank een kleine opening waardoor ze konden ontsnappen, die varieerde in grootte van 1,5 tot 4 centimeter.   De onderzoekers zagen dat de vissen niet geheel onverwachts sneller wegkwamen door grotere openingen, daar pasten ze natuurlijk ook naast elkaar. Maar wat de grootte van de opening ook was, ze bewogen er in een constante snelheid doorheen, zonder op elkaar te botsen, waarbij de laatste paar visjes iets langzamer waren dan de rest.   Wat de onderzoekers denken is dat de vissen hun beurt afwachten, om zo niet te dicht op andere visjes te zitten en geen opstopping te veroorzaken. Vergelijkbaar gedrag werd in eerder onderzoek al bij mieren gezien. Mensen en schapen excelleren dan weer totaal niet in het ordelijk evacueren van een ruimte.  Nou is het leuk om te weten dat vissen ergens beter in zijn dan wij, maar deze kennis kan volgens de onderzoekers ook helpen bij het ontwikkelen van robotzwermen, en bij het managen van verkeersstromen van zelfrijdende auto's en mensenmassa's. Lees hier meer over het onderzoek: Neon tetra fish form queues to avoid bottlenecks. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Met iedere celdeling neemt het risico op kanker toe. Een langlevende soort zoals de olifant zou dus vaker kanker moeten krijgen dan een kortlevende soort zoals de muis. Maar in 1975 bleek al dat dit niet zo is en dat er maar weinig variatie is in kankerrisico tussen diersoorten.   Tussen schimmelsoorten is die variatie er wel. Onderzoekers van Wageningen University & Research hebben een idee hoe dat kan. Langlevende, langzaam groeiende schimmels, zoals heksenringvormende soorten die tot wel honderden jaren oud kunnen worden, lijken met een speciale manier van celdeling mutaties geen kans te geven, waardoor het risico op kanker drastisch lager ligt.    Cellen in het ondergrondse netwerk van deze schimmels hebben twee celkernen. Als een eindcel in een schimmeldraad deelt, neemt één van de twee kernen een ‘omweg’ naar de dochtercel. Dat doet hij door eerst naar een tijdelijke zijcel, of zijtak, te migreren, die later fuseert met de dochtercel. Zo ontstaat een soort lus, of ook wel gesp.   Uit eerder onderzoek is gebleken dat mutanten het vermogen hadden verloren om als schimmeldraden te fuseren. De fusie van zo'n gesp moet volgens de onderzoekers dus een soort testmoment zijn.   Als de cel niet kan fuseren, betekent dit een doodlopende route voor de cel en dus het einde van haar kern. Omdat uit hun eerdere onderzoek bleek dat verlies van fusie de belangrijkste route is naar ‘kernkankers’, veronderstellen ze nu dat de gesp fungeert als screeningsinstrument voor de kwaliteit van de kern. Een test waarvoor kernen met mutaties in fusiegenen niet slagen. Lees hier meer over het onderzoek: Hoe kunnen paddenstoelen honderden jaren oud worden zonder kanker te krijgen?See omnystudio.com/listener for privacy information.

Sport en beweging: ons lichaam kan niet zonder. Maar niet iedereen heeft tijd en energie om doordeweeks aan de bak te gaan. Ben jij iemand die alleen in het weekend sport, dan hebben onderzoekers uit de VS goed nieuws: voor je gezondheid is dat helemaal prima.  Als je nou aan het trainen bent voor een specifiek doel, of je wilt je spieren op een bepaalde manier opbouwen, dan zou een ander schema waarschijnlijk beter werken, maar al je sportactiviteit concentreren in een langere sessie op één of twee dagen is voor je hart geen probleem.   Voor dit onderzoek bestudeerden wetenschappers de data van bijna 90.000 mensen. Of deze mensen nou verspreid, of geconcentreerd op één of twee dagen de aanbevolen 150 minuten per week bewogen: het had een vergelijkbaar verlagend effect op het risico op hartklachten of infarcten, als het naast de data van mensen werd gelegd die niet of amper sporten.   In vervolgonderzoek willen ze nog gaan kijken of deze vergelijkbare gezondheidsvoordelen ook gelden als het om andere ziektebeelden gaat. Maar als het aankomt op je hart, lijkt het erop dat zogeheten weekend warriors niets te vrezen hebben. Lees hier meer over het onderzoek: Why you shouldn’t feel guilty about skipping exercise during the week.See omnystudio.com/listener for privacy information.

De James Webb Telescoop heeft weer eens wat bijzonders gespot: complexe stofdeeltjes in het hele vroege universum. Vergelijkbare deeltjes zijn al wel eens gevonden op veel latere momenten, maar nog nooit zo ver terug.  De stofdeeltjes zijn ook nog eens net even anders dan wat eerder is gezien, wat het ook een extra spannende vondst maakt. De onderzoekers willen nu naar een nog groter aantal sterrenstelsels gaan kijken om te zien hoe vaak dit voorkomt en of ze ook kunnen achterhalen hoe de deeltjes zo snel hebben kunnen ontstaan. Zijn het supernova's geweest? Of is er misschien een andere, nog onbekende manier waarop dit kan gebeuren?  In deze audio hoor je onderzoeker Joris Witstok van de universiteit van Cambridge. Lees hier meer over het onderzoek: Webb sees carbon-rich dust grains in the first billion years of cosmic time.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Het is een bekend experiment met kinderen: je legt een snoepje neer, zegt dat ze daar niet aan mogen zitten en verlaat vervolgens de kamer.   Hoe een kind daarop reageert, en of het toch het snoepje pakt, kan behoorlijk wat zeggen over karakter en zelfs - menen onderzoekers - over latere schoolprestaties, gezondheid en relaties.   Toen een vergelijkbare test zowel in Amerika als Japan werd gedaan en deze naast elkaar werden gelegd, zagen ze opmerkelijke verschillen. Amerikaanse kinderen wachten minder dan 4 minuten voordat ze het snoepje in hun mond stopten. Japanse kinderen: 15 minuten.Maar, ging het niet om een snoepje, maar om een cadeautje dat niet uitgepakt mocht worden, dan lukte het juiste de Amerikaanse kinderen om langer te wachten. Beide groepen lieten dus zelfcontrole zien, alleen in een andere context.   Wat dit laat zien is dat culturele normen de uitkomst van zo'n test nogal kunnen beïnvloeden. En dat zou meegenomen moeten worden in psychologisch onderzoek. Misschien vergelijken we al die tijd mensen met elkaar op de verkeerde manier. Hoog tijd om daar wat aan te doen, menen de wetenschappers achter deze vergelijking. Lees hier meer over het onderzoek: How Culture Affects the ‘Marshmallow Test’See omnystudio.com/listener for privacy information.

Een 125 miljoen jaar oud fossiel - gevonden in China - laat een zoogdier zien dat een hap neemt uit een dinosaurus. Het is absoluut een unieke vondst, maar hoeveel kunnen de onderzoekers echt zeggen over deze versteende interactie?  We bespreken het met paleontologen Melanie During van de universiteit van Uppsala in Zweden en Jimmy de Rooij van Naturalis. Meer lezen over het onderzoek: An extraordinary fossil captures the struggle for existence during the Mesozoic.See omnystudio.com/listener for privacy information.

De vijfjaarsoverleving van alle kinderen met acute lymfatische leukemie is gestegen naar 94 procent, blijkt uit onderzoek van het Prinses Máxima Centrum in Nederland.  De vijfjaarsoverlevingskans voor kinderen met deze vorm van kanker - de meest voorkomende kinderkankersoort in Nederland - is sinds de jaren ’60 van de vorige eeuw enorm gestegen. Van 0 procent voordat met behandelen werd begonnen, naar 94 procent na dit laatste onderzoek. Daarin is voor een aantal subgroepen gekeken hoe de behandeling nog beter kon. In één groep lukte dat door een jaar langer te behandelen en in drie andere groepen door een medicijn terug te schroeven dat voor veel bijwerkingen zorgde. We bespreken de uitkomst met Rob Pieters, kinderoncoloog en medisch directeur van het Prinses Máxima Centrum. Lees hier meer: Overleving kinderen met acute lymfatische leukemie verder gestegen.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Al 3000 jaar bezoeken generaties van groene zeeschildpadden dezelfde zeegrasvelden om te voeden. Het is kennis die kan helpen bij het beschermen van de soort.   Dat zeeschildpadden hun helen leven migreren tussen broedgebieden en voedselgebieden, dat wisten we al. Maar dat velen generaties na elkaar dezelfde kieskeurigheid voor hun eten laten zien, dat was nog onbekend.  Tegen de tijd dat jonge zeeschildpadjes uit het ei komen, zijn hun ouders allang met de horizon vertrokken. Als de jonge diertjes de onhandige tocht van het nest naar de zee overleven, drijven ze vaak jaren een beetje rond, nog niet in staat om lange afstanden af te leggen. In die periode eten ze vrijwel alles. Maar na een jaar of vijf zwemmen ze, net als hun ouders, naar specifieke locaties om te eten en is zeegras het enige op het menu. Nou wordt wereldwijd veel moeite gedaan om nesten te beschermen en te zorgen dat baby schildpadjes het water halen, maar zeegrasvelden, daar was nog weinig aandacht voor. Dit onderzoek, uitgevoerd door Willemien de Kock van de universiteit van Groningen, benadrukt het belang van het beschermen van deze belangrijke zeegrasgebieden.   De Kock kwam tot de ontdekking door dozen vol met zeeschildpadbotten te bestuderen. Botten die op de zolder van de universiteit stonden en in de Middellandse Zee waren gevonden door archeologen. Aan de hand van de botten kon ze onder andere zien wat de schildpadden hadden gegeten. Ze combineerde dit met satellietdata en recente data over het dieet van de groene zeeschildpad van de universiteit van Exeter en kon zo bepalen dat de dieren al duizenden jaren vaste bezoekers zijn van zeegrasvelden langs de kust van Egypte en West-Libië. Lees hier meer over het onderzoek: Picky green sea turtle has travelled to the same place to eat for generations.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Als we met iemand praten passen we ons op allerlei manieren aan. Onze gezichtsuitdrukking kan veranderen, onze houding en zelfs de grootte van onze pupillen.  Ook de timing en toonhoogte van ons stemgeluid passen we aan. Onderzoekers waren benieuwd hoe dieren dit doen. Specifieker: hoe zangvogels dit doen. Ze bestudeerden zangduels tussen mannelijke nachtegalen tijdens het broedseizoen in Duitsland en ontdekten dat ze enorm goed zijn in het razendsnel op elkaar aanpassen van hun toonhoogte. En hoe sneller ze reageerden, hoe beter ze de toon van een ander mannetje konden nadoen. Hetzelfde gebeurde als de vogels kunstmatige fluitjes of het gefluit van een mens hoorden. Toen de onderzoekers als extra check hetzelfde onderzochten in het overwintergebied van de vogels in Gambia werden ze verrast: ondanks dat het niet de tijd van het jaar was om vrouwtjes te imponeren, lieten de mannetjes ook nu hetzelfde trucje zien. Wat suggereert dat het meerdere functies heeft. Alles bij elkaar concluderen de onderzoekers dat de vogels een robuust hersencircuit moeten hebben om dit op deze manier het hele jaar rond te kunnen. Eentje met korte lijntjes naar de motorische gebieden. En dat maakt het ook weer interessant voor vervolgonderzoek.  Lees hier meer over het onderzoek: Wild nightingales flexibly match whistle pitch in real time.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Het komt regelmatig voor dat de evolutie iets wijzigt aan de lichtgevoelige receptoren die een grote rol spelen bij het zicht van een dier. Meestal gaat het dan om een verlies van genen die verantwoordelijk zijn voor deze receptoren.   Zo kan een soort bijvoorbeeld sommige kleuren minder goed zien, of zelfs helemaal niet meer. Veel zeldzamer is het wanneer juist nieuwe receptoren ontstaan. Eén keer eerder is dit gezien, bij een Zuid-Amerikaanse slang. In nieuw onderzoek voegen ze daar een tweede soort aan toe: de ringvormige zeeslang. Ook daarbij vond deze opmerkelijke ontwikkeling plaats.   Het dier leeft in wateren rond Australië en Azië en het lijkt erop dat het een uitgebreid palet aan kleuren kan zien, terwijl zijn voorouders die mogelijkheid juist waren kwijtgeraakt.   Om hierachter te komen hebben de onderzoekers de optische genen van vijf verschillende slangensoorten onderzocht. Enkele vroege slangen raakten sommige optische genen kwijt omdat ze een tijdlang veel onder de grond leefden. Deze slangen konden daardoor alleen nog maar heel beperkt kleur zien. Sommige van hun nakomelingen leven nu echter in veel lichtere omgevingen. Waarbij er zelfs soorten zijn die van het land, naar de zee zijn verplaatst.   Het lijkt erop dat de ringvormige zeeslang twee nieuwe genen heeft ontwikkeld in vergelijking met vroege voorouders, omdat ook deze slang in een andere omgeving terechtkwam. Namelijk de oceanen, waarin het zin kan hebben om tussen alle rondzwemmende vissen, mogelijke partners, vijanden en koraalsoorten onderscheid te kunnen maken tussen kleuren. Waarschijnlijk zien ze kleuren nu ongeveer evengoed als een mens.   Dat maakt ze heel anders dan veel andere dieren, zoals vleermuizen, dolfijnen en walvissen, die juist zicht-genen zijn verloren door verandering in leefomgeving. Lees hier meer over het onderzoek: Sea snakes may have evolved to see colors again.See omnystudio.com/listener for privacy information.

In 2019 belandde een fossiel niet groter dan een vinger op het bureau van een paleontoloog van de universiteit van Harvard. A jaren lag het exemplaar in een la van een museum. Gevonden in het westen van Utah, dachten ze destijds dat het om een in de zee levende ongewervelde zakpijp moest gaan. Een diertje dat een verre voorouder deelt met alle gewervelden. En dus ook met ons.   Als het inderdaad om een oude zakpijp ging, wist de onderzoeker, dan was dat enorm bijzonder. Het is een groep waar amper fossielen van worden gevonden. Het was dus niet niks toen het inderdaad om een uitzonderlijk goed bewaard gebleven zakpijp-fossiel bleek te gaan van 500 miljoen jaar oud. Ook nog eens vrijwel een kopie van sommige nog bestaande zakpijpen.   Tegenwoordig leven er wel 3000 soorten. Te vinden in alle oceanen. Ze hebben een levenscyclus van twee fasen. Eerst zwemmen ze rond als een soort kikkervisje, een voorloper van de ruggengraat in zich dragend, dan settelen ze ergens waar ze vastzitten voor de rest van hun volwassen bestaan. Ze eten door kleine deeltjes uit het water te filteren en hebben daar een geavanceerd en gespierd pompsysteem voor, dat doet denken aan een hart.   Een eerder gevonden vergelijkbare fossiel, van 520 miljoen jaar oud, leek qua uiterlijk wellicht op het iets jongere zakpijpje dat nu is gevonden, maar was zeker niet te vergelijken met de zakpijpen van nu. Het nieuwe exemplaar, zeker wel.   Daarmee geeft de ontdekking nieuwe informatie over de timing en ontwikkeling van vroege zakpijpen. Als deze oer-zakpijp inderdaad zowel zwom als vastzat en er van binnen vergelijkbaar uitzag als de zakpijpen van nu, dan zou daarmee het moment waarop zowel zakpijpen als gewervelde dieren zijn ontstaan wel eens een flink stuk kunnen verschuiven.   Maar om dat zeker te kunnen zeggen, is eerst wel nog wat meer fossiel bewijs nodig.  Lees hier meer over het onderzoek: Half-billion-year-old sea squirt could push back origins of vertebrates, including humans. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Kouder dan een kampvuur en kleiner dan Jupiter, is de bruine dwergster die astronomen hebben gespot. Het is niet de koudste ster ooit gevonden, maar wel de koudste die met behulp van radiogolven is gezien. En dat maakt het een bijzondere vondst.   Slechts 10 procent van alle bruine dwergsterren produceert radiogolven. Waarom sommige het wel doen, maar andere niet en hoe ze het precies doen is nog grotendeels een raadsel. Hoe onze zon magnetische velden en radiogolven maakt, daar hebben onderzoekers wel ideeën over.   Maar terwijl onze zon een oppervlaktetemperatuur van zo'n 5600 graden heeft, is deze pas ontdekte bruine dwergster niet warmer dan 425 graden. Kouder dan een gemiddeld kampvuur. Best knap dat de ster radiogolven produceert die hier op aarde - zei het met de nieuwste telescopen - te meten zijn.   De onderzoekers van de universiteit van Sydney zijn blij met deze kans om meer te weten te komen over ultrakoude bruine dwergsterren. Het kan uiteindelijk helpen bij het beter begrijpen van hoe sterren ontwikkelen en hun magnetische velden vormen.   Mogelijk speelt de snelle rotatie van de ster een grote rol. Als een magnetisch veld een andere snelheid heeft dan de geladen atmosfeer van de ster, dan kunnen er elektrische stromen ontstaan. Waarschijnlijk zijn in het geval van deze ster radiogolven ontstaan omdat elektronen de magnetische poolregionen van de ster binnenstromen. Samen met de rotatie van de ster zou dat dan zorgen voor een herhaling van radiopulsen.   Volgens de onderzoekers zijn dit soort sterren de missende link tussen hele kleine sterren die waterstof verbranden in nucleaire reacties en grote gasreuzen als Jupiter.  Lees hier meer over het onderzoek: Astronomers identify the coldest star yet that emits radio waves.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Onderzoekers waren benieuwd wat er in de hersenen gebeurt als we wegkijken van iets engs. Om daarachter te komen deden ze een experiment met fruitvliegjes.  Waarom doen we onze handen voor onze ogen bij die ene scène in een horrorfilm? Of kijken we weg als iemand anders iets engs doet? Deze reactie verschilt natuurlijk per persoon, maar mogelijk wordt het wel door eenzelfde mechanisme aangestuurd.  Nou kun je in de hersenen van mensen - vooral ethisch gezien - een heleboel dingen niet bekijken wat in fruitvliegjes wel kan. Eerst keken ze wat er het brein gebeurde bij fruitvliegjes die al een beetje bangig waren gemaakt, wanneer ze een spinachtig object tegenkwamen op hun pad. De vliegjes wenden zich in deze situatie snel af. Fruitvliegjes die niet in een staat van hoge alertheid verkeerden deden dit niet. Toen ze vervolgens in de hersenen keken naar deze reactie, zagen ze dat een cluster van zo'n 20 tot 30 neuronen golven van het stofje tachykinine in gang zette. Pasten ze de angstige vliegjes genetisch zo aan dat dit mechanisme werd verstoord, dan wenden ze zich niet langer af van de spin. Dat suggereert dat dit groepje neuronen noodzakelijk is voor die afwend-reactie. Waarom zou je hier nou meer over willen weten? Uiteindelijk hopen de onderzoekers met hun experimenten bij te dragen aan het beter begrijpen van angststoornissen en fobieën en het vinden van betere behandelingen. Daarvoor zal nog wel erg veel vervolgonderzoek nodig zijn.  Lees hier meer: Fear is in the eye of the beholder.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Bijna overal ter wereld kwam hij voor, de 3,6 miljoen jaar geleden uitgestorven reuzenhaai megalodon. Gigantisch veel weten we niet over de enorme haaiensoort, want onderzoekers hebben weinig bruikbare fossielen om mee te werken. Een paar tanden, wat wervels. Veel is het niet.   Toch zijn er zeker wat ideeën. Over zijn grootte – gedacht wordt dat hij wel 20 meter lang kon worden, leefomgeving en zelfs zwemsnelheid. Over dat laatste denken onderzoekers nu nieuwe informatie te hebben, op basis van kleine schubben niet groter dan zandkorrels die zijn gevonden. Het idee was lang dat megalodon een snelle zwemmer was, maar toen de onderzoekers de schubben bestudeerden zagen ze dat die niet de juiste vorm hadden voor een snelle zwemmer. De haai was waarschijnlijk - met zo'n 2 kilometer per uur - eerder een vrij langzame cruiser, die af en toe een sprintje trok om een snackie te vangen.   Nou is een andere gedachte dat de haai - in ieder geval gedeeltelijk - warmbloedig was. Recente onderzoeken naar tandglazuur laten dat zien. Dit zou zelfs één van de redenen kunnen zijn waarom het dier is uitgestorven. Maar hoe verbruikte de haai dat hoge niveau van metabolische warmte, zonder snel te zwemmen? Zou het kunnen dat het voor iets anders werd gebruikt? Dat moet volgens de onderzoekers het geval zijn geweest. Megalodon was waarschijnlijk zo gigantisch en gedeeltelijk warmbloedig omdat gigantische hoeveelheden eten verwerkt moesten worden, maar niet omdat hij enorme snelheden moest halen. Lees hier meer: Tiny scales reveal megalodon was not as fast as believed, but it had a mega-appetite explaining its gigantism. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Nemen we stilte waar op dezelfde manier als we geluid waarnemen? Of is het slechts het ontbreken van iets wat we kunnen waarnemen? Op die vraag denken onderzoekers het antwoord te hebben. Ze deden een serie experimenten met daarin geluidsillusies. Deelnemers kregen twee voorbeelden te horen van een toon. In voorbeeld één werd deze even onderbroken, in voorbeeld twee liep deze door. Voor heel veel mensen klinkt het tweede voorbeeld daardoor langer, terwijl beide blokjes toch echt even lang waren. Het idee van de onderzoekers was: stel we vervangen die toon met stilte - dus we draaien het om - reageren we dan hetzelfde op deze illusie? Nemen we de stiltes op dezelfde manier waar als geluid?  Het antwoord was ja. Ze zagen exact hetzelfde gebeuren als ze het experiment herhaalden met blokjes van stilte in plaats van geluid. Natuurlijk hebben we ze in de uitzending ook even geprobeerd. Lees hier meer over het onderzoek: Do We Actually ‘Hear’ Silence? Of hier: The sound of silence? Researchers prove people hear it. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Een consortium van Nederlandse onderzoekers heeft een flinke subsidie gekregen voor het verder ontwikkelen van een zacht implanteerbaar robothart voor mensen met ernstig hartfalen.  Voor sommige hartpatiënten is een harttransplantatie nog de enige optie, maar er zijn maar heel weinig beschikbare donorharten. Dat betekent dat een heleboel mensen niet eens op de wachtlijst komen te staan.  In sommige gevallen kan een patiënt als tijdelijke oplossing een steunhart krijgen. Maar ideaal is dat niet. Deze apparaten zijn vaak van metaal, ze veroorzaken regelmatig bloedstollingen en de energietoevoer gaat via een snoer dat van buiten het lichaam in moet.  Daar kwam het idee vandaan om een hybride hart te ontwikkelen dat geschikt is voor transplantatie. Een zacht robothart met als binnenbekleding een laagje cellen van de patiënt zelf. In een eerder project zijn de eerste stappen gezet en met deze subsidie van de Nationale Wetenschapsagenda - aangevuld met een bijdrage van de Hartstichting - kunnen ze weer zeven jaar door.  In deze audio hoor je cardiothoracaal chirurg Jolanda Kluin van het Erasmus MC. Lees hier meer over het project: Onderzoek naar zacht robothart krijgt 11 miljoen.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Onderzoekers zeggen te hebben ontdekt dat beweging van de tektonische platen van de aarde indirect de biodiversiteit beïnvloedt.   In cycli van 36 miljoen jaar zou het schuiven van de platen zorgen voor veranderingen in de zeespiegel, wat al zeker 250 miljoen jaar zorgt voor golven van biodiversiteit in de oceanen.   Dat is ook best logisch, als je erover nadenkt. Wanneer het waterniveau stijgt of zakt heeft dat invloed op de grootte en vorm van leefgebieden. Door naar een enorme stapel fossielendata te kijken, zagen de wetenschappers dat wisselingen in platenbeweging en de hoogte van het water zo zorgde voor uitspattingen van nieuw leven.  Hoe verandert dat waterniveau dan precies in die periodes van 36 miljoen jaar? Verschillen tussen sneller en langzamere verschuivingen van de platen, zorgen voor verschillen in dieptes van bekkens in de oceaan en voor verschillen in de verplaatsing van water naar diepere lagen van de aarde. Dit zorgt dan weer voor fluctuaties in het overstromen en opdrogen van continenten, met periodes met veel ondiepe gebieden waar veel biodiversiteit kon ontstaan.  Daarmee geven de onderzoekers een alternatieve verklaring voor waarom soorten over lange periodes met vlagen zijn veranderd. Lees hier meer: Scientists discover 36-million-year geological cycle that drives biodiversity.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Een nieuwe manier om te bepalen wat iemand echt heeft gegeten, kan helpen om klinische studies, voedingsonderzoek en historisch onderzoek te verbeteren, zeggen Amerikaanse onderzoekers.  Ze vonden een genetische marker voor chloroplasten die voorkomen in plantencellenen verantwoordelijk zijn voor het omzetten van zonlicht in suikers. Daarmee lukte het ze om aan de hand van poep-samples te bepalen welke plantaardige producten iemand had gegeten en zelfs of ze er veel van hadden binnengekregen of niet.  Dit konden ze weer linken met gegevens over iemands dieet, leeftijd en inkomen. Zo zagen ze al dat adolescenten uit een gezin met een hoog inkomen meer variatie in planten-DNA binnenkregen. En dat oudere adolescenten, waarschijnlijk vanaf het moment waarop ze op zichzelf gingen wonen, ineens veel minder volkoren producten, fruit en groente aten.  Lees hier meer: DNA Barcoding Identifies the Plants a Person Has Eaten.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Helemaal nieuw is het idee niet, maar altijd fijn als het weer even onderschreven wordt: nieuwe dingen leren op latere leeftijd is goed voor je.  In het geval van dit onderzoek: goed voor je cognitie. Gemiddeld gaat onder andere de snelheid waarmee we cognitieve taken uitvoeren vanaf een jaar of 30, 40 achteruit. Rond de 60 wordt de curve flink steiler. Alhoewel dit over het algemeen gezien wordt als een normaal onderdeel van veroudering, zijn er onderzoekers die vinden dat we het anders moeten bekijken.   Meer als de zomervakantie. Veel kinderen moeten na weken zonder lessen flink inkomen. Veel informatie is weggezakt en concentreren kost wat meer moeite, maar dat herstelt ook weer. Sommige volwassenen hebben eigenlijk een soort gigantische zomerstop. Na school, een eventuele vervolgopleiding en de eerste lessen van een nieuwe baan, bereiken mensen soms een leerplateau dat veel langer duurt dan die paar weken zomervakantie. Wat als je dat, net als kinderen na de zomerstop, weer kunt doorbreken?   Onderzoekers ontwikkelden een interventie van drie maanden. 33 volwassenen tussen de 58 en 86 volgden drie verschillende cursussen per week. Ze konden kiezen uit dingen als: zangles, Spaans, tekenen en fotografie. Eén dag van elke cursus per week, met een sessie van twee uur. Een beetje als college dus. Voor en na het blok van drie maanden werden cognitieve testen gedaan waarin onder andere gekeken werd naar geheugen en concentratie.   Niet alleen zorgde de interventie voor veel betere scores op deze testen, die groei zette door. Een jaar na het experiment waren de scores nog beter. Zelfs evengoed als een gemiddelde student.   De onderzoekers wijzen er wel op dat hun vorm niet de enige leervorm is die kan werken, en dat het voor iedereen dan ook wel mogelijk gemaakt moet worden om te blijven ontwikkelen, ook als mensen zelf de middelen niet hebben. Daarnaast was het een kleine groep proefpersonen en zullen de effecten per persoon verschillen.  Maar desalniettemin is de les duidelijk: scherp blijven op oudere leeftijd? Leer nieuwe skills.   Lees hier meer over het onderzoek: To Stay Sharp as You Age, Learn New Skills.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Deze week werd wereldwijd gemiddeld de warmste dag ooit gemeten. Ook was juni wereldwijd de warmste juni ooit. Records die naar verwachting keer op keer gebroken gaan worden.   Maar wanneer is het ergens te warm voor ons mensen? Volgens een onderzoeker uit Engeland ligt de bovengrens tussen de 40 en 50 graden. Het probleem zit volgens hem in ons rustmetabolisme: de hoeveelheid energie die we nodig hebben om bij rust te kunnen functioneren. Die zou versnellen bij te warme temperaturen.   Is het buiten te warm, dan versnelt je ademhaling en gaat je hartslag omhoog. Het lichaam warmt op, maar kan de warmte niet goed meer kwijtraken. Wat misselijkheid, verwardheid, duizeligheid, hoofdpijn en flauwvallen kan veroorzaken.   De onderzoeker publiceerde in 2021 de eerste resultaten van een serie hitte-experimenten. Terwijl 28 graden en 50 procent luchtvochtigheid nog goed te doen is voor de meeste mensen, raken we bij 40 graden in de problemen, zegt hij. Zeker bij een lagere luchtvochtigheid. Bij 50 graden en 50 procent luchtvochtigheid gaat het al helemaal mis. Lichaamstemperatuur gaat een graad omhoog en de hartslag versnelt met gemiddelde 64 procent. Zweten zou in dat geval niet meer helpen.    Hoe erg je er dan aan toe bent, dat ligt onder andere aan hoe lang je aan deze temperatuur wordt blootgesteld. De onderzoekers gokken dat het op een gegeven moment fataal moet zijn, maar hebben dat in de experimenten vanzelfsprekend niet afgewacht.     In de nieuwste testen hebben ze vooral gekeken naar hartactiviteit. Op zich al interessant, omdat het meetapparatuur niet echt bedoeld is om in 50 graden en 25 procent luchtvochtigheid te functioneren. Ze zagen onder andere dat de hartslag van vrouwen bij deze temperatuur gemiddeld veel hoger opliep dan die van mannen.  Nou zegt dit allemaal nog niet genoeg, meer onderzoek is nodig om echt iets te kunnen zeggen over wat er precies in het lichaam zou gebeuren bij lange blootstelling aan zulke extreme hitte. En dan is er ook nog de psychologische kant van functioneren bij hele hoge temperaturen en de verschillen tussen individuen. Maar met de oplopende temperaturen is dit soort onderzoek wel hard nodig. En duidelijk is wel dat je lichaam het van binnen zwaarder krijgt als de temperatuur oploopt. Dus doe alvast maar rustig aan als de zon flink schijnt. Lees hier meer: How hot is too ‘too hot’ for humans? Eerder werk van deze onderzoeker: The metabolic upper critical temperature of the human thermoneutral zone.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Onderzoekers uit Florida zijn erachter gekomen dat de geur van een hand genoeg is om accuraat iemands biologische sekse te bepalen.   Het idee is dat dit handig kan zijn voor forensisch onderzoek, in gevallen waarin indicatoren als DNA en vingerafdrukken niet voldoende of helemaal niet aanwezig zijn op een plaats delict.   Om uit te zoeken of alleen de geur van een hand iets van informatie kon geven over de persoon in kwestie, namen de onderzoekers monsters af bij 60 vrijwilligers. De helft man, de helft vrouw. Ze analyseerden de vluchtige organische stof in deze monsters, die bepalend is voor iemands geur. Dat bleek in combinatie met slimme algoritmes genoeg om met een zekerheid van 96 procent te bepalen of iemand man of vrouw was.  Ze hopen hiermee een extra tool voor forensisch onderzoekers te hebben ontwikkeld. Een aanvulling op alles wat er al mogelijk is. Waarbij de techniek dus kijkt naar de biologische sekse van een persoon, maar daarmee natuurlijk niet naar hoe iemand zich identificeert. Lees hier meer over het onderzoek: Research finds sex can be confirmed by hand odor.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Vreemdgaan, te lange periodes zonder elkaar: het zijn enkele van de oorzaken voor het beëindigen van een monogame relatie. En dat blijkt evengoed voor vogels te gelden als voor mensen.   Naar schatting heeft meer dan 90 procent van de vogelsoorten een vaste partner. Sommigen voor een leven lang, anderen voor één broedseizoen. Maar er zijn monogame vogels die toch ineens voor een ander vogeltje gaan, ondanks dat hun eigen partner gewoon nog in leven is.   Maar waarom doen ze dit? Uit onderzoek blijkt om vergelijkbare redenen als bij ons: lange afstanden en overspelig gedrag. De onderzoekers kwamen erachter toen ze de data van 232 vogelsoorten bekeken. Ook de evolutionaire geschiedenis van de vogels werd meegenomen en mannetjes en vrouwtjes van alle soorten werden gescoord op seksuele ongeremdheid.  De soorten waarbij scheidingen vaak voorkwamen - dit geldt onder andere voor zwaluwen en merels, bleken nauw verwant aan elkaar te zijn en seksueel behoorlijk ongeremde mannetjes te hebben. Bij soorten als ganzen en zwanen, ook nauwe verwanten, kwamen juist weinig scheidingen voor en waren de mannetjes een stuk minder frivool.     Waren er dan geen vrouwtjes die hetzelfde gedrag vertoonden? Zeker wel, maar dat had geen effect op het aantal scheidingen.   Ook lange afstand relaties bleken net als bij ons een uitdaging. Hoe verder de migratie van de soort, hoe vaker dit einde relatie betekende. Mogelijk omdat de uitdagingen van die lange tocht ervoor zorgen dat de vogels elkaar kwijtraken onderweg. En dat is ook weer interessant om verder onderzoek naar te doen, omdat migratie-uitdagingen door klimaatverandering alleen maar aan het toenemen zijn. Meer scheidingen door klimaatverandering, bij vogels zou dat weleens kunnen kloppen. Lees hier meer over het onderzoek: Birds may ‘divorce’ due to promiscuity or long spells apart.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Onderzoekers hebben het verste actieve superzware zwarte gat tot nu toe gespot met behulp van de James Webb Space Telescope. Maar heel zwaar is hij niet.  Wie goed op heeft gelet, heeft eerder al berichten hierover voorbij zien komen. Maar nu is het samen met enkele andere ontdekkingen officieel gepubliceerd. Drie zwarte gaten en 11 sterrenstelsels in totaal, die allemaal vrij rap na de oerknal al bestonden. Eén van de zwarte gaten vonden ze in CEERS 1019. Dat stelsel bestond ongeveer 570 miljoen jaar na de big bang al. Het zwarte gat dat ze daar vonden is het verste actieve superzware zwarte ooit gespot. Maar het is een stuk minder zwaar dan andere zwarte gaten die in het vroege universum zijn gedetecteerd. Die waren zo'n 1 miljard keer de massa van onze zon en deze maar 9 miljoen keer. Dat is ook meteen de reden waarom het niet eerder is gezien: voor andere telescopen was het daardoor niet fel genoeg.  De andere twee zwarte gaten die zijn ontdekt, ook geen zware jongens met zo'n 10 miljoen keer de massa van de zon, zijn wat later na de oerknal ontstaan: 1.1 miljard jaar en 1 miljard jaar erna. De 11 gespotte sterrenstelsels waren er dan wel weer heel vroeg bij, die bestonden 470 miljoen tot 675 miljoen jaar na de big bang al.  De onderzoekers hopen met deze data en toekomstige metingen ook meer te kunnen zeggen over hoe zwarte gaten in die periode - zo snel na de oerknal - zijn ontstaan.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Onderzoekers van het LUMC en het Centre for Human Drug Research hebben de werking onderzocht van een nieuw medicijn tegen de meest voorkomende en gevaarlijkste vorm van malaria.   Uit de studie met vrijwilligers blijkt dat het gebruik van het experimentele geneesmiddel volledige bescherming biedt tegen een malaria infectie. De deelnemers werden eerst geïnfecteerd met malariaparasieten en kregen vervolgens een dosis van het nieuwe middel na 2 uur of na 4 dagen toegediend. Dit soort infectiestudies worden vaker uitgevoerd en vinden plaats in een gecontroleerde omgeving binnen het Controlled Human Infection Center, een onderdeel van het LUMC.  Malariaparasieten worden steeds meer resistent voor de huidige malariamedicijnen. Dit is wereldwijd een groot probleem. Het is zaak dat er snel nieuwe geneesmiddelen worden ontwikkeld om de ziekte te voorkomen en te kunnen blijven behandelen.   Onderzoekers uit Leiden werkten samen met een Duits bedrijf aan dit nieuwe onderzoeksmiddel, dat tijdens het onderzoek een nog betere werking bleek te hebben dan gedacht. Tot en met vier dagen na de infectie is het nog steeds effectief tegen de meest voorkomende en gevaarlijkste vorm van malaria.  Lees hier meer: Nieuw onderzoeksmiddel biedt hoop op volledige bescherming tegen gevaarlijkste vorm van malaria.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Het afvalwater dat op dit moment wordt geloosd in onze natuur bevat nog teveel schadelijke stoffen. Daarvoor denken onderzoekers nu een mooie oplossing te hebben: kleine plantjes toevoegen aan het waterzuiveringsproces. Voordat ze zeker konden weten dat dit werkte moest er eerst wel een heleboel onderzocht worden. Zoals: werken onderwaterplantjes of drijvende plantjes beter? En welke soorten dan precies? Uiteindelijk bleken drijvende plantjes, waaronder kroos, het best te werken. Ze zuiverden vrijwel al het fosfor en stikstof uit het afvalwater en namen ook nog eens veel CO2 op, zonder zelf broeikasgassen uit te stoten.  Het idee is om een installatie met deze snelgroeiende plantjes als nazuivering in te zetten en om de plantjes op gezette tijden te oogsten - het liefst automatisch - en er dan producten van te maken. Nu wordt nog gekeken welke combinatie van plantjes en welke volgorde het best is en of het op grote schaal dezelfde resultaten laat zien.  In deze audio hoor je Lisanne Hendriks van de Radboud Universiteit. Lees hier meer over het onderzoek: Drijvende plantjes zuiveren afvalwater het beste; én ze kunnen fosfor terugwinnen.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Kan een implantaat vlak onder de huid ernstige migraine verlichten? Een Nederlandse start up denkt van wel. Ze plaatsten recent hun eerste implantaat bij een patiënt en zijn blij met het resultaat. Natuurlijk is er nog veel vervolgonderzoek nodig met grotere groepen patiënten om iets te kunnen zeggen over de effectiviteit van het implantaat. Dat is ook waar hoogleraar neurologie Gisela Terwindt van het LUMC op wijst. Het is een spannende ontwikkeling, meent zij, maar placebo-onderzoek - iets wat volgens haar zeker moet gebeuren - is lastig met dit soort apparaatjes. Dat beaamt Hubert Martens, CEO van de start up Salvia BioElectronics zelf ook. Ze staan nog maar aan het begin. Meer onderzoek is nodig. Maar voor nu is hij erg tevreden en de patiënt zelf - een 29-jarige vrouw uit Australië - is ook te spreken over de ingreep, die twee maanden geleden plaatsvond. Zij zegt minder en minder heftige aanvallen te hebben.   Het implantaat bestaat uit een soort lint (een beetje zoals het lint dat je om een cadeautje doet) dat onder de huid van het voorhoofd wordt geplaatst met behulp van twee kleine incisies aan de zijkant. Het werkt met elektrische pulsjes die de zenuwen beïnvloeden die betrokken zijn bij het pijngevoel. Om die pulsjes te activeren moet de patiënt zelf een klein apparaatje op de huid bij het uiteinde van het lint klikken. Dat gebeurt met een magneetje. Aangeraden wordt om dit elke dag minstens een uur te doen, of wanneer iemand een aanval voelt aankomen.See omnystudio.com/listener for privacy information.

ESA en Eumetsat hebben vandaag de eerste beelden vrijgegeven van de Lightning Imager aan boord van de eerste Meteosat Third Generation satelliet, die in 2022 werd gelanceerd.  Het instrument kan continu snelle lichtflitsen detecteren in de atmosfeer van de aarde, zowel overdag als 's nachts, vanaf een afstand van 36 000 kilometer. Elk van de vier camera's aan boord kan tot 1000 beelden per seconde vastleggen. Op die manier zal het continu de bliksemactiviteit vanuit de ruimte observeren. Voor 84 procent van het aardoppervlak.   De gegevens van de Lightning Imager zullen weervoorspellers meer zekerheid bieden bij hun voorspellingen van zware stormen, vooral in afgelegen gebieden en boven de oceanen waar de mogelijkheden voor bliksemdetectie beperkt zijn. Wat onder andere voor de luchtvaartsector veel verschil kan maken. Ook moeten de data helpen bij het begrijpen van de gevolgen van dit soort weersfenomenen op klimaatverandering.  Begin 2024 moeten de gegevens beschikbaar zijn met een verhoogde gevoeligheid. De satelliet waarop het instrument zit is de eerste van zes satellieten die samen de komende 20 jaar essentiële weersgegevens zullen gaan verzamelen in de ruimte. Bekijk hier de animaties: MTG Lightning Imager animations.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Klinkt misschien een beetje gek, of zelfs onmogelijk, maar onderzoekers hebben een blokje rubber ontwikkeld dat tot tien kan tellen. Het doel is om materiaal te maken dat taken van computers kan uitvoeren, zonder daarbij stroom of een batterij nodig te hebben. Materiaal dat kan tellen was een logische eerste stap en ze halen het al tot tien.  Qua toepassingen is er veel mogelijk, maar kun je onder andere denken aan iets wat in een brug, zonder energiebron kan tellen hoe vaak er een te zware auto overheen rijdt. Of materiaal dat schokken of botsingen detecteert en telt. Bijvoorbeeld in een robot, of ruimtevoertuig.   Er wordt nog gewerkt aan materiaal dat nog veel complexere taken kan uitvoeren, zoals het herkennen en opslaan van patronen. Ook denken de onderzoekers dat het ooit mogelijk moet zijn om een zelflerende versie van hun ontwerpt te maken.  In deze audio hoor je onderzoeker Martin van Hecke. Hij werkte samen met Lennard Kwakernaak aan het ontwerp. Een filmpje van hoe het werkt vind je hier: Mechanical Metamaterials Counting. Of lees meer op de site van AMOLF: How to make a block of rubber count to ten.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Het bestaan van de door Einstein voorspelde zwaartekrachtgolven is sinds 2015 bewezen.  Zwaartekrachtgolven zijn verstoringen in de tijd-ruimte, veroorzaakt door elkaar opslokkende zwarte gaten. Sindsdien gaat het snel, deze week maakte een samenwerkingsverband van  onderzoekers over de hele wereld bekend dat ze zwaartekrachtgolven, waarschijnlijk afkomstig van duizenden, misschien zelfs een miljoen zwarte gaten, denken te hebben waargenomen.  See omnystudio.com/listener for privacy information.

Mensen maken rare geluiden tegen baby's. Hoog en kirrend: 'koetsjie koetsjie!' Naar nu blijkt doen dolfijnen precies hetzelfde! Dolfijnenjongen blijven wel zes jaar bij hun moeder, de kinderachtige taal zorgt waarschijnlijk voor een sterke band tussen moeder en kind. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Er zijn twee middelen op de markt tegen obesitas, maar die zijn erg duur en moeten wekelijks worden ingespoten. Binnenkort worden er twee nieuwe middelen toegelaten, in pilvorm en voor een veel lagere prijs. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Vogels kunnen het, sommige beatboxende rappers kunnen het en Oerang Oetangs kunnen het: twee geluiden tegelijk maken.  Onderzoekers van de universiteit van Warwick maakten bijna 4000 uur opnames van de grote mensapen. De meervoudige geluiden worden door de dieren gebruikt als waarschuwing maar ook voor 'battles'. Een vocale strijd waarbij de winnaar degene is die de meest complexe geluiden kan produceren.  De ontdekking zet de taalwetenschap op z'n kop: waarschijnlijk leek vroege menselijke taal meer op beatboxen dan het huidige enkelvoudige geluid dat uit onze monden komt.     See omnystudio.com/listener for privacy information.

Wetenschappers hebben sterke aanwijzingen gevonden dat kannibalisme onder mensen zeker anderhalf miljoen jaar geleden al voorkwam. Op een fossiel scheenbeen, gevonden in Kenia, zijn duidelijke snijsporen aangetroffen. Gemaakt met stenen werktuigen. Paleontoloog bij Naturalis Rob van den Berg geeft tekst en uitleg bij deze ontdekking.     See omnystudio.com/listener for privacy information.

Twee wetenschappers, een filosoof en een neurowetenschapper, maakten 25 jaar geleden een wedje. De neurowetenschapper dacht dat de werking van ons bewustzijn in de hersenen vandaag de dag goed uit te leggen zou zijn. Waar zit het, hoe werkt het technisch. Hij verloor. De filosoof had ingezet op nog steeds grote onwetendheid op deze punten, vandaag de dag. Hij won een kist Portugese wijn.  Het is niet zo dat er niks ontdekt is, we zijn echt wel een stuk verder, legt neurowetenscahpper Simon van Gaal van de UVA in deze uitzending uit.       See omnystudio.com/listener for privacy information.

Aan de rand van onze melkweg hebben wetenschappers met behulp van radiotelescopen het element fosfor aangetoond. Dat is bijzonder want fosfor is een van de zes bouwstenen voor leven. Onze ideeën over het bewoonbare deel van de melkweg moeten daarom op de schop. See omnystudio.com/listener for privacy information.

De kans om borstkanker te overleven is fors toegenomen, de afgelopen decennia. Een groot Brits onderzoek, gepubliceerd in Nature stelt: 'Huge leap in breast-cancer survival rate'.  Wetenschap Vandaag sprak met de voorzitter van het Nationaal Borstkanker Overleg, oncoloog en borstkankerchirurg Marie-Jeanne Vrancken Peeters.  Ondanks dit positieve nieuws is borstkanker voor veel te veel vrouwen nog een doodvonnis. Betere medicijnen maar vooral het leren herkennen van de verschillende subtypes kanker moet voor nog betere cijfers zorgen.  Veel statistische informatie over (borst)kanker in Nederland is te vinden op de website www.iknl.nl      See omnystudio.com/listener for privacy information.

Monarchvlinders wegen niet meer dan een paperclip, maar leggen gigantische afstanden af als ze in de herfst migreren naar hun overwinterplek. Soms wel 4000 kilometer.   Nou is het voor alle vliegende migrerende dieren belangrijk om zo efficiënt mogelijk te vliegen. Maar dat is helemaal noodzakelijk als je klein en kwetsbaar bent en twee maanden door onvoorspelbare omstandigheden moet reizen.   Er is in de laatste jaren veel onderzoek gedaan naar hoe de diertjes dit kunnen. Want het is ook nog eens zo dat sommige vlinders de route afleggen zonder hem ooit eerder gevlogen te hebben. Vandaar dat ook naar hun hersenscapaciteit is gekeken. Ook vorm en functie van de vleugels zijn bestudeerd. Nu zijn onderzoekers gedoken in de functie van de kleuren op de vleugels. Kan er misschien een link zijn tussen die kleuren en hoe goed ze vliegen?  Klink een beetje gek toch? Maar er zijn onderzoeken die iets vergelijkbaars laten zien. Zo zouden donkere vleugels meer zonne-energie opnemen, wat de lucht direct boven de vleugel opwarmt, wat zorgt voor minder weerstand. Monarchvlinders met donkere vleugels zouden daardoor verder kunnen vliegen. Witte tekeningen, zoals stipjes, zouden weer zorgen voor minder absorptie van de zon en daarmee oververhitting tegengaan.   Nu zeggen onderzoekers dit ook echt te hebben aangetoond: dat witte stippen op monarchvlinders een rol spelen bij succesvol migreren. De vlinders die hun winterspot haalden, hadden meer wit pigment en grotere stippen. Er is nog flink wat onderzoek nodig om het beter te begrijpen, maar het antwoord op de vraag: hoe komen vlinders aan hun stippen, lijkt een klein beetje te zijn gevonden. Lees hier meer over het onderzoek: How the monarch got its spots: Long-distance migration selects for larger white spots on monarch butterfly wings. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Een internationaal team van sterrenkundigen heeft voor het eerst een lange gammaflits waargenomen bij het centrum van een oud sterrenstelsel. En dat is behoorlijk bijzonder.  Meestal ontstaat zo'n gammaflits, de sterkste en helderste explosie van het universum, bij instortende zware sterren. Of wanneer twee grote sterren die lang om elkaar heen draaien, in neutronensterren veranderen, om vervolgens te botsen in een kilonova. Maar die vind je niet in het centrum van oude sterrenstelsels.  Betekent dit dat er nog een derde manier is waarop gammaflitsen kunnen ontstaan? Hoofdonderzoeker Andrew Levan van de Radboud Universiteit zegt dat hun gegevens erop duiden dat twee losse neutronensterren zijn gefuseerd. Zonder dat ze al hun hele leven om elkaar draaiden. Deze intense ontmoeting heeft vermoedelijk plaatsgevonden omdat de twee sterren door de zwaartekracht van allemaal andere sterren in hun omgeving naar elkaar zijn geduwd.    In het centrum van sterrenstelsels is het namelijk gigantisch druk. Er zijn honderdduizenden normale sterren, witte dwergen, neutronensterren, zwarte gaten en stofwolken die allemaal rond een superzwaar zwart gat draaien. Bij elkaar gaat het om meer dan tien miljoen sterren en objecten.  De onderzoekers houden nog wel een slag om de arm. De langdurige gammaflits zou ook kunnen ontstaan door het botsen van andere compacte objecten, bijvoorbeeld zwarte gaten en witte dwergen.   Als het ze lukt om in de toekomst lange gammaflitsen tegelijk met zwaartekrachtsgolven waar te nemen, dan kunnen ze definitievere uitspraken doen over de herkomst van de straling. Lees hier meer over het onderzoek: Voor het eerst lange gammastraling gezien in centrum oud sterrenstelsel.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Bladsnijdersmieren, je verwacht het niet, snijden graag kleine stukjes van bladeren af, om ze vervolgens naar hun nest te tillen waar het als voedsel dient voor schimmels die ze daar laten groeien. Die stukjes blad zijn soms wel zes keer zo zwaar als de mier zelf. Maar hoe weet een mier hoe groot het stukje moet zijn dat hij afsnijdt? Te groot en hij kukelt om, te klein en het is de moeite van de reis niet waard.   Gebruiken ze hun lichaam als meetlat? En wat doen ze als het dun, of juist een heel dik blad is? Om daarachter te komen maakten onderzoekers kunstbladeren van verschillende diktes, die ze inwreven met de geur van echte blaadjes. Deze werden bij een onderzoekskolonie gezet en het duurde niet lang voor de eerste mier aan het werk ging.   Het snijwerk van de mier werd met wat high tech camera's nauwkeurig onder de loep genomen. Wat ze zagen was dat de mier soort van om zichzelf heen sneed, terwijl een indrukwekkende voetenchoreografie hielp bij het steeds opnieuw positioneren van het lichaam. Maar was het een heel dik blad, dan zakte de mier wat door z'n pootjes, waardoor hij zelf kleiner werd en het rondje dat hij sneed ook.   Maar dat verklaart nog steeds niet hoe de mier weet dat dit nodig is. Waren het wellicht de achterpootjes? Die de rand van het blad vasthielden, die deze informatie gaven? Als ze een papiertje tussen die pootjes en het blad deden werden de rondjes van sommige mieren kleiner, maar ze lukten nog wel.   Zijn het dan de kleine haartjes vooraan de nek die de positie van de kop bepalen die nodig zijn voor succes? Dat bleek inderdaad het geval. Schoren ze deze af, dan raakten de mieren totaal hun gevoel voor snijrichting kwijt.   Hoe weet een bladsnijdersmier elke keer weer precies het goede stukje af te snijden? Dankzij z’n achterpootjes en de haartjes in z'n nek dus. Lees hier meer over het onderzoek: Mystery of how leaf-cutting ants gauge leaf portion size revealed. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Een internationaal onderzoeksteam heeft ontdekt dat het slapende superzware zwarte gat in het centrum van de Melkweg zo’n 200 jaar geleden eventjes van zich heeft laten horen.  Een jaar lang slokte het toen nabije objecten op, wat zorgde voor veel intensere röntgenstraling dan nu. Het zou ook verklaren waarom de wolken rondom Sagittarius A* veel meer oplichten dan gebruikelijk: ze reflecteren de straling van dat moment.  Dankzij sonificatie - waarbij data zoals röntgenstraling omgezet wordt naar audio - kunnen we zelfs luisteren naar de röntgen-echo terwijl het door het centrum van de Melkweg beweegt.  Lees hier meer over het onderzoek: Detection of an echo emitted by our Galaxy's black hole 200 years ago. De paper vind je hier: X-ray polarization evidence for a 200 years-old flare of Sgr A*.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Welk nummer gaat het goed doen onder het grote publiek? Een vraag waarop muziekproducers, radiostations en een hele hoop andere mensen heel graag vooraf het antwoord zouden weten.  Om te voorspellen of iets een hit wordt of niet, hetzelfde geldt voor films of series, wordt vaak gebruik gemaakt van een testpubliek. Ook kunstmatige intelligentie wordt daarbij al wel ingezet, maar alles bij elkaar kwam de accuraatheid van de voorspelling niet boven de 50 procent.   Volgens Amerikaanse wetenschappers gaan zij hier met hun algoritme dik overheen. Door AI en metingen van hersenactiviteit te combineren zeggen ze een hit met 97 procent zekerheid te kunnen voorpellen. En hier hebben ze de data van slechts 33 mensen voor gebruikt.   Die 33 mensen moesten voor het onderzoek luisteren naar niet meer dan 24 nummers. Daarna moesten ze wat gegevens invullen en aangeven welke ze goed vonden. Ook werd dus hun hersenactiviteit tijdens het luisteren gemeten. Met die gegevens werden computermodellen getraind, waarmee het volgens de onderzoekers uiteindelijk lukte om hitpotentie, maar ook aantal downloads te voorspellen.   Het aantal nummers gebruikte nummers is hier wel nogal een beperking als je kijkt naar mogelijke toepasbaarheid. En stel dat streamingdiensten dit in zouden zetten om muziek- of filmsuggesties te doen, dan wil dat natuurlijk nog niet zeggen dat dit voor iedereen werkt.   Heb je een smaak die niet bepaald mainstream is, dan is de neurologische data van een handjevol mensen mogelijk niet genoeg om jou voor te schotelen waar je blij van wordt. Lees hier meer over het onderzoek: Machine learning helps researchers identify hit songs with 97% accuracy.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Hoe kun je meten of een kinderkankerbehandeling mensen niet alleen in leven houdt, maar of er daarna ook sprake van kwaliteit van leven is? Daar hebben onderzoekers van het Prinses Máxima Centrum voor kinderoncologie zich de afgelopen jaren op gericht. Ze ontwikkelden per type kinderkanker een soort checklist, met als uiteindelijke doel: de kwaliteit van leven na een behandeling wereldwijd beter maken.  In deze audio hoor je onderzoeker Leontien Kremer. Lees hier meer over het onderzoek: Uitkomstindicatoren maken kwaliteit van leven na kinderkanker meetbaar. De publicatie in Nature: A joint international consensus statement for measuring quality of survival for patients with childhood cancer. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Ben je zo iemand die altijd koffie haalt voor collega's? Hartstikke lief, maar meteen mee stoppen, volgens nieuw onderzoek. Het heeft alles te maken met ons zitgedrag. Ondanks dat we al een tijdje weten dat veel zitten niet bepaald goed voor ons is, werken strategieën om het tegen te gaan op de lange termijn niet goed genoeg. Sta-bureaus, seintjes op je telefoon: je gedrag verandert er vaak aan het begin even van, maar na een tijdje val je weer terug in je oude patroon. Dat moet anders kunnen, dacht Pam ten Broeke. Zij bekeek in haar promotieonderzoek aan de Radboud Universiteit waarom deze oplossingen niet werken en wat we dan wel zouden kunnen doen. Meer weten? Vrijdag 22 juni is haar promotie hier te volgen. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Twee biljoen ton aan water zouden wij mensen tussen 1993 en 2010 alleen al hebben opgepompt uit ondergrondse waterbronnen. Volgens onderzoekers is één van de gevolgen hiervan dat de geografische Noordpool met meer dan 4 centimeter per jaar is opgeschoven.   De kanteling van de as waar omheen een ruimtelichaam - zoals een planeet - draait is over het algemeen stabiel. Toch kunnen er dingen gebeuren die deze as beïnvloeden, ook als het om de aarde gaat. In principe kan alles met veel massa dat zich over de oppervlakte verplaatst van invloed zijn.   Zoals bijvoorbeeld het weer. In dat geval zorgt de wisseling tussen seizoenen voor verplaatsing van atmosferische massa. Dat zorgt er elk jaar voor dat de geografische polen van de aarde enkele meters kunnen wiebelen.   Ook het verplaatsen van watermassa kan veranderingen veroorzaken. Dat kan bijvoorbeeld gebeuren als ijskappen smelten. Maar toen onderzoekers dit fenomeen onderzochten bleek dat dit lang niet het hele watereffect verklaart. Ook veranderingen in oppervlaktewater losten de puzzel niet op.  Toen ze uitkwamen bij ondergrondse waterreservoirs vielen de stukjes in elkaar. Het oppompen van grondwater, wat vooral in Noordwest-India en het westen van Noord-Amerika gigantisch veel is gedaan, zorgde er tussen 1993 en 2010 voor dat er zoveel massa de oceaan in ging dat de zeespiegel wereldwijd met meer dan 6 millimeter is gestegen.   Wanneer ze het verplaatsen van grondwatermassa in hun modellen meenamen zagen ze dat dit alleen al een groot effect moet hebben en dat we de Noordpool elk jaar meer dan 4 centimeter in de richting van de Russische Nova Zembla eilanden pompen. Lees hier meer over het onderzoek: Rampant groundwater pumping has changed the tilt of Earth’s axis.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Begin juli is het zover: dan gaat de Europese telescoop Euclid de ruimte in om onder andere de vorm en verdeling van twee miljard sterrenstelsels in kaart brengen. Ook zal van 35 miljoen verre sterrenstelsels de precieze afstand worden bepaald.  De missie is bedoeld om duidelijkheid te krijgen over de eigenschappen van donkere materie en donkere energie. Met René Laureijs, project wetenschappervan Euclid bij ESA, bespreken we waar ze precies naar willen gaan kijken en wat de (technische) uitdagingen rondom de lancering zullen zijn.  Lees onder andere hier meer over het doel van de missie: Normale materie, donkere materie, donkere energie. Of bekijk ESA's Euclid missie-pagina.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Uit nieuw onderzoek blijkt dat een van kleur veranderende pissebed die in het water leeft nogal in de war raakt van onze kunstverlichting aan de kust.   Het diertje van zo'n 2,5 centimeter leeft graag ter hoogte van de vloedlijn, zoekt in het donker naar eten en kan daarbij van kleur veranderen om zich te verstoppen voor hongerige roofdieren.   Engelse wetenschappers hebben nu getest wat één lichtbron doet met het gedrag van de havenpissebed, maar ook wat het effect is van de gloed van een oplichtende stad of straat. De eenzame lichtbron veranderde weinig aan de verstopkwaliteiten van het diertje. De beestjes werden donkerden en zochten een beschut en donker plekje op. Maar de gloed maakte ze juist bleker en beter zichtbaar.    Nog steeds is het zo dat de avond- en nachtluchten wereldwijd lichter worden door lichtvervuiling. Het is belangrijk om te weten wat dit doet met dieren die normaal juist het donker opzoeken tijdens deze uren. Er zijn veel dieren die niet bepaald goed reageren op die toename in licht. Voor de havenpissebed geldt dat het dus wel ligt aan het soort kunstlicht.   Waarom het beestje zo reageert is nog niet helemaal duidelijk, maar vermoedelijk denkt het constant dat het ochtend is en tijd om op te lichten. De havenpissebed is een essentieel onderdeel van het menu van kustvogels en aangezien het daarmee niet bepaald goed gaat is het belangrijk om te begrijpen hoe menselijke bemoeienis deze voedselvoorraad beïnvloedt. Lees hier meer over het onderzoek: Light pollution confuses coastal woodlouse. Ook interessant: Brighter nights risk extinguishing glow-worm twinkle.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Toen het stropen van neushoorns op zijn ergst was, kozen sommige natuurbeheerders in Afrika voor een laatste redmiddel om de dieren te beschermen: zelf hun hoorns afzagen. Dit doet een neushoorn geen pijn, al moet het dier wel eerst verdoofd worden natuurlijk, wat ook weer risico's kent. Het idee is dat stropers de dieren hierdoor met rust laten, maar nou laat nieuw onderzoek met 15 jaar aan data zien dat het afzagen van de hoorn ook het gedrag van zwarte neushoorns beïnvloedt en het misschien dus toch niet de allerbeste aanpak is.   De dieren blijken minder ver van huis te gaan en hebben hierdoor ook minder kans op interactie met soortgenoten. Het territorium van sommige neushoorns werd wel 80 procent kleiner. Dit komt waarschijnlijk omdat ze zich kwetsbaarder voelen zonder hun belangrijkste verdedigingsmiddel. De onderzoekers vermoeden dat dit ook gevolgen heeft voor hun paargedrag en dus ook voor de grootte van de populatie.   Van de zwarte neushoorn leven er nog maar 6200 in het wild, allemaal in Afrika. Ook al is de populatie in zijn geheel langzaam aan het terugkrabbelen, het lukt nog niet om deze echt goed te laten herstellen, omdat het stropen nog altijd doorgaat.   Ook is het zo dat als niet overal de hoorns worden afgezaagd het probleem zich waarschijnlijk alleen maar verplaatst. En ze groeien ook weer terug, dus het moet elk jaar opnieuw gedaan worden. Voor een handeling die al duur is en niet zonder veiligheidsrisico's is dat allemaal niet ideaal. Zeker als ook blijkt dat het sociale gedrag van de dieren erdoor verandert. In vervolgonderzoek hopen ze nu te bepalen of die verandering in gedrag ook echt van invloed is op hoe succesvol de zwarte neushoorn zich voortplant.   Lees hier meer over het onderzoek: Cutting off rhino horns to prevent poaching makes them homebodies. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Dat de samenstelling van ons darmmicrobioom belangrijk is, dat weten we inmiddels. Maar hoe zit het met het microbioom van de vagina?   Onderzoeker Sarah Lebeer van de Universiteit Antwerpen kijkt hier in haar werk uitgebreid naar. Zij en haar team krijgen daarvoor binnen het Isala-project - het grootste onderzoeksproject op dit gebied ter wereld - de hulp van duizenden burgers. Dat zorgde in de afgelopen tijd al voor een aantal hele interessante ontdekkingen. Je hoort er meer over in deze aflevering.  Lees hier meer over het Isala-project dat afgelopen maand de (pas in het leven geroepen) European Union Prize for Citizen Science won.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Groot nieuws op een Amerikaans congres: het zou namelijk voor het eerst gelukt zijn om een synthetisch menselijk embryo te maken van stamcellen. Het gaat nu nog om een model, dat vooral voor onderzoek bedoeld is. We bespreken het nieuws met klinisch embryoloog in het Amsterdam UMC Sebastiaan Mastenbroek. Hij vertelt wat hieraan voorafging en waarom onderzoekers deze kunstmatige embryo's graag willen maken. Lees onder andere hier meer: Synthetic human embryos created in groundbreaking advance. Meer over het congres waarop het is gepresenteerd: ISSCR Annual Meeting. OVer de onderzoeksgroep die het presenteerde: Magdalena Zernicka-Goetz Group. Fotocredit Twitter (en meer prachtige afbeeldingen): The Art of the Science.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Onderzoekers uit de VS zeggen te hebben ontdekt hoe het kan dat vliegen die dode soortgenoten zien sneller ouder worden. Het zit hem in een specifieke reactie van de hersenen.   Bij veroudering speelt natuurlijk van alles mee. Waaronder genen en leefomstandigheden. Hoewel we weten dat wat we meemaken en zien ook een rol speelt is niet bekend hoe dat precies werkt. Bij fruitvliegjes hadden dezelfde wetenschappers bijvoorbeeld al gezien dat wanneer ze andere dode fruitvliegjes zagen, ze sneller ouder werden. Ook ontdekten ze toen al dat een serotonine receptor daar een rol bij moet spelen. Inmiddels weten ze nog beter hoe het mechanisme werkt.  Uit experimenten zou nu namelijk blijken dat een specifieke groep neuronen verantwoordelijk is voor het effect. Ze zagen hoe het zien van dode soortgenoten activiteit in bepaalde hersengebieden opwekte. Twee type neuronen en de serotonine receptoren die op deze neuronen zitten zijn voor deze reactie essentieel.  Werden deze neuronen kunstmatig geactiveerd, dan zagen ze de veroudering ook versnellen, zonder dat in dat geval dode soortgenoten werden gezien. Hebben wij mensen dan ook nog iets aan deze ontdekking? Dat hopen de wetenschappers wel. Mogelijk is het een verouderingsmechanisme dat ook in mensen zit en dat kan worden beïnvloed.  Lees hier meer over het onderzoek: How seeing corpses reduces the lifespan of flies.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Diëten waarin veel rood vlees en gefrituurd eten voorkomt worden al lange tijd gelinkt aan ziektes als kanker. In een nieuw onderzoek hebben ze uitgezocht of het effect mogelijk iets te maken heeft met DNA-schade die tijdens het bereidingsproces ontstaat in het eten zelf. Lees hier meer over het Stanford-onderzoek: Stanford researchers discover that heat-damaged DNA in food cooked at high temperatures could pose cancer risk.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Wat kwam eerst: de kip of het ei? Onderzoekers die hebben gekeken naar hoe de allereerste reptielen en vogels hun jongen ter wereld brachten, denken het nu echt te weten. Al waren ze niet echt uit op het winnen van deze discussie.  Uit het onderzoek, zou blijken dat de eerste reptielen, vogels en zoogdieren op aarde, waarschijnlijk geen eieren hebben gelegd, maar levende jongen ter wereld hebben gebracht. En dan zou je dus kunnen zeggen: dat ei, dat kwam later pas. Lees hier meer over het onderzoek: Which came first: the reptile or the egg?  See omnystudio.com/listener for privacy information.

Een maagdelijke geboorte, wordt het ook wel genoemd: wanneer een dier wordt geboren zonder dat de moeder bevrucht is door een mannetje. Dat komt onder andere voor bij sommige vogels, maar nu is het voor het eerst ook bij een krokodil gezien.   Het ei waarin het babykrokodilletje zat komt van een 18-jarige Amerikaanse krokodil die verblijft in een dierentuin in Costa Rica. In haar leven heeft ze nooit samen met andere krokodillen in hetzelfde verblijf gezeten en dus werden verzorgers nogal verrast door het bezette ei. Ze belden een onderzoeker die expert is op dit gebied en hij bevestigde: het krokodilletje heeft inderdaad geen vader.  Het diertje - dat volgroeid was, maar niet meer leefde - is genetisch voor meer dan 99.9 procent gelijk aan de moeder. Verrast was de onderzoeker overigens niet echt, het komt ook voor bij haaien, slangen, vogels en hagedissen. Waarschijnlijk gebeurt het ook bij krokodillen vaker, maar is het gewoon niet eerder opgevallen.   Omdat het mechanisme achter deze vorm van voortplanting in verschillende diersoorten heel erg overeenkomt, vermoeden onderzoekers dat het al heel lang bestaat. Het zou zelfs kunnen stammen uit de tijd van de dino's. Het is waarschijnlijk een reactie op het drastisch afnemen van een populatie, wat ook zou verklaren waarom het in gevangenschap wordt gezien wanneer een dier alleen wordt gehouden. Lees hier meer over het onderzoek: Crocodile found to have made herself pregnant.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Naar schatting gaat het om zo'n 2000 kinderen per jaar die overlijden of ernstig letsel oplopen door het doorslikken van een knoopcelbatterij. Je vindt deze kleine batterijtjes onder andere in autosleutels of speelgoed. Onderzoekers uit Delft en Groningen hebben hard gewerkt aan een kindvriendelijke versie van deze batterij. Inmiddels is er een patent aangevraagd en zien eerste testen er goed uit.  Het buiten handbereik bewaren van deze batterijen is gigantisch belangrijk, want komt er eentje vast te zitten in de slokdarm, dan blijft hij stroom produceren en kan de schade aan omliggend weefsel desastreus zijn. Om te voorkomen dat die schade ontstaat hebben wetenschappers van de RUG, het UMCG en de TU Delft samengewerkt om een batterij te ontwikkelen die stopt met stroom produceren op het moment dat hij in de slokdarm terechtkomt.  In deze audio hoor je hart-longchirurg Tjark Ebels van het UMCG en onderzoeker Frans Ooms van de TU Delft. Lees hier meer over het onderzoek: TU Delft en RUG/UMCG bundelen krachten voor kindvriendelijke knoopcelbatterij.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Kan ChatGPT ook een robot ontwerpen? Vroegen ze zich bij de TU Delft af. Komt het model dan ook met iets nuttigs? En tegen welke problemen en risico's lopen we aan als we de aanwijzingen opvolgen?  De onderzoekers wilden niet zomaar een robot ontwerpen, maar eentje waar we ook echt wat aan hebben. Ze kozen voedselvoorziening als uitdaging en in overleg met ChatGPT kwamen ze uit op een tomatenplukrobot. Samen met een Zwitserse onderzoeker gingen ze aan de slag en volgden ze alle ontwerpbeslissingen van het model op.   De input bleek vooral waardevol in de conceptuele fase, waarin ChatGPT kennis uit andere expertises haalde. Maar ook aan de bouw droeg het model bij, met tips voor de beste materialen en onderdelen. Het leverde een robotarm op die ook echt tomaten kan plukken.  Nou betekent dit niet dat ChatGPT deze ontwerptaak vanaf nu helemaal op zich kan nemen, waarschuwen de onderzoekers. De output kan misleidend zijn wanneer die niet wordt gecontroleerd. AI-bots zijn ontworpen om het ‘meest waarschijnlijke’ antwoord op een vraag te genereren, en lopen dus het risico verkeerde informatie te verstrekken en vooroordelen in de robotica te creëren. Ook plagiaat en problemen met intellectueel eigendom zijn dingen om rekening mee te houden.   De onderzoekers gaan door met hun onderzoek, waarbij ze onder andere gaan kijken naar de autonomie van AI's bij het ontwerpen van hun eigen lichaam. Lees hier meer over het onderzoek: ChatGPT ontwerpt zijn eerste robot samen met TU Delft onderzoekers.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Onze hersengebieden zijn met elkaar verbonden via miljarden hele dunne zenuwvezels. Maar die verbindingen in kaart brengen is heel moeilijk. Ze zitten soms dicht op elkaar gepakt en kunnen in elkaar verstrikt zitten.  Toch is het onderzoekers in Delft nu samen met collega's in Duitsland en de VS wel gelukt. Er wordt al gekeken naar dit soort structuren in de hersenen met – nu volgen wat moeilijke termen - dMRI en Small-angle X-ray scattering. Nu laat Miriam Menzel van de TU Delft zien dat een derde, door haar ontwikkelde techniek: scattered light imaging, het nog beter doet.    Hoe dat werkt: ze schijnen vanuit verschillende hoeken licht door haardunne hersenplakjes heen en analyseren de patronen die ontstaan door het verstrooide licht. Ze maken dus geen foto van neuronen of synapsen, maar kijken hoe ze bedraad zijn. En juist dat is belangrijk om te begrijpen hoe de hersenen functioneren en wat er mis kan gaan.  SLI zoals de techniek afgekort heet, heeft een hogere resolutie en is goedkoper en sneller dan de andere technieken. Metingen kunnen daarnaast worden uitgevoerd met een eenvoudige ledlamp en camera. Dat maakt het onder andere geschikt als makkelijk in te zetten draagbaar systeem.    Het team is nu van plan om SLI ook toe te passen op andere soorten vezels, zoals spier- en collageenvezels, en om het weefselgebied dat kan worden bestudeerd te vergroten. Lees hier meer over het onderzoek: Nieuw licht op sterk vervlochten zenuwvezels in de hersenen. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Nanodeeltjes ontwikkeld door bio-ingenieurs van de Technische Universiteit Eindhoven en immunologen van het Radboudumc gaan een overreactie van het immuunsysteem eerst tegen, om het immuunsysteem vervolgens een boost te geven.    Sepsis is een levensbedreigende conditie, waar alleen in Nederland al jaarlijks zo’n 3500 mensen aan overlijden. Bij sepsis taakt het immuunsysteem ontregeld door een infectie met een bacterie, schimmel of virus. Die ontregeling bestaat tegelijkertijd uit een te hevige immuunreactie, genaamd hyperinflammatie en een soort verlamming van het immuunsysteem.  Bij hyperinflammatie raken weefsels beschadigd en kunnen organen uitvallen. Bij immuunparalyse raakt het immuunsysteem uitgeput en verlamd, wat ervoor kan zorgen dat het lichaam niet goed bestand is tegen een nieuwe infectie.  Al jaren zoeken wetenschappers wereldwijd naar een goede therapie tegen sepsis. Wat je dan nodig hebt is dus een middel dat zowel de overreactie als de verlamming van het immuunsysteem tegen kan gaan. Geen makkelijk klusje.    Maar het is onderzoekers nu wel gelukt. In een petrischaaltje met immuuncellen zagen ze hoe het een specifiek eiwit lukte om ontstekingen tegen te gaan en tegelijk immuniteit juist op te wekken.   Dit eiwit hebben ze nu gecombineerd met een ander lichaamseigen eiwit, een zogenaamd fusie eiwit. Dit nieuw ontwikkelde fusie eiwit hebben ze vervolgens ingebouwd in vetdeeltjes om een nanomedicijn te vormen dat heel specifiek interacties aangaat met immuuncellen om sepsis te behandelen.  In vervolgonderzoek moet de therapie ook getest worden in patiënten en met behulp van biotech-incubator BioTrip hopen de onderzoekers daarna hun onderzoek snel te kunnen vertalen naar de kliniek. Lees hier meer over het onderzoek:See omnystudio.com/listener for privacy information.

Kan kunstmatige intelligentie inschatten wanneer we ons goed voelen? En kunnen we dat gebruiken om gezonder te leven? Aan die vragen wordt aan de TU Eindhoven gewerkt door Pieter van Gorp en zijn team.  Vorig jaar september deed hij tijdens het Betweter festival een experiment om te kijken of ze met smartwatchdata konden voorspellen hoe iemand zich voelde op verschillende momenten op de avond. Inmiddels is die data geanalyseerd en weten ze het (voorlopige) antwoord.  Uiteindelijk hoopt Van Gorp dat zijn onderzoek kan bijdragen aan het stimuleren van een gezondere levensstijl. Een seintje krijgen dat het tijd is om te bewegen, werkt wellicht toch net wat beter als we in de juiste stemming zijn. De software die ze hebben ontwikkeld is openbaar. De dataset is vanaf 5 juli voor iedereen beschikbaar. Van Gorp hoopt dat mensen ermee aan de slag gaan en dat gezamenlijk gewerkt kan worden aan de juiste strategie. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Kunnen we in de ruimte, op plekken waar zonlicht altijd kan komen, zonne-energie opwekken? Met dat idee werd in januari een eerste test-satelliet van de technische universiteit Caltech gelanceerd en ze hebben goed nieuws: het is ze gelukt.  De satelliet moest op zo'n 500 kilometer boven de aarde zonne-energie opvangen, dat omzetten in elektriciteit en het dan vervolgens als elektromagnetische straling weer verzenden. Waarom per se vanuit de ruimte: de opbrengst zou daar flink veel hoger moeten zijn, want last van het weer, of een dag- nachtritme heb je er niet.   Makkelijk is het hele project overigens niet. Eén van de vele uitdagingen: de panelen met zonnecellen moeten extreem licht en opvouwbaar zijn. Anders zouden ze niet in een raket passen, of kost het te veel brandstof om ze er te krijgen.   De onderzoekers hebben nu laten zien dat de testopstelling de lancering en reis goed heeft overleefd en dat het lukt om energie op te vangen en een beetje ervan, zonder al te veel verlies, heel precies te versturen naar ontvangers in de buurt en zelfs al naar een ontvanger op aarde.   Er zullen nog veel andere testen moeten volgen, onder andere om te kijken welke zonnecellen in deze situatie het beste werken. Naast het team van Caltech zijn ook Chinese onderzoekers en ruimtevaartorganisatie ESA aan het kijken of en hoe deze techniek een toekomst heeft. Lees hier meer: In a First, Caltech's Space Solar Power Demonstrator Wirelessly Transmits Power in Space. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Naar de behoeftes van planten luisteren met slimme sensoren, of een bioptnaald geïnspireerd door de angel van een wesp: het zijn twee voorbeelden van projecten die uit het samenwerkingsverband van de vier technische universiteiten van Nederland zijn gekomen.  We horen van Berend de Klerk hoe het er nu voor staat met zijn plantensensor die luistert naar hoe het met gewassen gaat (waar hij inmiddels vanuit TU Delft spin-off Plense Technologies aan werkt) en hoe ver Aimée Sakes van de TU Delft is met het ontwikkelen van haar flexibele naald. Deze week worden binnen het 4TU High Tech for a Sustainable Future-programma van onze vier technische universiteiten de resultaten van de eerste ronde gepresenteerd en nieuwe onderzoeken geïntroduceerd. Lees hier meer: Talentvolle wetenschappers centraal op HTSF Crossover Event.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Kan het zo zijn dat niet wij moderne mensen, maar een andere mensachtige met veel kleinere hersenen de eerste ter wereld was die aan begrafenissen, het maken van werktuigen en kunst deed? Daarover wordt - naar aanleiding van nieuw onderzoek - nu druk gediscussieerd onder archeologen. We bespreken het met onderzoeker Gerrit Dusseldorp van de Universiteit Leiden. Hij kent de groep onderzoekers, is onder de indruk van wat ze hebben gevonden, maar is ook sceptisch over wat de ontdekkingen zeggen over Homo naledi: de menssoort die zo'n 300.000 jaar geleden tegelijk met de moderne mens in Zuid-Afrika rondliep.  Dusseldorp schreef eerder deze paper: Constraining the Likely Technological Niches of Late Middle Pleistocene Hominins with Homo naledi as Case Study, als reactie op een uitdaging van onderzoeker Lee Berger om te verwerpen dat Homo naledi op ons voorliep. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Engelse en Canadese onderzoekers hebben DNA-bewijs gevonden van meer dan 180 dier- en plantensoorten in de filters van twee systemen die bedoeld zijn om de luchtkwaliteit te monitoren.  Al die tijd zat het er gewoon al: eDNA-data van vogels, bijen, teken, bomen, schimmels, insecten, planten en zoogdieren. Als bijproduct.   Volgens het laatste Living Planet Report van het WNF is de wereldwijde omvang van populaties gewervelde dieren alleen al, in de afgelopen vijftig jaar afgenomen met 69 procent. 69 procent! En die lijn zet door. Ook bij insecten wordt een verontrustende afname gezien.  Een systeem dat op ongekende schaal in realtime wereldwijd de biodiversiteit in de gaten kan houden zou een enorm belangrijke aanwinst zijn voor onderzoek. Niet alleen levert het data op over de stand van de biodiversiteit op dit moment, waarschijnlijk zijn er meerdere meetsystemen waarin deze data al een hele lange tijd verzameld wordt.   Het met zorg verzamelen en analyseren van al deze data wordt nog een aardig klusje, waarbij goed samengewerkt moet worden tussen landen, maar het grote voordeel is: voor het meten zelf hoeft er niets nieuws te gebeuren. Lees hier meer over het onderzoek: Scientists discover air quality monitoring stations are collecting urgently needed biodiversity data.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Vandaag ontmoeten chef-koks en wetenschappers elkaar op Texel om het te hebben over vis. Met als doel: betere keuzes maken in welke vis er wanneer op ons bord terechtkomt.  In deze audio hoor je onderzoeker Kees Camphuysen van het NIOZ. Meer over World Ocean Day in Nederland vind je hier: NIOZ celebrates World Oceans Day 2023.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Om eten en hun nestgenoten te vinden moeten woestijnmieren gigantische afstanden tot wel 2 kilometer afleggen door barre omstandigheden. En als het ze dan lukt om in die uitgestrekte brandende zandmassa iets van eten te vinden, dan staan ze voor een nog veel grotere uitdaging: het terugvinden van het nest.  Eén specifieke miersoort, die leeft in de zoutvelden van Tunesië, trok de aandacht van onderzoekers vanwege zijn indrukwekkende navigatie skills. Deze mier past verschillende tactieken toe om in extreme omstandigheden snel de weg terug te vinden naar het nest. Een intern kompas dat de zon gebruikt helpt ze samen met een interne stappenteller bepalen waar ze zijn. Wat ze ook hebben ontwikkeld is de vaardigheid om elementen in het landschap te gebruiken om hun weg terug te vinden.   Maar wat als die er niet zijn? Het viel op dat de nesten van deze mieren, wanneer er geen begroeiing of heuveltjes in de buurt zijn, bij de ingang een verhoging hebben. Haalden de onderzoekers die verhoging weg, dan vonden veel mieren, die met GPS werden gevolgd, de ingang niet meer terug. Ook gingen de bewoners van het nest als een gek aan de slag om de berg te herstellen. Maar plaatsten de onderzoekers een element als een klein zwart cilindertje in de buurt van de weggehaalde verhoging, dan bouwden de mieren hem niet terug.   Hoe in het nest wordt bepaald dat er snel gebouwd moet worden is nog een raadsel. Wellicht merken de nestbewoners dat er minder mieren terugkomen en is dat de cue om aan de slag te gaan. Lees hier meer over het onderzoek: Desert ant increase the visibility of their nest entrances in the absence of landmarks.See omnystudio.com/listener for privacy information.

In hoeverre heeft licht invloed op de ontwikkeling van het brein van te vroeg geboren baby's? Met die vraag gaan ze in het UMC Utrecht aan de slag.   Te vroeg geboren baby’s zijn enorm kwetsbaar. Ze lopen onder andere het risico een ontwikkelingsachterstand op te lopen. Elk voordeel dat artsen ze kunnen geven is dus van levensbelang.   In de baarmoeder heerst een duidelijk dag-nachtritme, maar op een neonatale afdeling is dat soms anders. Onderzoeker Jeroen Dudink is ervan overtuigd dat het aanbieden van een dag-nachtritme erg belangrijk kan zijn voor te vroeg geboren baby's.   Maar dit moet wel eerst onderzocht worden en dus is nu samen met het LUMC een onderzoek opgezet waarin de invloed van daglicht op de hersenontwikkeling van te vroeg geboren baby’s bestudeerd zal worden.   De neonatale intensive care ziet er in beide ziekenhuizen anders uit. In Leiden staan bijna alle bedden bijvoorbeeld bij het raam. Maakt dat verschil? En hoe werken die effecten door op de langere termijn?  De onderzoekers gaan onder andere slaap, groei, het immuunsysteem en de ontwikkeling van het dag-nachtritme ritme van de baby's in de gaten houden. Ze nemen ook het soort licht waaraan ze worden blootgesteld mee in hun onderzoek. Uiteindelijk hopen ze zo te kunnen bepalen wat de beste lichtomstandigheden voor deze baby's zijn. Lees hier meer over het onderzoek:  Onderzoek naar de invloed van licht op babybrein.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Voor het eerst hebben onderzoekers laten zien hoe een extreem koude leefomgeving kan zorgen voor het ontstaan van socialer gedrag.  Voor het onderzoek werden langoer-apen en neusapen bestudeerd. Deze soorten vind je in uiteenlopende leefgebieden. Van tropische regenwouden tot met sneeuw bedekte bergketens. Hoe hebben deze soorten zich aangepast aan die koudere omstandigheden?   Om het antwoord op deze vraag te vinden werd naar een heleboel verschillende dingen gekeken. Ecologische data, geologische, fossielen, gedrag en genen. Zo zagen de onderzoekers dat de aapsoorten die in de koudere gebieden leven complexere sociale groepen hebben. Fysiek gezien hebben deze dieren een aangepast metabolisme en aangepaste hormoonhuishouding.   En tussen dat sociale gedrag en die lichamelijke aanpassingen zit vermoedelijk een link. Efficiëntere hormonale paadjes zouden een invloed kunnen hebben op verlengde zorg aan jongen, wat weer kan zorgen voor meer borstvoeding, wat er weer voor kan zorgen dat meer jongen het redden. Ook de band tussen individuen in de groep is sterker dan bij de apen in de tropen. En er is meer tolerantie tussen mannetjes, wat een andere sociale structuur mogelijk maakt.   De onderzoekers willen de invloed van leefomgeving op sociaal gedrag ook bij andere primaten onderzoeken, waaronder de mens. Uiteindelijk hopen ze dat het ons inzichten geeft in hoe sociaal gedrag in verschillende diersoorten zou kunnen veranderen als het klimaat om ons heen verandert. Lees hier mee over het onderzoek: New study shows how adaptations to living in a cold climate promoted social evolution.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Zo'n 400 miljoen jaar geleden verplaatsen de eerste dieren zich van het water naar het land. Er was genoeg te eten voor ze, alleen was er één probleem: zonder tong en zonder water ging slikken nogal moeilijk.  Inmiddels kan de tong gigantisch veel en komt hij in vele vormen voor. Een giraf kan z'n tong bijna een halve meter uitrekken om blaadjes te pakken. Vleermuizen gebruiken hem voor echolocatie. Een slang gebruikt z'n tong als neus en kan er prooi mee volgen zonder zicht nodig te hebben. Een kameleon kan z'n tong uit zijn mond laten schieten met 5 meter per seconde. En de kolibrie heeft een hele geavanceerde die nectar uit bloemen kan pompen. Maar kijk je naar dieren die nu nog in het water leven, zoals vissen, dan hebben die helemaal geen tong zoals wij die kennen. Op z'n best een voorloper in de vorm van een botachtige structuur die hele andere bewegingen maakt. Wat is er tijdens de evolutie gebeurd om van die structuur naar de dikke gespierde lap in onze mond te komen waar we nu iets moeilijks mee kunnen als praten? In deze audio hoor je onderzoeker Sam Van Wassenbergh van de Universiteit van Antwerpen. Lees nog veel meer over de evolutie van de tong in het artikel van Science: How the tongue shaped life on earth.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Astronomen van de Universiteit van Florida denken - op basis van de nieuwste gegevens van twee ruimtetelescopen – dat een derde van de meest voorkomende planeten in ons Melkwegstelsel weleens leven zou kunnen bevatten.   Ons eigen zon is behoorlijk uniek in het Melkwegstelsel. De meest voorkomende sterren zijn een stuk kleiner - niet meer dan de helft van de massa van onze zon - en kouder. Om die kleinere koudere sterren - die rode dwergsterren worden genoemd - draaien in ons heelal miljarden planeten.  Nou is het zo dat - om leven te kunnen herbergen - planeten in het geval van deze sterren niet te ver weg moeten staan. Dan wordt er niet genoeg warmte opgevangen. Maar staan ze te dichtbij, dan kunnen ze weer last krijgen van extreme getijdenkrachten. Daarbij speelt de vorm van de baan een rol. Is deze niet rond maar meer ovaal, dan vervormt de planeet zo erg tijdens deze onregelmatige baan met wisselende zwaartekracht, dat hij heel heet wordt.   Uit een nieuwe analyse van data van ruimtetelescopen Kepler en Gaia zou volgens onderzoekers nu blijken dat twee derde van de planeten in ons Melkwegstelsel die om deze dwergsterren bewegen zo dichtbij staat dat ze geroosterd worden en leven er niet mogelijk moet zijn. Maar een derde van de planeten zou precies in een goede baan en op de goede afstand van de ster moeten zitten om vloeibaar water - en mogelijk ook leven - vast te kunnen houden. Hoeveel planeten dat dan zijn? Mogelijk honderden miljoenen. Lees hier meer over het onderzoek: One-third of galaxy’s most common planets could be in habitable zone. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Een maagverkleining leidt volgens nieuw onderzoek niet alleen tot gewichtsverlies, maar de ingreep heeft ook een positief effect op de prestaties van de hersenen. Een half jaar na de operatie scoorde 45 procent van de 146 deelnemers meer dan 20 procent beter op cognitieve testen. En die verbetering zette door als op een later moment weer werd getest. Ook kregen de deelnemers na de operatie een minder hoge bloeddruk, minder diabetes, lager cholesterol, minder depressieve symptomen en ging hun medicijngebruik omlaag. Zelfstandig afvallen (zonder maagverkleining) heeft waarschijnlijk een vergelijkbaar effect.  Waardoor het komt dat gewichtsverlies leidt tot beter functionerende hersenen is nog niet helemaal duidelijk, maar de onderzoekers hebben hier wel ideeën over. In deze audio hoor je daar hoogleraar anatomie Amanda Kiliaan over, één van de onderzoekers. Debby Vreeken, ook onderzoeker bij het Radboudumc, promoveert 15 juni op dit onderwerp. Natuurlijk is een maagverkleining nog steeds een flinke ingreep mét risico's. Raadpleeg voor meer informatie altijd eerst je eigen (huis)arts.  Lees hier meer over het onderzoek, dat werd uitgevoerd door het Radboudumc, het Rijnstate en TNO Leiden: Hersenen werken beter na maagverkleining.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Zo’n 1,5 miljoen Nederlanders hebben last van artrose. Nu zou uit onderzoek blijken dat een eeuwenoud plantenextract dat gebruikt wordt tegen jicht mogelijk ook effectief is tegen artrose. In deze audio hoor je Michelle Heijman, onderzoeker bij de Sint Maartenskliniek. Lees hier meer over het onderzoek: Eeuwenoud en goedkoop medicijn veelbelovend voor toekomst artrosepatiënten. De paper vind je hier: Association of Low-Dose Colchicine With Incidence of Knee and Hip Replacements. Meer over artrose lees je daar ook, of kijk op deze webpagina van ReumaNederland. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Als je erover nadenkt zijn zoogdieren best een beetje vreemd. Lang geleden ruilden we beschermende platen en schubben in voor een pluizig laagje haar. Of in ons geval: hier en daar een plukje.   De enige uitzondering: het gordeldier. Tenminste, dat dachten we. Uit een nieuw onderzoek blijkt dat er nog een zoogdier bestaat dat nog steeds gebruikmaakt van platen: de Afrikaanse stekelmuis. De ontdekking werd gedaan toen in het Florida Museum of Natural History een CT-scan van één van deze muizen werd gemaakt. De staart zag er uitzonderlijk donker uit het beeld.  Dat bleek geen conserveringsprobleem of een foutje te zijn, maar bewijs voor osteo-dermen in de staart: botplaatjes. Eén keer eerder werden ze bij deze muis gezien. In 1975, door de Duitse bioloog Jochen Niethammer. Maar met die ontdekking gebeurde weinig. In 2012 zagen andere onderzoekers hoe dit diertje beschadigd weefsel volledig kan laten herstellen, zonder littekens. Iets wat niet ongewoon is onder reptielen, maar wel onder zoogdieren.   Om die reden wordt er nu veel onderzoek gedaan naar de genetische achtergrond van dit regeneratieve trucje. En één van de wetenschappers die hiernaar kijkt, zat toevallig aan de overkant van de gang, toen de CT-scan werd gemaakt. Hij bevestigde dat de op de scan gevonden plaatjes lijken op die van gordeldieren, maar waarschijnlijk onafhankelijk zijn geëvolueerd.   Maar waarom heeft deze muis dit? Het was al bekend dat stekelmuizen heel snel hun staart verliezen. Waarom dan zoveel moeite doen om een beschermende laag te maken? Anders dan sommige hagedissen groeit het grootste gedeelte van de staart bij stekelmuizen niet terug.   Wat ze denken is dat dit laagje ervoor zorgt dat - wanneer de muis bij de staart gegrepen wordt - de tanden van de aanvaller alleen de buitenste laag van de staart te pakken kunnen krijgen en de muis zich - met restje staart en al - sneller uit de voeten kan maken.   Lees hier meer over het onderzoek: Move over, armadillos. There’s a new bone-plated mammal in town.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Wie twintig jaar geleden gedoken of gesnorkeld heeft op plekken als het Great Barrier Reef en dat nu weer zou doen zou meteen de enorme verschillen zien. Het gaat slecht met koraalriffen wereldwijd. Ze verbleken, veel soorten kunnen moeilijk omgaan met de huidige opwarming en verzuring van de oceanen en op sommige plekken zijn de riffen te erg beschadigd geraakt - door ons - om zelf te herstellen.   Overal ter wereld werken wetenschappers dan ook aan het behouden en herstellen van koraal. Onderzoekers uit de VS hebben hun aandacht gericht op de relatie tussen koraal en de algen waarmee ze samenleven. Deze algen leven in de cellen van het koraal, waar ze de energie van de zon omzetten in eten. Een deel van die voedingsstoffen, geven ze terug aan het koraal.    In een nieuw onderzoek laten ze zien wat er helemaal aan het begin van die samenwerking gebeurt. Het koraal laat bij de mond een eiwit los - genaamd LePin - dat bindt aan vriendelijke algen die voorbijkomen. De algen worden dus als het ware gelabeld, om vervolgens opgenomen te worden.  Nu ze dit weten hopen de onderzoekers het mechanisme te kunnen gebruiken om koraal in nood te helpen. Niet alle koraalsoorten zijn goed gebleken in het opnemen van algen die goed tegen hitte en verzuring kunnen, terwijl deze algen er in andere soorten voor zorgen dat ze de huidige omstandigheden beter aankunnen.   Mogelijk kunnen kwetsbare koraalsoorten zo worden aangepast dat deze algen wél goed herkent, gelabeld en opgenomen worden.  Lees hier meer over het onderzoek: Corals mark friendly algae for ingestion—revealing possible conservation target.See omnystudio.com/listener for privacy information.

De James Webb ruimtetelescoop heeft tijdens het bestuderen van Enceladus - één van de meer dan 80 manen van Saturnus - een enorme wolk van waterdamp gespot.  De pluim is de grootste die daar ooit gezien is en bevat mogelijk de chemische ingrediënten die nodig zijn voor leven. De pluimen van waterdamp die ontsnappen vanonder het ijzige oppervlakte van de maan waren eerder gezien en de samenstelling ervan is ook al bestudeerd, maar nu lijkt het erop dat het materiaal veel verder de ruimte in gespoten kan worden dan eerder werd gedacht. Meerdere keren de grootte van de planeet in afstand.   In 2005 vloog NASA's ruimtevoertuig Cassini al meerdere keren door de pluimen. Zo werd al ontdekt dat er methaan, koolstofdioxide en ammoniak in de wolken zat. Ook werden er silica-deeltjes gedetecteerd, die mogelijk van de oceaanbodem van de maan omhoog waren gekomen. Toch kon Cassini van dichtbij niet zien wat Webb nu van een afstandje en binnen 4,5 minuut wel heeft gezien: de koude waterige dampen die tot diep in de ruimte reiken.   Een paper die nog in de maak is zal in detail ingaan op hoeveel water er precies in de pluim zit en wat de temperatuur van de damp is. Nou zit er in de ijzige deeltjes die in 2005 werden gedetecteerd ten opzichte van de nu gespotte waterdamp waarschijnlijk wel een veel hogere concentratie organisch materiaal. Of in de enorme pluim ook tekenen van leven gevonden worden, is dus nog maar de vraag.   Maar volgens de onderzoekers zullen er genoeg nieuwe ontdekkingen over Enceladus in de paper staan om ons over te verbazen. Ook is al bekend dat de maan in een volgende observatieronde weer bestudeerd zal worden, zes keer langer dan nu is gebeurd. En er wordt ook al gesproken over een NASA-missie naar de maan zelf.  Lees hier meer: JWST spots biggest water plume yet spewing from a moon of Saturn.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Of het nou komt door politieke voorkeur, het wel of niet vertrouwen hebben in de wetenschap, of iets als religieuze- of sociale overtuigingen: we lijken steeds vaker lijnrecht tegenover elkaar te staan.   Een team van Britse psychologen heeft nu gekeken wat bepaalt of iemand zich in kan leven en kan begrijpen wat een ander denkt. Ze bestudeerden hiervoor een groep van 4000 mensen. Van deze mensen verzamelden ze gegevens over onder andere leeftijd, politieke voorkeur, opleiding, sociaaleconomische status en geslacht.   Vervolgens lieten ze de proefpersonen een ‘mindreading test’ doen. Deze test werd in 2021 door dezelfde groep onderzoekers ontwikkelt en bestaat vooral uit stellingen waarmee bepaald wordt of een persoon zich goed kan inleven in wat iemand anders denkt. Nou kun je bij deze methode wel enige vraagtekens zetten, onder andere dat de uitkomst een gemiddelde betreft en je ervan uit moet gaan dat mensen eerlijke antwoorden geven. Toch was het wel interessant wat eruit kwam.   Politieke voorkeur had geen effect op het inlevingsvermogen van de deelnemers, maar opleiding en geslacht wel. Vrouw zijn en hoogopgeleid zijn waren de sterkste bepalers voor het goed kunnen lezen van anderen. Leeftijd speelde alleen een rol als iemand op leeftijd was. Ouderen bleken ook iets minder goede social skills te hebben.  Volgens de onderzoekers geeft dit ons belangrijke informatie over waarom we elkaar soms niet meer begrijpen en wat we daaraan kunnen doen. Politieke voorkeur is volgens hun daarin een niet bestaande barrière. En al kunnen we moeilijk allemaal vrouw worden, opleiding is zeker iets waaraan we meer zouden kunnen doen. Lees hier meer over het onderzoek: Gender trumps politics in determining people’s ability to read others’ minds.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Wil je zo lang mogelijk een goed geheugen houden, dan moet je vooral blijven rennen als je ouder wordt, zou blijken uit een nieuw onderzoek waarin muizen wel of geen loopradje in hun kooi hadden.  Er was eerder al gezien dat muizen die veel bewegen - ten opzichte van muizen die minder of niet bewegen - meer neuronen hebben in bepaalde gebieden van de hersenen. Ook was al bekend dat muizen die bewegen een beter geheugen hebben. Maar hoe zit dat nou precies in de hersenen?  Onderzoeker Henriette van Praag van de Florida Atlantic University vertelt hoe ze die neuronen en hersengebieden die een belangrijke rol spelen bij geheugen precies hebben bestudeerd en wat ze voor verschil zagen tussen actieve ouder wordende muizen en inactieve ouder wordende muizen.  Mocht je overigens niet in het bezig zijn van een looprad op mensengrootte, of is hardlopen om wat voor reden dan ook niet jouw sport, onthoudt dan gewoon: blijven bewegen als je ouder wordt. Zo blijven jij en je oude neuronen toch nog een beetje jong. Lees hier meer over het onderzoek: Running throughout middle age keeps ‘old’ adult-born neurons ‘wired’.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Je zou denken dat de moderne mens - vergeleken met onze verre voorouders - een stuk beter is in gezond blijven. Toch wordt er de laatste tijd juist naar Neanderthalers gekeken als het gaat om onze toekomstige gezondheid.  Zoals in een onderzoek van eerder deze maand, waarin Harvard-wetenschappers niet alleen het genoom van honderdduizend jaar oude micro-organismen in elkaar wisten te puzzelen die afkomstig waren uit Neanderthaler-tandplak, maar er ook nog in slaagden oeroude moleculen uit die tijd tot leven te brengen in het lab. Allemaal in de hoop dat het ons nieuwe medicijnen, zoals antibiotica kan brengen.  Iets vergelijkbaars werd vorig jaar al gedaan door onderzoekers uit de VS. Zij vonden stukjes genetische code in Neanderthaler-DNA die bacteriedodende eiwitten maakten. Ook zij maakten het vervolgens in het lab na en testten het zelfs in muizen.  Terwijl wij dus straks mogelijk onze voorouders mogen bedanken voor nieuwe middelen tegen ziektes en infecties, is het andersom een ander verhaal. Eerder dit jaar bleek uit onderzoek van het Erasmus MC dat Neanderthalers niet bestand waren tegen infecties afkomstig van Homo sapiens, met wie zij ongeveer 20.000 jaar een leefgebied deelden. Het zou een mogelijke verklaring zijn voor waarom de Neanderthalers zijn uitgestorven.See omnystudio.com/listener for privacy information.

In 2019 ontdekte een team van Engelse onderzoekers dat een zeldzame mutatie in het FAAH-OUT gen er - samen met een minder zeldzame mutatie in het FAAH-gen - bij een vrouw in Schotland voor zorgt dat ze vrijwel nooit pijn ervaart, zelfs niet bij operaties. Ook voelt ze vrijwel geen angst.   In een nieuw onderzoek zijn ze nu gaan kijken hoe de biologie hierachter precies in elkaar steekt. De hoop is dat het leidt tot nieuwe pijnbehandelingen en belangrijke informatie over wondherstel.  Ze zagen onder andere dat het FAAH-OUT-gen - waarvan ooit werd gedacht dat het geen functie heeft - de expressie van het FAAH-gen sterk beïnvloedt. Bij Jo Cameron, de Schotse vrouw die geen pijn voelt, zorgen mutaties ervoor dat FAAH minder sterk aanstaat. Daardoor wordt er minder van bepaalde eiwitten aangemaakt. En FAAH is weer gelinkt aan het mechanisme dat betrokken is bij pijn, stemming en geheugen.  Terwijl de mutaties er bij Jo Cameron voor zorgen dat FAAH wordt afgeremd, zagen ze in hun studie ook nog bijna 800 genen die juist sterker aanstonden en 348 anderen die juist uitstonden. Sommige van deze afwijkingen troffen moleculaire paden die in verband staan met wondheling. Ook een gen dat gelinkt is aan stemmingsregulatie en eentje die van invloed is op pijnstillende stofjes in het lichaam gedroegen zich anders.   De onderzoekers zien hun ontdekkingen als een belangrijke stap richting het volledig in kaart brengen van de moleculaire paden die worden beïnvloed door FAAH-OUT, maar het is zeker niet de laatste die nodig is voordat het nieuwe behandelingen of medicijnen mogelijk maakt. Lees hier meer over het onderzoek: Study reveals unique molecular machinery of woman who can’t feel pain. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Een flinke Europese subsidie is toegekend aan het maken van piepkleine chemische gereedschappen waarmee hele kleine veranderingen op de eiwitten in onze cellen gemeten kunnen worden. En dat priegelige klusje gebeurt in een Nederlands lab.  In deze audio hoor je chemicus Gerbrand van der Heden van Noort van het Leids Universitair Medisch Centrum. Lees hier meer over de subsidie en het onderzoek: ERC-subsidie voor onderzoek naar eiwitmodificaties in lichaamscellen. Het covid-onderzoek waaraan hij een belangrijke bijdrage leverde vind je hier: Papain-like protease regulates SARS-CoV-2 viral spread and innate immunity. Een recent voorbeeld van onderzoek door zijn groep naar de link tussen ADPribose en Ubiquitine in de context van Legionella vind je hier: Arginine ADP-Ribosylation: Chemical Synthesis of Post-Translationally Modified Ubiquitin Proteins. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Het lab zelf noemt het een giant leap forward in het draadloos monitoren van diepliggend weefsel. De onderzoekers ontwierpen namelijk een draadloos echo-apparaatje dat als patch gedragen kan worden en dat meet terwijl iemand gewoon vrijuit beweegt.  Het materiaal van de draagbare sensor, ongeveer zo groot is als een luciferdoosje, is zacht, waardoor het meebeweegt met de drager. Het kan meer dan 16 centimeter diep meten en kan zeker 12 uur achter elkaar informatie verzamelen over iemands bloedruk, hartslag, stijfheid van de bloedvaten en andere fysiologische signalen.  Deze gegevens stuurt het apparaatje allemaal draadloos door en - dit was één van de lastigste dingen om voor elkaar te krijgen - het lukt zelfs om goed te meten terwijl iemand flink beweegt. Daarvoor moesten slimme algoritmes worden ontwikkeld waarmee het nog steeds lukt om tussen al dat bewegend weefsel het juiste signaal in de gaten te houden.   De belangrijkste toepassingen zullen volgens de onderzoekers onder andere liggen binnen de hartbewaking. Zowel in rust als tijdens beweging. Maar ook gezonde mensen zouden er wat aan kunnen hebben. Het apparaatje zou in dat geval belangrijke informatie kunnen geven tijdens het sporten, zodat de intensiteit van trainingen nog beter aansluit bij wat iemands lichaam nodig heeft en aankan. Lees hier meer over het onderzoek: A giant leap forward in wireless ultrasound monitoring for subjects in motion.See omnystudio.com/listener for privacy information.

In twee jaar tijd hebben wetenschappers in Zuidoost-Azië 380 nieuwe dier- en plantensoorten ontdekt. Dat staat vandaag in een rapport van het WWF. Het gaat specifiek om nieuwe soorten in het stroomgebied van de Mekong, waarmee het totaal aantal nieuwe vaatplanten, vissen, amfibieën, reptielen, vogels en zoogdieren dat daar sinds 1997 is beschreven, nu op 3.389 staat. Tussen de nieuwe aanwinsten zit een agressieve hagedis die van kleur verandert als verdedigingsmechanisme, een vleermuis met muisoren en dikke duimen, een orchidee die lijkt op een muppet en een boomkikker die eruitziet alsof hij helemaal bedekt is met mos. Hans Beukeboom, adviseur voor Zuidoost-Azië bij het WNF, vertelt meer over het belang van het rapport en waarom we hier in Nederland ook aandacht aan moeten besteden. Lees hier meer over het rapport: Wetenschappers ontdekken 380 nieuwe soorten in Zuidoost-Azië.See omnystudio.com/listener for privacy information.

In de afgelopen vier jaar is het aantal mensen dat vegan is gaan eten - in Europa alleen al - verdubbeld. Omdat het dieet van een moeder van grote invloed is op de melk die zij produceert na een bevalling, waren er ongeruste geluiden over het effect van zo'n vegan dieet op de kwaliteit van de moedermelk.  Krijgen baby's dan nog wel genoeg goede stofjes binnen? Van sommigen is bekend dat je er minder van binnenkrijgt als je vegan eet. Dat zou bijvoorbeeld gelden voor carnitine, wat een belangrijke rol speelt in het metabolisme. Een tekort daaraan kan bij baby's zorgen voor een verstoorde bloedsuikerspiegel, maar ook voor hart- en hersenproblemen. Een tekort aan vitamine B2 kan bij baby's ook voor allerlei - onder andere neurologische - problemen zorgen. Daarom wordt soms gesuggereerd dat vegan moeders hun dieet moeten aanpassen als ze borstvoeding geven.   Onderzoekers van het Amsterdam UMC zochten uit of die tekorten er inderdaad waren en vonden dat een vegan dieet niet beïnvloedt hoeveel vitamine B2 en carnitine er in de moedermelk zit. In de moeders zelf was wel een effect te zien van het dieet op de concentraties van deze stofjes, maar dat werd niet teruggevonden in de melk.   Volgens de onderzoekers is dit zowel belangrijke informatie voor vegan moeders die zelf borstvoeding geven als voor de organisaties die donor melk inzamelen voor baby's die van hun eigen moeder geen melk kunnen krijgen.  Lees hier meer over het onderzoek: Vegan mothers' breastmilk contains two important nutrients, Amsterdam UMC study finds.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Hechtingen worden over het algemeen gebruikt om herstellend weefsel op de goede plek te houden tot de beschadiging hersteld is. MIT-onderzoekers hebben nu hechtdraad ontwikkeld dat nog veel meer kan dan alleen dat.  De inspiratie hiervoor komt uit de tijd van de Romeinen, toen hechtdraad van dierendarmen werd gebruikt. Dat bestaat nog steeds en heet catgut. Cat verwijst in dit geval overigens naar cattle en niet naar katten. Het materiaal komt meestal uit schapen, koeien en geiten.   De collageen draden die hiervan worden gemaakt lossen na zo'n 90 dagen vanzelf op. Er zijn inmiddels synthetisch alternatieven, toch wordt er bij inwendige wonden nog steeds wel gebruik gemaakt van de dierlijke variant.  Ook voor deze nieuwe hechtingen is teruggegrepen naar dierlijke materiaal, afkomstig van varkens in dit geval. Materiaal dat eerst helemaal schoon en celvrij is gemaakt en waar daarna een laagje hydrogel omheen is gedaan. In die hydrogel kunnen minuscule sensoren, medicijnen, of zelfs levende cellen die bepaalde moleculen vrijgeven worden gestopt.  Zo kan de hechtdraad zelf ontsteking detecteren en die ontsteking ook behandelen, zeggen de onderzoekers. Het materiaal is sterk en kan in het lichaam worden gebruikt. Dat maakt het volgens de onderzoekers erg geschikt voor heftige ingrepen, zoals bijvoorbeeld wanneer bij de ziekte van Crohn een deel van de darm verwijderd moet worden.   Het is een interessant project, toch kun je je afvragen of er niet gewoon meer tijd gestoken moet worden in een niet-dierlijke variant die hetzelfde kan.  Lees hier meer over het onderzoek: Engineers design sutures that can deliver drugs or sense inflammation.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Elk jaar gaan honderden mensen dood door het eten van giftige paddenstoelen. In 90 procent van die gevallen is het de groene knolamaniet die ze fataal wordt. Het is één van de giftigste paddenstoelen ter wereld. Niet zo gek dat hij bijnamen heeft gekregen als King Killer en Death Cap. Eeuwen geleden was al bekend hoe desastreus het binnenkrijgen van het gif van deze paddenstoel was.   Krijg je het binnen, dan kun je rekenen op: overgeven, stuiptrekkingen, ernstige leverschaden en in het ergste geval - dit overkwam vermoedelijk minstens twee Romeinse keizers - de dood.   Ondanks deze ver teruggaande reputatie als moordenaar was tot nu niet duidelijk hoe de paddenstoel precies zorgde voor deze aanslag op het lichaam. Maar toen onderzoekers recent achter een mogelijk tegengif kwamen, ontdekten ze ook gelijk meer over hoe het gif onze cellen binnenkomt.  Op zoek naar het antigif maakten de wetenschappers genetische aanpassingen in menselijke cellen in het lab om te kijken welke van deze aanpassingen zorgden dat de giftige chemische verbinding genaamd Alfa-amanitine zijn werk niet meer kon doen. Cellen die een bepaald eiwit niet hadden, bleken het te overleven.   Vervolgens is gekeken: welke stofjes zijn er bekend die de aanmaak van dit eiwit kunnen blokkeren in mensen? Ze kwamen uit bij een verfstofje dat nota bene door Kodak is ontwikkeld in de jaren 50 en dat sindsdien bij het maken van medische beelden wordt gebruikt. In een kleine dosis is het veilig voor mensen en in muizen (ja helaas in muizen) zorgde het snel toedienen ervan dat in plaats van 90 procent, 50 procent overleed aan een paddenstoelenvergiftiging.  Of dit ook echt straks als tegengif bij mensen gebruikt gaat worden is nog maar de vraag, maar deze methode voor het bepalen van tegengif is volgens veel onderzoekers sowieso veelbelovend.    Lees hier meer over het onderzoek: Deadly mushroom poison might now have an antidote - with help from CRISPR.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Probeer je in totaal 2,5 uur per week matig intensief in te spannen, zegt de Nederlandse beweegrichtlijn. En doe twee keer per week aan krachttraining. Bewegen is belangrijk voor onze gezondheid, zowel mentaal als fysiek, dat heeft onderzoek allang laten zien. Nu lijkt er ook bewijs te zijn gevonden dat beweging invloed heeft op de kans om te sterven aan griep of longontsteking.   Voor dit onderzoek is data bekeken van bijna 580.000 volwassenen die in de VS tussen 1998 en 2018 hebben meegedaan aan het National Health Interview Survey.  Deelnemers werd gedurende die periode van 20 jaar gevraagd bij te houden hoe vaak ze meer dan 10 minuten sporten in hun vrije tijd en hoe intensief ze dat deden. Hierbij werd zowel naar cardio- als krachttraining gevraagd. Ze zagen dat de helft van de respondenten de wekelijkse richtlijnen niet haalden. Een derde deed niet aan cardio en meer dan driekwart rapporteerde minder dan twee krachttrainingssessies per week.   Op zich al interessant, maar legden ze dit naast data over sterfte door griep of longontsteking, dan zagen ze nog iets: de mensen die zowel het cardio- als krachttrainingsadvies haalden, hadden bijna 50 procent minder kans om te overlijden aan griep of longontsteking.   Alleen het cardio doel halen verminderde het risico ook al. Deden mensen dat 10 tot 150 minuten per week, dat is zelfs minder dus dan de aanbevolen hoeveelheid, dan ging het risico al 21 procent omlaag. En hoe meer minuten cardio hoe verder dat risico omlaagging. Tenminste: tot aan de 600 minuten (dus 10 uur) per week. Dan neemt het risico niet verder meer af.   Wat krachttraining betreft zagen ze ook iets interessants: bij 7 sessies of meer per week nam het risico op overlijden aan griep of longontsteking juist toe. Te veel is dus ook niet goed, lijkt het.   Natuurlijk is dit een observatiestudie. Wat de implicaties beperkt maakt. Ook al hebben ze gecorrigeerd voor allerlei andere factoren die een van invloed zouden kunnen zijn op dat overlijdensrisico en is het een flinke groep: de data is nog altijd door de deelnemers zelf ingevuld en voor sommige dingen is moeilijk te corrigeren. Toch zou ik zeggen: een tandje erbij voor de zekerheid, kan voor de meeste mensen geen kwaad. Maar vergeet niet: te veel is ook weer niet goed. Lees hier meer over het onderzoek: Aerobic (“cardio”) exercise linked to significantly lower risk of flu or pneumonia death.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Als iemand een ernstige infectie heeft is het natuurlijk belangrijk om snel te achterhalen wat de oorzaak is. Maar met reguliere testen wordt die oorzaak lang niet altijd gevonden. En daar hebben onderzoekers van het LUMC nu iets op bedacht. Ze hebben een methode ontwikkeld waarmee naar het complete metagenoom van een sample wordt gekeken. Met een soort vangnet worden vervolgens de stukjes virus eruit gevist en die worden door software dan weer in elkaar gepuzzeld.  In deze audio hoor je klinisch viroloog Jutte de Vries en promovenda en moleculair bioloog Ellen Carbo van het Leids Universitair Medisch Centrum. Lees hier meer over het onderzoek: Via metagenoom ziekteverwekkende virussen detecteren van onbegrepen infecties.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Het lukt steeds beter om data op te slaan in synthetische DNA en het dan ook weer uit te lezen, maar hoe werkt het en waarom moeten we dit willen? Onderzoeker Tom de Greef van de TU Eindhoven werkt met zijn team op het moment vooral aan het uitleesgedeelte van de techniek. Hij vertelt over de laatste resultaten en legt uit wat de voordelen zijn van deze manier van data opslaan.  Lees hier meer over zijn laatste onderzoek: De toekomst van dataopslag schuilt in microbolletjes met DNA. Een ander interessant recent onderzoek op dit gebied: Toward highly effective loading of DNA in hydrogels for high-density and long-term information storage.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Net als vissen zijn haaien koudbloedig: hun lichaamstemperatuur is grotendeels afhankelijk van de temperatuur van hun omgeving. Best een uitdaging als je een groot roofdier bent dat regelmatig moet afdalen naar koude dieptes op zoek naar prooi.  De walvishaai behoudt warmte door heel groot te zijn, de witte haai heeft er een speciaal regulatiesysteem voor ontwikkeld bij de kieuwen, maar de geschulpte hamerhaai, die kan deze trucjes niet.   De haaisoort leeft in tropische kustgebieden waar het over het algemeen lekker warm is, maar duikt met enige regelmaat naar dieptes van bijna 1000 meter waar het soms maar 4 graden is. Hoe zorgt deze haai dan dat hij warm genoeg blijft om daar te kunnen jagen?   Dankzij een klein afbreekbaar implantaatje dat diepte, watertemperatuur, activiteit, beweging en lichaamstemperatuur in de haai meet, denken de onderzoekers nu het antwoord te weten. Ze zagen dat de haaien hun lichaamstemperatuur hoog wisten te houden, tot het moment waarop ze weer richting het warmere oppervlaktewater terug zwommen. Dan nam hij heel snel af.   Wat de onderzoekers denken is dat de haaien hun adem inhouden om in de diepte warm te blijven. Door hun mond en kieuwen te sluiten komen ze daar minder in aanraking met het koude water. De plotselinge afname van lichaamstemperatuur bij het weer omhoog zwemmen zou dan te danken zijn aan het moment waarop ze weer beginnen met ademhalen en er weer koud water door de kieuwen stroomt.   Er is wel meer onderzoek nodig om de ontdekking te bevestigen, maar als het inderdaad klopt zou het weleens een tactiek kunnen zijn die door veel meer zeedieren wordt gebruikt dan gedacht. Wat dan ook nog interessant is om te onderzoeken: hoe heeft het lichaam van deze haaien zich aangepast om het dalende zuurstofniveau in hun bloed tijdens het duiken aan te kunnen? Lees hier meer over het onderzoek: Hammerhead sharks are first fish found to ‘hold their breath’.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Hoe en hoe vaak je als ouder of verzorger tegen een baby kletst heeft impact op taalontwikkeling laten verschillende onderzoeken zien. Nu blijkt zelfs dat dit geklets invloed heeft op de hersenstructuur van een baby. Lees hier meer over het nieuwe onderzoek: Talking to babies may help shape brain structure, research finds. Het eerdere onderzoek (uit 2014) naar de invloed van pratende ouders op taalvaardigheid vind je hier: Talking to babies boosts their brain power, studies show. En het onderzoek naar depressiviteit bij moeders en taalvaardigheid vind je hier: Association of Postpartum Maternal Mood With Infant Speech Perception at 2 and 6.5 Months of Age. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Eén op de zes mensen krijgt te maken met onvruchtbaarheid. Naar schatting zorgde dat in 2010 voor zeker 48 miljoen stellen die zonder hulp geen kinderen konden krijgen.   Als wordt gekeken naar onvruchtbaarheid in mannen is in een groot deel van de gevallen niet bekend wat de oorzaak is. Wel suggereren recente onderzoeken dat het aantal spermacellen dat wordt geproduceerd en mogelijk ook de kwaliteit ervan terugloopt. Parallel aan deze dalende lijn, loopt een stijgende lijn. Eentje die laat zien dat overgewicht nog altijd toeneemt. Er zijn onderzoekers die verwachten dat 60 procent van de kinderen van vandaag obesitas zal hebben tegen de tijd dat ze 35 zijn.  Om die link beter te bestuderen hebben onderzoekers nu bij 268 kinderen en jongvolwassenen tussen de 2 en 18 jaar gekeken naar het volume van de zaadbal, hun gewicht, leeftijd, BMI en insuline resistentie. Ze zagen zo dat het volume van de zaadbal bij jongens met overgewicht en jongens die problemen hadden met hun insulineproductie lager was dan bij hun gezonde leeftijdsgenoten.   Het volume van de zaadbal heeft weer een link met zaadproductie. En een laag volume is volgens de onderzoekers slecht nieuws. Overgewicht bij kinderen heeft dus - naast de bekendere nadelen voor hun gezondheid - mogelijk ook nog eens effect op hun vruchtbaarheid op latere leeftijd. Ook om die reden zou het dus belangrijk zijn om al op jonge leeftijd overgewicht te voorkomen. Lees hier meer over het onderzoek: Overweight boys more likely to be infertile men.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Hoe we reageren op aanraking is - niet onverwachts - enorm afhankelijk van context. Wie raakt je aan, is de aanraking prettig en zit je er op dat moment op te wachten?   Nu hebben onderzoekers uit Zweden gekeken wat er met het hormoon oxytocine, ook wel het knuffelhormoon, gebeurt als de context van die aanraking wisselt en wat er op dat moment in de hersenen te zien is.   Het experiment zag er als volgt uit: een kleine groep vrouwelijke proefpersonen nam één voor één plaats in een fMRI-scanner. Vervolgens aaide of eerst de partner van de vrouw, of eerst een niet bedreigende onbekende, over haar arm. Ze kregen vooraf te horen door wie ze als eerst werden aangeraakt. Daarna wisselden deze mannen om en volgde dezelfde aanraking van de ander. Tijdens het experiment werden ook bloedmonsters afgenomen om de aanwezigheid van oxytocine te kunnen meten.   De onderzoekers waren benieuwd of het stofje veel sterker aanwezig zou zijn als de aanraking van de partner kwam. Dat was zo, maar alleen als de partner de eerste aanraking deed.  Werd de vrouw als eerst door haar partner aangeraakt, dan nam de hoeveelheid oxytocine toe, dan weer af, om vervolgens weer toe te nemen bij de aanraking van de onbekende. Als de onbekende de eerste aanraking deed, dan nam de hoeveelheid oxytocine niet toe. Werd ze vervolgens aangeraakt door haar partner, dan was er maar een hele lichte verhoging te zien. Niet alleen de context, maar ook wat er aan de aanraking voorafging, was dus van grote invloed.   De veranderingen in hoeveelheid oxytocine konden gelinkt worden aan hersenactiviteit in het deel van de hersenen dat helpt situaties te contextualiseren. Volgens de onderzoekers zijn de bevindingen onder andere interessant voor behandelingen waarbij synthetische oxytocine wordt gebruikt. Daarbij zou nog beter rekening gehouden moeten worden met de situatie waarin iemand dit krijgt toegediend. Lees hier meer over het onderzoek: The brain reacts differently to touch depending on context.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Tien keer feller dan een supernova en drie keer feller dan een ster die in een superzwaar zwart gat valt is de gigantische explosie die door astronomen is waargenomen in 2020 en die ze nu bekend hebben gemaakt.   De meeste supernova's (dat is wanneer een ster explodeert) zijn niet heel lang, meestal een paar maanden, zichtbaar. Deze explosie, die de naam AT2021lwx heeft gekregen, is op het moment al drie jaar bezig en hij wordt momenteel nog steeds gezien door een netwerk van telescopen. Hij vond 8 miljard lichtjaar van de aarde plaats, toen het universum ongeveer 6 miljard jaar oud was.  De oorzaak voor dit enorme spektakel is volgende de onderzoekers waarschijnlijk een gewelddadige confrontatie tussen een gaswolk wel duizend keer groter dan onze zon en een superzwaar zwart gat. Terwijl delen van de gaswolk worden opgeslokt trekken krachtige schokgolven door wat er van de wolk over is en de stoffige ring om het zwarte gat.   Dit soort gebeurtenissen is enorm zeldzaam en nooit eerder is iets zo heftig als dit gedetecteerd. Het verslaat een ontdekking van vorig jaar. Toen zagen astronomen een gammaflits die weliswaar feller was, maar die slechts een fractie van de tijd van deze explosie duurde. En dus kwam daarbij veel minder energie vrij en telt dit als de grootste kosmische explosie ooit gezien.  Lees hier meer over de ontdekking: Astronomers reveal the largest cosmic explosion ever seen.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Meren en sloten zijn belangrijke bronnen van methaanuitstoot. Kunnen we daar ook iets aan doen? Een promovendus van de Radboud Universiteit baggerde tussen de beestjes naar een oplossing. Onderzoeker Tom Nijman verdedigt op 26 mei zijn proefschrift: De methaan cyclus in ondiepe meren. Mocht je erbij willen zijn, dan kan dat. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Mitochondriën bevinden zich in bijna elke cel van ons lichaam. Het zijn de energiefabriekjes van onze cellen. De chemische processen die nodig zijn voor het maken van die energie kunnen ook verstoord raken. Dan is er sprake van een mitochondriële stoornis.  Deze ziektes kunnen ongeneeslijk zijn en baby's met sommige vormen kunnen er binnen dagen of zelfs uren na de geboorte al aan sterven. Deze problemen met mitochondriën worden door de moeder doorgegeven.   Om te voorkomen dat kinderen met mitochondriële aandoeningen worden geboren is daarom enige tijd terug een nieuwe vorm van IVF bedacht, waarbij naast het DNA van de ouders, ook een piepklein stukje van het DNA van een derde persoon wordt doorgegeven. Dat stukje moet alleen zorgen voor gezonde mitochondriën. Het is dus niet zo dat het kind drie ouders heeft of dat dit stukje DNA bijdraagt aan hoe het eruitziet.   In 2016 werd uit deze techniek de eerste baby geboren in de VS. Inmiddels zijn er meerdere baby's geboren met het DNA van drie mensen, waaronder in ieder geval één in Engeland. Maar er is nog weinig bekend over het succes van de behandelingen.   Of de baby's inderdaad met gezonde mitochondriën zijn geboren en of ze ook gezond blijven weten we dus nog niet. Lees hier meer: Baby born from three people's DNA in UK first.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Bijna 20 jaar lang hadden twee broers geen idee wat de oorzaak was van hun ziekte. Maar nu is het een Nederlandse arts en zijn team gelukt om dit medische raadsel op te lossen. Hoe ze dat deden? Met behulp van stamcellen en zebravissen.  In deze audio hoor je Stefan Barakat, klinisch geneticus in het Erasmus MC. Hij vertelt hoe ze er uiteindelijk achter zijn gekomen welke zeldzame aandoening deze twee broers hebben. Lees hier meer over het onderzoek: Zebravissen en stamcellen lossen medisch raadsel op.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Voor de energietransitie hebben we een heleboel nieuwe materialen nodig. Materialen die bijvoorbeeld nodig zijn voor zonnecellen en die uit hele dunne laagjes bestaan.  Om die laagjes, die duizend keer dunner zijn dan een menselijke haar, preciezer en sneller te kunnen maken, wordt er gewerkt aan een gloednieuwe Nederlandse faciliteit. In deze audio hoor je Anja Bieberle van DIFFER. Lees hier meer over het project: DIFFER ontwikkelt onderzoeksfaciliteit voor energietransitie.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Een flink deel van ons genoom bestaat uit regulerende onderdelen. Dat wil zeggen: elementen die aansturen welke genen in een cel wanneer -aan en uitgaan en in welke mate.   Een voorbeeld van zo'n regulerend onderdeel is een promotor: een stukje DNA dat voor het gen zit en dat het uitlezen van dat gen in gang kan zetten.   Soms zitten onderdelen van het aansturend mechanisme, zoals zo'n promotor, dus vlak bij het gen dat aangestuurd wordt. Andere onderdelen die een rol spelen bij genexpressie kunnen wel 2 miljoen gen-paren verder zitten. Een interactie met een gen kan dan behoorlijk uitdagend zijn. Daarom vormt het genoom zich in een 3D-structuur van allemaal lussen om dit makkelijker te maken.   Met een nieuwe techniek is het MIT-onderzoekers nu gelukt om de interacties in deze structuur met een 100 keer hogere resolutie in beeld te brengen dan voorheen. Daarmee zagen ze gelijk een heleboel interacties die niet eerder waren gezien. Ook konden ze bepalen dat sommige genen interactie hebben met tientallen verschillende regulerende onderdelen.  In onderzoek naar de genetische oorsprong van ziektes is het van groot belang om ook deze interacties te begrijpen. Ondanks dat met de techniek niet het hele genoom in één keer in beeld gebracht kan worden, hopen de onderzoekers dat ze hiermee wel een waardevol instrument hebben ontwikkeld, waarmee onderzoek naar hoe ziektes ontstaan en hoe ze te behandelen zijn weer vooruitgeholpen wordt. Lees hier meer over het onderzoek: An unprecedented view of gene regulation.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Start-up Rift werkt aan het verbranden van ijzerpoeder als duurzame energiebron en ze hebben goed nieuws: een eerste test om 500 huishoudens te verwarmen met de techniek is succesvol afgerond.  De techniek is volgens het team zo interessant omdat het CO2-neutraal kan en met veel lagere stikstofuitstoot dan bij fossiele brandstoffen. Ook kan de roest die overblijft na de verbranding weer worden omgezet naar ijzerbrandstof. Omdat er hele hoge temperaturen (tot 1800 graden) mee kunnen worden gehaald is het vooral veelbelovend voor de zware industrie. Tijdens de 40 uur waarin gedurende een half jaar is getest werd 5 ton minder CO2 en 66 procent minder stikstof uitgestoten dan normaal.  Rift heeft onder andere financiering ontvangen van Breakthrough Energy Fellows, opgericht door Bill Gates. Ook voor de volgende stappen is al geld binnengehaald. De eerste commerciële installaties moeten voor 2030 draaien, uiteindelijk willen ze 1 gigaton CO2 besparing per jaar gerealiseerd hebben in 2050. Dat is zeven keer de volledige Nederlandse uitstoot.  In deze audio hoor je Mark Verhagen, medeoprichter en CEO van Rift. Lees hier meer over de techniek: Rift: Iron Fuel Technology.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Paddenstoelen kunnen zichzelf koeler houden dan hun omgeving. Maar hoe reguleer je als schimmel je lichaamstemperatuur?   Met behulp van infrarood metingen konden onderzoekers zowel in het wild als in het lab de temperatuur van paddenstoelen, maar ook gist en gistachtigen bestuderen.   Ze zagen dat de oppervlaktetemperatuur van wilde paddenstoelen, afhankelijk van het soort, zo'n 1,4 tot 5,9 graden kouder was dan de lucht in de omgeving. In het lab waren schimmelkolonies zo'n 0,3 tot 1,9 graden kouder dan het medium waar ze in groeiden. Met de koudste temperaturen gemeten in het midden van de kolonie.   Testen in het lab met oesterzwammen lieten zien dat de koude temperaturen tijdens het hele groeiproces en in alle delen van de schimmel aanhielden. Maar hoe doen ze het nou? Eigenlijk raken ze hun warmte kwijt door iets te doen wat op zweten lijkt.   Kunnen we dan ook wat met deze kennis? Ja, menen de onderzoekers. Ze ontwikkelden een passief koelsysteem op basis van paddenstoelen dat de luchttemperatuur in een half afgesloten container 10 graden liet afkoelen in 25 minuten.   Wat het onderzoek ook laat zien volgens hen is dat als we de schimmelbiomassa van de aarde (zo'n 2 procent van de totale biomassa) niet beschermen, de temperatuur nog weleens een stuk verder op zou kunnen lopen. Lees hier meer over het onderzoek: The hypothermic nature of fungi. Of hier: Need to keep your picnic cool? Try mushrooms instead of dry ice.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Zit je in de zomer lekker nog even buiten en brandt er ergens een lamp of kaars dan duurt het vaak niet lang of er beginnen insecten op af te komen. Maar waarom die insecten dit doen, vaak in vrij hysterische vluchtpatronen, dat is al 2000 jaar een raadsel. Nu denken onderzoekers dat raadsel te hebben opgelost, dankzij het maken van een aantal high tech 3D-opnames. In een pre print verwerpen ze allereerst een aantal bestaande theorieën.   Gebruiken de insecten het licht om te navigeren? Nee. Dat konden ze zien aan hun positie ten opzichte van de lichtbron, die veranderde steeds. Komen ze af op de warmte dan? Ook niet. Want de lampen in de experimenten gaven amper warmte af. Worden ze verblind? Nee, want ze vliegen in patronen en niet blindelings. Proberen ze een weg uit het duister te vinden, alsof ze ontsnappen uit een donkere grot? Nee, zeggen de onderzoekers, dan zouden ze er wel recht op af vliegen.  Wat is het dan wel? Volgens de onderzoekers is aan de beelden te zien dat de insecten het licht gebruiken om hun lichaam rechtop te houden. In de natuur gebruiken ze daar de oplichtende hemel voor. Bij kunstlicht raken ze alleen in de war. Ze kunnen om de lichtbron heenvliegen en daardoor corrigeren ze steeds hun houding. Soms zo erg, bijvoorbeeld wanneer het licht van onder komt, dat ze ongecontroleerd vallen of botsen.   De theorie is niet nieuw, maar nooit eerder zo overtuigend beargumenteerd, reageert onderzoeker bij het Nederlands Instituut voor Ecologie Kamiel Spoelstra in de Volkskrant. De hoop is nu dat de resultaten kunnen helpen om kunstlicht te ontwikkelen dat een minder heftige impact op de rap afnemende insectenpopulaties heeft. De paper vind je hier: Why flying insects gather at artificial light.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Om te kunnen overleven is het vinden van innovatieve oplossingen voor problemen voor zowel mens als dier van groot belang. Maar wat maakt het ene dier nou innovatiever dan het ander?   Daar probeerden onderzoekers van de universiteit van Barcelona het antwoord op te vinden binnen een subgroep van de hoefdieren. Eentje waaronder dieren vallen die op hun tenen of het puntje van hun hoef lopen, zoals dromedarissen, paarden en geiten.   In de literatuur zijn al resultaten te vinden over aapsoorten. Die laten zien dat minder sociale dieren minder toegang verkrijgen tot eten, maar dat deze individuen sneller over hun angst voor nieuwe dingen heen zijn als ze een oplossing proberen te vinden dan hun socialere soortgenoten.   Zou dit bij hoefdieren hetzelfde zijn? Dat moest een experiment met honderdelf niet wilde dieren uitwijzen. 13 soorten deden mee. Allemaal moesten ze een deksel van een voor hun onbekende beker openkrijgen om bij hun favoriete voedsel te komen.   Vervolgens werd hun oplossingsvermogen naast eerder bepaalde factoren gelegd als angst voor nieuwe dingen, sociale rol in de groep en voedselvoorkeur. Zo konden ze zien dat de dieren die het minst lekker in de groep lagen en de dieren die het minst bang waren voor nieuwe dingen, het best waren in het openen van de beker.   Van alle diersoorten waren het vooral de dromedarissen en de geiten die enthousiast met de puzzel aan de slag gingen. Volgens de onderzoekers moeten we veel meer van dit soort onderzoeken naar het cognitief vermogen van andere soorten doen en worden dit soort dieren al te lang onterecht onderschat. Ondertussen ben ik wel benieuwd of het ook de minder sociale mensen zijn die de beste puzzelskills hebben. Lees hier meer over het onderzoek: Are the least social animals the most innovative?See omnystudio.com/listener for privacy information.

Onderzoeker Pasha van Bijlert zocht niet al te lang geleden nog uit wat de wandelsnelheid van T Rex moet zijn geweest. Inmiddels is hij terechtgekomen bij een ander dier: de emoe. Het voordeel van een bewegingsmodel maken voor een levend dier, is natuurlijk dat je achteraf kunt nagaan of het klopt. En als blijkt dat het model dat hij voor T Rex gebruikt heeft, ook voor een hedendaags goed dier werkt, dan zou dat kunnen betekenen dat het voor alle dieren zou werken, uitgestorven of niet. We bespreken ook waar zijn onderzoek nog meer bij kan helpen: meer leren over onze eigen spieren, efficiëntere robots bouwen en betere behandelingen in de diergeneeskunde.  Lees hier meer over het werk van Pasha van Bijlert, onderzoeker bij de Universiteit Utrecht en Naturalis. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Astronomen hebben met gebruik van de James Webb telescoop de rotsige exoplaneet GJ486b bestudeerd. De planeet, die zo'n 30 procent groter is dan de aarde, staat te dicht bij zijn ster om bewoonbaar te zijn. Met oppervlakte temperaturen van rond de 430 graden is het er net iets te warm voor ons.   En toch hebben onderzoekers in de buurt van de planeet sporen van waterdamp gedetecteerd. Als die waterdamp afkomstig is van de planeet, dan zou dat suggereren dat de planeet, ondanks die gigantisch hoge temperaturen, een atmosfeer heeft.   Eerder werd al wel waterdamp gevonden in de buurt van gassige exoplaneten, maar tot nu is er nooit eerder een atmosfeer rond een rotsige exoplaneet gevonden. Nou is het wel zo, zeggen de onderzoekers er meteen bij, dat de waterdamp ook van de ster kan komen en niet de planeet.   Er zijn meer observaties nodig, met andere instrumenten aan boord van de telescoop, om zeker te weten waar de waterdamp vandaan komt. Als er echt een atmosfeer is, dan zou die waarschijnlijk constant gevoed moeten worden met stoom uit het binnenste van de planeet.   Ook heeft de planeet een vaste dagkant en een vaste nachtkant. In een volgend onderzoek zal onder andere die dagkant worden bestudeerd. Hoe warm het warmste punt daar is en waar dat ten opzichte van de ster is, kan onder andere iets zeggen over hoe een mogelijke atmosfeer warmte circuleert.  Lees hier meer over de ontdekking: Webb Finds Water Vapor, But From a Rocky Planet or Its Star?See omnystudio.com/listener for privacy information.

Met een nieuwe methode lukt het onderzoekers beter en makkelijker om iemands biologische klok te bepalen. En dat kan ons helpen gezonder te leven. Sporten, eten en medicijngebruik zouden we veel meer moeten aanpassen aan onze individuele klokjes, is het idee. Iets als melatonine geeft een goed idee van iemands biologische klok, alleen is het meten daarvan veel gedoe. Door naar andere stofjes in het bloed te kijken zou het bepalen van die klok weleens veel makkelijker kunnen worden. In deze audio hoor je onderzoeker Roelof Hut van de Rijksuniversiteit Groningen. Lees hier meer over het onderzoek: New machine-learning method predicts body clock timing to improve sleep and health decisions. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Morgen vindt in Middelburg het jaarlijkse NWO wetenschapsfestival Expeditie Next plaats voor het hele gezin. We krijgen alvast een voorproefje in de vorm van een heuse dino-quiz.  Onderzoeker Pasha van Bijlert van de Universiteit Utrecht en Naturalis heeft een paar mooie stellingen voor ons. Feit of fabel: Alle dino's zijn uitgestorven. T Rex wandelde even snel als jij en ik. Alle dino's hadden veren. Triceratopsen ontwikkelden hun nekschild om zich te beschermen tegen T Rex.  T Rex wisselde elke twee jaar van tanden.  Lees hier meer over het festival: Expeditie Next. En hier meer over het werk van Pasha van Bijlert. Over zijn meest recente onderzoek hoor je meer in een volgend deel van deze uitzending. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Een nieuw AI-systeem kan de hersenactiviteit van iemand die luistert naar een verhaal, of iemand die zich een verhaal voorstelt, omzetten in een constante stroom van tekst. Anders dan bij veel andere systemen die hiervoor worden ontwikkeld, zijn geen implantaten nodig.  Hoe het nieuwe systeem werkt: terwijl proefpersonen naar uren aan podcasts luisterden, liggend in een fMRI-scanner, werd een algoritme getraind om de hersenactiviteit en de tekst in de podcast aan elkaar te linken. Vervolgens luisterden de proefpersonen naar een nieuwe podcast, of verzonnen ze een nieuw verhaal in hun hoofd en is geprobeerd om het algoritme te laten vertalen wat er in het hoofd van de proefpersonen gebeurde.   Het resultaat is niet een woord-voor-woord transcriptie van het verhaal, maar het komt in sommige gevallen al aardig in de buurt. Hoorde een proefpersoon in de podcast bijvoorbeeld de zin ‘I don’t have my driver’s license yet’, dan maakte het algoritme daar ‘She has not even started to learn to drive yet’, van. Ook bij het kijken van video's lukte het om sommige gebeurtenissen uit het hoofd van de proefpersonen te vissen.   Mocht je nu, net als veel mensen, denken: linke ontwikkeling dit. De onderzoekers benadrukken dat dit alleen mogelijk is als het algoritme uitvoerig was getraind met data van dezelfde proefpersoon. En dat zodra iemand opzettelijk niet meewerkte aan het uitlees-experiment, bijvoorbeeld door expres aan andere dingen te denken tijdens het luisteren naar een verhaal, de data niet te gebruiken waren.  Uiteindelijk hopen de onderzoekers patiënten met spraakproblemen te kunnen helpen om toch te kunnen communiceren, maar voor nu blijft het iets voor in het lab, omdat er uren in dure fMRI-scanners voor nodig zijn. Ze hopen dat het in de toekomst ook lukt met draagbare, simpelere scanners. Lees hier meer over het onderzoek: Brain activity decoder can reveal stories in people’s minds. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Een Afrikaanse vissoort maakt als enige gewervelde diersoort spermacellen zonder staart. Onderzoekers zoeken momenteel uit wat ze hier evolutionair gezien aan hebben en welke genen erbij betrokken zijn. Onder ander omdat er een interessante link zou zijn met slecht functionerende trilhaartjes in de mens.  Lees hier meer over het onderzoek: Shocking implications of electric fishes’ tailless sperm. Meer informatie over PCD vind je hier: Primaire Ciliaire Dyskinesie (PCD).See omnystudio.com/listener for privacy information.

Eén op de zeven adolescenten ontwikkelt, volgens cijfers van de WHO, mentale gezondheidsproblemen. Daaronder vallen bijvoorbeeld depressie, angststoornissen en ADHD. Onderzoekers hebben nu een proces ontdekt in de hersenen dat mogelijk verklaart wat er rond deze leeftijd gebeurt als deze gezondheidsproblemen ontstaan.   Ze vonden een patroon van hersenactiviteit specifiek in deze groep jongvolwassenen toen ze naar de data van 1750 veertienjarigen keken. Ze keken hierbij vooral naar hersenscans die waren gemaakt terwijl cognitieve taken werden uitgevoerd, met een focus op hersenverbindingen.   Ze zagen overeenkomsten tussen jongvolwassenen met mentale gezondheidsproblemen, los van het type stoornis, als ze keken naar deze hersenverbindingen. Met name die in de frontale kwab, het gedeelte van het brein dat betrokken is bij zelfcontrole en emotionele regulatie. Het sterkst waren de gevonden patronen bij dragers van het IGSF11-gen, dat ook in eerder onderzoek al eens was gelinkt aan deze ziektes.   Het is een gen dat een belangrijke rol speelt bij het snoeien van onnodige verbindingen in de hersenen. Omdat de frontale kwab op latere leeftijd pas klaar is met ontwikkelen, is het logisch dat problemen met het zo efficiënt mogelijk maken van het netwerk van hersenverbindingen in dat gebied zich uiten bij adolescenten en jongvolwassenen.   De onderzoekers hopen dat dankzij deze ontdekking onder andere eerder kan worden bepaald welke kinderen een groter risico lopen op het ontwikkelen van mentale gezondheidsproblemen.    Lees hier meer over het onderzoek: Problems with ‘pruning’ brain connections linked to adolescent mental health disorders.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Een nieuwe studie geeft een bijzonder kijkje in de samenstelling van de vloeibare kern van Mars. Het helpt onderzoekers beter te begrijpen hoe de planeet is ontstaan en gevormd.   In het onderzoek is door een groot internationaal team van wetenschappers voor het eerst vastgelegd hoe geluidsgolven door de kern van Mars bewegen. Een analyse van deze seismische golven die werden vastgelegd door NASA’s Marslander InSight en die ontstonden door een beving en een meteorietinslag, laat zien dat de vloeibare kern van Mars dichter en kleiner is dan eerder werd gedacht.   1780 tot 1810 kilometer om precies te zijn. Ook konden ze aantonen dat de samenstelling van de kern een ijzerlegering bevat met een fors aandeel zwavel en zuurstof.   De ontdekking was een combinatie van wachten op de juiste data, een beetje geluk en tientallen jaren hard werk door onderzoekers uit verschillende disciplines. De resultaten helpen bij het begrijpen van hoe het ontstaan van Mars verschilt van het ontstaan van de aarde.   Nieuwe theorieën over de condities waarin de planeet moet zijn ontstaan kunnen nu naast de eigenschappen van de kern worden gelegd om te kijken of ze kloppen.  Lees meer: Scientists detect seismic waves traveling through Martian core for the first time. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Als we het hebben over ons leeftijd, dan gaat het meestal om onze leeftijd in het aantal gevierde verjaardagen. Maar leefstijl en gezondheid kunnen ervoor zorgen dat een jong iemand een biologisch gezien ouder lichaam heeft en andersom.   Deze biologische leeftijd wordt bepaald door naar markers in ons DNA te kijken, die iets zeggen over, nou ja, de aftakeling van ons lichaam. Nu suggereert nieuw onderzoek dat stress hier een negatieve invloed op heeft, maar dat dit deels ook weer terug te draaien is.   In het onderzoek is gekeken naar het DNA van mensen die drie verschillende stressvolle ervaringen meemaakten. Ze zagen dat de biologische leeftijd van een kleine groep patiënten omhoogschoot na een acute heupoperatie, maar dat deze na een week weer herstelde.   Ze zagen de biologische leeftijd van vrouwelijke patiënten die in het ziekenhuis belandden met ernstige covid-klachten nadat ze naar huis mochten weer netjes terugzakken, maar dit zagen ze bij mannen die om dezelfde reden waren opgenomen niet meteen gebeuren.   Ook werd het DNA van meer dan 200 zwangere vrouwen onderzocht. Tijdens de zwangerschap nam de biologische leeftijd toe, maar zes weken na de bevalling was deze gemiddeld weer teruggezakt naar wat het voor aan het begin van de zwangerschap was.   De resultaten sluiten aan bij eerdere onderzoeken, waarin onder andere werd aangetoond dat grijze haren in sommige gevallen weer hun kleur terug kunnen krijgen, nadat iemand herstelt van een impactvolle gebeurtenis als een scheiding.   Ondanks dat enig herstel dus mogelijk is, waarschuwen onderzoekers die niet meewerkten aan deze studie dat de overall trend er niet door verandert. Toch hopen de onderzoekers van dit onderzoek dat het een opening geeft voor een mogelijke behandeling die de biologische leeftijd een extra duwtje omlaag kan geven.   Lees hier meer over het onderzoek: Stress makes us age faster but the effects can be reversed.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Het is een vreselijke ziekte: leukemie, of ook wel bloedkanker. Eentje die in verschillende vormen voorkomt, waardoor ook de overlevingskansen sterk verschillen. Sommige vormen zijn zeldzaam, zoals acute lymfatische leukemie. De diagnose voor deze vorm van de ziekte wordt in Nederland jaarlijks bij ongeveer 250 mensen gesteld en vaker bij kinderen dan bij volwassenen. Ook baby's kunnen deze ziekte hebben en voor hen hebben onderzoekers van het Prinses Máxima Centrum voor kinderoncologie nueen belangrijk internationaal onderzoek afgerond. We spreken onderzoeker Inge van der Sluis over een behandeling met een bestaand medicijn dat deze groep kwetsbare patiëntjes een veel grotere kans op genezing en herstel geeft. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Na nieuws van eerder deze maand dat het oppervlaktewater warmer is dan ooit, laat onderzoek nu ook zien dat 89 procent van de warmte die wordt vastgehouden in ons klimaatsysteem in de oceaan zit.  Met NIOZ-onderzoeker Femke de Jong bespreken we wat dit voor consequenties heeft en wat de link is met haar eigen onderzoek naar oceaancirculatie.  Lees hier meer over de warmterecords die de laatste tijd zijn gebroken en de warmteopslag in het klimaatsysteem: Recent, rapid ocean warming ahead of El Niño alarms scientists. Meer over het besproken onderzoek vind je hier: Heat stored in the Earth system 1960–2020: where does the energy go?See omnystudio.com/listener for privacy information.

Asociale mannetjes chimpansees eindigen hoger op de sociale ladder en krijgen meer nageslacht. Maar als deze persoonlijkheidstrek voor zoveel succes zorgt, waarom zijn alle mannetjes apen dan niet zo?  Uit onderzoek naar een groep chimpansees in het Gombe National Park in Tanzania blijkt dat er flink wat persoonlijkheidsverschillen onder de mannetjes bestaan. Nu blijkt dat dominant en asociaal gedrag loont, levert dat een evolutionaire puzzel op.  In een ander onderzoek is gekeken naar het maken van weloverwogen berekende keuzes. Iets wat alleen mensen doen toch? Of toch niet? Makaken laten in een experiment zien dat ze (weer eens) veel intelligenter zijn dan we dachten.  Lees hier meer over het onderzoek over brutale apen: If it pays to be a jerk, why isn’t everyone that way? En hier meer over de slimme makaken: Monkeys are smarter than we thought. Met veel meer info over het experiment in de paper: Computational complexity drives sustained deliberation. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Wetenschappers denken het mechanisme achter het grijs worden van haren te hebben ontdekt. De kennis zou volgens hun de basis kunnen zijn voor een behandeling die het proces terugdraait.  Niet iedereen krijgt grijze haren van het krijgen van grijze haren. Daarbij speelt ook cultuur en tijdsgeest een rol. Toch zijn er wereldwijd nog genoeg mensen die zo snel mogelijk met verf aan de slag gaan als hun eigen haarkleur langzaam plaatsmaakt voor grijstinten.   In nieuw onderzoek is bij muizen onderzocht wat er nou eigenlijk op celniveau gebeurt, als haren grijs worden. De resultaten suggereren dat stamcellen, die in jongere jaren kunnen bewegen tussen verschillende compartimenten van haarzakjes, klem komen te zitten als haar ouder wordt. Dat zorgt ervoor dat ze niet de juiste signaaltjes meer krijgen om te volgroeien en de eiwitten die nodig zijn om pigment te maken niet meer worden aangemaakt.  Ondanks dat het type stamcel dat hier is bestudeerd ook in mensen voorkomt, namelijk melanocyten: de cellen die het pigment in het haar en de huid maken en opslaan, is dit dus nog niet in mensen onderzocht. Toch hopen de onderzoekers met deze kennis een behandeling te kunnen ontwikkelen waarbij de vastgeraakte stamcellen weer losgemaakt kunnen worden.   Maar misschien zou het nog beter zijn als de grey hair don't care-movement die tijdens de kapperloze covid lockdowns een extra boost kreeg lekker wordt doorgezet. Want onze angst voor zichtbaar ouder worden is uiteindelijk een groter probleem, dan een paar grijze haren. Als je het mij vraagt. Lees hier meer over het onderzoek: Scientists may have discovered why hair turns grey.See omnystudio.com/listener for privacy information.

MRI-afbeeldingen van de hersenen zijn dankzij een internationaal team onderzoekers en een combinatie van technieken nu 64 miljoen keer scherper dan voorheen. Dit hebben ze aangetoond door het scherpste beeld ooit vast te leggen van een volledig muizenbrein. Chantal Tax, onderzoeker in het UMC Utrecht, volgt het onderzoek met interesse. Alleen al vanwege de gedetailleerde dataset die het op heeft geleverd. Zelf kijkt ze onder andere naar axonen: de connecties tussen verschillende hersengebieden die informatie van de ene naar de andere plek transporteren. Ook daar kan met zo'n nieuwe techniek veel beter naar gekeken worden. De verwachting is dat de nieuwe techniek onder andere veel kan betekenen voor onderzoek naar veroudering en ziektes als Alzheimer. Zelfs als het alleen om afbeeldingen van de hersenen van muizen gaat.  Lees hier meer over het onderzoek: Brain Images Just Got 64 Million Times Sharper. Meer over het werk van Chantal Tax vind je onder andere hier: Blogs van Chantal Tax.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Tandwalvissen, zoals dolfijnen, orka's en potvissen, gebruiken geluid voor zowel communicatie als het vangen van eten. Ze kunnen wel 2000 meter diep duiken en eten meer vis dan alle vissers ter wereld bij elkaar vangen.   Als ze op jacht zijn naar eten in diepe donkere wateren, gebruiken ze korte, krachtige, ultrasonische echolocatie klikjes. Die produceren ze tot wel 700 keer per seconde om prooi te vinden, volgen en vangen.   Maar voor geluid heb je vibratie nodig. En voor vibratie lucht. Hoe doe je dat als je diep in de oceanen rondzwemt onder hele hoge druk? Uit nieuw onderzoek blijkt dat deze dieren een speciale geluidsbron in hun neus hebben ontwikkeld, waarmee ze - net als wij mensen met onze stem - verschillende geluidregisters kunnen produceren.   Voor het vangen van eten in de diepte gebruiken ze hun bromstem, of kraakstem. In het Engels vocal fry. Een register dat ook vaak wordt ingezet door Kim Kardashian, Katy Perry en Scarlett Johannsen. Voor deze stem is weinig lucht nodig en dat maakt hem erg geschikt in omstandigheden waarin longen dichtklappen en lucht schaars is.   De positionering van het geluidssysteem in de neus zorgt ervoor dat de dieren 5 keer meer luchtdruk kunnen gebruiken dan een professionele trompetspeler. En daarmee produceren ze het hardste geluid uit het hele dierenrijk.   Een geluid dat dus - als ze op zoek zijn naar eten in de diepte - in de neus wordt gemaakt en door de schedel heen het water in wordt gestuurd. Lees hier meer: Toothed whales catch food in the deep using vocal fry. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Ribkwallen zijn wonderlijke doorzichtige zeedieren die al 600 miljoen jaar in onze oceanen rondzwemmen. Hun acht lange dunne kamachtige ribben kunnen oplichten in prachtige kleuren. Wat ze ook hebben? Een bizar zenuwstelsel, dat nu voor het eerst goed in beeld is gebracht.   Ons eigen zenuwstelsel bestaat uit individuele cellen, die met elkaar communiceren via synapsen: contactpunten waar signaaltjes van de ene cel naar de andere cel kunnen gaan. Het idee was lang dat er maar één ontwerp is ontstaan in de evolutie, dat de blauwdruk is geweest voor de zenuwstelsels van alle dieren die nu leven. Behalve dan, de ribkwal.   Dat het dier hierin afwijkt was al wel bekend, maar het bestuderen van het zenuwstelsel van deze kleine kwetsbare zeedieren bleek simpelweg te moeilijk. Met behulp van een 3D elektronenmicroscoop is het onderzoekers nu wel gelukt om het in beeld te brengen bij een één dag oude Amerikaanse ribkwal.  Ribkwallen hebben een zenuwstelsel dat niet betstaat uit allemaal losse neuronen, maar uit samengesmolten netwerken van neuronen. Mogelijk, maar nog niet zeker, is dit bewijs dat er meer dan één blauwdruk bestaat voor zenuwstelsels. Maar meer onderzoek is zeker nodig. Alleen al omdat nog amper bekend is hoe signaaltjes in zo'n netwerk zonder synapsen kunnen worden verstuurd.  Lees hier meer: Discovery challenges our understanding of nervous systems and their evolution. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Al tien jaar houdt hoogleraar natuurkunde en Nikhef-onderzoeker Auke Pieter Colijn zich bezig met de zoektocht naar donkere materie. Maar hoe onderzoek je zoiets? En hebben ze nou al een keer iets gevonden?  Vrijdag 21 april vindt de oratie van Colijn plaats bij de Universiteit van Amsterdam. Die is hier te volgen: Boodschappers uit de Oersoep. Ook leuk om te lezen: 10 jaar Higgs: interview met Auke-Pieter Colijn.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Dit weekend vindt in Utrecht de Dag van de Filosofie plaats. We krijgen alvast een voorproefje van filosoof Roos Slegers van de universiteit van Tilburg. Ze neemt ons mee in een wereld vol verlangen en verliefdheid. We duiken in de verhalen van schrijvers Proust en Stendhal, die beiden nogal cynisch waren over de liefde. Eigenlijk zien we in een ander wat we willen zien en gebruiken we verliefdheid om verveling te verdrijven, was het idee. Natuurlijk leven we nu in een andere tijd, maar Slegers ziet zeker overeenkomsten.  Lees hier meer over De Utrechtse Dag van de Filosofie.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Wat gebeurt er precies in het brein als we betekenis geven aan complexe zinnen? Daar hopen onderzoekers al heel lang het antwoord op te vinden, zodat mensen die problemen hebben met lezen, zoals bij dyslexie, mogelijk beter geholpen kunnen worden.   Om deze vraag te beantwoorden hebben ze epilepsiepatiënten die al ingepland stonden voor een operatie waarbij elektroden op de hersenen worden geplaatst, gevraagd om hele zinnen, rijtjes met losse woorden en zinnen met onzinwoorden te lezen.  Vervolgens keken ze wat ze aan activiteit in de hersenen konden zien. Bij het lezen van normale zinnen zagen ze twee netwerken actief worden. In één netwerk gingen er seintjes van de voorhoofdskwab naar de slaabkwab. Deze activiteit zagen ze toenemen naarmate iemand verder in de zin kwam en de complexiteit van het bepalen van de betekenis toenam.  In een ander netwerk zagen ze seintjes van een ander deel van de slaabkwab naar een gebied in de voorhoofdskwab gaan. Dit moet helpen de context van de zin te gebruiken om sneller het volgende woord in de zin te begrijpen.   Al deze processen gaan ongelooflijk snel. En alles wat we er over leren kan belangrijk zijn. Deze onderzoekers hopen met hun werk uiteindelijk vooral mensen met leesproblemen, als dyslexie, beter te kunnen helpen.   Lees hier meer over het onderzoek: Two brain networks are activated while reading, study finds.See omnystudio.com/listener for privacy information.

April is in Nederland en Vlaanderen elk jaar de Maand van de Filosofie. Ook dit jaar maken we daarom een uitstapje naar de grote vragen des levens. Met vandaag: hoe vind je houvast in een wereld vol oneindige keuzes en mogelijkheden? Filosoof en universitair docent aan de Universiteit Utrecht Simon Gusman neemt ons mee in de wereld van Sartre, existentialisme, avonturenfilms en keuzes maken.  Van zijn hand verschenen een aantal boeken, waaronder Diep van buiten: De mens volgens Sartre, over het denken van Jean-Paul Sartre en Avonturen bestaan niet, over onze drang naar avontuur. Lees hier meer over De Utrechtse dag van de filosofie en De maand van filosofie. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Het is een droom van veel onderzoekers: het maken van een werkende synthetische cel. Makkelijk is dat absoluut niet, maar er worden de laatste tijd belangrijke stappen in de goede richting gezet. Ook hier in Nederland. Gijsje Koenderink, hoogleraar Bionanoscience aan de TU Delft, is één van de onderzoekers die werkt aan een belangrijk onderdeel van zo'n nagebouwde cel: het cytoskelet. Ze vertelt meer over haar onderzoek waarin ze onder andere kijkt hoe cellen omgaan met mechanische krachten. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Onderzoekers van Washington State University zijn een gen op het spoor dat weleens de perfecte schakelaar zou kunnen zijn voor een nieuwe veilige mannenpil.  Het ontdekte gen - Arrdc5 – is alleen te vinden in het testisweefsel van mannen. Wanneer uitgeschakeld zorgt het - dus alleen bij mannen - voor onvruchtbaarheid. Waarbij het invloed heeft op aantal spermacellen, hun vorm en beweging. De spermacellen worden dus nog wel geproduceerd, ze kunnen alleen niet meer een eitje bevruchten.   De onderzoekers vermoeden dat het eiwit dat door dit gen wordt geproduceerd essentieel is voor goed werkende spermacellen. De volgende stap: een middel ontwikkelen dat deze eiwitten kan beïnvloeden. Hormonen zijn daarbij niet nodig.   En niet gevreesd, mannen: het is een omkeerbaar proces. Je stopt namelijk niet het productieproces, je saboteert alleen een stapje onderweg en dat zou na het stoppen met de behandeling gewoon weer opgelost moeten zijn.   Omdat het gen bij vrijwel alle zoogdieren wordt gevonden, zou het voorbehoedsmiddel voor mens en dier geschikt moeten zijn. Misschien zou het zelfs castratie van vee kunnen vervangen in sommige gevallen en bijvoorbeeld kunnen helpen bij het onder controle houden van wild populaties.   Maar eerst ligt de focus bij het ontwikkelen van een pil die ook mannen meer controle en verantwoordelijk moet geven rondom (deze kant van) veilige seks. Volgens de VN is nog altijd meer dan de helft van zwangerschappen ongewenst. Er is nog een wereld te winnen. Lees hier meer over het onderzoek: New genetic target for male contraception identified.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Waarom is een monogame relatie eigenlijk nog steeds de norm? En wat speelt er allemaal mee bij het kiezen van een andere vorm? Dat wordt vanavond tijdens Studium Generale in Utrecht besproken met meerdere onderzoekers.  Psycholoog Tila Pronk van de Universiteit van Tilburg vertelt alvast meer over haar onderzoek naar vreemdgaan en legt uit dat het wat sommige dingen betreft helemaal niet uitmaakt wat de relatievorm is. De avond is uitverkocht, maar via livestream te volgen of terug te kijken: Is de mens wel gemaakt voor monogamie? Deze kwam ook ter sprake: Polyamorous relationships can have as many benefits as monogamous ones, shows research.  Ook interessant om terug te kijken: Polyamorie: De slaapkamer is politiek. See omnystudio.com/listener for privacy information.

De invasieve hazewindmier - in het Engels yellow crazy ant genoemd, waarschijnlijk vanwege de hysterische bewegingen die ze maken als je ze verstoort - heeft onderzoekers wereldwijd verbaasd.  Niet vanwege die wilde bewegingen, maar vanwege hun genen. De mannetjes van deze mier blijken namelijk twee verschillende DNA-sets in zich te dragen. Alsof ze uit twee soorten bestaan. Zo'n dubbelsoort komt weleens vaker voor bij andere dieren, maar dan gaat het meestal om een foutje. Bij deze mier was dat misschien ooit zo, maar inmiddels is het een essentieel onderdeel van hun bestaan.   De ontdekking lost een raadsel op waar al 15 jaar naar gekeken wordt. Gebruikelijk planten mieren zich voort door bevruchting van eitjes door mannetjes, of door aseksuele reproductie, waarbij slechts één ouder betrokken is: de koningin. Vrouwtjes mieren worden meestal geboren uit bevruchte eitjes, mannetjes uit de onbevruchte variant.    Maar in 2007 ontdekten onderzoekers dat mannetjes van de yellow crazy ant gemixte genen hadden, alsof ze wél door twee ouders waren gemaakt. Zes jaar later werd ontdekt dat alle koninginnen uit een kolonie uit dezelfde genetische lijn kwamen, maar de vrouwelijke werkmieren in de kolonie uit een hele andere lijn.   Bij de mannen zagen ze dat sommige mannetjes verwant waren aan de koningin en sommige aan de werkers. Dat zou logisch zijn als er twee soorten mannetjes in de kolonie zaten, maar dat zagen ze niet. Zelfs toen ze cellen van de mannetjes bestudeerden vonden ze per cel gewoon één genenpakket. Maar.... vergeleken ze verschillende cellen IN dezelfde mier met elkaar, dan vonden ze ineens ook cellen met een ander, tweede genoom.  Dit verhaal stopt hier niet, maar het vervolg is een tikkie ingewikkeld. Dat deze mannenmieren dit op deze manier hebben is uniek in de biologie. Daar zijn de meeste onderzoekers het over eens. Daarnaast roept het vooral ontzettend veel nieuwe vragen op. Wie er nog wat dieper in wil duiken vindt linkjes naar artikelen online bij de audio, onder in de tekst. Lees meer over het onderzoek: Crazy ants’ strange genomes are a biological first. Of hier: These Male Ants Have Two Separate Sets of DNA. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Ondanks dat ze een winterslaap van meer dan een half jaar houden in koude temperaturen, blijven bruine beren uitzonderlijk gezond. Mensen kunnen al bij korte periodes van te weinig beweging, bijvoorbeeld wanneer je een tijdje in bed moet blijven vanwege een ziekte of breuk, last krijgen van bloedpropjes. Komen die op de verkeerde plek in het lichaam vast te zitten, dan kunnen ze levensgevaarlijk zijn.  Beren hebben, ondanks lange periodes zonder beweging, geen last van bloedpropjes. In een nieuw onderzoek hebben wetenschappers uitgezocht wat ervoor zorgt dat de vorming van propjes wordt tegengegaan. Daarvoor moesten wel bloedmonsters worden verzameld van 13 Zweedse bruine beren in winterslaap. Ook werden dezelfde beren in de zomer, wanneer ze actief waren, één keer verdoofd, zodat ook dan een bloedmonster genomen kon worden.     Daarna was het tijd voor een rits bloedtesten. Ze zagen dat de hoeveelheden van zeker 150 eiwitten erg verschillend waren als ze het bloed uit de winter vergeleken met het bloed uit de zomer. Die resultaten legden ze naast de stofjes die voor propvorming zorgen en zo zagen ze dat vooral één van de eiwitten - HSP47 - in de winterslaapperiode in veel minder hoge mate in het bloed van de beren terug te vinden was. In actieve beren helpt dit eiwit bij het stollen van wondjes, maar lig je veilig in je winterhol, dan heb je dat niet echt nodig.    Om te kijken of dit mechanisme ook in mensen zit, verzamelden de onderzoekers ook bloedmonsters van een groep mensen voor en na een NASA-ruimtevluchtsimulatie van een maand. Bij deze mensen zagen ze ook een daling in de hoeveelheid HSP47. Iets vergelijkbaars zagen ze bij chronisch immobiele mensen. Het lijkt alsof het lichaam even tijd nodig heeft om dit mechanisme aan te zetten. Maar wellicht kunnen we het in de toekomst bij mensen die korte tijd niet kunnen bewegen een handje helpen. Met dank aan de beren. Lees hier meer: How Bears Hibernate without Getting Blood Clots. Of hier: Now we know why hibernating bears don't get blood clots.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Feromonen zijn moleculen die boodschappen overbrengen tussen individuele organismen. Die boodschap kan bijvoorbeeld zijn: hoi hoi, ik zoek een partner. Soms wordt een synthetische variant van deze stofjes ingezet tussen gewassen om insecten voor de gek te houden.   Alleen de productie ervan is duur en de bijproducten zijn niet altijd even milieuvriendelijk. En dus dachten onderzoekers: misschien is het wel mogelijk om die stofjes te laten maken door planten.   Nou kun je planten zo aanpassen dat ze meer van iets gaan produceren. Of je kunt het anders aanpakken. In dit geval namen ze tabaksplanten en pasten ze die zo aan dat ze - met niet meer dan een beetje water en zonlicht - motten-seksferomonen fabriekjes werden.   De planten produceerden dus stofjes die ze van nature niet maken en die in plaats van pesticiden gebruikt kunnen worden tussen gewassen. Eerder werd dezelfde plantensoort al gebruikt om onder andere ebola-antilichamen te produceren.   Deze truc luistert wel nogal nauw: een plant die al z'n energie gebruikt voor het produceren van zulke stofjes, houdt misschien niet meer genoeg energie over om zelf te groeien.  Daarom gebruikten ze ook een techniek waarmee de expressie van elk gebruikt motten-gen apart gereguleerd kon worden. Het lukte ze zelfs om zo de feromonen-mix steeds iets bij te stellen, zodat verschillende mottensoorten geïmiteerd konden worden. Zonder dat de plantengroei negatief werd beïnvloed.  De onderzoekers stellen zich een toekomst voor waarin hele kassen vol met planten staan die op deze manier een grote variatie aan stofjes produceren. Het zou volgens hun goedkoper en duurzamer zijn dan de synthetische chemische variant. Lees hier meer over het onderzoek: Engineered plants produce sex perfume to trick pests and replace pesticides.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Op de campus van de Universiteit Utrecht opent een indrukwekkend nieuw microscopie-centrum. We mochten alvast even een kijkje nemen tussen alle high tech. Faciliteitsmanager Chris Schneijdenberg vertelt meer over de bijzondere dingen die gemeten kunnen worden met de verschillende elektronenmicroscopen, wat het paradepaardje van het centrum wordt en waarom in de bodem onder de meest geavanceerde microscopen niet alleen een dikke laag beton, maar ook heel veel lucht zit.  Meer lezen over het nieuwe centrum kan hier: Elektronenmicroscopie Centrum.  See omnystudio.com/listener for privacy information.

Afrikaanse zandhoenders - ze zien er een beetje uit als een zandkleurige duif met exotische patronen - hebben een slim trucje om water te verplaatsen van de ene naar de andere plek.   Onderzoekers ontdekten dit toen ze ongelooflijk ver inzoomden op de veren van de vogel. Met het trucje lukt het mannetjes zandhoenders om zo'n 15 procent van hun eigen lichaamsgewicht aan water te verplaatsen naar hun jongen, terwijl ze bijna 65 kilometer per uur vliegen, een half uur lang.    Het zit hem allemaal in het ontwerp van de borstveren, die de mannetjes in het water laten zakken om het water op te nemen. Zo'n 50 jaar geleden werden de speciale veren al ontdekt, maar hoe ze precies water vasthouden, dat kon nu pas aangetoond worden dankzij hoge resolutie microscopen.  De veren hebben allemaal gespecialiseerde vertakkingen, kamertjes en buisjes die vloeistof perfect vasthouden. De onderzoekers denken dat de structuur - nu ze dit tot op de kleinste details in kaart hebben gebracht - een inspiratie kan zijn voor het gecontroleerd vangen, vasthouden en loslaten van vloeistof. Bijvoorbeeld bij het vangen van water uit de lucht, met een soort verennetten.   Ook denken ze aan een nieuw soort waterzakken en -flessen, waarin een op de zandhoen gebaseerde verenstructuur zou kunnen zorgen dat het water niet klotst als je het met je meedraagt. Zelfs betere medische samples nemen, denk aan de covid neus swabs, moeten met dit ontwerp mogelijk worden volgens de onderzoekers.   Oja, en goed om nog even te vermelden: de veren die zijn onderzocht kwamen van een mannetje uit de collectie van het Harvard University Museum of Comparative Zoology. De wilde zandhoenders hebben ze voor dit onderzoek niet lastiggevallen. Lees hier meer over het onderzoek: How an African bird might inspire a better water bottle.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Een chirurgische robot die niet alleen kan zien waar tumorweefsel zit, maar het ook kan 'voelen': dat is waar onderzoekers in Leiden aan gaan werken de komende tijd. In deze audio hoor je onderzoeker Fijs van Leeuwen van het Leids Universitair Medisch Centrum. Hij vertelt hoe robotische ingrepen nu gaan en wat ze daaraan hopen te verbeteren. Ook legt hij uit dat het voelen van het instrument dat ze ontwikkelen in dit geval iets anders is dan knijpen in weefsel om te bepalen of het hard of zacht is.  Lees hier meer over het onderzoek: Subsidie voor medische technologie die chirurgische robot tumorweefsel kan laten ‘voelen’. Meer werk van de onderzoeksgroep vind je hier: Interventional Molecular Imaging Laboratory.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Het vermoeden was er al wel, maar niet eerder werd het op deze manier aangetoond: ook duizenden jaren geleden werd er in Europa drugs gebruikt.  Eerdere onderzoeken gebruikten indirect bewijs als resten van bepaalde planten om dit aan te tonen. Die vondsten suggereerden al dat geestverruimende middelen al gigantisch lang door mensen worden gebruikt. Maar nu denken onderzoekers in oeroude haren voor het eerst direct bewijs te hebben gevonden.  Plukjes ervan werden gevonden in houten doosjes verstopt in een apart afgesloten ruimte in een grot op Menorca die 3600 jaar geleden voor het eerst door mensen werd bewoond.  Alleen van sommigen individuen van de ongeveer 210 mensen die er moeten hebben geleefd werden deze plukjes haar op deze manier bewaard. Mogelijk als onderdeel van rituele ceremonies.   De onderzoekers gebruikten een heleboel moderne techniek om de 3000 jaar oude haren te analyseren, met als doel onder andere: het vinden van specifieke stofjes die wijzen op het gebruik van drugsplanten. Ze vonden in drie samples inderdaad meerdere alkaloïden - organische plantenstofjes - die van nature voorkomen in dat soort planten.   Het suggereert volgens de onderzoekers dat deze planten - waaronder doornappel, alruin en bilzekruid - als geestverruimende middelen zijn genuttigd door deze bewoners van de grot, die mogelijk een belangrijke spirituele functie in de gemeenschap hadden. Lees hier meer over het onderzoek: Archaeology: Evidence of drug use during Bronze Age ceremonies.See omnystudio.com/listener for privacy information.

De substantie waarin cellen worden gekweekt in het lab - eentje die wereldwijd door onderzoekers wordt gebruikt - is verre van ideaal. Gelukkig denken Nederlandse onderzoekers een goed alternatief te hebben gevonden. In deze audio hoor je Paul Kouwer, moleculair chemicus aan de Radboud Universiteit. Hij vertelt meer over de nadelen van de huidige gel en de verbeteringen die hopelijk mogelijk worden met de nieuwe gel waar ze al een tijdje met het hele team aan werken.  Hier lees je meer over het onderzoek: Cellen kweken op synthetische PIC-gel kan miljoenen muizen schelen. Hier meer over de competitie: Dit zijn de teams van de Proefdiervrij Venture Challenge 2023.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Er lopen zo'n 4 quadriljoen mieren op aarde rond. Dat is een 4 met 15 nullen erachter! Je vindt ze overal ter wereld - behalve op Antarctica - en er zijn zo'n 14.000 verschillende soorten.    Ze leven diep onder de grond en hoog in bomen, in allerlei verschillende omstandigheden. Maar hoe mieren zich zo succesvol over onze planeet hebben verspreid, dat wisten we nog niet goed.   Onderzoekers hebben nu fossielen, DNA-samples en leefomgevingsdata gecombineerd om uit te zoeken hoe mieren - en bloeiende planten – samen geëvolueerd zijn in de laatste 60 miljoen jaar. Het was namelijk al bekend dat ze zo'n beetje tegelijk - 140 miljoen jaar geleden – zijn ontstaan. Kwamen er meer bloeiende planten, dan kwamen er meer mieren en dus was het logisch om eens goed te kijken hoe hun evolutionaire paden precies gelinkt zijn.    Wat ze zagen was onder andere dit: 60 miljoen jaar geleden, toen planten in bossen evolueerde om meer waterdamp vrij te laten, werden die bossen en de bodem een stuk vochtiger. In reactie daarop zochten de mieren (maar ook andere bodemdieren) het hogerop. Ze verplaatsen hun bezigheden naar de bomen.    Sommige planten begonnen zich vanuit de bossen verder over de planeet te verspreiden, naar drogere gebieden. En de mieren, die volgden, laten de onderzoekers zien. Mogelijk hielpen de planten ze daar een beetje bij, door eten te laten groeien waar de mieren blij van werden. Want de mieren hielpen op hun beurt weer bij het verspreiden van zaadjes, waardoor het een win-win emigratie werd.    Het laat nog maar eens zien hoe alles in de natuur met elkaar samenhangt en het is wederom een waarschuwing: als het klimaat verandert en dat een effect op planten heeft, dan heeft dat meteen ook gevolgen voor de dieren die met ze meeleven. Lees hier meer over het onderzoek: Ants took over the world by following flowering plants out of prehistoric forests. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Wereldwijd krijgt één op de zes mensen te maken met onvruchtbaarheid. In Australië - waar dit onderzoek is uitgevoerd - wordt één op de tweeëntwintig kinderen geboren via IVF. Dat is een hoop, maar heel veel pogingen om op deze manier zwanger te raken lukken niet.  Hoe dat kan, daar wordt heel veel onderzoek naar gedaan. Makkelijk is dat niet, want iedere situatie en ieder lichaam is anders. Gelukkig maken nieuwe technieken het mogelijk om steeds verder in te zoomen op de biologie van zaadcellen en eicellen. Snappen we waarom sommigen niet tot een succesvolle bevruchting komen, dan kunnen we beter selecteren, met meer kans op succes.   Nou hebben onderzoekers een apparaatje gemaakt, een microfluidic sperm selection device dat op een andere manier ook bijdraagt aan een betere selectie. Bestaande selectiemethoden voor zaadcellen kunnen zorgen voor DNA-schade aan de cellen of zelfs celdood. Worden deze geselecteerde cellen gebruikt, dan snap je dat de kans op een gezonde zwangerschap kleiner wordt.  Dit nieuwe 3D-geprinte selectiesysteem bootst beter dan de alternatieven de zwemroute door het voortplantingskanaal van de vrouw na. Volgens de onderzoekers zorgt hun techniek voor 85 procent intacter DNA-materiaal en 90 procent minder celdood. Ook zouden zaadcellen die met deze methode zijn geselecteerd beter herstellen van het bevriezingsproces.   Klinkt als behoorlijk goed nieuws voor een behandeling waarbij elke kleine verbetering enorm veel kan betekenen voor de mensen die hem moeten ondergaan. Lees hier meer over het onderzoek: New technology to select healthier sperm for IVF success. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Niet lang meer en dan weten we welk beestje het Insect van het Jaar 2023 wordt. Er kan nog gestemd worden en dus nemen we met Jan Wieringa van Naturalis nog één keer uitgebreid de bijzondere genomineerden door.  Stemmen kan tot vrijdagmiddag 14:00 uur op deze site: Insect van het Jaar 2023See omnystudio.com/listener for privacy information.

We weten dankzij onderzoek al een tijdje dat ons geheugen op de lange termijn nogal wankel is. Maar nu blijkt ons kortetermijngeheugen ook nog eens een stuk onbetrouwbaarder dan gedacht. In deze audio hoor je cognitief psycholoog Marte Otten van de Universiteit van Amsterdam. Lees hier meer over het onderzoek: Seeing Ɔ, remembering C: Illusions in short-term memory.See omnystudio.com/listener for privacy information.

In onze zoektocht naar de liefde kijken we steeds meer naar persoonlijkheid en steeds minder naar iemands financiële situatie. Tenminste: in welvarende landen dan.  Onderzoekers bestudeerden contactadvertenties die tussen 1950 en 1995 in kranten werden geplaatst in Canada, de VS, Frankrijk en India. Ze analyseerden de woordkeuze en kwamen uit op vier thema's die het meest voorbijkwamen: persoonlijkheid, financiële situatie, uiterlijk en smaak.  Ze zagen dat persoonlijkheid in die periode een steeds grotere rol ging spelen en financiële situatie een steeds kleinere, met name na de jaren zestig. Behalve in India. Daar werd iemands financiële situatie na de jaren 70 juist steeds belangrijker, terwijl wensen rondom persoonlijkheid gelijk bleven. En die trend was sterker te zien in advertenties geplaatst door vrouwen dan advertenties die door mannen werden geschreven.   Deze trend past volgens de onderzoekers keurig binnen de hierarchy of needs theorie, die stelt dat materialistische behoeftes eerst vervult moeten worden, voordat immateriële behoeftes belangrijk worden. In India waren die eerste behoeftes waarschijnlijk nog niet voldoende vervult.   Is dat op een later moment wel het geval, dan verwachten de onderzoekers dat ook in India persoonlijkheid bovenaan komt te staan op het wensenlijstje. Lees hier meer over het onderzoek: Personal finances increasingly play second fiddle to personality, finds lonely hearts ad study. See omnystudio.com/listener for privacy information.

In sommige omstandigheden kunnen diersoorten gigantisch groot worden, of juist piepklein. Dit soort dwerggroei en gigantisme zie je vooral veel op eilanden. Maar wat zorgt er precies voor die aanpassingen?  Bioloog Jesse Hennekam, van de Universiteit Maastricht en Naturalis deed onderzoek naar de kaken van uitgestorven enorme slaapmuizen om daarachter te komen. Wat ze ontdekten had hij niet verwacht.  Leuk filmpje over het onderzoek: Hoe kleine (slaap)muizen groot worden. De paper: Feeding biomechanics reveals niche differentiation related to insular gigantism. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Veel mensen houden na een beroerte last van motorische problemen. Iets wat bij een behoorlijk grote groep patiënten niet volledig verholpen kan worden met fysiotherapie. Onderzoekers van het UMC Utrecht gaan nu kijken of een behandeling met hersenstimulatie deze mensen kan helpen beter te herstellen.  In deze audio hoor je neurobioloog Rick Dijkhuizen en technisch geneeskundige Jord Vink van het UMC Utrecht. Lees hier meer: Hersenstimulatie voor beter herstel na beroerte. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Het gaat gigantisch slecht met de Europese palingpopulatie. De EU heeft dan ook de import en export van de dieren verboden, maar dat heeft gezorgd voor het ontstaan van een heuse palingmaffia.   Een lucratieve illegale palinghandel waarin miljarden rond zouden gaan. Juni vorig jaar werden nog 49 mensen gearresteerd omdat ze onderdeel waren van een smokkelnetwerk dat palingen in koffers probeerde te verplaatsen.   Nu hebben onderzoekers uit Engeland DNA-testen uitgevoerd om te bepalen of voedsel met daarin paling dat wordt verkocht in Azië, Noord-Amerika en Europa als legaal, ook echt legaal is. Helaas was dit niet altijd het geval.   114 samples werden geanalyseerd en daar zaten zowel bedreigde Europese, als bedreigde Amerikaanse en Japanse soorten tussen. Van de unagi die ze bestudeerden - een veelgebruikt ingrediënt in de Japanse keuken - ging het in 40 procent van de samples om bedreigde Europese zoetwaterpaling.  Palingen leggen grote afstanden af om te paaien in de oceaan. De jonge dieren die daar worden geboren maken vervolgens de hele reis terug naar Europese rivieren. Omdat je dit niet makkelijk na kunt bootsen, kun je palingen niet goed kweken in gevangenschap. En dus worden jonge palingen illegaal gevangen in Europa, om ze vervolgens in Oost-Azië op te laten groeien op vissenkwekerijen.   Een probleem - weten we dankzij dit DNA-onderzoek - dat nog groter is dan al werd gedacht.  Lees hier meer: DNA testing finds endangered eels on the menuSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Wetenschappers hebben een vis op beeld vastgelegd die vrolijk aan het rondzwemmen was op een diepte van meer dan 8,3 kilometer. En dat is een diepterecord. Het gaat om een jonge slakdolf. Uit eerder onderzoek bleek al dat slakdolvensoorten die op deze dieptes zwemmen aardig wat aanpassingen hebben ondergaan om tegen de hoge druk te kunnen. De onderzoekers hebben er ook twee gevangen, op zo'n 8000 meter diepte, wat ook een record is.  Lees hier meer over de ontdekking: Scientists break new record after finding world's deepest fish. En hier meer over het onderzoek uit 2019 naar de anatomie van de slakdolf: Unique anatomical structures, proteins, and cell membranes allows them to withstand crushing pressure and darkness.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Meer en meer beginnen we te ontdekken - met dank aan steeds betere technieken en een paar gelukkige archeologische vondsten - dat hoe we ons T. rex en andere dino's hebben voorgesteld niet helemaal klopt.   Zo ontdekten onderzoekers al eens dat T. rex heel veel zenuwuiteinden in z'n snuit moet hebben gehad, waardoor hij waarschijnlijk niet alleen scheurde en schrokte, maar ook knabbelde. Nu is er weer een nieuwe ontdekking gedaan over deze dino. Vergeet die altijd zichtbare rij vlijmscherpe tanden zoals bij een krokodil: T. rex had waarschijnlijk lippen. Net als een hagedis.   Dit idee is onder wetenschappers niet nieuw, maar verdween onder andere uit de beeldcultuur door films waarin het beter werkte om dino's als de T. rex een angstaanjagend imago te geven, mét zichtbare tanden. Er was ook nooit eerder een onderzoek gedaan dat voldoende uitsluitsel kon geven. In een nieuw gedetailleerd onderzoek denken onderzoekers dat nu wel te hebben bereikt.   Ze onderzochten de tandstructuur, slijtpatronen en kaakopbouw van reptielen met en zonder lippen. Vergeleken ze die met data van Theropoda - de groep van voornamelijk vleesetende tweevoetige dinosauriërs - dan zagen ze de meeste overeenkomsten met de reptielen mét lippen.   Maar verwacht nu geen glimlach of een gezellig kusje van een T. rex: de lippen waren waarschijnlijk - net als bij hagedissen - niet gespierd. Ze bedekten de tanden, maar konden niet onafhankelijk bewegen.  Lees hier meer over het onderzoek: Predatory dinosaurs such as T. rex sported lizard-like lips. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Onderzoekers hebben inmiddels een behoorlijk goed beeld van waar herinneringen in de hersenen zich vormen. Korte termijn herinneringen vormen diep in het brein in de hippocampus en als de situatie erom vraagt worden ze voor de lange termijn opgeslagen in de cortex: de buitenste laag van de grote hersenen.  Maar wat er tussen die twee typen geheugen precies gebeurt is nogal mysterieus. Het is ook niet makkelijk te onderzoeken. Je moet er meerdere actieve hersengebieden wekenlang in realtime voor meten en dat gaat niet zomaar.   Onderzoekers uit de VS richtten zich in een nieuwe studie daarom op muizen. Ze ontwikkelden een techniek waarmee het gedrag van neuronen in en tussen de twee gebieden in het brein van de muizen een lange tijd achter elkaar kon worden bestudeerd.  Het betekende wel dat de muizen wekenlang niet te veel mochten bewegen en daarom werden ze al navigerend door een virtueel doolhof, in een geïmproviseerd looprad gezet. Sommigen afslagen in het doolhof leverden een hoge beloning op, anderen mild positieve of negatieve feedback. Een maand later wisten de muizen de route met hoge beloningen nog steeds moeiteloos te vinden.  Het idee was dat deze route vanwege de hoge beloning het belangrijkst was om vast te leggen als lange termijn herinnering en dat dit proces terug te zien moest zijn in de data. Ze zagen inderdaad dat een specifiek deel van de thalamus, een belangrijk schakelstation in het brein, als een soort scheidsrechter optreedt bij het bepalen van welke herinnering wel of niet naar het langetermijngeheugen moet.   Werd dit gebied negatief beïnvloed, dan hadden de muizen moeite met het maken van lange termijn herinneringen. Werd het gestimuleerd dat werden herinneringen die normaal niet vast werden gelegd dat nu wel. Ook bij mensen is bekend dat schade in dit gebied effect heeft op het geheugen. We weten dankzij dit onderzoek wellicht weer iets meer over het mechanisme, maar nog lang niet alles. Lees hier meer over het onderzoek: Scientists discover brain region linking short-term to long-term memory.  See omnystudio.com/listener for privacy information.

Dit klinkt misschien als iemand die morsecode verstuurt door op bubbelfolie te drukken, maar het is een dorstige en ongelukkige plant.   Het is niet voor het eerst dat is ontdekt dat planten geluid kunnen produceren, maar wel is voor het eerst aangetoond dat dit op een meter afstand van de plant nog steeds te horen is en wat de geluiden zeggen over de gezondheid van de plant.  Een onderzoeksteam uit Israël kwam erachter tijdens experimenten met tomaten- en tabaksplanten. Terwijl geluidsapparatuur de planten nauwlettend in de gaten hield, werden ze opzettelijk ongelukkig gemaakt door ze of dagenlang geen water te geven, of door in ze te snijden. Vervolgens leerden ze een algoritme om onderscheid te maken tussen de geluiden van beide plantensoorten en tussen opnames van gezonde planten, dorstige planten en beschadigde planten.  Zo hoorden ze dat planten die gestrest zijn een stuk meer geluid maken, zo'n 30 tot 50 klikjes per uur. En dat dorstige planten al geluid gaan maken voor ze zichtbaar droger worden, met een piek van klikjes na 5 dagen zonder water. Daarna nam het geluid weer af, tot de plant helemaal uitgedroogd was en geen geluid meer kon maken.   Hoe de planten precies geluid produceren en waarom is nog onduidelijk, maar een heleboel planten doen het en dat suggereert dat het een functie moet hebben. We weten ook dat planten reageren op geluid, dus wellicht vertelt het andere planten iets over te verwachten problemen. Ook zou het een signaal kunnen zijn waar insecten of andere dieren belangrijke informatie uithalen.   Kunnen we dit dan ook gebruiken om planten te helpen? Ja, de onderzoekers zien hier zeker landbouwtoepassingen voor. Maar je hebt er wel wat apparatuur voor nodig, wij mensen kunnen het normaal gesproken niet horen. Behalve als zoals hier de frequentie is verlaagd. Lees hier meer over het onderzoek: Stressed plants emit airborne sounds that can be detected from over a meter away.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Over zo'n twee weken - als de omstandigheden het toelaten - vertrekt Europese ruimtesonde Juice richting de manen van Jupiter.  Bert Vermeersen, hoogleraar Planetaire Exploratie aan de TU Delft vertelt meer over waarom we erheen willen, wat wetenschappers daar hopen te ontdekken en hoe ze dat gaan doen. Ook legt hij uit op welke manier Nederland een belangrijke bijdrage aan het project levert. Eentje met een glansrol voor onze radiotelescopen.  Lees hier meer over de ESA-missie: Jupiter Icy Moons Explorer. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Hoe we ons voelen kan soms van ons gezicht af te lezen zijn. Er zijn ook theorieën die stellen dat je met het veranderen van die gezichtsuitdrukkingen juist emoties kan sturen en dat ons eigen gezichtsspieren ook een rol spelen bij het aflezen en begrijpen van de emoties van anderen.   Dit is onderdeel van de gezichtsfeedbackhypothese. Als we een boze of blije uitdrukking op het gezicht van iemand anders zien, zouden we onbewust de spieren in ons gezicht gebruiken om die uitdrukking te kopiëren. Dit helpt de hersenen vervolgens om te begrijpen hoe een ander zich voelt. Maar het gebruiken van die gezichtsuitdrukkingen en het spiergeheugen dat daarmee wordt opgebouwd speelt ook een rol bij hoe we zelf die emoties ervaren.    Onderzoekers van de universiteit van Calofornia wilden kijken of het gebruik van botox in ons gezicht dit proces wellicht beïnvloedt. Ze voerden een kleine studie uit onder 10 vrouwen tussen de 33 en de 40. Deze vrouwen kregen allemaal botoxinjecties rondom het fronsje tussen hun wenkbrauwen.   Voor en twee weken na de behandeling bekeken de vrouwen afbeeldingen van gezichten die verschillende emoties lieten zien, terwijl hun hersenactiviteit werd gemeten. Zo zagen de onderzoekers dat in het hersengebied dat verantwoordelijk is voor het verwerken van emoties veranderingen op waren getreden na de behandeling met botox.   Nou zijn er ook studies die aantonen dat dit bij mensen met depressie juist positieve gevolgen kan hebben. We weten alleen nog niet hoe dat precies werkt. Dat er een link is tussen het wel of niet kunnen gebruiken van je gezichtsspieren en de verwerking van emoties is duidelijk. Maar er is nog veel meer onderzoek nodig, met grotere groepen proefpersonen, voor we precies weten hoe het in elkaar zit.   Een vraag die in het verlengde daarvan ook interessant is: als onze kinderen opgroeien met ons gezicht als voorbeeld, wat heeft botoxgebruik onder ouders dan voor invloed op hoe goed zij leren emoties te herkennen? Lees hier meer over het onderzoek: A multi-lab test of the facial feedback hypothesis by the Many Smiles Collaboration.See omnystudio.com/listener for privacy information.

In de Dream Hall van de TU Delft werken vijf dreamteams van studenten aan allerlei veelbelovende high tech projecten.  Wetenschap Vandaag zoomt in op project Epoch en project March, respectievelijk AI om de wereld beter te maken en een exoskelet.   See omnystudio.com/listener for privacy information.

De Aedes Egyptii, tegenwoordig de Gele-koortsmug genoemd, was ooit een onschuldig beestje. Door veranderend klimaat op de Afrikaanse Savanne, 5000 jaar geleden, is hij antropofiel geworden, afhankelijk van mensenbloed. De slavernijtransporten, van West-Afrika naar de Amerika's hebben 500 jaar geleden voor een nieuwe variant van de mug gezorgd, zo schrijven onderzoekers in Science. Deze variant is tot op de dag van vandaag verantwoordelijk voor het verspreiden van ziektes als Gele Koorts en Zika.  Muggenkenner Bart Knols legt uit hoe de onderzoekers te werk gingen en hij benadrukt dat hij goede hoop heeft: als we willen kunnen we de mug uitroeien.   See omnystudio.com/listener for privacy information.

De natuur zit vol trucjes, of misschien kun je beter zeggen: vol evolutionaire aanpassingen die het voortbestaan van soorten hebben bevorderd. Een zeer zeldzaam Zuid-Afrikaans plantje uit de madelieffamilie heeft precies zo'n aanpassing gemaakt om het te winnen van de buren.  Dit plantje maakt namelijk blaadjes met patronen erop die lijken op vrouwelijke vliegjes. Ze zijn zo overtuigend, dat mannelijke vliegjes maar al te graag even langskomen om er vervolgens zo bovenop te duiken. In een poging om te paren bewegen ze flink heen en weer, maar iets klopt er niet. Na nog wat vruchteloze pogingen geven ze op, maar dan heeft de plant al precies wat de plant wil: stuifmeel.   Dat deze plant deze slimme afbeelding op de blaadjes voor elkaar krijgt, inclusief bobbels en haartjes, dat wisten we al, maar hoe de plant dit doet nog niet. Nu hebben onderzoekers drie groepen genen gevonden die op een nieuwe manier samen zijn gebracht in de blaadjes om het maken van de nep vliegjes mogelijk te maken.   De ene groep voegt ijzer toe aan het rood-paarse pigment van de blaadjes, wat op die plek de blauwgroene basis vormt voor het vliegenplaatje. De andere groep zorgt voor haargroei. En een derde groep zorgt voor de random ogende positionering van de vlieg.   De plant ontwikkelde dus niet één slim nep-vliegen-gen, nee, genen die de plant al had voor andere klusjes kregen een nieuwe gezamenlijke taak. En evolutionair gezien ontwikkelde de plant dit trucje ook nog eens razendsnel.  Het geeft de plant, die groeit in barre omstandigheden, waar maar weinig tijd is om voort te planten, een voordeel ten opzichte van andere planten. Lees hier meer over het onderzoek: This deceptive daisy remixed its genes to make fake lady flies.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Op de planetoïde Ryugu zijn cruciale bouwstenen voor het leven gevonden. De Japanse ruimtesonde Hayabusa2 nam een paar jaar geleden monsters op deze ruimterots en bracht ze terug naar de Aarde. Na uitgebreide analyse blijkt er Uracil in de monsters te zitten. Uracil is RNA, een organische verbinding die waarschijnlijk nog ouder is dan DNA.  De conclusie kan niet anders zijn dat de bouwstenen voor leven overal in het heelal aanwezig zijn, zegt sterrenkundige en paleontoloog Rob van den Berg.  Nieuw onderzoek op een andere planetoïde, Bennu, moet binnen een paar jaar meer gegevens opleveren over buitenaards leven.  See omnystudio.com/listener for privacy information.

Dankzij plukjes bewaard gebleven haar is bijna 200 jaar na zijn dood het DNA van componist Ludwig van Beethoven geanalyseerd.  Beethoven had in zijn leven last van tal van gezondheidsproblemen. Zijn bekende gehoorverlies was er één van, zijn ernstige darmklachten een andere, maar nu onderzoekers zo'n twee derde van zijn genoom hebben uitgezocht aan de hand van plukjes van zijn haar, denken ze meer over zijn gezondheid te kunnen zeggen.   Meerdere vrienden van Beethoven waren in het bezit van een plukje van zijn haar, iets wat niet ongebruikelijk was in die tijd. Van de samples in handen van de onderzoekers moest natuurlijk eerst worden uitgezocht of ze authentiek waren. Eentje was dat niet, eentje kwam van een vrouw en eentje leverde niet genoeg DNA-materiaal op. Maar vijf kwamen er vrijwel zeker van het hoofd van de bekende componist.   Daarmee lukte het de onderzoekers niet om een genetische verklaring te vinden voor zijn gehoorverlies of buikklachten. Wel konden ze het één en ander uitsluiten en ze vonden genetische aanleg voor leverziekte. Het was bekend dat Beethoven flink dronk en ze konden aan de samples ook zien dat hij Hepatitis B had. Wat allebei het risico op leverziekte nog hoger maakt. Of dat is waar hij uiteindelijk aan is overleden konden ze niet bevestigen. Al wordt dat wel aangenomen.   Ze deden nog een andere opmerkelijke ontdekking: toen ze het DNA vergeleken met het DNA van verwanten die een voorouder delen met Beethoven, zagen ze dat de Y-chromosomen niet matchten. En dat suggereert dat één van Beethoven’s directe voorouders een buitenechtelijk kind moet hebben gehad. En dat kind zou weleens zijn eigen vader kunnen zijn geweest.   Lees hier meer over het onderzoek: DNA From Beethoven’s Hair Reveals Clues About His Death, of hier: Is Beethoven toch niet van Vlaamse afkomst? DNA-onderzoek zet afstamming componist op zijn kop.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Voor het eerst is op een planeet buiten ons zonnestelsel een daverende stofstorm gezien. De James Webb Telescoop legde het vast toen hij naar VHS 1256b keek, een exoplaneet die in 2015 werd ontdekt, ongeveer 40 lichtjaar van de aarde.   We weten zelfs waar de stofdeeltjes in de wolk uit bestaan: smalle korreltjes van silicium en zuurstof, wat de basis is van de meeste rotsachtige mineralen. De deeltjes zijn een stuk fijner dan zandkorrels. Ze hebben meer weg van de deeltjes in rookwolken. De storm leek dan ook niet op een stofstorm zoals we die in woestijnen weleens zien. Het had meer weg van een mist.   Een vrij hete mist ook nog. De wolk kan temperaturen halen die vergelijkbaar zijn met het vlammetje van een kaars, vertelde onderzoeker Beth Biller tegen de BBC. De exoplaneet zelf is een Super Jupiter. Vergelijkbaar met de grootste gasreus in ons eigen zonnestelsel, maar dan nog groter en met 12 tot 18 keer meer massa. De planeet draait rond twee sterren, maar op grote afstand. Vier keer verder dan Pluto van onze zon staat.  De onderzoekers zagen ook dat er in de atmosfeer van de planeet koolstofmonoxide en methaan te vinden is. Wat een indicator is voor een hete, turbulente omgeving.   Het is niet voor het eerst dat dit soort stofdeeltjes zijn gevonden, maar wel voor het eerst dat ze zijn gezien op een planeet en het laat voor de zoveelste keer zien hoe goed Webbs’ instrumenten hun werk kunnen doen. Lees hier meer: James Webb telescope detects dust storm on distant world.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Mocht je op het moment aan het eten zijn, dan is het geen slecht idee om daar even mee te stoppen. We gaan het namelijk hebben over hoe kevers water uit de lucht kunnen halen met hun achterste.  Kevers zijn kampioen overleven in droge omstandigheden. Sommige kunnen hun hele leven zonder het drinken van een druppel water. Toch hebben ze wel water nodig en dit lossen ze op door met hun endeldarm, of rectum, vocht uit de lucht naar binnen te halen en dat om te zetten naar vloeistof die door het lichaam opgenomen kan worden. Leuk trucje toch?  Dat ze dit kunnen, dat wisten we al. Hoe ze het doen nog niet. En dat willen onderzoekers wel graag weten. Niet om een hele leuke reden voor de kevers zelf overigens, want ze willen het tegen ze gebruiken. Sommige kevers zorgen voor gigantische problemen in de voedselproductie. Ze zijn bijna onstopbaar gebleken als plaag. De hoop is nu, dat de oplossing te vinden is bij de achterdeur.   Onderzoekers hebben daarom het moleculaire mechanisme uitgeplozen waarmee het de kevers lukt om via hun achterwerk gehydrateerd te blijven. Gespecialiseerde cellen rondom de nieren, die op hun plek weer rondom de uitgang zitten, pompen zout de nieren in. Daarmee wordt het proces in gang gezet waarmee water uit de lucht gehaald wordt. Ook de genen die dit aansturen zijn nu bekend. De volgende stap is uitzoeken hoe ze dit proces kunnen verstoren.  Overigens halen de kevers niet al hun vocht uit de lucht, ze zijn ook expert in het persen van vocht uit eten dat bijna kurkdroog is. Ze zijn mega efficiënt. Iets wat maar weer duidelijk werd toen hun ontlasting werd bestudeerd. Er was geen druppeltje water in te bekennen. Lees hier meer over het onderzoek: Researchers get to the “bottom” of how beetles use their butts to stay hydrated.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Van kantoorbaan tot topsport .. iedereen krijgt wel eens te maken met stress. In onze samenleving wordt er bijna non-stop een beroep gedaan op ons stress-systeem. Is dat erg? Helemaal niet, zegt stress-sociologe Suzan Kuijsten. Zij organiseert het Stresstival, een festival over stressmanagement in de Duif in Amsterdam. Verslaggever Michal van der Toorn nam er een kijkje.  Deze vierde editie draait om organisaties. Hoewel stress onvermijdelijk is, en we het zelfs nodig hebben om te presteren, zijn te veel stressklachten weer niet goed. Werkgevers zouden daar veel beter mee om kunnen gaan, vertelt Christiaan Vinkers, psychiater en hoogleraar Stress en veerkracht bij het Amsterdam UMC.  En Gregory Sedoc, olympisch atleet en presentator van Tv-programma Sportlab, laat zien dat topsport en het bedrijfsleven helemaal niet zo verschillend zijn als misschien lijkt. Als het om prestaties gaat tenminste.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Het terugplaatsen van eigen immuuncellen die buiten het lichaam zijn bewerkt om nog beter hun werk te doen tegen ziektes als kanker kan een hele effectieve behandeling zijn. Het zou alleen nog veel beter kunnen werken als deze cellen niet uitgeput raakten.  Ondanks dat deze cellen aangepast zijn om extra hard tegen ziektes te vechten, neemt die vechtlust na een tijdje af. Hetzelfde gebeurt bij immuuncellen in ons lichaam die niet zijn bewerkt. Als we erachter zouden kunnen komen hoe dat uitputtingsmechanisme in elkaar zit, dan zouden we er misschien voor kunnen zorgen dat ze langer door kunnen vechten.  Dat is wat Amerikaanse onderzoekers nu uit hebben gezocht. Ze ontdekten dat specifieke eiwitten het mechanisme aansturen dat de genen activeert die weer zorgen voor het opstarten van de uitputting. Na een heleboel complexe experimenten lukte het ze om die genexpressie te blokkeren. Met als gevolg: immuuncellen die niet uitgeput raakten en die zelfs nog harder gingen vechten dan ervoor.   Nou zijn ze er nog niet en is verder onderzoek nodig, maar dit zou dus weleens een belangrijke verbetering van immuuntherapie tot gevolg kunnen hebben. Lees hier meer over het onderzoek: Researchers identify key source of T cell "exhaustion"See omnystudio.com/listener for privacy information.

Onderzoekers van het UMC Utrecht hebben per ongeluk iets heel moois ontdekt: onze hersenen ontwikkelen zich langer door dan we dachten. In plaats van rond ons vijfentwintigste begint de aftakeling pas als we tussen de dertig en veertig jaar oud zijn.  Klinisch technoloog Dorien van Blooijs van het UMC Utrecht vertelt hoe ze dit dankzij onderzoek naar epilepsie op het spoor kwamen. Lees hier meer over het onderzoek: Aftakeling komt later dan gedacht.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Negeer oogbewegingen en zenuwtrekjes, vergeet met hoeveel overtuiging iemand de boodschap brengt: onderzoekers uit Nederland hebben een veel makkelijkere manier gevonden om te achterhalen of de waarheid wordt verteld of niet.  Onderzoeker Bruno Verschuere van de Universiteit van Amsterdam, zelf ook verrast dat zoiets simpels bleek te werken, vertelt meer over de methode.  Lees hier meer over het onderzoek: LeugenLab: details verraden de leugenaar.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Je kunt op verschillende manieren in kaart brengen hoe het gaat met levende wezens op aarde. Onderzoekers uit Israël kozen ervoor om uit te rekenen hoeveel er van verschillende groepen rondlopen door naar hun totale gewicht te kijken.   De gehele mensheid, berekenden ze, is goed voor 390 miljoen ton. Toen ze vervolgens gingen kijken naar het aandeel wilde zoogdieren die op het land leven, schrokken ze. 22 miljoen ton wegen alle wilde zoogdieren bij elkaar. Minder dan 10 procent van het totale gewicht van de mensheid dus.   Ze keken ook naar de dieren die we als huisdieren en vee houden. Die blijken goed voor nog eens 630 miljoen ton. Varkens alleen wegen bij elkaar al bijna twee keer zoveel als alle wilde zoogdieren bij elkaar. Ook met de zoogdieren in zee gaat het slecht. Die wegen bij elkaar volgens de berekeningen slechts 40 miljoen ton.   Volgens de onderzoekers is het een pijnlijke wake up call. De zoveelste wellicht, maar eentje die misschien beter in beeld brengt dan ooit hoe weinig er over is van de wilde natuur op onze planeet.   Natuurlijk hebben deze dieren niet met z'n allen op een weegschaal gestaan en hebben ze in het onderzoek hier en daar schattingen moeten gebruiken, maar ook volgens wetenschappers die er niet bij betrokken waren is het een goed begin.   In vervolgonderzoek zal worden gekeken of ze met vergelijkbare berekeningen ook wat kunnen zeggen over de afname van wilde zoogdieren in de afgelopen 100 jaar. Lees hier meer over het onderzoek: ‘A wake-up call’: total weight of wild mammals less than 10% of humanity’s of hier: Who rules Earth? Wild mammals far outweighed by humans and domestic animals. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Het is 'Internationale dag van het geluk'. Uit het World Happiness Report dat vandaag werd gepubliceerd blijkt dat de Finnen (alweer) het gelukkigste volk zijn. Nederland vind je net als vorig jaar op plek vijf. Maar naast het land waar je woont, speelt ook je karakter een rol bij hoeveel levenstevredenheid je voelt.  In een nieuw onderzoek is gekeken of deze link tussen persoonlijkheid en geluksgevoel door de tijd heen verandert. Onderzoeker Manon van Scheppingen van de Universiteit van Tilburg vertelt hoe ze het hebben aangepakt en wat er tot hun verrassing uitkwam. Ook bespreken we hoe veranderlijk een persoonlijkheid zelf eigenlijk is. De paper vind je hier: The Link Between Personality, Global, and Domain-SpecificSatisfaction Across the Adult Lifespan. Of lees hier meer: Personality, satisfaction linked throughout adult lifespan.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Ze worden ook wel het onderwater tropisch regenwoud genoemd, de koudwaterkoralen en sponsen van de diepzee. En dat is niet zo gek, want de ecosystemen die ze vormen zitten vol leven en biodiversiteit. Ook spelen ze een belangrijke rol in de koolstofcyclus van de oceaan.   Maar het gaat niet goed met deze diepzee hotspots. Ze staan onder druk van onder andere de visserij en de verzuring van de oceanen. Een reden voor veel onderzoekers om deze riffen grondig te bestuderen. Evert de Froe, van het Koninklijk Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee is daar één van.  Eén van de belangrijkste vragen waar hij en anderen een antwoord op zoeken is: hoe kan er zoveel leven zijn op één van de donkerste en koudste plekken in de oceaan? Er waren twee tochten met een onderzoeksschip naar een gebied ten noordwesten van Ierland voor nodig om erachter te komen.   Ze onderzochten daar bij een koudwaterkoraalrif hoe het zeewater er precies stroomt en daarbij viel iets op. In dit gebied stromen watermassa’s met verschillende dichtheden boven elkaar langs. Daardoor ontstaan onderwatergolven die soms 200 tot 300 meter hoog kunnen zijn. Als die in contact komen met een koraalberg op de zeebodem, kan een flinke neerwaartse stroming ervoor zorgen dat voedseldeeltjes zelfs de koraalriffen op 700 meter diepte bereiken. Ze namen ook een kwart vierkante meter koraal mee, met waterleven en al, in een speciale afgesloten box. Door de aanwezigheid van inorganische stikstof als nitraat en ammonium te meten, konden ze de stofwisseling van het koraal vaststellen. Ze zagen onder andere dat een koraalrif gemiddeld vijf keer zoveel koolstof omzet als een gebied met alleen maar zand. En daar is voedsel voor nodig, veel voedsel.   Kan met deze metingen misschien ook voorspelt worden waar andere diepzeeriffen zich verstoppen, zodat we ze beter kunnen beschermen? Met een simulatiemodel van het voedseltransport boven het diepzeerif denkt De Froe daar nu een belangrijke aanzet voor te hebben gemaakt. Lees hier meer over het onderzoek: Sterke stromingen brengen voedsel naar riffen in de diepzee (Nederlandse tekst onderaan).See omnystudio.com/listener for privacy information.

Muggen kunnen allerlei vervelende ziektes overbrengen. Malaria kent iedereen, maar de familie van ons eigen huis-tuin-en-keukenmug kan ons ook het westnijlvirus, de Afrikaanse paardenpest, riftdalkoorts en hersenontsteking geven.   Nou hebben muggen ook gewoon hun eigen belangrijke plekje in ecosystemen, maar zouden we wat meer controle hebben over sommige populaties, dan zouden we ook meer controle hebben over hoeveel mensen doodgaan aan één van de ziektes die muggen door kunnen geven.   En dus, werken onderzoekers wereldwijd aan allerlei oplossingen. In Californië pakken ze het aan bij de wortel, of nou ja: het zaadje. Als muggen paren doen ze dat staart tegen staart. Zo brengen de mannetjes de spermacellen in het voortplantingskanaal van de vrouwtjes. Daar kan het een tijdje overleven, maar uiteindelijk moeten de cellen nog wel een stukje zwemmen.   Om te kunnen verplaatsen moeten de staartjes van de zaadcellen geactiveerd worden en dat gebeurt met behulp van speciale eiwitten. Welke dat precies zijn hebben ze nu in onderzoek ontdekt. En ja: daarvoor moesten ze eerst bij zeker 200 muggen genoeg zaad uit hun minuscule voortplantingskanaaltjes zien te halen.   Er lopen nog experimenten om een manier te vinden om deze eiwitten in een deel van de mannetjesmuggen uit te schakelen, zodat ze onvruchtbaar worden. Zo hopen de onderzoekers muggenpopulaties onder controle te kunnen houden, zonder de dieren volledig uit te hoeven roeien.   Ze hopen dat de vondst ook interessant is voor andere muggensoorten als de malariamug en mogelijk zelfs voor vruchtbaarheidsonderzoek bij mensen. Lees hier meer over het onderzoek: Humans bite back by deactivating mosquito sperm.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Inmiddels hebben de meeste mensen weleens gehoord van de waggle dance. Zo niet, hier volgt een korte uitleg. Om elkaar te vertellen waar voedzaam eten te vinden is, gebruiken bijen een waggeldansje. Aan de binnenkant van de korf, loopt de bij die de informatie heeft al waggelend een achtpatroon over de verticale wand. De dans vertelt andere bijen iets over de locatie, afstand tot en zelfs kwaliteit van het voedsel.   Maar hoe weet een bij dat dit de manier is om anderen op pad te sturen? En wanneer leren ze hoe ze dit moeten doen? Onderzoekers hebben nu ontdekt dat het kennis is die van generatie op generatie wordt doorgegeven. Het is nieuw bewijs dat sociaal leergedrag niet alleen gevonden wordt onder mensen, apen, naakte molratten en vogels, maar ook bij insecten.   Er waren wel wat experimenten nodig om erachter te komen. De onderzoekers creëerden er speciale bijenkoloniën voor, sommigen met alleen jonge bijen die nooit een andere bij een waggeldans hadden zien doen. Bereikten ze de juiste leeftijd, dan probeerden ze het wel. Alleen maakten ze er nogal een zootje van. De informatie die ze doorgaven aan de rest van de kolonie, was niet bepaald accuraat.  Bijen die opgroeiden in een kolonie met voorbeelddansers, die hadden deze problemen niet. De jonge bijen die rommelig dansten verbeterden overigens wel wat naar mate ze ouder werden, maar het juiste dialect voor ‘afstand’ leerden ze nooit. Of, zo zou je het ook kunnen zien, wat ze eigenlijk deden was een geheel nieuw dialect creëren.   Er wordt gedacht dat dit verschil in bijendialect normaal gesproken wordt veroorzaakt door verschil in leefomgeving. Dat zou verklaren waarom het zin heeft om dat lokale dialect, mits de kolonie niet verplaatst, door te blijven geven. In vervolgonderzoek willen ze nu gaan kijken hoe leefgebied precies de taal van bijen vormt. Lees hier meer over het onderzoek: Complex learned social behavior discovered in bee’s ‘waggle dance’.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Wetenschappers uit de Verenigde Staten denken op oude beelden bewijs te hebben gevonden voor actieve vulkanen op Venus. Daarmee zou de planeet naast de aarde en een maantje van Jupiter het enige andere hemellichaam zijn waarvan dit bekend is.  Met planetenonderzoeker Daphne Stam van de TU Delft bespreken we wat we al weten over de planeet, waarom het zo moeilijk is om Venus te bestuderen en hoe radarbeelden uit de jaren negentig nu deze ontdekking mogelijk maken. Lees hier meer over het onderzoek: NASA’s Magellan Data Reveals Volcanic Activity on Venus. Meer over de ESA-missie naar Venus vind je hier: Overview of the EnVision mission.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Hoe verder terug je kijkt in de geschiedenis van de mens hoe onduidelijker de rol van geestverruimende praktijken wordt. Tegenwoordig vind je ze in bijna elke cultuur. In de vorm van het drinken van alcohol bijvoorbeeld, dansen, of meditatie, maar ook het gebruiken van harddrugs, of het bijwonen van sommige spirituele ceremonies of concerten.   Allemaal kunnen ze zorgen voor een aangepaste gemoedstoestand. Een vlucht van de realiteit. Maar wanneer de mens hiermee begon en waarom we dit zijn gaan doen is moeilijk te zeggen.   En dus pakte Britse onderzoekers het anders aan. Ze zochten naar een andere manier waarop die aangepaste gemoedstoestand wellicht door onze voorouders werd bereikt. Het was ze op filmpjes opgevallen dat mensapen regelmatig en schijnbaar voor de lol rondjes draaien tot ze duizelig worden.   De onderzoekers voerden berekeningen uit en ontdekten, ook door het zelf te proberen, dat de snelheid waarmee de apen draaien en het aantal keer achter elkaar dat ze dit doen bijna onmogelijk na te doen is. Behalve misschien als je een kunstschaatser op het ijs bent, of een professioneel danser. De apen bleken zelfs als ze al duizelig waren door te gaan, wat suggereert dat ze het gevoel bewust opzoeken.   Ze zagen het gedrag vooral bij apen in gevangenschap. Is het dan verveling? Is het spelen? Zegt het iets over mentale gezondheid? Om daarachter te komen is nog meer onderzoek nodig, maar het lijkt erop dat onze hang naar andere gemoedstoestanden al weleens heel lang in de familie zou kunnen zitten. Lees hier meer over het onderzoek: Dizzy apes provide clues on human need for mind altering experiences.See omnystudio.com/listener for privacy information.

We bespreken wat ervoor kan zorgen dat mensen wel of niet naar de stembus gaan, hoe de hersenen omgaan met op het laatste moment van gedachten veranderen en hoe je tot de beste keuze komt.  Hier vind je de onderzoeken of artikelen die ter sprake kwamen:How Science Can Help Get Out the VoteWhy changing your mind is a feature of evolution, not a bugThe Neuroscience of Changing Your MindSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Vandaag staan in Utrecht klimaatwetenschappers, meteorologen, psychologen en schrijvers samen op het podium om tijdens een heus gala te praten over hoe het ervoor staat met 'het klimaat'. We spraken alvast met klimaatpsycholoog Loes Kreemers van de Hogeschool van Amsterdam. Hoe verbonden zijn we nog met de natuur? Zien we goed genoeg hoe het ervoor staat met de biodiversiteit? Wat kunnen we zelf doen om voor verbetering te zorgen? Maar ook: hoeveel activisme en regelgeving is daarbij nodig?  Lees hier meer over het Gala van een Krachtig Klimaat van New Scientist. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Niet al te groot, lange dunne poten, zwart met een oranjerode tekening op de rug: de meeste mensen zullen de spin die de zwarte weduwe wordt genoemd wel herkennen, ook als je haar niet eerder in het wild hebt gezien.   De spin is niet agressief, maar wel heel giftig en dat heeft gezorgd voor een nogal angstaanjagende reputatie. Nu blijkt alleen dat de spin zelf ook nogal wat heeft om bang voor te zijn. Nichtjes uit hun eigen familie blijken absoluut niet van hun gezelschap gediend te zijn.   Het viel onderzoekers al enige tijd op dat de zwarte weduwe op veel plekken in Florida plaats maakte voor de invasieve bruine weduwe. De eerste gedachte was: blijkbaar wint deze bruine soort die oorspronkelijk uit Afrika komt het dan gewoon, als wordt gestreden om eten en leefgebied. Maar uit nieuw onderzoek blijkt dat het wat naargeestiger in elkaar zit.  De bruine weduwe zit actief achter de zwarte weduwe aan. De kans dat ze een zwarte weduwe doden is 6,6 keer groter dan de kans dat ze een andere spinnensoort uit dezelfde familie doden. Terwijl van alle soorten in het onderzoek de zwarte weduwe het minst agressief was: ze vielen alleen aan ter verdediging.   Overigens hoeven mensen weinig te vrezen: tegenover ons zijn beide soorten erg verlegen. De beet van de bruine weduwe is ook nog eens minder giftig en bijtincidenten zijn erg zeldzaam.    Het agressieve gedrag van de bruine weduwe tegenover één specifiek familielid is volgens de onderzoekers erg opmerkelijk. Meestal wint een soort het van een ander door groter, sterker, vruchtbaarder, of weerbaarder te zijn. Het aanvallen van al aanwezige familieleden komt niet vaak voor. Daarom willen ze nu onderzoek gaan doen in het gebied waar de bruine weduwe vandaan komt. Gedraagt de spin zich daar ook zo tegenover familie? Of is het gedrag dat het dier pas is gaan gebruiken bij aankomst in Amerika?   Lees hier meer over het onderzoek: Brown widow spiders' aggression likely driver of black widow decline. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Morgen vindt in Utrecht het 'Gala van een krachtig klimaat' plaats. In een klein voorproefje hoor je meer over een apparaatje niet groter dan een luciferdoosje waarmee jij en ik in de supermarkt hele bijzondere dingen kunnen gaan meten. Zoals: heb ik hier te maken met een echte biologische kip? Of: uit hoeveel verschillende materialen bestaat deze verpakking? En uiteindelijk zelfs: wat is de ecologische voetafdruk van het product dat ik van plan ben te kopen?  Ook bespreken we waarom het niet altijd meteen lukt om technologische innovaties op dit gebied ook echt te gaan gebruiken en wat we kunnen doen aan het gevoel dat het toch allemaal niet uitmaakt wat je in je eentje doet.  In deze audio hoor je Jeroen Jansen, universitair hoofddocent analytische chemie aan de Radboud Universiteit en Marije Klomp, programmadirecteur duurzaamheid, ook aan de Radboud Universiteit. Vorig jaar werd ze nog uitgeroepen tot duurzaamheids-managervan het jaar.  Lees hier meer over het Gala van een Krachtig Klimaat van New Scientist. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Waarom hebben sommige mensen weinig symptomen, terwijl anderen ernstig ziek worden wanneer ze besmet zijn met een virus zoals de griep of Covid-19?   Om hierachter te komen bekeek promovenda Laura Van Eyndhoven van de TU Eindhoven hoe afzonderlijke cellen zich gedragen wanneer zij met een virus zijn geïnfecteerd.  Wanneer een virus binnenvalt, laat slechts een klein deel van de geïnfecteerde cellen, de zogenoemde first responders, andere cellen in hun omgeving weten dat ze geïnfecteerd zijn. Om niet-geïnfecteerde cellen en afweercellen te laten weten dat het lichaam wordt aangevallen, produceren die first responders specifieke signaaleiwitten. Die vertellen de andere cellen dat er wat aan de hand is en dat ze hetzelfde moeten doen.  Het is alleen niet goed als er te veel van deze eiwitten worden geproduceerd. Dat vergroot de kans dat iemand een auto-immuunziekte ontwikkelt. Wordt er te weinig gemaakt, dan wordt het virus niet goed opgeruimd. Begint de productie te laat, dan kan daarna worden overgecompenseerd met te veel eiwitten. Het luistert dus nogal nauw.    Of iemand wel of niet symptomen ontwikkeld heeft iets met die eiwitproductie te maken, is het vermoeden. Dat is Van Eyndhoven afweercel voor afweercel gaan bekijken. Door haar vondsten over hoe die cellen communiceren in computermodellen te verwerken zag ze dat slechts 1 tot 3 procent van de cellen first responder is. En die taak nemen ze niet plots op zich, hun functie is voorbestemd.   Deze belangrijke inzichten over de rol van individuele immuuncellen, kunnen in de toekomst hopelijk leiden tot gepersonaliseerde therapieën voor kanker en auto-immuunziekten. Lees hier meer over het onderzoek: Hoe communiceren cellen over een virusinfectie?See omnystudio.com/listener for privacy information.

Baby’s ontvangen essentiële bacteriën van hun moeder tijdens de geboorte en direct daarna, maar of ze deze ook krijgen in het geval van een keizersnede was lang onduidelijk.  Onderzoekers onder leiding van het UMC Utrecht en de Universiteit van Edinburgh zijn het gaan uitzoeken. Ze zagen dat moeders in staat zijn bacteriën over te dragen aan hun baby's via meerdere routes. Baby’s die via een keizersnede worden geboren ontvangen tijdens de geboorte minder van het darmmicrobioom van hun moeder, maar dit lijkt deels gecompenseerd te worden door bacteriën in de moedermelk.   Er deden 120 Nederlandse moeders en pasgeboren baby's mee aan het onderzoek. Van de baby's werden monsters verzameld van het huid-, neus-, speeksel- en darmmicrobioom. Twee uur na de geboorte en vervolgens toen ze één dag, één week, twee weken en één maand oud waren. Bij de moeders werden monsters genomen van de huid, moedermelk, neus, keel, ontlasting en vagina.   Vervolgens werd gekeken naar verschillen tussen moeder en kind en naar het effect van de wijze van bevalling, antibioticagebruik en borstvoeding. Zo zagen de onderzoekers dat moeders via diverse routes bacteriën kunnen overdragen en dat als sommige van deze routes om de een of andere reden geblokkeerd zijn, de overdracht van microben naar het kind dan nog steeds via andere routes kan plaatsvinden. De verhouding in soorten bacteriën kan dan wel anders zijn. Wat dat voor effect heeft moet nog beter worden onderzocht.  In totaal is ongeveer 58 procent van het microbioom van een baby afkomstig van de moeder. Hoe de rest tot stand komt, dat willen ze in een volgend onderzoek gaan bekijken. Net als het effect van het microbioom op de gezondheid van het kind op latere leeftijd. Lees hier meer over het onderzoek: Borstvoeding nog belangrijker na keizersnede.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Onderzoekers hebben de meest gedetailleerde hersenkaart ooit gemaakt. Het dier waarmee ze dit is gelukt: de fruitvlieg.  Als we willen begrijpen hoe ‘denken’ werkt, moeten we eerst het mechanisme erachter beter begrijpen. Een internationaal team van onderzoekers bracht daarom meer dan 3000 neuronen in kaart in de hersenen van een baby fruitvlieg, inclusief alle 548,000 connecties die ze met elkaar verbinden. De eerste keer dat er een model werd gemaakt van de hersenen was tijdens een 14-jarige studie naar rondwormen die in de jaren zeventig begon. Het leverde een gedeeltelijke hersenkaart op en een Nobelprijs. In de tussentijd zijn in meerdere dieren, ook in de mens, delen van de hersenen in kaart gebracht, maar dit fruitvlieg-model is het meest uitgebreid en volledig ooit.   Zelfs met de nieuwste high tech snufjes was dit geen makkelijke taak. Eerst moesten de mini hersentjes in duizenden kleine plakjes en stukjes worden gesneden, om die vervolgens één voor één vast te liggen met een microscoop. Daarna begon de uitdagende taak om dit neuron voor neuron weer in elkaar te puzzelen in het model en alles correct met elkaar te verbinden.  Een proces dat bij elkaar meer dan 10 jaar in beslag nam.   Als je dan bedenkt dat de hersenen van deze fruitvlieglarve een miljoen keer kleiner zijn dan die van een muis, dan kun je je voorstellen dat hetzelfde doen bij grotere dieren, of zelfs de mens, voorlopig nog niet gaat lukken. Toch zijn de methodes en codes die deze onderzoekers hebben gebruikt openbaar beschikbaar voor wie het wil proberen.   Ondertussen levert het model al waardevolle kennis op die bijdraagt aan toekomstig hersenonderzoek en de volgende generatie kunstmatige intelligentie. Lees hier meer over het onderzoek: Scientists complete 1st map of an insect brain.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Waar komt het water op planeten vandaan? En hoe oud is het? Een team van astronomen, waaronder een aantal uit Nederland, heeft iets ontdekt waarmee een belangrijk stukje van de puzzel nu op zijn plek valt.  In deze audio hoor je Margot Leemker, promovendus aan de Sterrewacht Leiden. Zij doet met veel plezier onderzoek in de groep van Ewine van Dishoeck naar de plekken waar sterren en planeten vormen. Lees hier meer over het onderzoek: Astronomen vinden ontbrekende schakel voor herkomst water in zonnestelsels. See omnystudio.com/listener for privacy information.

In ons zonnestelsel vind je twee gapende gaten. Het eerste gat is er eentje tussen de grootte van aardachtige planeten en gasreuzen. De grootste aardachtige planeet is de aarde. De kleinste gasreus is Neptunus. Als de aarde qua grootte tussen een 10 en 20 eurocent muntje in zou zitten, dan is Neptunes een honkbal, met een 17 keer grotere massa.   Tussen dat muntje en die honkbal zit niets, terwijl in andere stersystemen genoeg planeten zijn die er qua grootte tussenin zitten. Zogeheten superaardes.    Het andere gat is een locatiegat. Als je kijkt naar de afstand tot de zon, dan zit er een flink gat tussen Mars en Jupiter, waar makkelijk nog een planeet tussen zou passen. Zonde van de ruimte, toch? Maar wat zou er gebeuren als in dit gat ook daadwerkelijk een planeet zou zitten?   Dat is een onderzoeker van de universiteit van Californië uit gaan zoeken in computermodellen. Hij vulde het gat met niet bestaande planeten van verschillende groottes en keek wat er gebeurde met het zonnestelsel.  Al snel bleek dat het maar goed is dat het om een simulatie ging. Afhankelijk van de grootte en exacte locatie van de fictieve planeet kon hij ervoor zorgen dat Mercurius, Venus en onze eigen aarde uit het zonnestelsel werden gestoten. Ook de banen van Uranus en Neptunus raakten verstoord genoeg om ze de ruimte in de werpen. Al deze acties volgen op de interactie die de planeet heeft met Jupiter. Zelfs een klein duwtje tegen deze gigantische gasreus zorgt voor chaos alom.   Maar zelfs zonder uit ons zonnestelsel geslingerd te worden zou een superaarde op die plek de baan van de aarde beïnvloedden, waardoor onze planeet een stuk minder bewoonbaar, of zelfs onbewoonbaar zou zijn.    De resultaten zijn niet alleen genoeg voor een lichtelijk verontrustend gedachtenexperiment dat laat zien hoe kwetsbaar de balans in ons zonnestelsel eigenlijk is, ze leveren ook belangrijke kennis op over de mogelijke aanwezigheid van leven op planeten in andere sterrenstelsels.   Lees hier meer over het onderzoek: The planet that could end life on Earth.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Hommels blijken, net als wij, sociaal leergedrag te vertonen en bij elkaar af te kijken. Dat zagen onderzoekers in een puzzelexperiment. Eén hommel leerde eerst de deksel op een doorzichtig doosje een stukje te draaien door tegen één van twee verticale lipjes te duwen. Het resultaat daarvan was dat hij zo bij de beloning van suikerwater kon komen. Nou was het ene lipje op het dekseltje blauw en het andere rood en de hommel werd getraind om steeds voor dezelfde kleur te kiezen. Vervolgens werd hij weer terug in de kolonie gezet. Nu kon ook de rest de puzzel proberen. De onderzoekers zagen dat vrijwel alle hommels in de kolonie na een tijdje tegen dezelfde kleur gingen duwen als de getrainde bij. Zelfs als ze doorhadden dat de andere kleur ook werkte. Werden een met blauw getrainde bij én een met rood getrainde bij in dezelfde kolonie gezet, dan koos de kolonie uiteindelijk toch voor één van de twee kleuren. Alsof ze met z'n allen liever een trend volgden, dan ieder voor zich wat anders. Bijna (of eigenlijk misschien wel precies) zoals in een cultuur. Het laat in ieder geval zien dat wat deze hommels doen niet alleen instinctief is, menen de onderzoekers.  Wil je een diersoort beschermen of herintroduceren, dan is het belangrijk om te weten dat deze processen een rol spelen. Zeker bij een soort waarmee het zo slecht gaat als de bij. Wil je ze helpen, dan moet je ze eerst begrijpen.  Wil je meer weten over dit onderzoek: Bumblebees learn new “trends” in their behavior by watching and learning. Het onderzoek naar navigatie vind je hier: Bees follow linear landmarks to find their way home, just like the first pilots.  En over het onderzoek naar biodiversiteit lees je hier mee: Bee and butterfly numbers are falling, even in undisturbed forests.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Sommige keuzes die we maken zijn goed voor ons, maar minder goed voor anderen. En sommigen zijn minder goed voor ons, maar beter voor anderen. Hoe gaan we om met het maken van deze keuzes?  Leren we wellicht om de negatieve gevolgen te negeren op het moment dat we egoïstische keuzes maken? Of maken we die keuzes heel bewust?  Om daarachter te komen deden Nederlandse onderzoekers een experiment. Proefpersonen moesten steeds kiezen tussen twee symbolen. Eentje leverde 80 procent zeker een flinke geldprijs op, maar had ook een pijnlijke schok voor een andere proefpersoon als gevolg met 80 procent zekerheid. Een tweede symbool leverde in 80 procent van de gevallen een laag bedrag op, maar had ook een veel minder pijnlijk schokje als gevolg.  Niet onverwacht waren er, nadat meer duidelijk werd over de gevolgen van hun keuzes, zowel mensen die nog steeds vooral het ene symbool kozen en mensen die vooral het andere symbool kozen. Maar wat ze wilden weten was: wat gebeurt er in het hoofd van de mensen die vooral voor de winst gaan? Sluiten deze iets bewust of onbewust af, om hiermee om te kunnen gaan?  Wat ze ontdekten was dat deze proefpersonen zich bewust bleven van het feit dat dit negatieve gevolgen had voor anderen. Dat konden ze zien aan activiteit in het hersengebied waarin de pijn van anderen wordt verwerkt. Die bleef gewoon gaan. Niet heel handig, als je hoofddoel de winst is.   De reden waarom dit niet weggedrukt wordt is volgens de onderzoekers vermoedelijk zodat we snel kunnen reageren op veranderingen in de omstandigheden. Haalden ze de geldprikkel weg, dan switchte ook deze groep namelijk naar het andere, minder pijnlijke symbool. Meestal dan. Nu willen de onderzoekers gaan kijken wat er gebeurt in de hersenen van mensen die veel antisociaal gedrag laten zien in hun dagelijks leven.  Lees hier meer: Hoe gaan we om met moreel tegenstrijdige uitkomsten?See omnystudio.com/listener for privacy information.

Het beschermen van kustgebieden is in ons land altijd belangrijk geweest, maar met de stijgende zeespiegel wordt dat alleen maar belangrijker. Daarom is elk detail dat je kunt achterhalen over de ecosystemen aan de kust belangrijk.  Als het aankomt op de kustplantjes in deze ecosystemen, weten we nu dankzij NIOZ-onderzoeker Clea van de Ven en collega's weer meer.  Wil je meer lezen over het onderzoek, kijk dan hier: Jong gras volgt verschillende groeistrategieën op kwelders en in duinen (Nederlandse tekst onderaan). See omnystudio.com/listener for privacy information.

Als we snappen hoe cellen het liefst groeien, kunnen we weefselschade in de toekomst veel beter herstellen. Onderzoekers in Delft hebben nu iets over de voorkeuren van cellen ontdekt waarmee we hopelijk weer een stap verder komen.  Ze zagen dat botcellen die ze lieten groeien op biomaterialen een voorliefde voor bepaalde vormen hebben. Specifiek voor vormen met een negatieve kromming: een soort kuiltje, zou je kunnen zeggen. In deze audio hoor je TU Delft-hoogleraar Amir Zadpoor. Lees hier meer over het onderzoek: Nieuwe troef ontdekt voor orgaanherstel: de kromming van de omgevingSee omnystudio.com/listener for privacy information.

In 2012 plukte een onderzoeker van Penn State University's Insect Identification Lab tijdens een bezoekje aan een Walmart in Arkansas een groot insect van de buitenmuur van de supermarkt. Het leek een beetje op een libelle, maar moest volgens de onderzoeker een mierenleeuw zijn. Met dat labeltje belandde het gevleugelde insect in zijn persoonlijke collectie.  Vele jaren later, in 2020, gaf dezelfde onderzoeker vanuit huis een online college over insectenbiodiversiteit. Studenten bekeken vanuit hun eigen huis insecten uit zijn collectie onder geleende microscopen. Toen de Walmart-mierenleeuw aan de beurt was en de onderzoeker begon met het omschrijven van de kenmerken van het beestje stopte hij ineens met praten.   En toen zag de hele groep studenten waarom. Het was helemaal geen mierenleeuw. Het was een zeer zeldzame giant lacewing uit de familie van netvleugeligen. Ooit vond je er veel van in Noord-Amerika, maar in de jaren 50 verdween de soort onder mysterieuze omstandigheden. En nu lag er daar ineens eentje, onder een microscoop. Een insect dat stamt uit de Jura, een periode in de geologie die zo'n 200 miljoen jaar geleden begon.   Het werd een onvergetelijke les voor zowel de studenten als de onderzoeker. Het beestje werd keurig omschreven en naar een museum gebracht, waar het beschikbaar blijft voor onderzoek. Want er zijn nog heel veel vragen. Wat zegt het bijvoorbeeld, dat dit diertje na een halve eeuw ineens weer opduikt?  Lees hier meer over het onderzoek: Rare insect found at Arkansas Walmart sets historic record, prompts mystery.See omnystudio.com/listener for privacy information.

In een groot onderzoek naar de scheenbeenbotten van dino's laten wetenschapper zien dat er zelfs binnen één familie hele verschillende groeistrategieën kunnen zijn, waardoor sommigen zich ontwikkelden tot enorme beesten zoals de T. rex en anderen tot kleine vogelachtige diertjes.   De gedachte is lang geweest, en die klopt in veel gevallen nog steeds, dat dieren met grote lichamen groter zijn dan verwante soorten met kleinere lichamen omdat ze in de periode waarin de meeste groei plaatsvindt harder zijn gegroeid. Dit is waar voor de meeste zoogdieren en vogels. Een olifant groeit sneller dan een chihuahua en een struisvogel sneller dan een spreeuw.   Toch zijn er ook uitzonderingen. Krokodillen bijvoorbeeld. Die groeien niet snel, maar omdat ze zo oud kunnen worden en lang doorgroeien, worden ze uiteindelijk toch groot.   Voor de T. rex en verwanten werd altijd aangenomen dat het om de groeispurt-versie ging. Dat is alleen niet wat een onderzoeker zag toen hij in de botten van 7 meter lang familielid van de T. rex zaagde dat 66 miljoen jaar geleden heeft geleefd op wat nu Madagaskar is.   Je kunt, net als bij bomen, aan groeiringen zien hoeveel het bot per jaar is gegroeid. En daarin was geen pubergroeispurt te bekennen. Het dier moet dus groot zijn geworden door lang door te groeien, net als een krokodil.   Ze onderzochten uiteindelijk de groeiringen in de botten van 42 soorten uit de familie en zagen dat 31 procent groter dan voorouders was geworden door een groeispurt en 28 procent door lang groeien. Er waren ook soorten juist kleiner geworden dan hun voorouders. 21 procent daarvan door een kortere groeispurt en 19 procent door het afremmen van groei.   Er is dus, zelfs binnen dezelfde familie, niet één weg naar de top, of de bodem van de meetlat. Nu zou het nog interessant zijn om te weten welke omstandigheden zorgden voor deze verschillende strategieën. En het zou mooi zijn om dit voor andere diersoorten ook helemaal uit te zoeken.  Lees hier meer over het onderzoek: Big dino, little dino: how T. rex’s relatives changed their size.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Voor deze aflevering wil ik je even vragen - als dat op een veilige manier kan - om op één been te gaan staan en dat vol te houden tot het einde van dit verhaal. Ik,  geluidstechnicus Klaas en collega Mats doen ook mee.   Je hebt misschien weleens vaker gehoord: balans is van belang. Gaat je evenwichtsgevoel achteruit, zo suggereren onderzoeken, dan kun je banger worden om te vallen, beweeg je minder, blijf je vaker binnen en versterk je zo het verouderingsproces.   Nou is vorig jaar - het is een oudje, maar te leuk om niet een keer te bespreken - een onderzoek gedaan om dit mechanisme beter te bestuderen. Het was een studie van 12 jaar, waarin 1700 mensen tussen de 51 en 75 die goed ter been waren, 10 seconden op één been moesten staan.   Daarna werden deze mensen gevolgd en werd gekeken of en wanneer ze overleden. Volgens de onderzoekers konden ze zo zien dat mensen die de 10 seconden test niet goed volhielden een 84 procent grotere kans hadden om te overlijden tijdens de onderzoeksperiode. En er was gecorrigeerd voor dingen als leeftijd, geslacht en onderliggende ziektes.  In New Scientist reageerden onderzoekers toch enigszins sceptisch op dit resultaat. Er is al weleens een link aangetoond tussen wandelsnelheid en achteruitgang van hart- en vaatziektes. En tussen gripkracht en gezondheid en moeite hebben met overeind komen en gezondheid. Ook van op één been staan-oefeningen is al weleens gezegd dat het iets als botdichtheid bevordert. Het is dus geen gek idee dat er een link is, maar in dit onderzoek gingen ook veel mensen dood aan oorzaken waarop balans waarschijnlijk weinig invloed heeft. Waaronder covid bijvoorbeeld.  Dit vraagt dus nog wel om wat meer onderzoek, maar: kwaad kan het alvast niet. Want balans houdt je ook gewoon op de been. Voor nu mag je weer op twee benen gaan staan, maar een dagelijks balansoefeningetje is helemaal niet zo'n slecht idee, als je het mij vraagt.   Deze aflevering is tot stand gekomen dankzij een tip van zeer gebalanceerde collega Herbert Blankesteijn.  Lees meer hier meer over het onderzoek: Scientists link increased risk of early death to a simple test. Het artikel van New Scientist vind je hier: Does your ability to stand on one leg predict your risk of dying soon?See omnystudio.com/listener for privacy information.

Iedereen herkent het wel: als je op het punt staat iets te doen wat je heel spannend of gewoon doodeng vindt, dan reageert je lichaam daarop. Je keel wordt misschien droog, je kunt gaan zweten en waarschijnlijk verhoogt je hartslag. Nou waren onderzoekers benieuwd: kan het ook andersom werken? Kan het ook zo zijn dat een verhoogde hartslag, zonder dat je iets spannends aan het doen bent, zorgt voor meer angstgevoelens? En zou het hart op die manier een link kunnen hebben met angststoornissen en depressie? Lees hier meer over het Stanford-onderzoek: A racing heart makes the mind race, too, mouse study finds.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Terwijl gister nog te horen was dat de luchtvervuiling in Nederland afneemt, waarschuwen Amerikaanse onderzoekers dat dit niet betekent dat we straks ook echt gezondere lucht inademen. Als de aarde opwarmt krijgen we namelijk ook meer luchtvervuiling die afkomstig is van planten en stof, zou blijken uit dit onderzoek. In deze audio hoor je hoogleraar atmosfeeronderzoek Herman Russchenberg van de TU Delft. Hij geeft aan waarom het moeilijk is om met deze resultaten iets over gezondheid te zeggen en vertelt meer over de belangrijke rol van stof in klimaatmodellen.  Lees hier meer over het Amerikaanse onderzoek: Breathing is going to get tougher. Hier vind je meer informatie over het Ruisdael Observatory en hier vind je de ondertekende open brief over onderzoek doen naar klimaatsturende technieken: We call for balance in research and assessment of solar radiation modification.See omnystudio.com/listener for privacy information.

De biomarkers in zweet kunnen artsen steeds meer vertellen over onze gezondheid. Alleen niet al het zweet kon tot nu toe worden gemeten.  Dat wat je ziet ontstaan op de huid na een paar stevige sportoefeningen is geen probleem voor bestaande sensoren, maar er is nog een ander type zweet. De variant die als waterdamp de huid verlaat. Hiervan verlaat een veel kleinere hoeveelheid het lichaam, ook als je niet aan het sporten bent.   Deze vorm van zweet geeft volgens onderzoekers belangrijke kennis over de conditie van de huid en onderliggende processen in het lichaam. Denk aan de status van eczeem en wondherstel, maar zelfs ook pijn en angst.   Om dit type zweet ook te kunnen meten, hebben onderzoekers een nieuwe sensor ontwikkeld, die als een soort pleister op de huid te plakken is. De sensor bestaat uit een super absorberende hydrogel op een poreus materiaal dat tussen twee laagjes waterafstotende stof gesandwicht wordt. Zo kan zweetdamp makkelijk de sensor bereiken, maar wordt deze niet beïnvloed door zweetdruppels.   Eerste testen met mensen zien er volgens de onderzoekers goed uit. Wat ze er precies allemaal mee willen gaan meten moet nog blijken. Lees hier meer over het onderzoek: Superhydrophobic biosensor could measure sweat vapors on the body.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Om erachter te komen hoe de hersenen met behulp van seintjes uit de rest van het lichaam kiezen tussen verschillende levensbehoeftes hebben onderzoekers bij muizen het mechanisme achter het stofje leptine bestudeerd. Dit stofje blijkt niet alleen een rol te spelen bij de regulatie van verzadiging (het lichaam heeft genoeg voedsel binnengekregen, ik kan stoppen met eten), maar ook bij sociale interactie en seks.  Lees hier meer over het onderzoek: Sex, food or water? How mice decide.See omnystudio.com/listener for privacy information.

De octopus wordt gezien als één van de de meest intelligente ongewervelde dieren op aarde. Het dier heeft geen skelet, acht flexibele armen die los van elkaar kunnen bewegen, maar ook tegelijk en een zeer complex zenuwstelsel.   In het brein van octopussen vind je gigantisch veel neuronen en hersendelen. Wat die precies allemaal doen weten we nog maar een beetje en wat we weten komt vooral van experimenten waarbij die hersendelen opzettelijk zijn beschadigd om te kijken welke functies dan uitvallen.  In andere diersoorten wordt hersenactiviteit ook onderzocht door electroden te plaatsen en daarmee hersenactiviteit te meten, maar dat werkt bij een octopus niet bepaald goed. Niet alleen heeft hun lichaam geen harde structuur om iets aan vast te maken, de dieren kunnen iets dat aan ze vast wordt gemaakt ook vrij makkelijk weer lospeuteren met één van hun acht armen.  Nu is het onderzoekers voor het eerst gelukt om 12 uur achter elkaar de hersenactiviteit in levende, vrij bewegende octopussen te meten. Dat lukte door electroden en een datalogger in de dieren te stoppen in het onderzoekslab en die er na het meten weer uit te halen. Of dit pijnlijk of vervelend voor de dieren is geweest wordt er niet bij vermeld.   Volgens de onderzoekers geeft het ons belangrijke informatie over de algemene ontwikkeling en de evolutie van het brein en de link met gedrag. Het octopusbrein is complex, maar ontwikkelde zich via een heel ander evolutionair pad dan dat van ons. Ze zagen in hun onderzoek hersenactiviteit die vergelijkbaar is met andere diersoorten, maar ook activiteit die nog niet eerder is gezien.   Dit willen ze verder gaan bestuderen. Maar ondanks dat het ons mogelijk hele interessante kennis oplevert, kun je je afvragen of dat genoeg reden is voor deze vorm van onderzoek doen. Lees hier meer over het onderzoek: Scientists record first-ever brain waves from freely moving octopuses.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Het stimuleren van de hersenen met gebruik van geïmplanteerde elektrodes laat al positieve resultaten zien bij verschillende ziektes. Alleen die elektroden worden door ons lichaam niet altijd even goed geaccepteerd. Ook zijn ze hard en kunnen ze omliggend weefsel beschadigen.  Daarom komen onderzoekers met een nieuwe manier om naar bio-elektronica te kijken. Ze ontwikkelden een gel die ingespoten kan worden en die in reactie op van nature aanwezige chemische stofjes in het lichaam verhardt en geleidend wordt. Vooralsnog is het succesvol getest in levende zebravissen, bloedzuigers en in biefstuk. Er is dus nog een lange weg te gaan, maar als gedachtenexperiment is het alvast spannend.  In de ze audio hoor je Hanne Biesmans van de Linköping Universiteit in Zweden. Lees hier meer over het onderzoek: Electrodes build themselves inside the bodies of live fish. See omnystudio.com/listener for privacy information.

De voorbereidingen voor deze missie lopen al een tijdje, 20 tot 30 jaar zijn onderzoekers al bezig, maar met een NWO-subsidie van 12 miljoen euro kan een Nederlands consortium onder leiding van SRON nu echt verder met de volgende stappen. Onderzoeker Gijs Nelemans (SRON/Radboud), één van de leiders van dat consortium, frist ons geheugen even op. Om welke missie gaat het ook alweer en wat wordt er dankzij dit geldbedrag precies mogelijk? Lees hier meer over het project: Groen licht voor Nederlandse bijdrage aan LISA.See omnystudio.com/listener for privacy information.

De cellen in ons lichaam zijn omgeven door een materiaal dat zorgt voor ondersteuning en structuur. Niet alleen doet het materiaal dát, het stuurt ook signalen naar de cellen, als een dirigent die instructies geeft aan een orkest.  Instructies vanuit het dirigerend materiaal kunnen zowel mechanische als biochemisch zijn. De mechanische signalen bevatten informatie over de zachtheid of stijfheid van het materiaal, terwijl de biochemische signalen de cellen instrueren via kleine moleculen.   Allemaal heeft het invloed op hoe cellen zich gedragen. Dit materiaal is niet zomaar een beetje isolatie, of bescherming. Dus als je onderzoek naar cellen en hun gedrag in het lab doet dan kan het niet ontbreken. Nu wordt vaak als alternatief voor de natuurlijke versie materiaal gebruikt dat uit een tumor van een muis komt. Je snapt: niet ideaal. Onder andere omdat het qua groei moeilijk onder controle te houden is en dat maakt het niet geschikt om in een klinische omgeving te gebruiken.   En dus wil TU Eindhoven-onderzoeker Patricia Dankers haar pas gekregen NWO-subsidie van 1,5 miljoen euro gaan gebruiken om hier met een nieuw team onderzoekers een kunstmatig alternatief voor te ontwikkelen. Het moet een interactieve synthetische hydrogel worden. Geen makkelijke klus, maar lukt het, dan kan dat een groot verschil maken voor toekomstig onderzoek.   Lees hier meer: Vici-subsidie helpt Patricia Dankers dromen waar te maken Alle Vici-toekenningen (34 in totaal) vind je hier: Vici 2022See omnystudio.com/listener for privacy information.

Planten hebben water nodig. Dus in jaren dat het veel regent, verwacht je dat een woud het in z'n geheel beter doet dan in droge jaren. Dat klopt ook wel, maar er is nog een ander effect dat veel regenval heeft op de biodiversiteit. Een effect dat onderzoekers nu pas beginnen te zien, dankzij stapels met data en een paar stevige computermodellen. Het heeft alles te maken met natuurlijke vijanden.  In deze audio hoor je onderzoeker Edwin Lebrija-Trejos, lees hier meer over het onderzoek: Rainfall affects interactions between plant neighbours. See omnystudio.com/listener for privacy information.

We weten dat sommige omstandigheden, zoals kou, het energieverbruik van ons lichaam kunnen verhogen, maar lukt dat ook met een medicijn? Ja, laten onderzoekers uit Leiden zien.  In deze audio hoor je onderzoeker Patrick Rensen van het LUMC. Lees hier meer over het onderzoek: Aan-knop van ons ‘gezonde’ vet ontdekt door LUMC-onderzoekers. Meedoen aan de studie naar kou en vetverbranding? Kijk dan hier: CoolBAT studieSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Als vrouw kun je niet voor altijd kinderen krijgen. Even los van wat ouderdom met het lichaam doet, raken de eitjes simpelweg op. Dat geldt voor vrijwel alle zoogdieren op aarde, waarbij vele diersoorten op het moment dat ze onvruchtbaar worden ook maar meteen stoppen met leven.   Nu blijkt er tenminste één uitzondering te zijn op die beperkte vruchtbaarheid. En hoe kan het ook anders: dat is de naakte molrat. Dit diertje, dat er precies zo uitziet als de naam doet vermoeden, verbaast wetenschappers keer op keer. Door het langst te leven van alle knaagdieren, door zelden kanker te krijgen, door amper pijn te voelen en door in kolonies onder de grond te leven waarbij - net als bij de meeste mieren en bijen - alleen de koningin jongen maakt.   Dat is allemaal al behoorlijk indrukwekkend, maar nu blijken vrouwtjes gedurende hun leven ook nog eens even vruchtbaar te blijven. Hoe oud ze ook worden. Natuurlijk wilden onderzoekers weten: hoe kan dit? Hebben ze gewoon bizar veel eitjes? Blijven ze beter bewaard? Of maken ze gedurende hun leven nieuwe? Wat bleek: dat gebeurt in de molrat allemaal!  Nou noemde ik eerder al die koningin. Vrouwtjes molratten zijn alleen vruchtbaar als ze die positie in de kolonie hebben. Gebeurt er iets met de koningin, dan neemt een ander vrouwtje het over en gaat zij van niet vruchtbaar, naar vruchtbaar. Dat in combinatie met het blijvend kunnen maken van nieuwe eitjes is volgens de onderzoekers de sleutel. Als we dat beter begrijpen, dan kunnen we mogelijk iets ontwikkelen om bij mensen ook de vruchtbaarheid positief te beïnvloeden. Lees hier meer over het onderzoek: Study unlocks clues in mystery of naked mole-rats’ exceptional fertility.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Verzakking van de baarmoeder of blaas: het is nog altijd geen onderwerp waar we makkelijk over praten. Toch heeft één op de vier vrouwen van boven de veertig er last van. Met een nieuwe 3D-geprinte oplossing, die uiteindelijk op maat gemaakt zou kunnen worden, hopen onderzoekers deze vrouwen beter te kunnen helpen. In deze audio hoor je Angelique Veenstra, gynaecoloog bij ziekenhuisgroep Twente en onderzoeker Anne Pasman van Hogeschool Saxion.  Lees hier meer over het onderzoek: RAAK Persoonsgebonden medische hulpmiddelen. Voor het project van de Universiteit Twente zie: Pelvic floor imaging.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Vliegtuiggeluid rond luchthavens is een groot en hardnekkig probleem. Zou de manier waarop we huizen bouwen in de omgeving van vliegvelden misschien iets kunnen betekenen hierin?  Onderzoeker Martijn Lugten van de TU Delft faculteit Bouwkunde en verbonden aan het AMS Institute denkt van wel. Lees hier meer over het onderzoek: Anders bouwen tegen vliegtuiglawaai. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Live meekijken als een medicijn op moleculair niveau zijn werk doet in iemands lichaam: met een unieke nieuwe MRI-scanner met een tien keer zo hoog vermogen als normaal moet het over drie jaar allemaal kunnen. De zogeheten 14 Tesla MRI-scanner komt te staan bij de Radboud Universiteit en het Radboud-UMC. De Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek zorgde met een subsidie van 19 miljoen euro voor deze wereldprimeur. Verslaggever Martijn de Rijk ging langs en sprak met Dennis Klomp, hoogleraar aan de Universiteit Utrecht en Erik van den Boogert, hoofd techniek van het Dondersinstituut waar het apparaat komt te staan. Lees hier meer: Sterkste MRI-scanner ter wereld wordt gebouwd in Nederland.See omnystudio.com/listener for privacy information.

We doen dan misschien niet aan een winterslaap: uit nieuw onderzoek blijkt dat onze slaapbehoefte in de winter weleens anders zou kunnen zijn dan in de zomer.   Nou was het niet geheel onbekend dat de meeste mensen het gevoel hebben meer te moeten slapen in de winter. Ook weten we al dat de hoeveelheid daglicht invloed heeft op ons dag-nachtritme. Maar hoe het precies werkt was nog niet helemaal goed uitgezocht.  Als je naar de mensheid kijkt, zeker in moderne steden, dan zie je weinig effect van de seizoenen op hoe we onze dagen indelen. Weer of wind, zon of sneeuw: we gaan naar ons werk, halen onze kinderen op, spreken af met vrienden en wandelen wat af. Nou laten onderzoekers in een nieuwe studie zien: als het aankomt op slaap is dat verschil in seizoenen er wel.   Dit haalden ze uit data van bijna 200 mensen met slaapproblemen die mee hadden gedaan aan slaap-onderzoek, waarbij ze werden gemonitord tijdens hun natuurlijke slaappatroon. Dat wil zeggen: ze sliepen zonder wekker. Het totaal aantal geslapen uren leek in de winter hoger, maar dat resultaat was niet significant genoeg. Wat wel significant bleek te zijn was het verschil in REM-slaap. Dat was in de winter gemiddeld een half uur langer dan in de zomer.   REM-slaap heeft weer een link met het verwerken van informatie en emoties. Ondanks dat het onderzoek nog herhaald moet worden in een grotere groep mensen zonder slaapproblemen, verwachten de onderzoekers dat dit seizoenverschil standhoudt en stellen ze dat het een goed idee zou zijn om hier rekening mee te houden met te houden bij het indelen van werk- en schoolschema's.  Lees hier meer over het onderzoek: Humans don't hibernate, but we still need more winter sleep. See omnystudio.com/listener for privacy information.

De tseetseevlieg komt voor in Afrika en kan als hij Trypanosomen parasieten bij zich draagt en steekt de slaapziekte overbrengen. Van die ziekte bestaan in Afrika twee varianten: de West-Afrikaanse slaapziekte, die mensen jaren bij zich kunnen dragen zonder het te weten en de Oost-Afrikaanse vorm die veel agressiever verloopt en een veel kortere incubatietijd heeft.   Zonder behandeling is de slaapziekte altijd dodelijk. Met behandeling zijn de kansen op genezing - afhankelijk van het stadium waarin de ziekte zit - erg goed. In 2009 zakte het aantal mensen dat na een beet kwam te overlijden voor het eerst onder de 10.000 per jaar. In 2019 waren het er minder dan 1000. Het gaat dus de goede kant op. Maar de WHO wil in 2030 de ziekte helemaal uitgeroeid hebben en dus is er nog werk te doen.   Nou wordt er al lange tijd naar nieuwe manieren gezocht om de tseetseevlieg aan te pakken. Vliegenvallen met de geur van de prooien van de vlieg zijn bijvoorbeeld een veelgebruikte oplossing. Nou blijken vallen met de geur van partners bij andere insecten nog beter te werken. Alleen van de tseetseevlieg waren deze chemische seksstofjes nog nooit uitgezocht.  Tot nu. Voor het eerst is - met behulp van een flink aantal high tech apparaten - ontdekt welke stofjes hun paargedrag aansturen. Ook ontdekten de onderzoekers welke neuronen hier weer op reageren in de vlieg en zagen ze dat bij besmette vrouwtjes de stofjes en hun gedrag verandert. Volgende stap: hun liefdesleven eens even goed tegen ze gebruiken.  Lees hier meer over het onderzoek: Revealed at last: Tsetse fly volatile pheromones, which could help curb diseases they spread.  Ook interessant (uit 2015): The Tsetse Fly Eradication Project in Senegal Wins Award for Best Sustainable Development Practices.  See omnystudio.com/listener for privacy information.

Kun je nou beter krachttraining doen? Of aan je conditie werken? Is lange stukken wandelen genoeg? Of is kort en heel intensief sporten beter? Hoe ver van tevoren moet je eten? Rek je wel of niet je spieren voor en na? Het is niet makkelijk om bij te houden hoe we nou precies het gezondst kunnen blijven. Of wanneer we de meeste spieren kweken, of het meeste vet verliezen.   Dat is niet alleen moeilijk omdat elk lichaam anders is, maar ook omdat er steeds weer nieuwe - gelukkig maar – onderzoeksresultaten verschijnen met weer andere tips. Zo bleek al (uit een klein onderzoek, dat wel) dat een gewicht laten zakken, veel meer doet voor je spieren dan het optillen ervan.   Zweedse onderzoekers komen nu weer met iets nieuws over de link tussen de tijd van de dag waarop een sportoefening wordt gedaan en de hoeveelheid vet die je ermee verbrandt. Of tenminste: ze kunnen hier nu iets over zeggen bij muizen.   Ze lieten de dieren sporten in een vroege actieve fase (vergelijkbaar met de ochtend bij mensen) of een vroege rustfase (vergelijkbaar met onze avond). Alleen in het geval van de ochtend workout zagen ze dat de expressie van genen die een rol spelen bij het afbreken en verbranden van vet een flinke boost kreeg.   Dit suggereert volgens de onderzoekers dat mensen die om gezondheidsredenen moeten afvallen er baat bij zouden kunnen hebben om vooral te bewegen in de ochtend. Maar aangezien wij geen muizen zijn, en dit mogelijk ook nog per lichaam kan verschillen, is meer onderzoek wel eerst nodig. En of je op het moment nou meer een avond- of ochtendsporter bent: op een veilige manier bewegen is natuurlijk altijd beter dan op de bank zitten. Dus lekker bezig, zou ik zeggen. Lees hier meer over het onderzoek: Time of day may determine the amount of fat burned by exercise.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Hoe leren jonge zebravinken zingen? Luisteren ze vooral, of kijken ze ook naar beweging? Om daarachter te komen bouwden onderzoekers een robotvogel die ze zangles gaf.  In deze audio hoor je onderzoeker Wouter Halfwerk van de Vrije Universiteit Amsterdam. Lees hier meer over het onderzoek dat hij samen met Katharina Riebel van de Universiteit Leiden deed: Robotvogel geeft jonge zebravinken zangles.  See omnystudio.com/listener for privacy information.

Het zat er natuurlijk aan te komen en klein genoeg waren ze misschien al wel langer, maar MIT-onderzoekers hebben een sensor ontwikkeld die je kunt doorslikken en die te volgen is tijdens zijn reis door ons spijsverteringskanaal.  De mini-sensor, ter grootte van een flinke pil, detecteert terwijl hij in het lichaam zit een magneetveld buiten het lichaam. Doordat de afstand tot dat magneetveld steeds iets verandert terwijl de sensor beweegt, is te bepalen waar hij zich bevindt. Omdat de persoon waarin de sensor zit natuurlijk ook kan bewegen en de afstand tot het magneetveld dan ook verandert, krijgt de patiënt een tweede sensor op de huid geplakt om daarvoor te corrigeren.   De sensor is al getest in grote dieren en de onderzoekers denken dat het uiteindelijk pijnlijke procedures als een endoscopie, maar ook röntgenfoto's moet kunnen vervangen bij het onderzoeken van sommige (niet alle) darmproblemen.  De sensor die gewoon weer uitgepoept wordt, kan geprogrammeerd worden om op vooraf bepaalde momenten te meten, of wanneer het in de buurt komt van het apparaatje dat het magnetisch veld uitzendt. Dit apparaatje zou in een rugzak of jaszak moeten passen, of achter de spoelbak van een wc. Je hoort het al: het idee is dat het hele pakket uiteindelijk gewoon mee naar huis kan. De verzamelde data kan de sensor vervolgens naar een smartphone of laptop sturen, ook als hij nog in het lichaam zit.  Dat klinkt allemaal behoorlijk spectaculair, maar onderzoeken met de sensor in mensen moeten nog worden uitgevoerd.  Lees hier meer over het onderzoek: Ingestible sensor could help doctors pinpoint GI difficulties.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Hoe ouder het organisme, hoe meer DNA-schade. Maar hoe die schade precies leidt tot ouderdomsklachten was nog onbekend. Wetenschappers van het Erasmus MC denken nu het antwoord te hebben gevonden.  In deze audio hoor je onderzoeksleiders Jan Hoeijmakers en Joris Pothof van het Erasmus MC. Lees hier meer over hun werk: Ontdekking: file op het DNA zorgt voor verouderingSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Kan de wetenschap ons iets vertellen over hoe we het beste een partner kunnen vinden? Of juist over hoe we gelukkig single kunnen zijn? We bespreken een aantal onderzoeken die voorbijkomen in het Guardian-artikel ‘A sexual destiny mindset’ – and the other red flags of romantic chemistry. Daarin valt onder andere te lezen dat er amper bewijs is dat insteken op zoveel mogelijk overeenkomsten, of juist tegenstellingen zin heeft. Hetzelfde geldt voor de focus op specifieke karaktertrekken. Bij een eerste klik gaat het volgens deze wetenschappers om hele andere dingen. Ook bespreken we met seksuologe Marieke Dewitte van de Universiteit Maastricht de Studium Generale aflevering Hebben singles de toekomst? in Utrecht, waar ze één van de sprekers was. Stel dat het echt zo is dat in 2055 de helft van de Nederlanders vrijgezel is, zijn we daar dan klaar voor?See omnystudio.com/listener for privacy information.

Antibioticaresistentie is wereldwijd een groot probleem. Daarom wordt er hard gewerkt aan het terugdringen van onnodig gebruik en het beter begrijpen van bacteriën zodat we ze met nieuwe behandelingen te slim af kunnen zijn.  In nieuw onderzoek is gekeken naar de trucjes van de meticilline-resistente Staphylococcus aureus (MRSA). Deze bacterie - die ook bekend staat als de ziekenhuisbacterie - komt bij veel mensen voor en veroorzaakt in sommige gevallen huidinfecties of bloedstroominfecties.   Specifiek werd bestudeerd hoe de bacterie precies de gifstoffen loslaat die ons uiteindelijk ziek maken. Ze vonden dat twee transporteiwitten hierbij een belangrijke rol spelen. Als die twee eiwitten uitgeschakeld zouden kunnen worden, maakt dat de bacterie waarschijnlijk onschadelijk, of op z'n minst minder gevaarlijk. Vergelijkbare mechanismen zijn te vinden in andere soorten bacteriën, wat zou betekenen dat deze aanpak niet alle voor Staphylococcus zou werken.   Gebruik je antibiotica en blijven er cellen over, dan is de kans groot dat de overblijvende bacteriën zich weer voortplanten. Omdat dit vaak de bacteriën zijn die van nature niet reageren op het medicijn, ontstaat er een populatie die steeds resistenter wordt.   Deze nieuwe behandeling - waarbij de bacterie niet wordt gedood, maar onschadelijk wordt gemaakt - zou volgens de onderzoekers niet als gevolg hebben dat de bacteriën zich selectief voortplanten. En dat maakt het een interessant alternatief om verder uit te zoeken. Lees hier meer over het onderzoek: Study reveals how drug resistant bacteria secrete toxins, suggesting targets to reduce virulence.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Astronomen hebben rond een dwergplaneet een ringenstelsel ontdekt op een plek waar ze het totaal niet hadden verwacht. We praten erover met onderzoeker Vik Dhillon van de universiteit van Sheffield. Hij is één van de auteurs van deze Nature-publicatie en verantwoordelijk voor de hogesnelheidscamera Hipercam die op de telescoop zit in La Palma, waarmee deze ontdekking is gedaan.  Hij vertelt hoe zeldzaam ringen om planeten eigenlijk zijn, waar ze uit bestaan, hoe ze vormen en waarom het nieuwe ringenstelsel dat ze vonden rondom dwergplaneet Quaoar aan het randje van ons zonnestelsel zo bijzonder is dat ze het bijna over het hoofd zagen.  Lees hier meer over de ontdekking: A new ring system discovered in our Solar System.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Het noordpoolgebied verliest in rap tempo zeeijs. Zelfs in de koudere wintermaanden waarin het ijs eigenlijk zou moeten herstellen van het smelten in de zomer.   Uit een nieuw onderzoek van Penn State University blijkt nu dat het toenemende aantal winterstormen hier een grote rol in speelt. Deze stormen zouden zelfs verantwoordelijk zijn voor een derde van het zeeijs-verlies in de winter.  De stormen - ook wel atmospheric rivers genoemd - duwen grote hoeveelheden waterdruppeltjes in dunne slierten over enorme lengtes. Komen ze aan land dan zorgen ze voor extreme regenval en overstromingen. California is één van de plekken waar dit soort stormen vaak voor overlast zorgen.   Met behulp van satellietdata en klimaatmodellen zagen de onderzoekers dat deze stormen flink aan het toenemen zijn in het noordpoolgebied. Vaak denken mensen wat betreft het afnemende zeeijs aan een geleidelijk proces, waarbij steeds meer opwarming voor steeds meer gesmolten ijs zorgt.   Hier laten onderzoekers zien dat dat ijs ook nog eens meer extreem weer te verduren krijgt, wat een veel explosievere impact heeft. Met effecten die meteen na elke storm al te zien zijn.  Het smeltende ijs in het noordpoolgebied kan veel nadelige gevolgen hebben. Natuurlijk is er de impact van smeltend zeeijs op zeestromen, die op hun plaats weer van invloed zijn op temperaturen wereldwijd. Maar het zorgt ook voor meer open water, waardoor mogelijk directere vaarroutes ontstaan, wat weer geopolitieke gevolgen kan hebben.   Lees hier meer over het onderzoek: More frequent atmospheric rivers hinder seasonal recovery of Arctic sea ice.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Onze voorouders hebben lange tijd een vrij wilde reputatie gehad. Met hun primitieve gereedschap jaagden ze op vlees en sprake van een taal was er niet echt. Maar steeds vaker vinden onderzoekers bewijs voor een veel verfijndere manier van leven.   Zo ook recent in een grot ten zuiden van Lissabon. 90.000 jaar geleden leefden daar in Portugal Neanderthalers die zich regelmatig te goed deden aan een smaakvolle maaltijd van Noordzeekrab.   Op basis van de restanten van de scharen, konden de onderzoekers berekenen dat de gemiddelde grootte van het schild van deze krabben zo'n 16 centimeter moet zijn geweest. Dat ze echt door de Neanderthalers zijn gegeten baseerden ze op de aanwezigheid van gereedschap, een haard, brandwonden op de schilden en de manier waarop de dieren waren opengebroken.   Dat liet dus ook zien dat de krabben niet alleen werden gegeten, maar ook eerst werden gekookt. Op een temperatuur van 300 tot 500 graden, konden ze bepalen. Ook vis, kokkels en mosselen moeten op het menu hebben gestaan. En zo is er weer een stukje afgebrokkeld van het holbewoner imago dat ooit werd toegeschreven aan de Neanderthaler.  De vondst spreekt ook het idee tegen dat het eten van zeedieren heeft bijgedragen aan de indrukwekkende hersenen van de moderne mens. Lees hier meer over het onderzoek: Proof that Neanderthals ate crabs is another ‘nail in the coffin’ for primitive cave dweller stereotypes.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Ook in Nederland bestaat nu de kans dat je, wanneer je aan het wandelen bent met je hond, in de buurt komt van een roedel wolven. Misschien hoor je ze zelfs huilen naar elkaar, als je er op het juiste moment bent.  Nu waren onderzoekers benieuwd welke hondensoorten in dat geval terug zouden huilen en of dat genetisch te onderbouwen is. 68 rashonden die als huisdier werden gehouden kregen daarom in een experiment opnames van huilende wolven te horen. Hun reactie werd uitvoerig bestudeerd in het lab. Ook werden hun genen vergeleken met die van de wolf om te kijken hoe verwant het ras was met zijn of haar voorvader.   Ze zagen dat de honden die genetisch het meest op de wolf leken het vaakst terug huilden. Maar: de moderne rassen reageerden ook. Alleen reageerden ze met geblaf in plaats van gehuil. Ook als ze wel in staat zouden moeten zijn om te huilen. Dit suggereert dat de moderne hond zich heeft aangepast aan een andere leefomgeving waarin huilen geen of andere functies heeft.  De onderzoekers zagen ook dat de huilende honden hierbij ook meer stress vertoonden. Waarschijnlijk omdat ze beter begrepen waar ze naar luisterden en mogelijk het idee hadden dat ze zich in het territorium van een andere groep bevonden.   Interessant genoeg was het genetische effect wel alleen te zien in oudere honden. Iets wat zeker nog verder uitgezocht moet worden. Dat oudere, maar ook gecastreerde honden, ook met meer stress reageerden, dat heeft vermoedelijk te maken met angst. Eerder onderzoek heeft voor deze groepen honden al aangetoond dat ze vaak angstiger zijn. Benieuwd in welke categorie jouw hond valt: een linkje naar het onderzoek vind je online. Lees hier meer over het onderzoek: The wilderness is calling – will your dog answer?See omnystudio.com/listener for privacy information.

Orka-moeders offeren gigantisch veel op om een zoon groot te kunnen brengen, blijkt uit bijna 40 jaar aan orka-data. Het kost zelfs zoveel energie dat het hun kans op nog meer gezonde kinderen enorm vermindert. En met de afnemende hoeveelheid voedsel die er voor deze dieren beschikbaar is, is dat slecht nieuws.  Lees hier meer over het onderzoek: Orca mothers make 'lifelong sacrifice' for sons.  Hier vind je de eerdere aflevering over orka oma's: Oma's in orka-gemeenschap helpen kleinkinderen overleven. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Mieren kunnen besmet raken door schimmels. Denk aan die ene nare die van de mier een soort zombie maakt. Maar mieren zijn schimmels ook vaak te slim af. Dat komt omdat veel mierenkolonies een sociale immuniteit hebben. Voordat een schimmel die op het lichaam van een mier is gaan zitten naar binnen kan groeien, wordt het er al afgepoetst door nestgenootjes.  Toch lukt het sommige schimmels om dit weer te omzeilen, zagen onderzoekers in experimenten. Ze keken naar het gedrag van de schimmel in situaties waarin wel of geen verzorging van andere mieren plaatsvond. Waren er werkmieren in de buurt om sporen van schimmels van andere mieren af te poetsen, dan zagen ze dat de schimmel zich heel anders ging gedragen.  De productie van sporen werd in dit geval flink opgevoerd door de schimmel om te compenseren voor de sporen die er werden afgehaald. Maar in plaats van dat de werkmieren daardoor weer harder gingen poetsen, deden ze dat juist minder. Wat bleek nou: die nieuwe lijn sporen was chemisch aangepast door de schimmel. Op zo'n manier dat ze lastiger te detecteren waren door de mieren.   In vervolgonderzoek willen ze nu gaan bestuderen hoe de mierenkolonie hier dan weer op reageert. Wellicht lukt het de mieren om zich aan te passen aan deze minder sterke chemische signaaltjes. Wat het onderzoek in ieder geval al laat zien is hoe slim ziekmakende organismen te werk gaan. Lees hier meer over het onderzoek: Reducing their natural signals: How sneaky germs hide from ants. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Een nieuw computermodel moet het straks mogelijk maken om vanuit de ruimte voor de hele wereld automatisch de methaanuitstoot te monitoren. In deze audio hoor je onderzoekers Berend Schuit en Ilse Aben van SRON. Lees hier meer over het onderzoek: Global alarm system watches for methane superemitters. Of kijk hier voor meer informatie over TROPOMI. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Het antibioticagebruik in de veehouderij zal wereldwijd alleen maar toenemen de komende tijd, zeggen onderzoekers in Nature op basis van berekeningen. Tussen 2020 en 2030 verwachten de onderzoekers een groei van 8 procent. De landen die qua gebruik (antibiotica per kilo dier per land) bovenaan staan zijn niet geheel verrassend, maar de onderzoekers zijn wel verbaasd dat er in totaal nog steeds maar 42 landen zijn die hun data openbaar beschikbaar maken. Daar is in de afgelopen jaren geen verandering in gekomen en dat bemoeilijkt het maken van schattingen en modellen enorm. In Nederland (op plek 52 in de lijst) zijn de metingen van de laatste tijd een stuk positiever. De Autoriteit Diergeneesmiddelen, die in Nederland jaarlijks het gebruik van antibiotica in de veehouderij monitort, zag in de afgelopen tien jaar een daling van 70 procent. Die daling zwakt wat af, maar zet wel door. In deze audio hoor je onderzoeker Ranya Mulchandani van het Swiss Federal Institute of Technology en Hetty Schreurs, directeur Autoriteit Diergeneesmiddelen. Lees hier meer over het onderzoek: Antibiotic use in farming set to soar despite drug-resistance fears.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Een combinatie van een nieuwe scantechniek met een superkrachtige MRI-scanner en innovatieve contrastvloeistof moet ervoor gaan zorgen dat uitzaaiingen van prostaatkanker eerder en beter opgespoord kunnen worden. In deze audio hoor je radioloog Ansje Fortuin en hoogleraar Biomedische Magnetische Resonantie Tom Scheenen van het Radboudumc. Lees hier meer over het onderzoek: Krachtige MRI-scanner spoort uitzaaiingen van prostaatkanker eerder op.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Vet is voor sommige mensen iets waar ze het liefst zo snel mogelijk vanaf willen komen. Maar het is niet altijd slecht. Zo blijken vetten in ons bloed juist iets te kunnen voorkomen.   Het was al bekend dat deze vetten in ons bloed, zoals cholesterol, het gedrag van immuuncellen kunnen beïnvloeden. Maar op welke genen ze precies een effect hebben was nog niet bekend. Dat hebben onderzoekers van het Leids Universitair Medisch Centrum nu uitgezocht. Ze brachten bij ruim 3200 mensen in kaart welke genen in immuuncellen actief zijn. Dat bleken er meer dan 17.000 te zijn.  Vervolgens hebben ze stap voor stap uitgezocht op welke genen vetten in het bloed precies effect hebben. Ze waren eigenlijk op zoek naar een link met hart- en vaatziekten, maar wat ze zagen was dat deze vetten de activiteit dempen van genen die een belangrijke rol spelen bij allergieën. Deze vetten zorgen er dus voor dat allergische reacties minder snel optreden.  Maar ja, moeten we nu dan allemaal juist weer meer vet gaan eten? Daar is het nog een beetje te vroeg voor. Eerst moet nog beter onderzocht worden of, en zo ja: welke vetzuren deze gunstige effecten hebben. Of dat de onverzadigde gezonde vetzuren, of de ongezonde verzadigde vetzuren zijn, dat weten ze nog niet. Lees hier meer over het onderzoek: LUMC-onderzoekers: veel vetten in bloed biedt bescherming tegen allergieën.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Hoe meer we weten hoe planten zich verdedigen tegen ziekmakende micro-organismen, hoe beter we sterkere planten en gewassen kunnen kweken. Biologen van de Universiteit van Amsterdam zijn weer een nieuw trucje op het spoor.   Misschien is het iets wat je thuis ook weleens bij je planten hebt gezien: je geeft ze water en niet veel later verschijnen er aan de randen of puntjes van de bladeren druppeltjes. Dat heeft alles te maken met hoe de plant de interne waterdruk reguleert. Als de plant meer water opneemt dan nodig en ze krijgen dit niet verdampt, dan voorkomen ze zo dat de druk te hoog wordt.  Dit heeft echter ook nadelen voor de plant. Om de druppeltjes eruit te laten, moeten waterporiën in de plant open worden gezet. En dat geeft ziekmakende micro-organismen de kans om naar binnen te glippen. Toch worden planten niet altijd ziek als ze dit mechanisme hebben gebruikt en onderzoekers weten nu meer over hoe dat kan.   Ze ontdekten dat de waterporiën deel uitmaken van zowel de eerste als de tweede lijn van verdediging van de plant tegen bacteriën. Twee eiwitcomplexen voorkomen dat de bacteriën, als ze de plant binnendringen, zich in die waterporiën gaan vermenigvuldigen. Diezelfde afweerreactie voorkomt ook dat deze bacteriën verder de plant in kunnen gaan.   Wat ze ook zagen was dat als deze eerste lijn van verdediging plaatsvindt, er vanuit de waterporiën een signaal komt waardoor de plant hormonen gaat produceren die verdere verspreiding van de bacteriën in het vaatstelsel remmen.  Op termijn, als ze nog beter begrijpen hoe de eiwitten te werk gaan, kan deze ontdekking mogelijk helpen om landbouwgewassen weerbaarder te maken te bacteriële ziekten. Lees meer: Waterporiën in bladeren blijken deel van verdedigingslinie van planten tegen ziekmakers.See omnystudio.com/listener for privacy information.

In 2020, terwijl de wereld kennismaakte met het leven in lockdowns, werd een groot wetenschapscongres in India afgezegd. Enkele geologen die al ter plekke waren, maakten er het beste van en bezochten de Rotsschuilplaatsen van Bhimbetka.  Ze vonden er een Dickinsonia fossiel: een plat, langwerpig primitief dier dat 550 miljoen jaar geleden leefde, nog voor er complexe dieren bestonden. Het was voor het eerst dat zo'n exemplaar in India werd ontdekt en was groot nieuws.   Nu blijkt het alleen een foutje te zijn. Het gaat namelijk niet om een Dickinsonia fossiel, laat nieuw onderzoek zien, maar om iets heel anders. Toen wetenschappers van de universiteit van Florida vorig jaar afreisden naar India om het object te bekijken, was het een beetje afgebrokkeld. Best gek, voor een fossiel. Ook hingen de overblijfselen verticaal en niet horizontaal, zoals te verwachten was.   Toen ze rond gingen kijken zagen ze in de omgeving nog meer van dezelfde afgebrokkelde constructies aan de rotsen hangen. Het waren geen fossielen, maar bijenkorven. Inmiddels is er ook een reactie van de onderzoekers die de ontdekking in eerste instantie deden. Ze erkennen de fout en sluiten zich aan bij de nieuwe verklaring.   Terwijl één fout is opgehelderd, blijft een ander mysterie staan. De originele vondst hielp namelijk bij het dateren van het gesteente. Nu zijn ze wat dat betreft weer terug bij af. Vermoedelijk zijn de rotsen wel een miljard jaar oud. En dat heeft grote implicaties voor hoe het land in die tijd is gevormd. Het laatste woord is er dus nog niet over gezegd. Lees meer: Mistaken fossil rewrites history of Indian subcontinent for second time.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Voor het eerst hebben onderzoekers laten zien dat het voorschijven van medicijnen op basis van iemands DNA-profiel werkt. Het gaat om een groot internationaal onderzoek onder leiding van het Leids Universitair Medisch Centrum.  One size fits all is al een tijdje niet meer goed genoeg. Er is inmiddels genoeg bewijs dat elk lichaam anders omgaat met medicatie en dat een kleine studie met een selecte groep proefpersonen (lange tijd alleen bestaande uit mannen) niet voldoende is om goed te kunnen inschatten welke dosis en welk medicijn voor wie werkt.   Onderzoekers hebben daarom een DNA-medicatiepas ontwikkeld en getest die het DNA-profiel van een patiënt koppelt aan medicijnen waarvan de verwerking wordt beïnvloed door het DNA. In totaal deden er bijna 7000 patiënten uit 7 Europese landen mee aan het onderzoek.   Door het scannen van deze pas weten artsen en apothekers precies wat de optimale dosis is voor de patiënt in kwestie. De nieuwe studie laat zien dat patiënten die deze persoonlijke dosis krijgen, 30 procent minder ernstige bijwerkingen melden dan patiënten die de standaarddosis krijgen voorgeschreven.   In vervolgstappen moet nu worden nagedacht hoe deze methode in de praktijk gebracht kan worden. De onderzoekers hopen dat de pas onderdeel wordt van de standaardzorg.  Lees hier meer over het onderzoek: LUMC-onderzoekers: 30% minder bijwerkingen als medicatie op DNA wordt afgestemd.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Er is al heel veel onderzoek gedaan naar onvruchtbaarheid, maar we begrijpen nog steeds een heleboel niet. Tijd om het tot op moleculair niveau uit te zoeken, vinden Utrechtse onderzoekers. In deze audio hoor je bioloog Tzivya Zeev-Ben-Mordehai van de Universiteit Utrecht. Zij  ontvangt een ERC-beurs voor haar voorstel om zaadcellen in nog veel meer detail te bestuderen dan we nu doen. Lees hier meer over eerder werk van deze onderzoeksgroep: Spermacel houdt z’n kop erbij en Spermacel pint zijn energiefabriekjes vast.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Mycoplasma genitalium is een bacterie die door seksueel contact kan worden overgedragen. Een soa dus. Meestal gaat de infectie vanzelf weg, maar het kan bij mannen voor ontstekingen zorgen in de urinebuis. Bij sommige mensen komt de infectie ook steeds weer terug.   Volgens Britse onderzoekers komt dat steeds vaker voor omdat de bacterie steeds resistenter wordt tegen de middelen die tegen hem worden gebruikt en zou het goed zijn als er nieuwe opties voor behandelingen waren.   Nou meldde een jonge man zich met twee dagen oude symptomen van deze infectie. Ze verschenen twee weken na het hebben van onbeschermde seks met een casual sekspartner. Drie verschillende antibiotica werden geprobeerd, maar niets hielp.   In het lab was al bewijs gezien dat een antibioticum in tabletvorm dat voor ooginfecties wordt gebruikt mogelijk ook wel raad wist met deze bacterie en dus was dat het vierde middel dat werd geprobeerd. Een beetje een gok dus. Maar warempel: de ontsteking verdween binnen twee weken uit zijn plasbuis.   Ja: dit is gelukt bij één geval, met één variant van deze bacteriële infectie en een specifiek soort medicijn. Dus laten we niet massaal random oogmedicatie op geslachtsdelen gaan smeren. Maar de onderzoekers zijn wel enthousiast over de vondst en hopen dat ze - na nog flink wat vervolgonderzoek – een nieuw wapen hebben in de strijd tegen deze seksbacterie. Soms zit de oplossing dus in een klein ooghoekje. Lees hier meer over het onderzoek: Common eye infection antibiotic tablet may clear up treatment-resistant sex bug.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Hij veranderde onze kennis over de evolutie van soorten voor altijd, maar zijn naam is niet Charles Darwin. Het gaat om evolutionair bioloog Dolph Schluter van de universiteit van British Columbia in Canada. Hij won deze week de prestigieuze Crafoord Prize voor zijn jarenlange onderzoek.Net als Darwin (en zeker een beetje in zijn voetsporen, maar een flinke tijd later) trok Schluter naar de Galapagoseilanden om de verschillen tussen de vinken die daar leven te bestuderen. Hij liet zien dat wanneer twee verwante soorten samen voorkomen en er sprake is van voedselcompetitie, de evolutionaire verschillen tussen de soorten het grootst waren. Ditzelfde vond hij later ook bij driedoornige stekelbaarzen.  Op het moment is hij nog steeds bezig met het verder uitwerken van de puzzel. Hoe zit het met verschillen in genen die ontstaan tussen deze soorten? Hoe kan het dat die evolutie zo ontzettend snel gaat? Waarom zijn hybride soorten minder succesvol? En wat gebeurt er met dit mechanisme in een veranderend klimaat?  Lees hier meer over de Crafoord Prize van de Royal Swedish Academy of Sciences en het werk van onderzoeker Dolph Schluter.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Speciale biomaterialen die tegelijkertijd botherstel stimuleren en kankercellen aanvallen: dat is waar onderzoekers de komende jaren aan gaan werken voor een groep patiënten waarbij huidige behandelingen niet voldoende zijn. In deze audio hoor je onderzoeker Sabine van Rijt, verbonden aan het MERLN-instituut van de Universiteit Maastricht. Zij kreeg vandaag een ERC Grant voor dit onderzoeksvoorstel. Lees hier meer: Sabine van Rijt (MERLN) krijgt ERC Grant voor onderzoek naar biomaterialen.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Steeds beter zijn onderzoekers instaat om slim materiaal te maken dat reageert op stimuli als licht, temperatuur of druk. Nu heeft een groep wetenschappers dat materiaal laten vliegen. Ze noemen het een kunstmatig zaadje, maar het robotje met borstelige vleugels dat past op een vingertop heeft misschien nog wel het meest weg van een fee. De vleugeltjes bewegen in reactie op licht. Bijvoorbeeld van een laserstraal of simpele ledlamp. Het robotje weegt ook nog eens zo weinig dat het op luchtstromen kan zweven. Door de vorm van de vleugels te veranderen onderweg in reactie op de wind kan het behoorlijke afstanden afleggen en van richting veranderen. Ook landen en opstijgen lukt al. Nu willen de wetenschappers het ontwerp nog zo aanpassen dat het op zonlicht reageert en ze er sensoren, GPS en bijvoorbeeld moleculen aan kunnen toevoegen. Eén van de toepassingen die ze voor ogen hebben: kunstmatige bestuiving. Waarbij de robotjes met stuifmeel aan boord meebewegen op de wind en bijgestuurd kunnen worden richting bomen en planten die het nodig hebben. Maar zover is het nog niet. Eerst moet het robotje of herbruikbaar of afbreekbaar worden gemaakt. En ook het landen op een precieze plek - nodig als je een specifieke boomsoort moet bereiken - gaat nog niet helemaal soepel. Lees meer over het onderzoek: A fairy-like robot flies by the power of wind and light.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Wetenschappers van onder andere de Universiteit Maastricht en het RIVM hebben voor het eerst goed uitgezocht welke psychofarmaca - geneesmiddelen voor de behandeling van psychische problemen en aandoeningen - voorkomen in het oppervlaktewater van Nederland.  Twee middelen blijken in te hoge concentraties voor te komen: carbamazepine en oxazepam. Ook fluoxetine werd genoeg gevonden om een effect te kunnen hebben op de omgeving.  Met Universiteit Maastricht-onderzoeker en psychiater Jurjen Luykx en onderzoeker Caroline Moermond van het RIVM bespreken we wat mogelijk het effect op het waterleven is van deze hoge concentraties psychofarmaca en hoe we daar in de toekomst wat aan kunnen doen.  Lees hier meer over het onderzoek: Te hoge concentraties van verschillende psychofarmaca in het oppervlaktewater.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Als je door een bos loopt sta je er waarschijnlijk zelden bij stil hoe die ene boom nou precies op die ene plek is beland. Misschien, als je erover nadenkt, voelt het als een toevallig iets. Of iets wat gestuurd wordt door de beschikbare ruimte die er is en hoe de boom daar zelf gebruik van maakt.    Maar bioloog Ivy Yen van de universiteit van Maine weet wel beter, valt te lezen in de New York Times. In een gigantisch experimenteel bos doet ze onderzoek naar de link tussen hoe de zaden van bomen zich verspreiden en het gedrag van de dieren die ze meenemen.   In dat bos zijn door de onderzoeksgroep waar ze onderdeel van is in zeven jaar tijd al 2000 muizen en woelmuizen voorzien van een volgbare chip. Deze dieren kregen met enige regelmaat plateaus met de zaden van lokale bomen aangeboden. Een wildcamera legde steeds vast welk diertje er met welk zaadje vandoor ging. Een niet-giftig poeder op de grond liet vervolgens zien waar ze met het zaadje naar toe waren gegaan en of het ergens werd bewaard of was opgegeten.   Al die gegevens, van al die zaadjes, hun lot en het gedrag van hun dragers zijn de onderzoekers nu aan het analyseren. Ze zagen zo al dat het karakter van dieren medebepalend is voor welk zaadje ze meenemen en ook dat de aanwezigheid van roofdieren invloed had op hoe met de zaadjes werd omgegaan.   Ook zagen ze dat er meer dappere dieren waren in stukken bos waar gekapt werd en dat in een wild bos meer variatie in persoonlijkheden te vinden is. De onderzoekers hopen nog veel meer te ontdekken over hoe dit allemaal bijdraagt aan waar welke boom groeit. Want willen we onze ecosystemen beschermen en hun toekomst in kaart brengen, dan moeten we eerst weten hoe ze worden gevormd. Lees meer: Meet the Mice Who Make the Forest.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Een fossiel gevonden door paleontologen van Virginia Tech zorgt ervoor dat onze kennis over het verleden weer op de schop moet.   Het gaat om een fossiel van een wormsalamander: een amfibie, zonder ledematen. De diertjes hebben een gladde huid met ringen, zoals een regenworm, maar daaronder verstopt zitten schubben. Qua grootte is er enorm veel variatie. Een kleintje is zo'n 9 centimeter, maar een grote kan wel 1,5 meter lang worden. In hun bek hebben ze een dubbele rij kleine scherpe tandjes waarmee ze hun prooi vast kunnen pakken.   Nou zijn fossielen van het diertje enorm zeldzaam. Er waren er tot nu nog maar 10 bekend, waarvan de oudste 183 miljoen jaar was. Nu hebben onderzoekers echter een fossiel gevonden uit het Trias: een periode in de geologische tijdschaal van ongeveer 250 tot 200 miljoen jaar geleden. De wormsalamander die ze vonden was om preciezer te zijn 220 miljoen jaar oud en daarmee laten ze zien dat het diertje 35 miljoen jaar eerder al geleefd moet hebben dan tot nu toe werd gedacht.   De vondst werd in 2019 gedaan in het Petrified Forest National Park in Arizona, een gebied waarvan we inmiddels weten dat er heel veel fossielen te vinden zijn. De kleine wormsalamander, die door de onderzoeker die hem vond Funcus-vermis is genoemd - of terwijl: Funky Worm naar een nummer van de Ohio Players - doet aardig wat stof opwaaien.   Er was veel onduidelijkheid over deze periode in de evolutie, wat al jaren zorgt voor discussies over wormsalamanders en hun link met latere familieleden als kikkers en salamanders. Er bestaan ook nu nog steeds wormsalamanders, maar die zijn inmiddels helemaal aangepast aan een ondergronds leven. Hun funky voorouder leek qua skelet veel meer op vroege kikkers en salamanders. En zo hebben we weer een stukje van de puzzel van de evolutie van het leven op aarde gevonden. Lees meer over het onderzoek: New geosciences study shows Triassic fossils that reveal origins of living amphibians.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Tot nu werd gedacht dat er van krill - kleine ongewervelde, garnaalachtige zeedieren - meer dan genoeg in de oceanen zat om de buiken van grotere zwemmers te vullen. Maar daar moeten we misschien anders over na gaan denken.  Uit een nieuw onderzoek blijkt namelijk dat er een link is tussen de hoeveelheid krill in Antarctica en de grootte van de bultrugpopulatie. Hoe meer krill er was in het jaar voor walvisvrouwtjes zwanger werden, hoe succesvoller de zwangerschap.  De onderzoekers uit California bestudeerden 8 jaar aan data en zagen dat na een goed gevuld jaar 86 procent van de vrouwtjes zwanger werd, maar na een karig krill jaar maar 29 procent.   Verwacht wordt dat door klimaatverandering en de nog altijd toenemende visserij de hoeveelheid krill in het gebied alleen maar zal afnemen. Zo eet opgroeiend krill algen die op het ijs groeien. IJs dat ze ook nodig hebben voor beschutting. Minder ijs door opwarming, betekent dus ook minder krill.  En minder krill, laat dit onderzoek zien, betekent waarschijnlijk ook minder bultruggen en andere zeedieren die zich voeden met deze kleine garnaalachtigen. Natuurlijk kunnen er nog meer factoren meegespeeld hebben die beide populaties tegelijk hebben beïnvloed, maar één ding kan volgens de onderzoekers sowieso geen kwaad: als er per se gevist moet worden naar krill, doe dit dan niet in Antarctica in de maanden waarin de walvissen het zelf zo hard nodig hebben.  Lees hier meer over het onderzoek: Study reveals influence of krill availability on humpback whale pregnancies.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Een nieuw onderzoek naar het binnenste van onze aarde heeft deze week aardig wat stof op doen waaien. Want: is de draaiende harde kern nou gestopt met draaien of niet? We bespreken het met onderzoeker Arwen Deus van de Universiteit Utrecht. Ze vertelt hoe de binnenkant van de aarde eruitziet, hoe we dat weten en wat de nieuwste bevindingen zijn over het gedrag van de binnenkern. En als die kern inderdaad anders aan het bewegen is, is dat dan erg?  Lees hier meer over het nieuwe onderzoek dat voorbijkomt in het gesprek: Has Earth’s inner core stopped its strange spin?See omnystudio.com/listener for privacy information.

Kinderen leren hoe bijzonder de wereld om ze heen is: je kunt er niet vroeg genoeg mee beginnen. Daarom brengt New Scientist vandaag een boekje uit met 100 dierenfeitjes voor het hele gezin. In deze audio hoor Fenna van der Grient, redacteur en boekencoördinator bij New Scientist. Zij kwam met het idee voor dit boek en deelt met ons haar favorieten: poepschietende pinguïns, de moderne relatie van de albatros, hoe je een kangoeroe vangt en hoe platvissen plat worden. Het boek vind je hier: Hoe vang je een kangoeroe?See omnystudio.com/listener for privacy information.

We weten al langer dat er dieren bestaan die missende ledematen kunnen laten terug groeien. Hagedissen en platwormen zijn er bijvoorbeeld goed in. Krabben nemen soms zelfs expres afscheid van één van hun ledematen, als ze daardoor een aanval overleven, om deze vervolgens weer te vervangen met een nieuwe.   Maar toen Duitse onderzoekers een kleine achtpotige zeespin bestudeerden zagen ze dat dit diertje niet alleen ledematen, maar ook andere lichaamsdelen kan laten terug groeien.  Voor de zeespinnen zelf moet het geen prettig experiment zijn geweest, bij 23 van hen werden namelijk de achterpoten of zelfs het achterste gedeelte van hun lichaam geamputeerd. Bij de jongste zeespinnen zagen de onderzoekers tot hun verbazing een vrijwel volledig herstel van het achterlijf. Inclusief anus, spieren, delen van de voortplantingsorganen en delen van de darm. De volwassen dieren konden dit niet, maar sommigen leven twee jaar later nog steeds.   Nu ze hebben gezien dat de dieren dit kunnen is de volgende stap het begrijpen van het mechanisme erachter. Wat gebeurt er op moleculair niveau en waarom lukt het de jonge dieren wel, maar de oude niet? Is er een link met hoe ze een paar keer vervellen in hun leven? Hun hoop is natuurlijk dat ze met die kennis uiteindelijk weefselherstel bij mensen kunnen bevorderen. Want wijzelf zijn er als diersoort niet bepaald goed in.   De paper vind je hier: The sea spider Pycnogonum litorale overturns the paradigm of the absence of axial regeneration in molting animals.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Een internationaal team van astronomen onder leiding van de Universiteit Leiden heeft met behulp van de James Webb telescoop verschillende interessante moleculen gevonden in de donkerste en koudste dieptes van een grote gaswolk waarin sterren nog moeten vormen.  Het team is benieuwd naar de evolutie van ijzige stofdeeltjes in de ruimte, die de basis vormen voor toekomstige planeten en hun atmosferen. In deze audio hoor je Melissa McCLure, Will Rocha en Harold Linnartz van de Universiteit Leiden. Lees hier meer over het onderzoek: Leidse astronomen onthullen donkere kant van pre-stellaire ijschemie. Kijk hier voor meer informatie over het IceAge-project en The Leiden Ice Database for Astrochemistry. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Stel: je krijgt de winnende cijfers in een loterij te horen, maar je weet niet welke maand van het jaar de jackpot gaat vallen. Elke maand meespelen (met diezelfde cijfercombinatie) kost natuurlijk geld, maar in dit geval is de prijs groot genoeg om dat toch te doen.  Rode eekhoornvrouwtjes in Noord Amerika blijken iets vergelijkbaars te doen wanneer ze inschatten hoeveel eten er zal zijn voor hun nageslacht. Evolutionair gezien is het voordelig om een groot nest te hebben in een periode waarin er veel eten beschikbaar is. De kans dat de jongen het overleven en dat ze gezond zijn is dan - best logisch - het grootst.   Nou geven witte sparren in de Yukon in Canada eens in de vier tot zeven jaar extra veel zaden af. Zie dit als de jackpot. Een eekhoornvrouwtje leeft gemiddeld maar 3,5 jaar. Stel, ze maakt voor de zekerheid kleine nesten, omdat het niet zeker is wanneer er zo'n piek in voedselzekerheid is, dan blijft ze waarschijnlijk een beetje gezonder en overleven de paar jongen die ze maakt het eerder dan wanneer ze enorme nesten moet grootbrengen.  Maar onderzoekers zagen - in meer dan 30 jaar aan data - dat sommige vrouwtjes het erop wagen. Die maken elke keer een groot nest, zodat als de jackpot valt, hun genen in een grote hoeveelheid jongen worden doorgegeven. Het is een gok, maar als ze slagen, slagen ze groots.  Nou lijken sommige eekhoorns beter te kunnen aanvoelen wanneer de jackpot eraan zit te komen. Vermoedelijk krijgen ze seintjes van de bomen, maar dat is nog niet goed genoeg bestudeerd. De onderzoekers waarschuwen al wel dat die seintjes minder betrouwbaar aan het worden zijn door klimaatverandering en dat dit slecht mogelijk dus ook slecht nieuws is voor de rode eekhoorns van de Yukon.   Lees hier meer over het onderzoek: Squirrels that gamble win big when it comes to evolutionary fitness.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Onderzoekers hebben met een nieuwe methode bevestigd dat een bacterie met de naam Rhodococcus ruber plastic echt opeet en verteert. Ze kunnen na hun onderzoek in het lab ook iets zeggen over hoe snel dit beestje dat doet.  Nou is het niet zo dat we nu kunnen denken: ha mooi, dan is het minder erg dat het plastic in oceanen terechtkomt, dat lossen die beestjes wel op. Ze helpen daar maar een minuscuul beetje bij. Wat de onderzoekers hier wel mee lukt is een stukje van de missing plastic paradox oplossen. Een deel van het plastic dat in de oceaan terechtkomt is daarna namelijk niet meer terug te vinden, dankzij dit onderzoek en een eerder onderzoek naar hoe zonlicht plastic afbreek, weten we iets beter wat er met dat missende plastic gebeurt.  In deze audio hoor je promovenda Maaike Goudriaan van het Koninklijk Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee. Lees hier meer: Bacteriën eten echt plastic.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Een internationaal team van wetenschappers is tijdens het project Operatie Nachtwacht loodformiaat op het spoor gekomen. Het is voor het eerst dat deze verbinding is aangetroffen in chemisch onderzoek naar historische schilderijen. De ontdekking kan nieuw inzicht bieden in de 17e-eeuwse schildertechniek en de conserveringsgeschiedenis van het meesterwerk.  Het onderzoeksteam combineerde verschillende methoden om de chemische samenstelling van De Nachtwacht op micrometerniveau te achterhalen. De onderzoekers vermoeden dat de loodverbinding zijn oorsprong heeft in de lijnolie die Rembrandt gebruikte. Het idee is dat deze een opgelost loodoxide bevatte, bedoeld om de drogende eigenschappen van de olie te verbeteren.   Daarom maakte ze in het lab verf na met gebruik van oorspronkelijke historische formules en zo konden ze de vorming van loodformiaat in een verfsysteem met loodhoudende lijnolie bevestigen. De vorming van formiaat op microschaal is weer te relateren aan de aanwezigheid van loodoxide en zo konden ze nieuwe hypotheses vormen over mogelijke formiaatchemie in oude verflagen.   De volgende stap voor het team is het verder bestuderen van de oorsprong van het formiaat en na te gaan of dit ook afkomstig kan zijn van vroegere restauratiebehandelingen van De Nachtwacht.  Lees meer: Ongebruikelijke loodverbinding gevonden in Rembrandts Nachtwacht.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Als je ooit in Australië bent geweest, dan heb je daar misschien wel een mierenegel voorbij zien waggelen. Zo niet, stel je dan een kruising tussen - je verwacht het niet - een egel en een miereneter voor.   Het diertje komt dus voor op één van de warmste continenten op aarde, maar mist een aantal skills om van die warmte af te komen. Hij kan niet zweten, hij lost het niet op met hijgen en ook niet met likken. Toch is zijn lichaamstemperatuur de op één na laagste van alle zoogdieren.  Australische onderzoekers hebben thermische metingen gebruikt om te kijken hoe de mierenegel zichzelf nou koel houdt. Hij blijkt snotbubbels te blazen en die vervolgens te laten knappen om het einde van hun snuit af te laten koelen, waarin zich veel bloed bevindt. Ook gaan ze met hun stekelloze buik en pootjes op koele stukken grond liggen om warmte kwijt te raken.   De wetenschappers zijn nu benieuwd of ze kunnen uitrekenen bij welke temperaturen de diertjes het lastig krijgen. Hebben ze genoeg aan deze skills als het nog veel warmer wordt? En wat hebben ze nodig om te kunnen blijven overleven? Lees meer: Echidnas blow snot bubbles and do belly flops to keep cool, scientists find.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Al meer dan 40 jaar wordt oxytocine bestudeerd als een belangrijke neurotransmitter die in dieren en mensen een grote rol speelt bij sociaal gedrag en het aangaan van relaties. Er wordt zelfs hoopvol gekeken naar het behandelen van sociale stoornissen met deze stof, maar nieuw onderzoek laat zien dat dit wellicht niet het juiste pad is.   Prairiewoelmuizen zijn één van de weinigen monogame zoogdieren op aarde. Na het paren vormen ze een stel voor de rest van hun leven. Ze verdelen de zorg voor de kinderen en zijn liever bij hun partner dan bij onbekende woelmuizen van de andere sekse.   In eerder onderzoek was in prairiewoelmuizen de aanmaak van oxytocine geblokt met een medicijn en werd gezien dat ze in dat geval geen band met een partner konden vormen. Standford onderzoekers wilden dit nog beter bestuderen en gebruikten CRISPR om genetisch de aanmaak van oxytocine tegen te gaan. Ze verwachten dezelfde uitkomst te zien, maar tot hun verrassing hadden de muizen geen enkele moeite met het vinden van een partner voor het leven. Ook het maken en grootbrengen van baby's lukte gewoon op de gebruikelijke manier.  Het enige wat niet zo lekker liep was de melkproductie, waardoor minder jongen het uiteindelijk overleefden.   Waarom was de uitkomst nou totaal anders? De onderzoekers vermoeden dat onderzoek met medicijnen ervoor heeft gezorgd dat ook andere mechanismen in de muis zijn beïnvloed, terwijl een genetische aanpassing heel precies is.  Wat betreft oxytocine in mensen en behandelingen die gebruikmaken van dit mechanisme denken de onderzoekers na deze experimenten dat we waarschijnlijk nog niet genoeg weten om het als heilige graal te zien. Ook al zijn we zelf natuurlijk geen prairiewoelmuis.  Lees meer: Prairie voles without oxytocin receptors can bond with mates and young. See omnystudio.com/listener for privacy information.

We weten al dat oudere vaders gemiddeld meer genetische mutaties doorgeven aan hun kinderen dan jonge vaders. Maar waar gaat dat eigenlijk precies mis? En hoe erg is het? In deze audio hoor je meer over een onderzoek van de Rockefeller University waarin wordt gekeken of ze daar een beter antwoord op kunnen vinden. Je hoort ook klinisch embryologen van het Radboud UMC Liliana Ramos en Godfried van der Heijden, en Marij Dinkelman-Smit, uroloog androloog in het Erasmus MC.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Bliksemschichten kunnen een elektrische lading in zich hebben die zo intens is dat ze wel vijf keer heter dan het oppervlakte van de zon worden. Meer dan een miljard keer wordt de aarde door bliksem geraakt per jaar, met duizenden doden, gewonden en enorm veel materiele schade als gevolg.   Nou bestaan bliksemafleiders voor objecten en gebouwen al gigantisch lang, maar in Zwitserland hebben onderzoekers nu iets anders getest: lasers. Ze wachtten tot een enorme stormen zich vormden boven één van de bergen in de Appenzeller Alpen. Op die berg plaatsten ze een laser vlak naast een 124 meter hoge telecommast die ongeveer 100 keer per jaar wordt geraakt door bliksem.  Tussen juli en september vorig jaar schoten ze in totaal meer dan zes uur laserpulsen op de donkerwolken af. Tegelijkertijd bestudeerden ze de koers van de bliksemschichten en zo zagen ze dat de lasers er vier keer voor zorgden dat een bliksemschicht van koers veranderde. Volgens de onderzoekers creëert de laser een extra geladen pad met minder weerstand. Een soort olifantenpaadje voor de bliksem.   Nou moest het luchtruim boven de berg tijdens de experimenten wel gesloten blijven. De lasers zijn namelijk sterk genoeg om schadelijk te zijn voor de ogen van piloten. Er moet dus nog goed nagedacht worden waar dit - nogal kostbare systeem - dan gebruikt zou kunnen worden. Misschien rondom grondinstallaties die beschermd moeten worden.   Maar de onderzoekers zijn alvast enthousiast. Ze gaan nu kijken of ze met verschillende golflengtes en sterktes de bliksem over een langere afstand weg kunnen leiden, nog voordat de donderwolk gevaarlijk wordt. Lees meer: Scientists steer lightning bolts with lasers for the first time. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Mest gemaakt van gerecyclede menselijke urine en ontlasting kan prima en veilig gebruikt worden om gewassen te laten groeien, zeggen onderzoekers in een nieuwe publicatie. Ze gebruikten bewerkte versies van urine en ontlasting als mest voor witte kool en vergeleken dat met een bestaande bio-bemester. Was de verkoopbare opbrengst vergelijkbaar? Maar nog belangrijker: hoe veilig is het om ons eigen poep en plas hiervoor te gebruiken? Lees hier meer over het onderzoek: Our toilets can yield excellent alternatives for widespread polluting fertilizers. Of in de Guardian: Cabbage-growing experiment shows human waste can be good to use as fertiliser.  In deze audio hoor je ook kort onderzoeker Wieger Wamelink van de WUR. Hij bestudeert hoe we planten kunnen laten groeien op de maan en Mars en kijkt daarbij ook naar gerecyclede urine en ontlasting. Lees hier meer over zijn werk: Food for Mars and moon.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Wat is het effect van opwarming op schimmels? Redden deze bodemorganismen die onmisbaar zijn voor onze ecosystemen zich dan nog wel? En zijn er misschien soorten die extra goed tegen droogte en warmte kunnen? Met die belangrijke vragen zijn onderzoekers op het moment druk bezig. We spraken erover met evolutiebioloog Toby Kiers van de VU en SPUN. Lees hier meer over SPUN - de Society for the Protection of Underground Networks en het werk van Kiers en haar collega's. Recent plaatste the Guardian ook nog een mooi artikel, onder andere over hun werk in Italië: The burning question about fungi: what happens to them in extreme heat? Op 27 januari vindt er in Amsterdam in de avond een lichtjesmars plaats om het belang van bodemorganismen onder de aandacht te brengen. Het is een initiatief van de SPUN youth group en Fridays For Future. Ze vertrekken bij de Stopra. Meer informatie vind je op de Instagram account van SPUN youth. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Al vanaf jonge leeftijd hebben de meeste mensen de neiging om zich sociaal te gedragen ten opzichte van anderen. Onderzoek heeft al laten zien hoe peuters al proberen te helpen als andere mensen, zelfs onbekenden, hulp nodig hebben.   Nou blijkt uit een nieuw onderzoek dat dit zich niet beperkt tot ons eigen diersoort. Wat volgende de wetenschappers iets zegt over hoe dieren ooit gedomesticeerd zijn.   Aan het onderzoek deden bijna 100 peuters mee. Zij stonden steeds aan de ene kant van een hekje, terwijl één van drie vriendelijke honden aan de andere kant stond. De onderzoekers plaatsen hondenspeeltjes of -snacks net buiten het bereik van de hond, aan de andere kant van het hek bij de peuter.   Als de honden zichtbaar of hoorbaar interesse hadden in het speeltje of snoepje, probeerden de jonge kinderen tussen de 1,5 en 4 jaar oud twee keer zo vaak te helpen dan wanneer de hond dit niet kenbaar maakte.   Was de hond erg actief, hadden de kinderen zelf een hond thuis, of ging het om het snoepje, dan hielpen ze nog vaker. De kinderen snapten dus niet alleen wat de honden wilden - ook als ze zelf geen hond thuis hadden - ze probeerden ook te helpen, zonder dat ze hier iets voor terug kregen.   Ooit zijn mensen dieren gaan domesticeren, wat evolutionair gezien enorme voordelen opleverde. Deze onderzoekers denken dat ons vermogen om de behoeftes van deze dieren te begrijpen en ze te willen helpen (bijvoorbeeld door eten achter te laten voor ze) daar een rol bij heeft gespeeld. Om dit verder uit te zoeken willen ze hetzelfde experiment ook nog met andere diersoorten uitvoeren. En dat zou wel eens een stuk lastiger kunnen worden, want wie weet er nou echt wat een kat wil? Lees hier meer over het onderzoek: Altruism towards other species may have helped humans thrive, study finds.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Digitale informatieverwerking is in de computerwereld al lange tijd de standaard, maar in een poging om berekeningen sneller en duurzamer te maken, gaan onderzoekers nu juist weer voor.... analoog. In deze audio hoor je onderzoeker Albert Polman van Amolf. Lees hier meer over het onderzoek: Mathematics at the speed of light. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Twee dingen die we inmiddels goed weten: bijen zijn superbelangrijk en het gaat erg slecht met bijenpopulaties.   Op allerlei manieren proberen wetenschappers daar wat aan te doen. Bijvoorbeeld door te laten hoe ongelooflijk slim ze zijn – zo kunnen ze bijvoorbeeld rekenen, geen grap. Of door te bestuderen hoe ze nou precies hun eten vinden en dat aan elkaar doorgeven, zodat we kunnen zorgen dat dit ze nog steeds lukt. Maar er worden ook nieuwe soorten gekweekt, die beter tegen bepaalde parasieten kunnen bijvoorbeeld.  In de VS is nu het allereerste vaccin voor bijen goedgekeurd. Eentje die een bacteriële infectie moet tegengaan die larven ziek maakt en daardoor kolonies verzwakt. Als imker begin je er weinig tegen: de ziekte - American foulbrood disease - is enorm besmettelijk en er is geen medicijn voor. Het enige wat je kunt doen als je meerdere korven hebt is de besmette kolonie uitroeien en de rest van je kolonies antibiotica geven. Verre van ideaal. Nu is er dus een vaccin die daar verandering in moet brengen. Natuurlijk betekent dit niet dat artsen langs korven moeten om spuitjes te geven. Een inactieve versie van de bacterie wordt in het goedje gestopt dat de koningin van de kolonie te eten krijgt. De larven die ze daarna maakt zijn vervolgens immuun, zeggen de makers van het vaccin.   Hopelijk kan het bijdragen aan gezondere kolonies, maar zelfs dan blijft het natuurlijk één oplossing voor een diersoort die met vele problemen te maken heeft. Lees meer: US approves world’s first vaccine for declining honey bees. Of: over het kweken van nieuwe soorten: Extra hygiënische honingbij gekweekt in strijd tegen parasiet. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Van dit soort berichtjes hebben we er nooit genoeg. Wetenschappers van het Leids Universitair Medisch Centrum en het Antoni van Leeuwenhoek hebben ontdekt hoe gespecialiseerde immuuncellen in staat zijn tot het opsporen en verwijderen van tumoren, die ‘onzichtbaar’ zijn voor de conventionele verdedigingsmechanismen van het immuunsysteem.  De T-cellen die in ons lichaam abnormale cellen opsporen kunnen vele soorten afwijkingen herkennen, maar met kankercellen heeft ons immuunsysteem soms moeite. Alleen als er een specifiek molecuul aan deze cellen zit worden ze herkend. Sommige kankercellen missen dit molecuul, een slim trucje waardoor ze onzichtbaar worden voor onze T-cellen.  Nou zagen de onderzoekers iets opmerkelijks: sommige patiënten met ‘onzichtbare’ tumoren reageren erg goed op immuuntherapie tegen kanker. Bij deze therapieën worden die lichaamseigen T-cellen versterkt en weer ingezet. Dat zou dus eigenlijk niet moet werken, maar het werkt toch.  Hoe dat blijkt te kunnen: zogenoemde gamma delta T-cellen – een minder bekend, gespecialiseerd type immuuncel – zijn in staat om kankercellen te detecteren die onzichtbaar zijn voor conventionele T-cellen.  We hebben dus een tweede verdedigingslinie. De onderzoekers gaan nu kijken hoe we die zo effectief mogelijk kunnen inzetten tegen kanker. Lees meer over het onderzoek: Gespecialiseerde immuuncellen bieden mogelijkheid tot nieuwe therapieën tegen kanker.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Via rivieren, de wind, of het dumpen van afval is ontzettend veel plastic sinds de jaren vijftig in oceanen terechtgekomen. Alleen als nu berekend wordt hoeveel er in de oceaan te vinden is, dan komt dat niet overeen met hoeveel erin is gegaan.  Er zijn natuurlijk een aantal mooie opruiminitiatieven, maar die verklaren deze Verdwenen Plastic Paradox niet. Zou het misschien kunnen dat een deel van het plastic is afgebroken door zonlicht, dachten onderzoekers van het NIOZ.   Ze voerden experimenten in het lab uit waaruit bleek dat jaarlijks minstens 1,7 procent van de (zichtbare) microplastics door zonlicht wordt afgebroken. Wat gebeurt er dan precies mee? Deels breekt het af tot (onzichtbare) nanoplastics zagen ze en voor een ander deel tot stoffen die mogelijk afgebroken kunnen worden door bacteriën.   Reken je dit verder door voor al die jaren achter elkaar, dan zou de afbraak door zonlicht ruim een vijfde (22 procent) van de ‘verdwenen’ hoeveelheid plastic in de oceanen verklaren. Is dit dan goed nieuws? Deels. Want zoals ik al zei: een deel van het plastic breekt af tot onzichtbare nanoplastics en we weten nog niet exact wat het effect daarvan is op het zeeleven.   De onderzoekers zijn dan ook nog lang niet klaar met deze puzzel. Voor nu blijft het natuurlijk gewoon zaak om te zorgen dat het plastic überhaupt nooit in de oceanen terechtkomt. Lees meer over het onderzoek: Zonlicht pureert de plastic soep.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Er was deze week flink wat ruimtevaart- en sterrenkundenieuws. Niet zo gek, want in Seattle vindt op het moment één van de grootste bijeenkomsten binnen dit vakgebied plaats. Het gaat om het congres van de American Astronomical Society, waar op het moment duizenden sterrenkundigen bij elkaar zijn. We bespreken een paar van de high lights van deze week: de eerste door Webb gespotte exoplaneet, een bevestiging van een bijzondere ontdekking die drie amateur astronomen deden en het met Webb zien van enorm veel sterrenstelsels die vlak na de oerknal al moeten zijn ontstaan. Ook geven Anthony Brown - hij ontvangt met zijn Gaia-team een prijs en geeft de laatste presentatie van het congres - en SRON-onderzoeker Daniela Huppenkothen vanuit Seattle een kleine sfeerimpressie.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Bonobo’s zijn samen met chimpansees het nauwst verwant aan ons mensen. We lijken behoorlijk op elkaar, ook qua sociaal gedrag. Toch zijn er ook een aantal opmerkelijke verschillen, blijkt maar weer uit nieuw onderzoek.  In experimenten zag onderzoeker Evy Van Berlo dat zowel bonobo’s als mensen meer geïnteresseerd zijn in foto’s van soortgenoten die emotie vertonen dan neutrale foto’s. Maar terwijl onze aandacht vooral getrokken wordt door foto’s van mensen die we kennen, gaat de aandacht bij bonobo’s sneller uit naar de emotie van onbekenden.   Voor het onderzoek trainde Van Berlo bonobo’s in de Apenheul om op een stip op een scherm te drukken. Na het aanraken van de stip verschenen er heel kort twee afbeeldingen. Van zowel bonobo’s uit dezelfde groep als ‘vreemde’ soortgenoten. Sommige afbeeldingen waren neutraal, anderen lieten emoties zien.   Achter één van deze twee afbeeldingen verscheen vervolgens weer een stip, die de apen zo snel mogelijk moesten aanraken. Het idee achter deze studie was dat apen sneller zijn in het aanraken van de stip die verschijnt achter de foto die onmiddellijk de aandacht trekt. Een variant van deze studie werd ook uitgevoerd met menselijke bezoekers van de Apenheul.   Uit het onderzoek kwam dus dat de aandacht bij bonobo’s sneller uitgaat naar de emotie van onbekenden en dat past bij eerdere onderzoeken die laten zien dat bonobo's zich meer aangetrokken voelen tot onbekende dan bekenden. Waarschijnlijk heeft dit iets te maken met het hebben van genoeg voedsel en vreemden te vriend houden. Mensen moesten vaak veel meer concurreren om voedsel en dan zou het evolutionair gezien waarschijnlijk gunstiger zijn om individuen uit je eigen groep voor te trekken. Lees meer: Bonobo’s zijn, anders dan mensen, meer geïnteresseerd in de emoties van vreemden dan bekenden.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Engelse onderzoekers hebben een algoritme - oorspronkelijk ontwikkeld om cellen mee te identificeren op microscopische foto's - zo aangepast dat ze er met behulp van satellietdata het gedrag van gletsjers heel nauwkeurig mee in de gaten kunnen houden.  In deze audio hoor je onderzoeker Anna Hogg van de universiteit van Leeds. Lees hier meer over het onderzoek: AI to monitor changes to globally important glacier. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Onderzoekers zijn een trucje op het spoor gekomen, waarmee het agressieve huidkankercellen lukt om ook naar andere delen van het lichaam te verspreiden. De volgende stap: kijken hoe we dit mechanisme eens goed in de weg kunnen gaan zitten.  In deze audio hoor je onderzoekers Victoria Sanz-Moreno van het Queen Mary’s Barts Cancer Institute en Jeremy Carlton from King’s College London en The Francis Crick Institute. Lees hier meer over het onderzoek: Researchers identify protein that helps skin cancer spread throughout the body. De paper vind je in Nature: LAP1 supports nuclear adaptability during constrained melanoma cell migration and invasion. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Kun je met een handje nootjes zorgen voor minder spierpijn, vroegen onderzoekers uit California zich af.   Er deden aan het onderzoek 38 mannen en 26 vrouwen mee tussen de leeftijd van 30 en 65 jaar. Niet een hele grote groep proefpersonen dus, maar een leuk beginnetje. Allemaal deden ze in het dagelijks leven amper aan sport. Een maand lang kreeg de helft van de groep dagelijks een handje van 57 gram amandelen bij hun dieet. De andere helft, de controlegroep, kreeg een reep met ontbijtgranen. Na deze maand deden alle deelnemers mee aan een intense sporttest van 90 minuten.   Voor en na de maand werden bloed en urinemonsters afgenomen. Ook in de vier dagen na de sportoefeningen werd dit gedaan. Daarnaast vulden de deelnemers na elke bloedafname een vragenlijst in over stemming, spierpijn en vermoeidheid.   Niet onverwacht: iedereen had spierpijn na de oefeningen en bij iedereen was een verhoging van stofjes te zien die aan de slag gaan na milde spierschade. Maar bij de groep die elke dag amandelen had gegeten zagen ze nog iets: de hoeveelheid van één van de stofjes die helpen bij spierherstel was in deze groep gemiddeld zo'n 70 procent groter meteen na de sportoefeningen. Deze groep gaf ook aan minder moe te zijn en minder spierpijn te hebben.   In de controlegroep werd ook een verhoging van een stofje gemeten – met 40 procent in dit geval, maar daar ging het om een stofje dat juist niet zo goed is voor het lichaam.   Dat noten goed voor ons zijn – tenzij je een notenallergie hebt natuurlijk – is al langer bekend, maar sport je veel, wellicht is het dan geen slecht idee om een paar extra amandelen in de mix te gooien. Met velletje, overigens, want daarin zit een deel van de belangrijke bestanddelen. Nu nog wachten op een groter onderzoek waarmee dit met meer zekerheid kan worden gezegd. Lees meer: Eating almonds daily boosts exercise recovery molecule by 69%See omnystudio.com/listener for privacy information.

Het is wetenschappers gelukt om aan de hand van een zonnebrand-achtig stofje in gigantisch oude plantenfossielen iets te zeggen over de grootste massa-extinctie ooit.  Tijdens die gebeurtenis, 252 miljoen jaar geleden, stierf 95 procent van alle in zee levende soorten, een derde van de insectensoorten en ongeveer 70 procent van de gewervelde landdieren uit. Vulkanische activiteit in Siberië speelde daar een enorme rol bij, maar er werd ook gedacht dat schade aan de ozonlaag heeft bijgedragen aan de massa-extinctie. Direct bewijs daarvoor was er nog niet en dat wisten ze in dit nieuwe onderzoek te vinden.  In deze audio hoor je onderzoekers Phil Jardine van de universiteit van Münster en Barry Lomax van de universiteit van Nottingham. Lees hier meer: New discovery of sunscreen-like chemicals in fossil plants reveals UV radiation played a part in mass extinction events.  Ook interessant: Ozone layer may be restored in decades, UN report says.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Een springend gen (jumping gene) is een stukje DNA op een chromosoom, dat in het genoom van plaats kan wisselen. Zo'n gen kan zichzelf copy pasten. Waardoor meerdere afdrukken van hetzelfde gen ontstaan.   De meeste organismen hebben herhalingen in hun DNA, waarvan sommigen springende genen zijn, maar omdat dit niet per se goed is voor een organisme heeft het lichaam ook trucjes om dit tegen te gaan. In ons wordt de hoeveelheid springende genen daarmee rond de 1 procent gehouden.   In een nieuw onderzoek vonden wetenschappers juist voordelen voor het bestaan van springende genen. In een schimmel. Met een hele moeilijke naam: Batrachochytrium salamandrivorans. In die naam hoor je al een beetje welk dier hiervan de dupe is, namelijk: de salamander.   De schimmel heeft het niet alleen op salamanders gemunt: wereldwijd is hij verantwoordelijk voor het infecteren en uitroeien van verschillende amfibiesoorten. Bij salamanders infecteert de schimmel de huid, waardoor nare wonden ontstaan en de salamander het vaak niet overleeft.  Na het uitvoerig in kaart brengen van het genoom van de schimmel zagen onderzoekers dat hij vergeleken soortgenoten een veel uitgebreider genoom heeft, met veel meer van die springende genen erin. Het boek met DNA-codes is in deze schimmel dikker, maar dan wel gevuld met een heleboel identieke pagina's zeg maar. Maar nou lijkt het erop dat door al dat copy pasten ook andere genen – naast de springende genen – extra kopietjes krijgen. Dat moet ervoor gezorgd hebben dat de genen die verantwoordelijk zijn voor het kapotmaken van de huid van salamanders ook een extra duwtje hebben gekregen. Waardoor de schimmel nog dodelijk is voor de beestjes.   Dit trucje is evolutionair nogal voordelig voor de schimmel. De onderzoekers vragen zich nu af of het niet veel vaker voorkomt in de natuur dan we denken en zijn dan ook nog lang niet klaar met hun werk. Lees meer: ‘Jumping genes’ help fungus kill salamanders.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Het is een bijzonder iets: iemand doet onverwachts iets waar je lichaam niet per se op zit te wachten en lachend en wurmend ondergaan we het tot we moeten aftikken. Zelfs nog voor iemand begint moeten we er al om lachen. Kinderen en dieren vragen er zelfs om. En ziet een rat iemand het bij een andere rat doen dan ervaart hij zelfs al positieve emoties. Kietelen.   Hij is al van even geleden, maar dat maakt dit onderzoek niet minder leuk. Wetenschappers wilden nou eindelijk eens meer weten over hoe die kietelreactie nou werkt. Dat zochten ze uit door een proefpersoon in een stoel te zetten en die onder armen en voeten te laten kietelen terwijl ze allemaal testen deden met high tech apparatuur. Je moet er maar tegenkunnen.  De onderzoekers zagen een hoop interessante dingen. Al na 300 milliseconden reageert het lichaam met bewegingen van de borstkas en positieve gezichtsuitdrukkingen op de aanraking. 200 milliseconden daarna komt er ook nog eens geluid bij, zoals lachen. Vermoedelijk omdat de fysieke aanraking net iets korter duurt om te verwerken door de hersenen dan de emotie die het oproept.   Maar waarom gebeurt dit dan niet als we onszelf kietelen? Daarvan denken de wetenschappers dat het komt omdat we het niet als bedreiging zien als we het zelf doen. Eerder werd gedacht dat het kwam omdat we het zien aankomen als we onszelf kietelen, maar let maar eens op: zelfs als iemand aankondigt je te gaan kietelen, kun je er echt niet beter tegen als het daadwerkelijk gebeurt. Wat ze ook ontdekten: als je echt heel slecht tegen kietelen kunt moet je zelf meedoen.   Nog lang niet alle vragen zijn beantwoord - waarom we zo positief reageren op deze toch niet hele prettige vorm van aanraking bijvoorbeeld - maar deze kun je alvast uitproberen als je heel kietelgevoelig bent: kietel jezelf terwijl iemand anders het ook doet en je reactie is volgens onderzoek zo'n 25 procent minder heftig. Lees meer: The human tickle response and mechanisms of self-tickle suppression.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Ongeveer de helft van de mannen tussen de 40 en 70 jaar heeft weleens of regelmatig last van een erectiestoornis. Zo'n 5 procent heeft na een penisblessure last van de ziekte van Peyronie, wat erg pijnlijk kan zijn en waarbij littekenweefsel het functioneren van de penis vermoeilijkt.   In sommige onderzoeken wordt gekeken hoe het eigen weefsel in zo'n geval hersteld kan worden. Bijvoorbeeld door weefsel van elders in het lichaam te gebruiken op de plek waar de beschadigingen zitten. Maar volgens Chinese onderzoekers werkt dit te vaak niet en dus kwamen zij met een ander idee: kunstmatige weefsel.   Ze ontwikkelden iets wat lijkt op het weefsel dat in de penis een rol speelt bij het krijgen van een erectie en wat niet gevaarlijk zou moeten zijn om in het lichaam tussen ander weefsel te plaatsen. Nu komt kanttekening nummer één bij dit onderzoek: ze zijn het vervolgens in varkens gaan testen.  Daar staat dan vermeld: in varkens met beschadigd weefsel in hun penis, maar dat betekent zoals je zult begrijpen vrijwel altijd dat de dieren die schade niet zelf hebben opgelopen. Dat maakt het bespreken van dit soort onderzoeken moeilijk. Is het zelfstandig kunnen krijgen van een erectie dankzij dit soort uitvindingen het leed van deze varkens waard? Ik zou zeggen van niet. Dan maar wachten tot het op een andere manier getest kan worden.   Maar het werkte wel. Een erectie was met het geïmplanteerde weefsel weer mogelijk. Tenminste: bij deze varkens dan. Was de hele penis daarmee hersteld? Nee. Wat gelijk kanttekening nummer twee is. Vaak zijn er meerdere typen weefsel beschadigd bij dit soort blessures. En ondanks dat het kunstmatige weefsel na een maand nog steeds zijn werk deed en niet werd afgestoten, herstelde omliggend weefsel daarmee niet.   Daar willen ze in vervolgonderzoek verandering inbrengen. Ook denken ze dat het ook op andere plekken in het lichaam, bij andere beschadigingen moet kunnen werken. Wat mij betreft mogen ze die onderzoeken dan lekker op zichzelf uitvoeren, weten we nog sneller of het ook echt voor mensen werkt. Lees meer: An artificial tissue restores erectile function in pigs.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Naturalis had afgelopen jaar een bezoekersrecord. Nooit eerder kwamen er zoveel mensen naar het natuurhistorisch museum. Een pas binnengebrachte gigantische bever was een mooi excuus om ook even langs te gaan. We spraken met hoofdpreparateur Becky Desjardins terwijl het dier van 1.30 meter al klaarlag op de tafel.  Lees hier meer over de bever: Museumbezoekers kijken mee met het opzetten van mega-bever. Vrijdag 6 januari gaan ze weer verder met de preparatie, dus je kunt nog gaan kijken.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Er is een zoetwater planktonsoort ontdekt die niets liever doet dan virussen naar binnen schrokken. Meestal krijgen organismen virussen per ongeluk binnen en zijn ze ongewenst. In sommige gevallen zorgen ze zelfs voor de dood van hun gastheer, terwijl ze zelf in veel ecosystemen amper iemand hoeven te vrezen. Dat zet ze in dat geval bovenaan de voedselketen, dachten we. Maar een microbe genaamd Halteria - die zich met een trilhaarachtig propellertje door het water beweegt - blijkt baas boven baas.  Het is niet het enige diertje dat aan virussen knabbelt in de zoetwateromgeving, maar wel de enige die het als volledige maaltijd gebruikt, zagen onderzoeker van de universiteit van Nebraska in het lab. Ze zagen hoe Halteria ook echt energie haalt uit het eten van een enorm zoetwatervirus. Wil iets tellen als iemands voedsel, dan is dat een voorwaarde. Dit zorgde niet alleen voor gevulde magen. De hele populatie in het lab floreerde door het dieet en werd 15 keer groter in twee dagen.  Het virus dat werd geconsumeerd staat erom bekend dat het in zoetwater groene algensoorten infecteert en ervoor zorgt dat die algen uit elkaar barsten. Daardoor komen allerlei voedingsstoffen, maar ook CO2 in het milieu terecht. Maar bevindt Halteria zich in dezelfde omgeving, dan zou het diertje dat proces weleens tegen kunnen werken, denken de onderzoekers, die nu van mening zijn dat we heel anders moeten gaan rekenen als we naar de koolstofcyclus kijken in dit soort ecosystemen. En zo blijkt nog maar weer eens: net als we denken dat we alles weten... hebben we toch weer iets gemist. Lees meer: The consumption of viruses returns energy to food chainsSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Het Maastricht UMC heeft voor het eerst wetenschappelijk kunnen aantonen dat een gepersonaliseerd voedingspatroon - gebaseerd op iemands stofwisselingsprofiel - tot een betere gezondheid leidt.  In deze audio hoor je Hoogleraar humane biologie Ellen Blaak van het Maastricht UMC. Lees hier meer over het onderzoek: Gepersonaliseerde voeding op basis van stofwisseling beter voor de gezondheid.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Een bodembacterie die kan groeien op een mengsel van kooldioxide, zuurstof en waterstof is zo aan te passen dat hij nuttige stoffen produceert, zoals bijvoorbeeld eiwitten. In deze audio hoor je onderzoeker Sandy Schmidt van de Rijksuniversiteit Groningen. Zij vertelt meer over hoe ver ze nu met het onderzoek zijn en tegen welke uitdagingen ze daarbij aanlopen. Lees hier meer over het onderzoek: Bodembacterie maakt eiwitten en geneesmiddelen van kooldioxide. See omnystudio.com/listener for privacy information.

30 jaar aan data van meer dan 11.000 mensen laat volgens onderzoekers zien dat mensen die genoeg vocht binnenkrijgen langer leven en minder snel last hebben van ziektes. Eerder dit jaar vonden onderzoekers een link tussen een verhoogd natriumgehalte in het bloed en hart- en vaatziekten. Die verhoogde hoeveelheid natrium wordt vaak veroorzaakt door een verlies aan water – door te plassen of te zweten – zonder dat dit verlies met voldoende water wordt aangevuld. In nieuw onderzoek hebben ze die link verder uitgezocht en ze zagen dat deelnemers met een verhoogd natriumgehalte in het bloed meer tekenen van veroudering lieten zien. Hoe hoger dat gehalte, hoe hoger de kans op eerder doodgaan en het ontwikkelen van chronische ziektes, zou blijken.   Nou bewijst de studie nog niet dat er een causaal verband is. Daar wordt in vervolgonderzoek naar gekeken, maar de onderzoekers suggereren al wel dat het voor mensen met een erg hoog natriumgehalte, van 142 millimol per liter of hoger, geen kwaad kan om extra goed op de vochtinname te letten. Hoeveel is dan ook alweer genoeg? Dat verschilt heel erg per persoon en per dag, aangezien je niet elke dag evenveel vocht verliest en ieders lichaam net anders werkt. Onderzoekers zijn het er daarnaast ook nog eens niet over eens hoeveel het gemiddeld zou moeten zijn. Maar minstens 1,5 tot 2 liter per dag is nog steeds een veel gebruikte standaard. Lees meer: Good hydration linked to healthy aging.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Kerst is voorbij, het nieuwe jaar is begonnen en dus kun je overal weer stapels weggegooide kerstbomen vinden. Nou zijn er al wel initiatieven om die oude kerstbomen te recyclen in plaats van weg te gooien, maar onderzoekers uit Engeland en Spanje gaan graag nog een stapje verder: zij maken er hernieuwbare brandstoffen van.  In deze audio hoor je onderzoeker James McGregor van de universiteit van Sheffield. Lees hier meer over het onderzoek: Old Christmas trees could be saved from landfill to make renewable fuels. Over het onderzoek met vlieglarven (waar ze in 2019 al een prijs mee wonnen) vind je hier meer: How maggots could help millions.See omnystudio.com/listener for privacy information.

De klimaatcrisis, oorlogen, ziektes, onrecht en corruptie: het nieuws zit er vol mee. En ondanks dat we dat vaak bekijken of beluisteren vanuit de veiligheid van onze woonkamer en er zelf niet altijd onderdeel van zijn, kan het toch zorgen voor gigantisch veel stress.  Een onderzoekers legt het uit in BBC Science Focus: zelfs als het alleen beelden zijn kan ons lichaam reageren alsof we zelf in een stressvolle situatie zitten. Onze fight or flight reactie gaat aan, ons zenuwstelsel, immuunsysteen en metabolisme reageren. Ons hart klopt sneller, onze handen zweten en cortisol maakt ons lichaam klaar om te handelen.  Nou is een beetje ongemakkelijkheid bij het kijken van zware nieuwsverhalen wellicht de prijs die je betaalt om een goedgeïnformeerde burger te zijn, maar is het een continue stress en krijg je te veel negatief nieuws binnen, dan kan dat zowel je lichamelijke gesteldheid als je levensinstelling negatief beïnvloeden.   Wat kun je er dan het beste aan doen volgens deze onderzoeker? Neem het nieuws tot je in kleine hoeveelheden, laat er een flinke pauze tussen zitten, compenseer door ook positieve berichten op te zoeken of iets te gaan doen waar je blij en ontspannen van wordt.   Oh en ze gaf nog een advies: combineer het kijken van zwaar nieuws niet met eten. Stress binnen twee uur na een maaltijd zou er namelijk voor zorgen dat je lichaam het eten op zo'n manier verwerkt dat je zo'n 104 calorieën bij op kunt tellen. Een keer niet erg, elke dag, tja, dan ga je de stress volgens haar niet alleen voelen, maar ook zien.  Lees hier meer over het werk van neurowetenschapper Lisa Feldman Barrett.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Typen op onzichtbare toetsenborden, een object identificeren alleen door het aan te raken, of handgebaren gebruiken om met een app of ander persoon op afstand te communiceren: het is dankzij onderzoekers van Stanford allemaal weer een klein stapje dichterbij.  Op verschillende manieren wordt geprobeerd om kunstmatige intelligentie en handbewegingen te combineren. Polsbandjes die spieractiviteit meten zijn al getest, of denk bijvoorbeeld aan handschoenen met sensoren erin. Het bleken toch vrij lompe oplossingen, die erg veel dataverkeer nodig hadden en dus vroegen deze onderzoekers zich af of het niet slimmer kon.  Ze ontwikkelden een spray die je - net als zonnebrand – op je hand en arm kunt spuiten. In het goedje bevindt zich een minuscuul elektronisch netwerk dat kan detecteren of de huid oprekt of buigt. Die informatie stelt algoritmes weer in staat om af te lezen welke bewegingen er worden gemaakt. Bijvoorbeeld wat je vingers aan het typen zijn op een geprojecteerd toetsenbord.   De spray voegt zich moeiteloos naar vouwen en rimpels in de huid, is af te wassen met zeep (hoe milieuvriendelijk dat is, is een tweede) en kan verbonden worden via Bluetooth. Volgens de onderzoekers is het ook interessant voor innovaties in de sport, robotica, game industrie en medische behandelingen op afstand. Lees meer: Spray-on smart skin uses AI to rapidly understand hand tasks.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Het vormen van weefsel en organen is één van de belangrijkste bezigheden van cellen in de embryonale fase van ons leven. Om deze super ingewikkelde taak voor elkaar te krijgen moeten cellen onderling met elkaar communiceren. Ze gebruiken hier zowel biochemische signalen voor, als mechanische. Je zou het kunnen zien als reuk en tast.  Weten hoe dit allemaal precies werkt leert ons niet alleen meer over de ontwikkeling van embryo's en wat er allemaal fout kan gaan, maar het is ook interessante kennis voor onderzoekers die kijken naar weefselherstel en het kweken van weefsel in het lab. Mechanische input, bijvoorbeeld de structuur van de ondergrond en de aanwezigheid van drukkrachten of vloeistofstromen, is van groot belang voor het gedrag van cellen. Het vertelt ze bijvoorbeeld wanneer ze moeten delen, of ze moeten verplaatsen en zelfs welk type cel ze moeten worden.   Nou is in schaaltjes in het lab al uitvoerig bestudeerd hoe cellen reageren op mechanische signalen, maar nu is het wetenschappers gelukt om dit in een levend embryo te bestuderen. Ze plaatsen een magnetisch druppeltje tussen de bouwende cellen en oefenden daarmee - met behulp van een zorgvuldig gecontroleerd magnetisch veld - een piepklein beetje druk uit. Zo konden ze voelen hoe er werd teruggeduwd.  Wat ze hiermee onder andere konden zien is: wat de cel probeert te voelen in z'n omgeving. Individuele cellen testen constant de structuur als geheel. Is het stijf? Zitten cellen dicht op elkaar gepakt? En dat speelt mee bij hun volgende stap, wat dan weer invloed heeft op de structuur als geheel. De onderzoekers zijn nog lang niet klaar met het bestuderen van deze wisselwerking, maar dat het überhaupt te bestuderen is, in levend weefsel, is al veelbelovend. Lees meer: A glimpse of a cell’s sense of touch. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Ik kwam voorbij een filmpje van de American Chemical Society met de vrij vertaalde titel: waarom antivries van je lijstje af mag als bruikbaar dodelijk gif. Je snapt: dat moest ik even kijken.  Een veel gebruikt bestanddeel van antivries voor in onder andere auto's is ethyleen-glycol: net als ethanol, een alcohol. Op zichzelf bevriest het bij -12, maar in combinatie met water verandert dat. Bij een 50/50 verdeling bevriest het mengsel bijvoorbeeld pas bij -40. Dit komt door de interactie tussen de moleculen van deze twee bestanddelen. Er is te veel actie om te bevriezen (heel kort door de bocht).  Nou kan ons lichaam alcohol over het algemeen goed afbreken. Daar hebben we twee hele handige enzymen voor. Slik je ethyleen-glycol door, dan gaan diezelfde twee enzymen aan het werk, maar in plaats van dat ze dit stofje afbreken naar iets minder giftigs voor het lichaam - wat wel gebeurt na een paar glazen wijn - maken ze er glycolzuur van. En dat is waar het misgaat. Dit hoopt zich op in je lichaam en knoeit met je pH-waarde. Ook zet het processen in gang waarbij hele nare zuren en ophopingen ontstaan die uiteindelijk zorgen voor orgaanfalen. Weken van pijn, mogelijke dood, wil je niet.   Nou is ethyleen-glycol zoet van smaak. Helaas betekende dit in het verleden dat veel dieren en kinderen er graag van drinken als ze er toegang tot hebben. Het betekende ook dat het makkelijk te mixen was met een zoet drankje, zonder dat iemand het merkt. Gelukkig hebben producenten van antivries daar inmiddels wat aan gedaan door een erg bitter stofje toe te voegen aan de mix. Is het daardoor ook minder giftig? Nee. Daarom is het goed dat er gelukkig ook gewerkt wordt aan niet-giftige antivries-alternatieven. Maar heb je het in huis staan en heb je kinderen of huisdieren, zet het dan heel heel erg goed achter slot en grendel.   Lees meer: Time to Strike Antifreeze Off Your List of Usable Poisons.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Het was een bewogen jaar, zeker ook op wetenschapsgebied. We ontkomen er niet aan om ook in deze rubriek terug te kijken. Wat waren de hoogtepunten? Welke afleveringen werden in 2022 het meest beluisterd? En wie van de presentatoren kent de meeste (enigszins obscure) wetenschapsfeitjes?See omnystudio.com/listener for privacy information.

Cognitieve empathie, of: 'theory of mind', is de mogelijkheid om de emoties van anderen te herkennen en hun perspectief in te schatten. Een test die vaak gedaan wordt om te bepalen in welke mate iemand dit kan is de Eyes Test. Proefpersonen krijgen foto's te zien van alleen mensen hun ogen en moeten dan een woord kiezen dat zo goed mogelijk omschrijft wat degene op de foto denkt of voelt.  Dit onderzoek is vaker gedaan, ook onder grotere groepen, maar nu hebben onderzoekers van de universiteit van Cambridge het echt groots aangepakt. Aan hun studie deden meer dan 300.000 mensen mee uit 57 verschillende landen. Voor het eerst zijn er een flink aantal verschillende etniciteiten en culturele achtergronden meegenomen, net als veel verschil in leeftijd. Deze varieerde tussen de 16 en 70 jaar.  Het onderzoek is onderdeel van een grotere zoektocht naar waarom sommige mensen het zo moeilijk vinden om de gevoelens van anderen in te schatten en de link met bijvoorbeeld autisme. Wat er uit het onderzoek kwam was onder andere dit: vrouwen blijken gemiddeld een stuk beter te scoren op de test. Dit is eerder al wel eens gezien en past bij het idee dat vrouwen empathischer zijn, maar nooit werd het in zo'n groot onderzoek aangetoond.   Het verschil geldt voor veel (namelijk 36) landen en werd gevonden in alle leeftijdsgroepen. In sommige landen scoorden mannen en vrouwen gemiddeld gelijk, maar in geen enkel land scoorde mannen gemiddeld hoger.  En ja: je zou kunnen zeggen: waarom toch die man-vrouw vergelijking? Is dat nog wel van deze tijd? En wat zegt dit nu over een individu? Maar snappen welke biologische- en omgevingsfactoren een rol spelen bij het wel of niet kunnen aanvoelen van anderen – en met zekerheid kunnen aantonen dat die factoren een invloed hebben – blijft belangrijk bij het beter helpen en begrijpen van mensen met sociale stoornissen. Lee meer: Females on average perform better than males on a ‘theory of mind’ test across 57 countries.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Onderzoekers hebben een nieuwe bloedtest ontwikkeld waarmee Alzheimer al in een vroeg stadium gedetecteerd moet kunnen worden. De onderzoekers hopen dat de test dure hersenscans en pijnlijke ruggenprikken kan gaan vervangen.Lees hier meer: New biomarker test can detect Alzheimer’s neurodegeneration in blood. De paper vind je hier: Brain-derived tau: a novel blood-based biomarker for Alzheimer’s disease-type neurodegeneration. Over het CRISPR-onderzoek lees je onder andere hier meer: CRISPR vertraagt alzheimer bij muizen.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Zelfs als twee mensen tijdens de kerstdagen precies evenveel van hetzelfde eten naar binnen hebben gewerkt, kan het zo zijn dat de één die pondjes wel ziet zitten en de ander niet. Hoe kan dat? Onderzoeker Henrik Roager van de Universiteit van Kopenhagen vertelt dat ze wat opvallende dingen zagen toen ze bestudeerden of er een link is tussen hoe de microben in ons spijsverteringsstelsel energie uit eten halen (om hierachter te komen verbranden ze onder andere poep-samples) en gewicht. Namelijk: mensen waarvan de microben veel energie uit het eten halen zijn - in deze studie in ieder geval - ook de mensen met het meeste gewicht. En deze groep heeft tegen verwachting in ook de snelste spijsvertering. Lees hier meer over het onderzoek (waar ook de universiteit van Wageningen aan meewerkte): Some guts are better than others at harvesting energy.   See omnystudio.com/listener for privacy information.

Hoe is complexe spraak ontstaan? Om op die vraag een antwoord te vinden wordt al lange tijd naar apen gekeken. Maar vergelijk je de klanken en roepen van de meeste apensoorten, dan valt op dat daar weinig medeklinkers in te horen zijn. Waar zijn die medeklinkers, die in al onze talen zitten, dan vandaan gekomen?  Gorilla's, chimpansees en bonobo's kunnen wel klanken produceren die lijken op onze medeklinkers, maar het gebruik ervan is maar sporadisch gehoord. Bij enkele groepen, maar niet bij de hele diersoort. Bij orang-oetans is dat anders, deze aapsoort gebruikt veel medeklinker-achtige geluiden om over van alles en nog wat te communiceren en dit is in groepen over heel de wereld gehoord.  Maar waarom dat verschil? Waarom de orang-oetan wel? In een nieuw onderzoek suggereert een wetenschapper die al 18 jaar deze dieren in het wild bestudeert dat het alles te maken heeft met leefomgeving. De orang-oetan brengt namelijk veel meer tijd door in bomen. Dan kun je denken: ah, heeft het iets met naar elkaar roepen te maken? Nee, dat is het idee niet.  Het idee is dat, omdat je in een boom meestal één van je twee handen nodig hebt om je vast te houden, orang-oetans een heleboel moesten oplossen met hun mond. Daardoor zouden ze veel meer controle hebben ontwikkeld over hun lip-, tong- en kaakbewegingen. En dat - denkt deze onderzoeker - zou er weleens voor kunnen hebben gezorgd dat medeklinkers ooit zijn ontstaan.  Lees meer: Orangutan communication sheds light on human speech origins.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Ooit gehoord van de Europasaurus? Het was een grote planteneter met een lange nek die ongeveer 154 miljoen jaar geleden leefde op een klein eilandje in wat nu Duitsland is. Het is familie van de bekende Brachiosaurus en behoort daarmee tot de groep grootste landdieren die ooit op aarde hebben rondgelopen. Tussen de familieleden zitten uitschieters van wel 40 meter in lengte, maar de Europasaurus was met 6 meter een flink maatje kleiner.  Het dier is de eerste dinosoort die dwergvorming liet zien. Waarbij een soort in de evolutie kleiner van stuk wordt. Specifieker gaat het in dit geval om eilanddwerggroei. Andere dieren waarbij dit ook is gebeurd zijn bijvoorbeeld de Sumatraanse tijger en neushoorn van het eiland Sumatra. Ook die zijn in een afgesloten ecosysteem kleiner geworden door de generaties heen.   In een nieuwe studie is gekeken naar gefossiliseerd hersenmateriaal van jonge en volwassen Europasaurussen. Ze maakten een reconstructie van de holtes waarin ooit het brein en binnenoor van het dier moeten hebben gezeten. Het viel de onderzoekers op dat het deel van het binnenoor dat verantwoordelijk is voor het gehoor erg lang was.   Het suggereert dat het dier een erg goed gehoor had en ze vermoeden dat de soort een vorm van groepscommunicatie had waarbij geluid en klank belangrijk waren. Ze zagen ook dat in hele jonge dieren het evenwichtsorgaan al sterk ontwikkeld was. Wat erop kan wijzen dat pasgeboren Europasaurusjes meteen al mee moesten kunnen komen met de kudde. Lees meer: What the inner ear of Europasaurus reveals about its life.See omnystudio.com/listener for privacy information.

De glaskikker doet zijn naam en superhelden eer aan door zichzelf doorzichtig te maken als hij ergens een dutje aan het doen is. Maar hoe het diertje dit voor elkaar krijgt was lange tijd onbekend. Nu weten we hoe hij dit doet.  Ook als de kikker zijn trucje niet doet is hij al aardig lastig te spotten. Hij is maar een paar centimeter groot, vooral actief in de nacht en met zijn groene kleur valt hij niet op tussen de blaadjes. Maar gaat de kikker slapen, dan zie je hem echt niet meer. De huid en spieren van de kikker worden dan namelijk transparant. Als je heel goed kijkt zie je alleen nog wat botjes, twee ogen en wat vage interne organen.  Makkelijker om erachter te komen hoe de kikker het doet was het niet. Het was een puzzel van jaren, waarbij één van de moeilijkheden was dat de kikker in het lab niet helemaal ontspannen wilde gaan slapen. Toch lukte ze het uiteindelijk om het mysterie te ontrafelen: als de kikker gaat slapen transporteert het dier 90 procent van zijn rode bloedcellen naar zijn lever. Een lever die ook nog eens een spiegelende buitenkant heeft. En voilà: weg is de kikker.   Wordt de kikker actief dan stromen de bloedcellen terug het bloed in. Dat dit allemaal lukt zonden opstoppingen en problemen is behoorlijk indrukwekkend. De onderzoekers hopen nu dat ze met nog wat meer kennis over het mechanisme mensen kunnen helpen met bloedtoevoerproblemen in het vatenstelsel. Lees meer: Glassfrogs hide red blood cells in their liver to become transparent.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Bijen en wespen gebruiken hun angel om zichzelf en hun kolonie te beschermen. Omdat die angel ooit is ontstaan vanuit de ovipositor - een eierleggend orgaan in vrouwtjesinsecten - ging men er lange tijd vanuit dat de mannetjes niet konden steken. Die hebben immers geen angel.   Je voelt hem al aankomen. Ook omdat het de titel van dit verhaaltje is. Toen een onderzoeker een wespensoort aan het bestuderen was werd ze gestoken door een volwassen mannetjeswesp. Het deed pijn, maar niet zoveel als bij een steek met een angel. Er leek geen sprake te zijn van gifstoffen.  De wesp bleek te hebben gestoken met zijn genitaliën. Overigens niet met het gedeelte dat hij gebruikt voor voortplanting, maar met twee puntige stekels die aan weerskanten van de penis zitten. Uit het onderzoek bleek dat het verdedigingsmechanisme niet even effectief was bij een confrontatie met vijanden als dat van de vrouwtjes, maar het was genoeg om in sommige gevallen weer uitgespuugd te worden door een boomkikker. Lees meer: Male genitalia as an anti-predator defense.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Er is veel goed nieuws te verwachten op wetenschappelijk gebied in 2023. Wetenschap Vandaag stipt drie ontwikkelingen aan waar Nederlandse wetenschappers zich op verheugen, voor het komend jaar.  In deze rubriek vandaag aandacht voor: Maanreizen, de Einstein-telescoop en, eindelijk: een werkend medicijn tegen de ziekte van Alzheimer. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Net als onze huid zweet, of kippenvel kan krijgen, reageert ook de huid van microben op hun omgeving. Vind je een fossiel van de huid van een microbe, dan kan dat dus iets zeggen over de omstandigheden waarin het lang lang geleden leefde. Om achter die omstandigheden te komen moet de fossiele huid vergeleken worden met die van nu levende bacteriën. Microbiële huiden, membranen genoemd, zijn gemaakt van lipiden - vetmoleculen. Sommige worden al gebruikt om het klimaat in het verleden te reconstrueren, maar ze zijn altijd in mysterie gehuld gebleven, omdat onderzoekers niet wisten welke microben ze nou precies maakten en onder welke omstandigheden. Onderzoek van het NIOZ laat nu zien welke bacteriën deze lipiden maken en ook hoe zij hun lipidehuidje hebben geëvolueerd om zich aan te passen aan veranderingen in het milieu. Daar moesten overigens wel eerst 1850 eiwitten voor worden bestudeerd, maar het is ze gelukt.  Nu ze weten welke bacteriën deze moleculaire bouwstenen vormen en ze ook begrijpen hoe ze dat doen, willen ze uitzoeken hoe de productie van deze moleculen afhangt van omgevingsfactoren als watertemperatuur of zuurgraad. Uiteindelijk moet dit ervoor zorgen dat klimaatverandering nog gedetailleerder gereconstrueerd en voorspeld kan worden. Lees meer: Fossiele bacteriën koppelen aan levende neefjes, helpt bij klimaatvoorspellingen (Nederlandse tekst vind je onderaan).See omnystudio.com/listener for privacy information.

Kan kennis vanuit de genetica helpen bij het beter behandelen van mensen met ernstige psychosen? En hoe dan? Daar is in een groot net afgerond onderzoek naar gekeken.  Jurjen Luykx - hij ziet als psychiater patiënten bij GGnet en werkt als onderzoeker bij het Maastricht UMC en ook het UMC Utrecht - vertelt hoe het hebben van een genetisch profiel van de patiënt zou kunnen helpen bij het bepalen van de juiste behandeling en medicatie. Ook vertelt hij meer over wat er uit het onderzoek kwam, waarin onder andere is gekeken of zo'n genetische profiel ook echt genoeg zegt over het ziektebeeld van een patiënt.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Malaria niet in de mens, maar in de mug zelf bestrijden: met die nieuwe tactiek hopen onderzoekers van de Universiteit Twente de ziekte - die nog altijd voor enorm veel zieken en doden zorgt- beter aan te kunnen pakken. In deze audio hoor je onderzoeker Jos Paulusse van de Universiteit Twente. Hij vertelt meer over het nanodeeltje dat ze hebben ontwikkeld als vervoermiddel voor medicijnen die hun weg moeten vinden naar de parasiet als hij nog in de mug zit.  Lees hier meer: Nieuwe aanpak in de strijd tegen malaria.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Bij een deel van de vrouwen met borstkanker is het verwijderen van een gehele borst de beste behandeling. In sommige gevallen, zoals wanneer blijkt dat iemand genetisch een verhoogd risico heeft om borstkanker te krijgen, wordt dit preventief al gedaan. Voor het reconstrueren van de borst na deze behandeling, als die reconstructie gewenst is, zijn er meerdere opties. Waaronder de bekende borstimplantaten, die niet in alle gevallen kunnen en ook niet altijd veilig zijn gebleken. Of het gebruik van huid- en vetweefsel uit de buik. Maar ook deze behandeling heeft nadelen. De operatie duurt lang, zo’n zes tot acht uur, en je houdt er een litteken op je buik aan over. En dus waren onderzoekers van het Maastricht UMC+ benieuwd naar een derde methode: lipofilling. Waarbij een plastisch chirurg vet gebruikt uit bijvoorbeeld de heup, dijbenen of buik en dit injecteert in de borst. Dit wordt al gebruikt voor het opvullen van oneffenheden na een eerdere reconstructie of voor gedeeltelijke reconstructies, maar voor een volledige borstreconstructie was nog niet aangetoond dat het veilig en effectief was.  In onderzoek is nu gekeken naar 91 patiëntes die een reconstructie met eigen vetweefsel kregen en 80 patiëntes die een implantaat kregen. Volgens de onderzoekers waren er geen aanwijzingen dat de behandeling met eigen vetweefsel onveilig was en gaf deze groep na de operatie aan een hogere kwaliteit van leven te hebben. Het Zorginstituut Nederland heeft nu besloten dat de behandeling vanaf 1 januari 2023 - onder voorwaarden - vergoed wordt. Lees meer: Nieuwe methode voor borstreconstructie na onderzoek Maastricht UMC+See omnystudio.com/listener for privacy information.

Een immuuncel die tot nu toe volledig over het hoofd werd gezien in kankeronderzoek, blijkt mogelijk juist een hele belangrijke rol te spelen bij het aanslaan van immuuntherapie. In deze audio hoor je internist-oncoloog Marleen Kok van het Nederlands Kanker Instituut en onderzoeker Karin Visser, ook van het NKI en het Oncode Instituut. Lees hier meer: Onderbelichte afweercel blijkt belangrijk voor impact immuuntherapie. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Het gaat niet goed met de vijgenboom. Wereldwijd nemen de aantallen af. Eén van de oorzaken daarvoor is een veelvoorkomende ziekte die wordt veroorzaakt door een schimmel, die weer wordt overgedragen door een kevertje.  Nou draagt dit beestje wel meer schimmelsoorten bij zich en onderzoekers uit Japan waren benieuwd welke daarvan nou echt schadelijk waren. Helaas moesten voor dit onderzoek wel een groot aantal jonge boompjes eraan geloven: ze kregen of één van de schimmels voor hun kiezen, of een combinatie en daarna werd gekeken hoe ziek ze daarvan werden.   De bekendste schimmel deed wat van hem werd verwacht: einde babyboompjes. De andere twee die ze bekeken deden dat niet. Totaal ongevaarlijk. Tenminste: als ze alleen waren. Eén van de andere twee schimmels bleek voor een ravage te zorgen als hij in de buurt van die ene notoire killer schimmel leefde. Ook voor schimmels maakt het – niet geheel verrassend – dus uit met wie je rondhangt.   Volgens de onderzoekers is het belangrijk om deze combi-killers nog veel beter te bestuderen, zodat de vijgenbomen van de toekomst nog beter beschermd kunnen worden tegen aanvallers. Lees meer: Two fungi work together to kill fig trees.See omnystudio.com/listener for privacy information.

In de meeste gevallen zijn het de ouders die de baby's te eten geven. Maar toen onderzoekers een mierenkolonie aan het bestuderen waren, zagen ze iets opmerkelijks. Poppen zijn mieren in hun coconfase. En wat doe je als je een pop bent in een cocon? Vrij weinig. Mieren in deze fase van hun leven staan niet bepaald bekend om hun actieve bijdrage aan het kolonieleven. Ze liggen daar maar een beetje te liggen, dachten we. Maar al die tijd zagen we iets over het hoofd. Iets wat onderzoekers nu toch hebben gespot: mierenpoppen voorzien de hele kolonie van een nutriëntrijke vloeistof. Een soort melk.   Net uitgekomen mierenlarven kunnen niet zonder deze melk, een beetje zoals de meeste zoogdieren iets vergelijkbaars nodig hebben aan het begin van hun leven. Ook de volwassen mieren consumeren het goedje dat door de poppen wordt aangemaakt. En dat moet ook wel, want anders hoopt het op, raakt het beschimmeld en sterven de mierenpoppen.  De onderzoekers willen nu nog dieper duiken in de sociale functie van deze melkkringloop. Zo zou het bijvoorbeeld weleens zo kunnen zijn dat de toegang tot de melk mede bepaalt of een larve een koningin of werkmier wordt. Lees meer: Pupating ants make milk — and scientists only just noticed.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Een zachte, vormbare robot, die geen batterij of snoertje nodig heeft om te bewegen, die op moeilijke plekken kan komen, zoals diep in het menselijk lichaam bijvoorbeeld: dat is waar een flink aantal onderzoekers met wisselend succes aan werkt.  Een nieuwe telg van de soft robotics-familie is er eentje die niet veel nodig heeft om te verplaatsen en als hij zich voortbeweegt doen zijn bewegingen denken aan een breakdance optreden. Het robotje is gemaakt van een zachte gummy bear-achtige gel die uitzet en krimpt in reactie op temperatuurwisselingen.  Onderzoekers hebben het voor elkaar gekregen om dat krimpen en uitzetten zo te sturen dat het robotje zich verplaatst met een beweging die sterk lijkt op ‘de worm’: een dansbeweging die in het breakdancen voorkomt, maar eigenlijk al is ontstaan in de jaren twintig.  Het zou niet veel moeten kosten om het robotje in grote getallen te produceren en de toepassingen zijn volgens de onderzoekers eindeloos en niet alleen biomedisch. Volgende stap: kijken of de kruipbeweging ook in gang gezet kan worden door veranderingen in stofjes die van nature in ons lichaam voorkomen en kijken of de wormpjes ook voorzien kunnen worden van hele kleine sensoren en cameraatjes. Lees meer: New robot does ‘the worm’ when temperature changes.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Boven lang gras uit kunnen kijken, armen gebruiken om voorwerpen te tillen: prima redenen om op twee benen te gaan lopen in plaats van on all fours. Maar veel van onze voorouders leefden grotendeels in bomen en daar is dat dan weer niet het handigst, zou je denken.   Het idee is lange tijd geweest dat we rechtop zijn gaan lopen omdat onze habitat veranderde. Van heel veel bomen, naar meer open vlakte. Dan breng je meer tijd door op de grond is het idee en zijn er andere uitdagingen en dat moet ervoor hebben gezorgd dat we ooit onze knokkels van de grond hebben getrokken.   Om te onderzoeken of hier ook bewijs voor is, bestudeerden wetenschappers wilde chimpansees in het westen van Tanzania. Deze plek ziet er vergelijkbaar uit met de plek waar de eerste mensen hebben rondgelopen. Duizenden observaties werden op beeld vastgelegd om te kijken of deze groep apen inderdaad meer tijd op de grond doorbracht.  En ze zagen..... geen verschil met hun soortgenoten in bosrijke omgevingen. Ze brachten niet meer tijd door op de grond en bewogen zich niet vaker voort op twee benen. Als ze het al deden, dan gebeurde dat vrijwel altijd in de bomen. Uit dit onderzoek komt dus geen duimpje omhoog voor de habitat-theorie dus, toch ook wel tot de verbazing van deze onderzoekers.   De vraag: Waarom zijn we rechtop gaan lopen? Blijft voorlopig dus nog onbeantwoord. Lees meer: Early humans may have first walked upright in the trees. See omnystudio.com/listener for privacy information.

In het nieuwe hypermoderne Biodesign Lab van de TU Delft werken onderzoekers aan ontwerpen gemaakt van levende organismen. Denk aan een beeldscherm van bacteriën bijvoorbeeld, of groeiende gordijnen die de lucht in je huis zuiveren. En wat dacht je van een bank van schimmel die meegroeit met je gezin en die zichzelf repareert als hij stuk is.  In deze audio hoor je professor Elvin Karana en promovendus Ward Groutars van de TU Delft.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Marsrover Perseverance heeft audio opgenomen van een speciaal weersverschijnsel op de rode planeet. Ook breken er spannende tijden aan voor de rover en de helikopter die hem vergezelt.  In deze audio hoor je Roger Wiens, hoofdonderzoeker en bediener van het SuperCam-instrument op de Mars-rover. Hij vertelt onder andere meer over het belang van de opname die ze hebben gemaakt.  Lees hier meer: NASA's Perseverance Records a Martian Dust Devil. Hier vind je de paper in Nature: The sound of a Martian dust devil. Een blog geschreven door Wiens vind je hier: Experiencing a Dust Devil. Over de barre tocht die eraan zit te komen lees je onder andere hier meer: Nasa's Ingenuity helicopter to fly over the hills of Mars. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Op 28 september 2018 werd Sulawesi - één van de eilanden van Indonesië - geraakt door een zware aardbeving met een magnitude van 7.5. Nou was die aardbeving niet geheel onverwacht vanwege de breuken in de platen onder het eiland, alleen de tsunami die kort na de aardbeving volgde wel. Bij dit type breuk, waarbij de platen langs elkaar bewegen en er geen beweging omhoog of omlaag is zou je geen vloedgolf verwachten. Een team onderzoekers onder leiding van de Universiteit Utrecht denkt nu te weten hoe het zit.  In deze audio hoor je aardwetenschapper Taco Broerse van de Universiteit Utrecht. Lees hier meer over het onderzoek: Oorzaak van raadselachtige tsunami bij Sulawesi ontrafeld. De paper vind je hier: A Tsunami Generated by a Strike-Slip Event: Constraints From GPS and SAR Data on the 2018 Palu Earthquake.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Zicht, gehoor, reuk, smaak, tast: de vijf zintuigen die iedereen kent. Maar er is een zesde, die minder bekend is: proprioceptie. Daarbij ontvangt ons centraal zenuwstelsel informatie over onze spieren en gewrichten, onze houding en ons plaats in de ruimte.  Dit onbewuste zintuig zorgt ervoor dat we niet tegen dingen aanbotsen en dat we zelfs met ons ogen dicht een kopje koffie naar onze mond kunnen tillen. Kortom: het stelt ons in staat om gecoördineerde bewegingen te maken.   Bij sommige mensen gaat het op dit gebied mis en daarom vonden onderzoekers het belangrijk om beter te begrijpen hoe het netwerk achter proprioceptie werkt. Lange vezels verbinden sensorische zenuwcellen in de ruggengraat met de structuren in ons lichaam die spierspanning en rek registreren. Deze informatie gaat naar het centrale zenuwstelsel van waaruit vervolgens bewegingen worden aangestuurd.   Maar hoe ontstaan die proprioceptie cellen en wat zorgt voor hun unieke connectie met onze spieren en gewrichten? Ze vonden in het onderzoek per spiergroep andere genen die hiervoor verantwoordelijk zijn. Ook zagen ze dat deze al actief zijn in ons embryonale fase. Ze vonden ook genen die achter het eiwit zitten dat beïnvloedt hoe zenuwvezels naar een bepaald punt groeien.  Met deze nieuwe kennis en een hele hoop vervolgonderzoeken hopen de onderzoekers uiteindelijk patiënten met bijvoorbeeld beschadigingen aan de ruggengraat van betere neuroprotheses te kunnen voorzien. Maar ze willen ook de link tussen proprioceptie en veelvoorkomende rug- en heupproblemen verder bestuderen. Lees meer: The genes of the sixth sense.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Schade aan de vaten in onze hersenen kan voor allerlei problemen zorgen. Bijvoorbeeld op het gebied van taal of ons geheugen. Onderzoekers van het UMC Utrecht hebben nu slimme software ontwikkeld waarmee ze aan de hand van hersenscans proberen deze schade te voorspellen. In deze audio hoor je neuroloog en onderzoeker Matthijs Biesbroek en neuroloog in opleiding en promovenda Mirthe Coenen van het UMC Utrecht. Meer informatie vind je hier: Cognitieve problemen voorspellen. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Terwijl honden tegenwoordig grotendeels gefokt worden op uiterlijke kenmerken, werd er verder terug in de tijd vooral gefokt op gedrag. En dat is volgens een nieuw onderzoek terug te zien in hersenstructuren van honden die vergelijkbare vaardigheden hebben.  Voor de studie is gekeken naar de genen van 4000 honden. Daartussen zaten zowel huisdieren, als half tamme en wilde honden, zoals wolven en coyotes. Ze konden 10 verschillende stammen of lijnen onderscheiden, met elk hun eigen gedragskenmerken en specialisaties, zoals jagen of drijven. Kijk je vervolgens naar hoe de honden er in die verschillende stammen uitzien, dan lijkt lang niet elk ras op elkaar. Dat suggereert dat aan het begin vooral op gedrag en cognitie is gefokt.   Naast vergelijkbare gedragskenmerken zagen ze binnen de verschillende lijnen ook overlap tussen genen die een link hebben met hersenontwikkeling. Zo zagen ze bij schapendrijvers als bordercollies onder andere terug dat het proces dat ervoor zorgt dat neuronen in de hersenen goed op elkaar aansluiten bij deze groep extra sterk was. Sommigen van de hierbij betrokken genen hebben ook een link met angst en moedergedrag. Iets wat er bij muizen voor zorgt dat ze hun jonkies in de buurt houden van het nest. Een nog onbewezen hypothese stelt dat dit de reden is waarom schapendrijvers van nature de kudde bij elkaar willen houden.  Nou is de studie - zoals je merkt – behoorlijk lastig uit te leggen in een minuutje, maar waar de onderzoekers onder andere op hopen, is dat deze nieuwe kennis ons ook wat kan vertellen over de link tussen gedrag en genen bij andere diersoorten – zoals de mens. Lees meer: Canine brain wiring influenced by human-driven breeding practices. En hier: Brains, Brawn or Both: What Drove the Creation of Modern Dog Breeds?See omnystudio.com/listener for privacy information.

525 miljoen jaar oud is het fossiel waarin een bijzondere ontdekking werd gedaan. Al in 1984 werd het gevonden, maar pas nu konden onderzoekers zien wat er echt in verstopt zat.  Het gaat om een fossiel van een wormachtig zeediertje van 1,5 centimeter met allemaal kleine stompe pootjes, een beetje zoals een duizendpoot. In Australië, Nieuw-Zeeland en Zuid-Amerika vind je nu nog verre familie, maar het diertje zelf is allang uitgestorven.  Lang werd gedacht dat een brein niet fossiliseert en dat het al helemaal zinloos was om er in een fossiel van zo'n klein diertje naar op zoek te gaan. Inmiddels weten we dat dat wel kan.   In dit nieuwe onderzoek vonden ze niet alleen het kleine breintje van dit wormachtige dier, waarvan ze denken dat het het oudste gefossiliseerde brein ooit gevonden moet zijn, ze vergeleken het ook met de hersenen van nog levende geleedpotigen. Zo zagen ze dat de hersenstructuren en de genen die daar verantwoordelijk voor zijn overeenkomen.   Ze leerden ook nog allerlei andere belangrijke dingen over de evolutie van het zenuwstelsel van het dier. Maar konden dus in ieder geval laten zien dat de blauwdruk van de hersenen in deze groep dieren zijn oorsprong vindt in voorouders die honderden miljoenen jaren geleden over de zeebodem kropen. Lees meer: 525-million-year-old fossil defies textbook explanation for brain evolution.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Al eeuwen merken schippers van de wereldzeeën op dat ze de ergste stormen moeten trotseren wanneer ze zich op het zuidelijk halfrond bevinden. Nu denken onderzoekers te weten waarom het daar stormachtiger is dan op andere plekken.  Sinds de jaren tachtig bevestigt ook satellietdata dat de stormen op het zuidelijk halfrond – waar je onder andere Australië en delen van Afrika en Zuid-Amerika vindt - heftiger zijn dan op het noordelijk halfrond. Zo'n 24 procent heftiger, om wat preciezer te zijn.   Onderzoekers van de universiteit van Chicago denken nu een idee te hebben waarom. Ze combineerden hiervoor observaties, bestaande literatuur en klimaatmodellen en vonden twee mogelijke oorzaken.  De eerste: bergketens. Op het noordelijke halfrond vind je er daar veel meer van. Haalden ze die weg in simulaties, dan veranderde dat de luchtstroom en werd het verschil in stormachtigheid op de twee halfronden een stuk kleiner. De andere oorzaak: oceaanstroming. De energie van die stroom verschilt per halfrond. Dat komt omdat deze zinkt in het noordpoolgebied, over de bodem trekt en dan bij Antarctica weer omhoogkomt om daar verder te bewegen aan het oppervlak. Maakten ze die stroom in simulaties gelijk, dan verdween de rest van het verschil in stormachtigheid.  Wat ze ook zagen is dat het verschil toeneemt sinds in de jaren tachtig is begonnen met satellietmetingen. Het zuidelijk halfrond wordt steeds stormachtiger. Die toename konden ze weer linken aan veranderingen in de oceanen. Allemaal kennis die belangrijk is bij het beter inschatten van en voorbereiden op de gevolgen van klimaatveranderingen in de toekomst.   Lees meer: The Southern Hemisphere is stormier than the Northern, and we finally know why.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Onderzoekers zijn het oudste DNA ooit op het spoor gekomen. Het geeft ons een kijkje in hoe een stukje van onze planeet er 2 miljoen jaar geleden uitzag. De samples zijn afkomstig uit de Kap København Formatie van Noord-Groenland en laten zien dat daar in die tijd - toen het er zo'n 10 tot 17 graden warmer was - rendieren en knaagdieren leefden, er berken, coniferen en populieren groeiden en er zelfs - tot de verbazing van velen - mammoeten rondliepen. Van dit 2 miljoen jaar oude ecosysteem kunnen we belangrijke dingen leren.  Lees meer: Discovery of world’s oldest DNA breaks record by one million years. Of: Oldest-ever DNA shows mastodons roamed Greenland 2 million years ago. Over het vorige record: Million-year-old DNA sheds light on the genomic history of mammoths. Over het (niet) terugbrengen van uitgestorven dieren: Het terugbrengen van uitgestorven dieren: kan het ooit echt? Onwaarschijnlijk. Of: Hoe wetenschappers puzzelen met mammoet-DNA.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Wij mensen kunnen tegenwoordig amper onze weg vinden als we het zonder GPS moeten doen, maar een heleboel andere dieren hebben daar geen enkele moeite mee.  Neem monarchvlinders bijvoorbeeld, die leggen elk jaar met miljoenen tegelijk meer dan 4000 kilometer af van Noord-Amerika naar Mexico om daar te overwinteren, waarbij ze gebruik maken van het aardmagnetisch veld om hun richting te bepalen. Ook de rode zalm legt gigantische afstanden af, vanuit de open zee, duizenden kilometers tegen de stroom van rivieren in, om vaak maar een paar meter van waar de vis geboren is uit te komen.   Waar onderzoekers verbaasd over waren is dat veel dieren die magnetische signalen gebruiken om te navigeren, zelfs als die signalen verstoord zijn nog hun weg lijken te vinden. Hoe doen ze dat? Vertrouwen ze op andere zintuigen? Zoals zicht en reuk? Of is het misschien nog iets anders, dachten onderzoekers van Duke University.   Met behulp van een migratie-computermodel, waarin ze meerdere mogelijkheden uitprobeerden, zagen ze dat de meest succesvolle dieren bij falende magnetische signalen, de dieren waren die in een groep reisden. Ze zagen ook dat als het aantal dieren in die groep terugliep, het steeds moeilijker werd om de eindbestemming te halen. Bij een populatiekrimp van 50 procent bijvoorbeeld, haalden 37 procent minder dieren het.   Een dergelijke populatiekrimp is ontzettend actueel. Dit werd bij verschillende diersoorten – waaronder de monarchvlinder en rode zalm - al gezien. Dat dit dus ook lijkt te beïnvloeden hoe goed individuen de weg vinden, moet volgens de onderzoekers niet vergeten worden binnen onderzoek naar het beschermen van de biodiversiteit. Lees meer: Traveling With Friends Helps Even Mixed-Up Migrators Find Their Way.See omnystudio.com/listener for privacy information.

De bekende kattenparasiet toxoplasma - waar je vooral als je zwanger bent ver van uit de buurt moet blijven - blijkt er in wolven voor te zorgen dat ze sneller de leider van een groep worden. Dit heeft zowel gevolgen voor de inrichting van ecosystemen als onderzoek naar gedrag. Onderzoeker Jaap de Roode van Emory University in de VS doet zelf onderzoek naar parasieten en hoe dieren zichzelf daartegen proberen te beschermen. Hij vertelt meer over hoe de parasiet te werk gaat en het belang van deze nieuwe studie. Ook bespreken we hoe toxoplasma zelfs bij mensen kan zorgen voor veranderingen in gedrag. Lees hier meer over het onderzoek onder wolven: A parasite makes wolves more likely to become pack leaders. Het onderzoek van het Amsterdam UMC vind je hier: Kattenparasiet beïnvloedt menselijke hersenen. De Roode hield ook een TED-talk over het onderwerp: How brain parasites change their host's behavior. Hij vroeg zich ook af of de parasiet er misschien voor zorgt dat mensen katten liever vinden: Is there a disease that makes us love cats?See omnystudio.com/listener for privacy information.

Tweelingen kunnen op elkaar lijken, maar zelden ziet hun leven er exact hetzelfde uit. In onze darmen - blijkt uit onderzoek - is dat een ander verhaal. Daar kiezen twee tegelijk geboren dochtercellen graag precies hetzelfde pad. En het is hun moeder die ze daartoe aanzet.  In deze audio hoor je Jeroen van Zon van AMOLF. Hij vertelt meer over de bijzondere processen in onze darmen en wat ze precies hebben ontdekt. Meer lezen kan hier: Daughter cells in the intestine do what their mother tells them.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Mensen worden over het algemeen niet geassocieerd met schubben, maar daar moeten we volgens een onderzoek naar tanden anders over na gaan denken.  Hoe zijn tanden namelijk ooit ontstaan? Tanden die ervoor zorgden dat je als dier ineens beter prooien of planten vast kon pakken en ze ook nog eens makkelijker in stukjes kon krijgen. Het begon volgens onderzoekers allemaal bij één soort vis. De voorouder van alle dieren met tanden.   Maar dan nog: hoe zijn die tanden dan ooit ontstaan? Volgens één theorie zijn schubben aan de buitenkant van de vis gemigreerd naar de binnenkant van de mond. Een andere bekijkt het andersom: net als bij het weefsel van kieuwen moeten tanden van binnenuit zijn ontstaan.   In deze nieuwe studie is gekeken naar de zaagvis, om duidelijk te krijgen welke theorie het beste past. Onderzoekers bestudeerden 70 miljoen jaar oude fossielen van een uitgestorven zaagvissoort. Specifiek keken ze naar de puntige uitsteeksels op de neus van het dier, de reden waarom het woord zaag in de naam voorkomt. Die puntige uitsteeksels worden vaak tanden genoemd, maar zijn eigenlijk gespecialiseerde schubben.   Toen ze de structuur van de buitenste laag van deze schubben bekeken met een microscoop zagen ze tot hun verbazing dat deze structuur behoorlijk veel wegheeft van moderne haaientanden. Nou hebben zwaardvissen naast deze schubben ook al echte tanden gehad, dus bij dit dier zijn ze niet van plek gewisseld, maar het laat wel zien dat schubachtige structuren zich prima kunnen ontwikkelen tot tand-achtige structuren. Een plusje voor de ‘van buiten naar binnen’-theorie dus. Denk er maar eens aan, de volgende keer dat je je schubben staat te schrobben. Lees meer: Sawfish fossils suggest teeth likely evolved from body scales in ancient fish.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Na tientallen jaren voorbereiding is vandaag de officiële bouw van start gegaan van de grootste telescoop ter wereld, tevens de gevoeligste radiotelescoop ooit gemaakt. Een project waar ook Nederland een belangrijke rol bij speelt. In deze audio bespreken we met Roelien Attema-van Waas van ASTRON waar de telescoop naar gaat kijken en welke rol Nederland precies binnen het project heeft. Lees hier meer: Construction of Square Kilometre Array commences.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Een plant die veel voorkomt in Japan - de Cayratia japonica - kan een trucje dat nooit eerder is gezien bij bloemen: meerdere keren van kleur veranderen.  Er zijn wel honderden planten met bloemen die gedurende hun ontwikkeling tot volwassen plant een kleurverandering doormaken, maar niet eerder is er eentje gevonden die ook weer terug verandert. Van oranje naar felroze en weer terug naar oranje.   Waarom veranderen bloemen eigenlijk überhaupt van kleur? Gedacht wordt dat dit is om bestuivers, zoals bijen, een seintje te geven: nu is de bloem klaar om nectar en stuifmeer te delen, kom gezellig langs. Het trucje waarbij de bloem meerdere keren van kleur verandert, werd gezien toen onderzoekers bestuiving in beeld wilden brengen met een time-lapse video van de bloemen in het wild.   Toen ze de verassende vondst daarna in het lab onderzochten, zagen ze dat het eerste gedeelte - waarbij de plant oranje wordt – het moment is waarop het mannelijke deel van de bloem volwassen is en nectar afgeeft. Als dat deel op is en afsterft, wordt de bloem roze. Dan gaat het vrouwelijke deel nectar afgeven en wordt de bloem weer oranje. Is dat deel op, dan is het: terug naar roze.   Ze zagen ook dat carotenoïden - stofjes met veel vitamine A, die ook wortels hun kleur geven - verantwoordelijk waren voor deze snelle veranderingen. De onderzoekers hopen dat ze dit trucje nu kunnen gaan gebruiken bij het kweken van gewassen die sneller volwassen worden, of meer vitamines bevatten. Lees meer: Flowers show their true colors - A common flower with a unique bidirectional color-changing ability.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Een nieuwe theorie stelt dat het Prikkelbare Darm Syndroom weleens een link zou kunnen hebben met de zwaartekracht op aarde.   Bedenk maar eens, zegt de onderzoeker uit LA die met deze hypothese komt, dat je organen de hele dag door naar beneden worden geduwd. Wat als de klachten die bij het Prikkelbare Darm Syndroom horen - zoals kramp, zweten en rugpijn – een signaal zijn dat het lichaam last heeft van die constante druk.   Zo'n 10 procent van de wereldbevolking heeft het Prikkelbare Darm Syndroom, maar waar het precies door komt is nog onduidelijk. Is het een verstoord microbioom, zijn het hormonen, of gaat er iets mis in de communicatie tussen hersenen en buik? We weten het niet.   Kan het zijn, dacht deze onderzoeker: dat het alles bij elkaar is, maar dat de hoofdoorzaak is dat het lichaam van de persoon met klachten niet goed in staat is om de ingewanden op de juiste plek te houden en de zwaartekracht te weerstaan? Dat het ophangsysteem niet functioneert? En daardoor allerlei problemen ontstaan?   Het is nu nog maar een theorie, eentje die nog onderzocht moet worden, maar de gedachte is op z'n minst interessant. Lees meer: How gravity may cause irritable bowel syndrome.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Veertig jaar geleden kreeg de eerste patiënt de diagnose HIV. Destijds was het een dodelijke ziekte waar geen kruid tegen opgewassen was. Maar in de tussentijd is er veel veranderd. Er zijn nu goed werkende medicijnen en als je die slikt kan je het virus niet meer overgedragen. Mensen met hiv hebben een even goede levensverwachting als ieder ander. Genezing is vlákbij. De eerste vier mensen zijn al genezen van hiv en onderzoeker Anne Wensing verwacht dat genezing voor iedereen met hiv nog binnen haar leven gaat lukken. BNR maakte een podcastserie over 40 jaar hiv in Nederland. De hele serie Uitgedokterd HIV is te vinden in alle podcastapps: https://www.bnr.nl/podcast/uitgedokterd  See omnystudio.com/listener for privacy information.

Als we ver genoeg teruggaan in de tijd, dan vinden we daar de laatste voorouder die de mens deelde met inktvissen: een wormachtig dier, met beperkte intelligentie.   Op een later moment in de evolutie van dieren, zijn twee groepen ontstaan: gewervelden en ongewervelden. De gewervelde groep dieren, waar onder andere mensen en apen onder vallen, ontwikkelde grote en complexe breinen. Ongewervelden... niet. Op één soort na: inktvissen.  Maar hoe kan het dat dit alleen bij déze ongewervelden dieren is gebeurd? Wat gebeurt er precies allemaal in hun hersenen? En wat is hun link met ons? Op die vragen beginnen wetenschappers nu langzaam het antwoord te vinden.   In nieuw onderzoek vonden ze bijvoorbeeld in het zenuwweefsel en het brein van inktvissen, net als bij ons, veel microRNA. Dat zijn hele kleine stukjes RNA, die hele belangrijke taken in cellen hebben. Zo beïnvloeden ze onder andere de productie van essentiële eiwitten.   Leg je een oester naast deze inktvissen en kijk je hoe in beiden microRNA-families zijn geëvolueerd, dan heeft een oester er sinds hun laatst gedeelde voorouder 5 bijgekregen en inktvissen wel 90! Dit moet dus wel een evolutionair voordeel hebben opgeleverd. Eén van de redenen voor het ontwikkelen van zulke complexe breinstructuren is vermoedelijk het moeten aansturen van hun geavanceerde tentakels, maar dat verklaart lang niet alles. Inktvissen kunnen dingen onthouden, mensen herkennen en er wordt zelfs gedacht dat ze kunnen dromen.   Het mysterie van de hersenen van inktvissen is dus nog niet opgelost. Op het gebied van de indrukwekkende hoeveelheid microRNA's in inktvissen, willen ze in vervolgonderzoek in ieder geval gaan bekijken door welke cellen ze precies worden gemaakt en gebruikt. Lees meer: What octopus and human brains have in common.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Ze gebruiken echolocatie om in het donker insecten te kunnen vangen, maar als vleermuizen communiceren met elkaar gebruiken ze een andere techniek. Eentje die ook wordt gebruikt door.. death metal zangers. In deze audio hoor je onderzoeker Coen Elemans van de University of Southern Denmark. Lees hier meer over het onderzoek: Bats growl like death metal singers and Mongolian throat singers. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Hoe kan een chirurg bij een operatie nog beter zien waar de bloedvaten en klieren liggen? Een student van de TU Delft ging op zoek naar een nieuwe techniek waarmee dit mogelijk wordt en vond deze ook. Bij borstkanker worden in sommige gevallen de lymfeklieren uit de oksel verwijderd. Vaak gevolgd door bestraling. Dat kan behoorlijk nare gevolgen hebben, waarbij het vocht uit de lymfeklieren niet meer weg kan komen en armen gevaarlijk op kunnen zwellen. Een speciale bypass kan hierbij helpen, maar daarvoor moet je erg goed kunnen zien waar de vaten lopen. Daar was al een techniek voor, maar in dit onderzoek is gezocht naar een betere.  In deze audio hoor je Saskia van Heumen. Ze studeerde af aan de faculteit 3mE van de TU Delft met een 10 en won vorige week de TU Delft Best Graduate Award voor haar onderzoek naar het gebruik van LED foto-akoestiek bij medische beeldvorming.  Lees hier meer: Nog betere operaties met LED foto-akoestiek.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Meer dan de helft van de vrouwen in de VS heeft overgewicht of obesitas tijdens hun zwangerschap. Dat levert gezondheidsrisico's op voor deze vrouwen, maar het is ook van invloed op de hersenen van hun kinderen. Er zijn hints dat overgewicht bij de moeder er - vooral bij jongens - voor kan zorgen dat er een vergrote kans op depressie of autisme is. Maar hoe kan vetweefselopbouw bij de moeder er nou - via de placenta - voor zorgen dat de hersenen van vooral jongens worden beïnvloed? Om dat antwoord te vinden hebben onderzoekers zwangere muizen bestudeerd die op een dieet met veel vet waren gezet.   Ze zagen hoe in deze muizen immuuncellen in de hersenen van jongens, maar niet vrouwtjes baby's, reageerden op de aanwezigheid van veel vet, door extra veel serotonine te verbruiken. Wat leidde tot depressief gedrag bij deze muizen nadat ze geboren waren. Dit gebrek aan serotonine zagen ze vervolgens ook terug bij mensenbaby's van moeders met overgewicht.   Maar waarom gebeurt dit? Waarschijnlijk omdat het overtollige vet ook zorgt voor meer bacteriebestanddelen in het bloed van de moeder. Die zorgen - in ieder geval bij muizen - voor deze immuunreactie in de hersenen van jongens, vermoeden ze.  Bij muizen lijkt er ook een reactie op overgewicht te zijn bij vrouwtjes baby's. Al is deze heel anders dan bij jongens. Hoe dat precies zit, dat willen ze nu gaan uitzoeken.   Lees meer: Mom’s dietary fat rewires male and female brains differently.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Wetenschappers van het Nederlandse onderzoeksinstituut DIFFER hebben een database gemaakt met bijna 32.000 moleculen die mogelijk gebruikt kunnen worden in toekomstige batterijen. Het gaat specifiek om moleculen die interessant zijn voor flowbatterijen. Deze zijn veelbelovend omdat de energie-inhoud van dit type batterijen eenvoudig op te schalen is. Daarmee kan de batterij een belangrijke rol gaan spelen bij de grootschalige opslag die nodig is om het elektriciteitsnetwerk stabiel te houden bij wisselvallige beschikbaarheid van groene stroom.  In deze audio hoor je Süleyman Er, de leider van de onderzoeksgroep Autonomous Energy Materials Discovery van DIFFER. Lees hier meer: Onderzoekers van DIFFER hebben een database gemaakt met 31.618 moleculen die mogelijk gebruikt kunnen worden in toekomstige redox-flowbatterijen. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Hele heftige terugkerende hoofdpijn, misselijkheid en gevoeligheid voor licht: migraine kan een flinke impact hebben op iemands leven. Naar schatting lopen er wereldwijd 148 miljoen mensen met chronische migraine rond. Maar helemaal snappen waar het vandaan komt en hoe het werkt doen we niet.  Nou zitten er rondom de bloedvaten in onze hersenen ruimtes gevuld met vloeistof. Deze ruimtes kunnen beïnvloed worden door ziekte en ontsteking. Daardoor kunnen ze bijvoorbeeld opzetten. Nou werd al gedacht dat er misschien een link was tussen het opzetten van deze ruimtes en migraine.   Onderzoekers hebben nu een MRI-scan gebruikt met ultrahoge resolutie om hier meer over te weten te komen. En inderdaad: bij mensen met chronische migraine was een veel sterkere vergroting van die ruimtes om de bloedvaten te zien.   Wat ze nu nog moeten onderzoeken: is het de migraine die zorgt voor die opgezette ruimtes, of wordt de migraine veroorzaakt door die vergrote ruimtes? Het antwoord op die vraag kan van groot belang zijn bij het ontwikkelen van betere behandelingen. Lees meer: Ultra-high-res MRI reveals migraine brain changes.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Roofmieren, of trekmieren, staan bekend om de destructie die ze als rondtrekkende kolonie achterlaten op hun pad, waarbij ze wel 500.000 prooien per dag kunnen wegwerken. Je vindt ze vooral in de tropen, waar ze in lange slierten tussen de bomen door trekken. Maar ooit, ooit had we ze ook hier, blijkt uit nieuw onderzoek.  Verstopt in een laatje en onderdeel van een 100 jaar oude museumcollectie, vond een onderzoeker per toeval een blokje barnsteen met een mier erin. Volgens het label ging het om een gewone mier, maar toen ze het onder een microscoop legde, zag ze al snel: dit is iets bijzonders.  Het bleek te gaan om een 35 miljoen jaar oude roofmier. Slechts het tweede roofmier-fossiel ooit gevonden en de eerste die uit Europa komt. Ooit - laat de vondst zien - marcheerden er in warmere tijden ook roofmieren door onze achtertuin. Een CT-scan liet ook zien dat de miersoort familie is van een oogloze soort die nu nog in Afrika en Zuid-Azië wordt gevonden. En dat het moet gaan om een werkmier.  De vondst helpt bij het beter in kaart brengen van de evolutie van de mier. En na nog wat extra onderzoeken, die hopelijk nog meer interessante informatie opleveren, gaat deze roofmier, met een nieuw labeltje, weer veilig terug in z'n laatje. Lees meer: Oldest army ant ever discovered reveals iconic predator once raided Europe.  See omnystudio.com/listener for privacy information.

De grote trap is een enorme vogel. Van alle vliegende vogels is het - met mannetjes van wel 16 kilo - de zwaarste ter wereld. Je vindt ze in Europa vooral in Spanje. Heel af en toe dwaalt er ook eentje door Nederland.  Om een partner te vinden komen mannetjes elk jaar op dezelfde plek bij elkaar om vervolgens een indrukwekkende show weg te geven aan bezoekende vrouwtjes. De beste entertainer wint. Nu blijkt uit onderzoek dat deze bijzondere vogel aan iets nogal merkwaardigs lijkt te doen: zelfmedicatie. Het innemen van plantmateriaal tegen ziektes en parasieten.   Mensen doen dit al lange tijd. Er wordt al wel gedacht dat het ook voorkomt bij dieren. Zoals apen, beren, herten, honingbijen, ara's en fruitvliegjes. Maar bewijzen dat het bij deze dieren ook echt gaat om zelfmedicatie is lastig zonder mogelijkheden voor experimenten met controlegroepen.  Nou bestudeert een groep wetenschappers al sinds de jaren '80 de grote trap. De vogel verkeert tijdens het paarseizoen elke keer weer lange tijd op dezelfde plek. Het is een wc en een date-locatie tegelijk. Dat is vragen om overdraagbare ziektes en parasieten. Toen de onderzoekers de poep van deze vogel bestudeerden vonden ze daarin heel veel plantmateriaal terug.   Wat viel op: van twee plantensoorten vonden ze - vooral tijdens het paarseizoen - veel meer terug dan verwacht: de grote klaproos en weegbreeslangenkruid. Van de eerste is bekend dat het pijn kan verminderen, de tweede - voor mensen giftig - zit onder andere vol vetzuren. Na meer onderzoek bleken de planten ook te werken tegen veel voorkomende vogelparasieten en schimmel.   Het gaat natuurlijk om veldonderzoek, het is nog niet onomstotelijk bewezen, maar het lijkt toch verdacht veel op zelfmedicatie. Lees meer: World’s heaviest bird may be self-medicating on plants used in traditional medicine.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Hij was een lakenhandelaar met een liefde voor lenzen en werd uiteindelijk één van de belangrijkste pioniers van de microscopie: Antoni van Leeuwenhoek. Volgend jaar is het 300 jaar geleden dat hij overleed en staat er van alles op het programma om zijn werk te vieren.  Conservator Tiemen Cocquyt van Rijksmuseum Boerhaave geeft alvast uitleg over één van de onderzoeken die bij dat programma hoort: Visualizing The Unknown. Rolf Schreuder van Shoreline Productions vertelt dat er onder andere al een lesprogramma klaarstaat voor volgend jaar, dat is hier te vinden: Door de lens van Antoni.See omnystudio.com/listener for privacy information.

De leefomgeving van vissen kan sterk variëren. Tussen zout- en zoetwater en soms zelfs tussen nat en droog. Sommige vissoorten kunnen namelijk tot wel een week op het droge overleven. Deze wisselende omstandigheden vragen om geavanceerde waterwerken in hun cellen.  Voor cellen in alle dieren geldt dat het van levensbelang is om de waterbalans goed te houden. Mocht er te weinig water via het membraam de cel inkomen, dan kan een cel speciale waterkanaaltjes openzetten om meer water binnen te laten.   Onderzoekers waren benieuwd naar de waterkanaaltjes van de klimbaars: een vis die zo nu en dan ook tijd doorbrengt op het droge. Als je tussen zulke extreme omstandigheden kan wisselen, dan moet je ook waterkanaaltjes hebben die daar op kunnen reageren, was het vermoeden.  En dat is ook wat ze zagen: een uniek soort waterkanaaltje - wat eigenlijk een eiwit is - in de kieuwen en huid van de vis dat dankzij een speciaal klepje razendsnel kan openen en sluiten. Begrijpen hoe dit op moleculair niveau werkt kan zelfs een nieuw type medicijnen opleveren.  Zo werken bijvoorbeeld de waterkanaaltjes in hersencellen minder goed bij beginnende Alzheimer. Ook in ziektes of situaties waarbij je bijvoorbeeld heel snel de druk in de hersenen moet verlagen kan dit een interessante vondst zijn.   Lees meer: Quick-closing valve allows fish to rapidly regulate the water in their cells.See omnystudio.com/listener for privacy information.

De James Webb ruimtetelescoop heeft in ongekend detail de atmosfeer van exoplaneet Wasp-39b in kaart gebracht. Volgens astronomen gaat wat ze hebben gezien het onderzoek naar exoplaneten totaal veranderen. In deze audio hoor je Amy Louca van de Sterrewacht Leiden en Jean-Michel Desert van de Universiteit van Amsterdam. Lees hier meer: Webb onthult chemisch profiel van de atmosfeer van exoplaneet WASP-39 b. Of hier: NASA’s Webb Reveals an Exoplanet Atmosphere as Never Seen Before. See omnystudio.com/listener for privacy information.

De ontdekking van een zelflerend molecuul, door wetenschappers van de Universiteit Twente, is een belangrijke doorbraak in de wereld van computers. Het molecuul brengt super-energiezuinige supercomputers een stap dichterbij. De eigenschappen van het molecuul werden bij toeval ontdekt; het gedraagt zich precies als de synapsen in menselijke hersenen. Vooral het extreem lage energiegebruik van het molecuul is veelbelovend: het gebruikt voor krachtige berekeningen ongeveer tien miljoen keer minder energie dan een gewone supercomputer.   Er zij legio toepassingen: kleine medische appraten in het menselijk lichaam, zelfrijdende auto's en natuurlijk zeer zuinige mobiel telefoons.  Prof. Dr. Christian Nijhuis en zijn team gaan nu verder onderzoeken wat de mogelijkheden zijn, en niet onbelangrijk: op zoek naar bedrijven die samen willen werken om deze technologie richting ons, de consument te krijgen.See omnystudio.com/listener for privacy information.

We hebben het vaak over de zoektocht naar water op andere planeten, maar nieuw onderzoek laat zien dat we ook over het water op onze eigen planeet nog lang niet alles weten.   In veel mineralen en edelstenen zitten bubbels gevangen met daarin water. Het is onderzoekers nu gelukt om van de allerkleinste bubbeltjes met water te bepalen wat hun samenstelling is.  390 miljoen jaar oud zijn de waterdruppeltjes, die onderdeel moeten zijn geweest van een oeroude enorme zoutwater zee die van Michigan in de VS uitstrekte tot aan Ontario in Canada. De zee kende een rif dat even indrukwekkend moet zijn geweest als het Great Barrier Reef in Australië en zeeschorpioenen zo groot als pick up trucks wandelden er over de bodem.  De zee verdween door een veranderend klimaat. Weten hoe dat precies is gebeurd en hoe warm het water moet zijn geweest in die periode kan ons ook vandaag de dag helpen. Dat het is gelukt om informatie uit die minuscule bubbeltjes te halen, biedt nieuwe mogelijkheden voor onderzoek naar die veranderingen in klimaat, ver in het verleden.   Maar snappen hoe die minuscule druppeltjes zich gedragen in gesteente kan nog ergens bij helpen. Namelijk bij het zoeken naar manieren om waterstof in de toekomst op een veilige manier ondergronds op te slaan. Lees meer: Tiniest Ever Ancient Seawater Pockets Revealed. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Stel: je wandelt als astronaut door je Mars-basis, struikelt, scheurt je pak en loopt een brandwond op. Zou het dan niet ontzettend handig zijn als je een printer tot je beschikking had waarmee je een pleister van nieuwe huidcellen zou kunnen printen? In deze audio hoor je onderzoeker Lorenzo Moroni van het MERLN instituut van de Universiteit Maastricht. Hij vertelt meer over een groot recent goedgekeurd Europees project waarin hij met zijn team gaat werken aan een bio-printer die het in de ruimte doet, om te beginnen op het International Space Station. Ook zullen ze onderzoek gaan uitvoeren naar veroudering. Door de omstandigheden in de ruimte gaat veroudering daar veel sneller. Je kunt daardoor onderzoek naar veroudering in cel-modellen veel sneller uitvoeren in de ruimte dan op aarde. Ook dit onderzoek zal als eerste op het ISS gaan plaatsvinden. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Bijna alle planten hebben een vatensysteem waarmee water wordt rondgepompt en uitdroging wordt voorkomen. Bij extreme droogte kan de ketting van watermoleculen die onderweg is door de steel breken. Dat veroorzaakt een bubbel van gas, waardoor water er niet meer langs kan. Als dit probleem zich uitbreidt door de plant, is het einde oefening.   Onderzoek laat nu zien dat de oorspronkelijke vorm van dat vatenstelsel - een cilinder in het midden van de steel - gevoeliger wordt voor deze verspreiding naarmate de grootte van de plant toeneemt.   De eerste planten met vatensysteem waren maar een paar centimeter hoog. Ze hielden van plekken waar veel water was. Om groter te groeien en op andere, drogeren plekken te leven, moest eerst dat vatensysteem anders. Hoe groter de plant, hoe groter de uitdaging om een versie te maken die het in droge omstandigheden goed doet.  Fossielen laten zien dat dit vatenstelsel op allerlei verschillende manieren evolueerde, in allemaal verschillende vormen. Van cilinder, naar ovalen, sterren en ringen. Deze observatie was in de jaren 20 al gedaan, maar toen was niet duidelijk waarom die complex structuren in grotere planten ontstaan.   Dankzij dit nieuwe onderzoek weten we nu: grotere planten zorgen voor een droogte-resistent vatensysteem door de breedte van het weefsel te beperken. Hoe groter de plant, hoe dunner het weefsel, hoe langer en complexer de vorm van de vaten wordt. En die kennis kan weer van pas komen bij het kweken van planten die beter tegen droogte kunnen. Lees meer: Hundred-year-old riddle in botany reveals key plant adaptation to dry land.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Het is één van de grote vragen rondom de ziekte waar we het antwoord nog niet op hebben. Onderzoekers van Washington University School of Medicine hebben nu iets gevonden, wat het mogelijk helpt verklaren.   De meeste mensen ontwikkelen bij Alzheimer eerst schade – die ontstaat door de ophoping van eiwitten – in het geheugengebied van de hersenen. Daarna volgen meestal gebieden die nadenken en plannen aansturen.  Om te achterhalen waarom dit in de meeste gevallen zo is, hebben ze in dit onderzoek de hersenen bestudeerd van 350 proefpersonen, waarbij patronen van eiwitophoping naast patronen van genexpressie werden gelegd. Zo zagen ze dat er in gebieden waarin het APOE-gen het meest actief is, ook veel eiwitophoping en weefselschade te zien is.  En dat geldt voor meer genen die geassocieerd worden met Alzheimer. Ook die zagen ze in vergelijkbare patronen terug in de hersengebieden waarin de schade het eerst ontstaat.  Nou draagt vrijwel iedereen een variant van die genen in zich, maar bij sommige varianten - bijvoorbeeld het APOE4-gen - is het zo dat dragers ervan een nog grotere kans hebben op het ontwikkelen van schade. Ook dat zagen ze terug in het onderzoek.   Het zegt nog lang niet alles, zo zijn er bijvoorbeeld ook atypische vormen waarbij het andere gebieden zijn die als eerste schade oplopen, maar in het geval van ziektes als Alzheimer geldt: alles wat we te weten kunnen komen over het ontstaan ervan telt. Lees meer: Study yields clues to why Alzheimer’s disease damages certain parts of the brain.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Hoog boven ons komen elektronen vanuit de ruimte ons luchtruim binnen, waar ze langs de lijnen van het aardmagnetisch veld bewegen en botsen met gassen. Dit veroorzaakt de indrukwekkende kleurengloed die we kennen als het zuiderlicht en noorderlicht.   Eigenlijk zijn die wolken van kleur onderdeel van een elektrisch netwerk dat de aarde met de ruimte verbindt. De stroom van elektronen gaat niet alleen richting ons, nadat hij op zo'n 80 kilometer van de aarde afbuigt en door de ionosfeer een stukje de ronding van de aarde volgt, gaat de stroom ook weer omhoog richting de ruimte. Maar wat er precies gebeurt tussen het omlaaggaan van de stroom en het weer omhooggaan van de stroom, behalve botsingen met gassen, dat weten we niet.   Tot nu is het meeste onderzoek naar die stromen gedaan van ver boven de ionosfeer. Daar wil NASA wat aan veranderen. Twee raketten moeten tegelijkertijd metingen gaan doen. Eentje die hoog vliegt en de in- en uitstroom meet, en eentje die laag vliegt en tegelijk de interactie in de ionosfeer vastlegt. Een paar minuten lang zullen ze elk een ander deel van het spektakel vastleggen, om vervolgens terug naar de aarde te vallen.  Met als resultaat hopelijk data die ons meer kan vertellen over wat er nou precies gebeurt tussen de instroom en uitstroom.   Lees maar: Rockets to uncover electric circuit that powers the Northern Lights.See omnystudio.com/listener for privacy information.

De drie schepen waarmee Nederland onderzoek doet naar zee, klimaat en biodiversiteit zijn al een tijdje aan vervanging toe. Daarom wordt er hard gewerkt aan nieuwe schepen en instrumenten.  Met Matthew Humphreys, van het Koninklijk Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee, bespreken we de nieuwste snufjes, waaronder een onderzee glider waarmee ze net hebben getraind.  Lees hier meer over het vernieuwen van de vloot: Replacement National Marine Research Facilities en het apparatuur: New Research Fleet equipment. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Een bijenkolonie heeft vaak niet het eeuwige leven, ook imkers weten dat. Alleen geven zij al een tijdje aan steeds vaker een kolonie te moeten vervangen. Daar wilden onderzoekers meer over weten.  Het is natuurlijk niet voor het eerst dat hiernaar gekeken is. Meerdere factoren blijken van invloed te zijn op het voortbestaan van bijensoorten: steeds vaker voorkomende ziektes en parasieten, het klimaat, vervuiling en een beperkte voedselvoorziening, om er maar een paar te noemen.   In een nieuwe studie hebben ze gekeken naar koloniën van honingbijen die in het lab worden gehouden, waar een stuk minder van deze factoren een rol spelen. Ze zagen dat de gemiddelde bij nu 50 procent korter leeft dan 50 jaar geleden het geval was. Wat suggereert dat de veranderingen in levenslengte mogelijk ook een genetische oorsprong hebben.   De onderzoekers hopen dat ze in vervolgonderzoek kunnen bepalen welke genetische factoren een rol spelen bij de afnemende levensduur van de bijen. Want mogelijk kunnen ze dan ook bijensoorten creëren die juist langer in leven blijven.  Lees meer: Honey Bee Lifespans are 50% Shorter Today Than They Were 50 Years Ago.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Vandaag was het dan zover: NASA's onbemande Artemis 1 raket vertrok succesvol vanuit het Kennedy Space Centre in Florida richting de maan. De bijna 100 meter lange NASA-raket zorgde er na de lancering voor dat de capsule met daarin het passagiersgedeelte keurig met de juiste snelheid richting de maan werd gestuurd. Deze - nu nog onbemande - capsule zal uiteindelijk rond de maan vliegen en dan weer veilig proberen te landen in de Stille Oceaan. In 2024 volgt een tweede test, maar dan met astronauten aan boord.  Ook ESA heeft een belangrijke rol bij deze missie. Philippe Schoonejans, deskundige bemande ruimtevaart bij ESA, vertelt voor welk essentieel onderdeel zij verantwoordelijk zijn en waarom het de komende dagen spannend wordt.  Aan de capsule zitten ook zonnepanelen. Die zijn door Airbus Defence and Space Nederland ontwikkeld. Rob van Hassel van Airbus legt uit wat deze missie voor hun zo bijzonder maakt.  Lees hier meer over de lancering: Forward to the Moon: lunar mission Artemis I begins. Je kunt Artemis I ook zelf volgen. Kijk daarvoor op deze site van NASA. See omnystudio.com/listener for privacy information.

In het dierenrijk bestaan veel stelletjes uit een mannetje en een vrouwtje, maar dat geldt lang niet voor alle koppels. Sommige dieren vormen - voor even of for ever - koppels van gelijke sekse. De lijst met dieren waarbij dit voorkomt is behoorlijk lang. Pinguïns, apen, dolfijnen, slangen, motten en padden: het is maar een kleine greep.   Soms maakt dat de rolverdeling in het dierenrijk wel wat lastiger, maar de Japanse termiet, die ook regelmatig een stel vormt van dezelfde sekse, heeft daar iets op gevonden, hebben onderzoekers ontdekt.  Eén keer per jaar is het zover: duizenden gevleugelde Japanse termieten verlaten tegelijk het nest, om vervolgens hun vleugels achter te laten en op de grond gehaast op zoek te gaan naar een partner. Hebben ze een andere termiet gevonden, dan gaan ze rennend in tandemformatie op zoek naar een nest. Het vrouwtje gaat hierbij altijd voorop. Alleen soms bestaat een stel uit twee vrouwtjes of twee mannetjes, hoe vinden ze dan de weg?  In experimenten verwijderden ze steeds één van de termieten uit een rennend koppel. Ging het om een stel met twee vrouwtjes en werd de voorste weggehaald, dan ging het andere vrouwtje naarstig op zoek naar haar partner (net als een volgend mannetje zou doen), haalden ze één van twee mannetjes in een stel weg, dan stond het mannetje dat vooropging stil (net als een leidend vrouwtje zou doen).  De termieten kunnen dus van gedragsrol switchen als het nodig is. En dat ze dit kunnen is bij deze termieten waarschijnlijk de reden geweest voor het ontstaan van koppels van gelijke sekse. Lees meer: Sex role flexibility is key to the evolution of homosexual partnerships in termites.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Bij mensen is het meestal zo dat iemand eerst volwassen wordt en dan pas kinderen krijgt. Maar als je kijkt naar planeten en hun ouders, dan - suggereert nieuw onderzoek - zit dat heel anders in elkaar. Er is al een tijdje een discussie gaande over het ontstaan van planeten. We weten redelijk wat over hoe ze vormen, maar niet zoveel over wanneer ze vormen. Is het zo dat eerst een ster - zoals onze zon - wordt gevormd en dan pas vele miljoenen jaren later, als die uitgegroeid en volwassen is de planeten? Of ontstaan ze zo'n beetje tegelijk? In een nieuw onderzoek hebben ze geprobeerd daar het antwoord op te vinden. En wat ze hebben gezien suggereert dat dat laatste waar is: planeten en hun ouders groeien samen op. In deze audio hoor je Amy Bonsor van het Cambridge’s Institute of Astronomy. Meer lezen over het onderzoek kan hier: Study of ‘polluted’ white dwarfs finds that stars and planets grow together. De paper vind je hier: Rapid formation of exoplanetesimals revealed by white dwarfs.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Meeklappen, of in de maat dansen: het voelen en horen van de beat kunnen we niet allemaal even goed, maar het is in ieder geval een unieke vaardigheid in het dierenrijk, toch? Nou, nee.   We wisten al wel dat dieren ritmisch geluid kunnen produceren. Ook zijn dieren te trainen om op muziek te reageren. Maar dit is niet hetzelfde als de complexe neurale en motorische processen die mensen gebruiken om een beat in een nummer te herkennen, er op te reageren of hem zelfs te voorspellen.  Toch zijn er filmpjes van vogels, ratten en andere huisdieren waarop je toch echt een soort ritmegevoel ziet. Japanse onderzoekers hebben het bij ratten nu eens echt goed onderzocht en wat bleek: zonder training of zonder de muziek te kennen, kunnen ratten inderdaad meeknikken op de muziek. Bij voorkeur op nummers met een bpm (beats per minute) van 120 tot 140.  En laten dat nou ook de snelheden zijn waarop wij mensen het best in de maat kunnen blijven. Het heeft allemaal iets te maken met hoe snel onze hersenen geluid kunnen verwerken.   In vervolgonderzoek willen de betrokken wetenschappers nog meer te weten komen over hoe het brein muziek verwerkt. Onder andere door te kijken naar melodie en harmonie. Lees meer: Rats bop to the beat.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Een vrouwenlichaam verandert op allerlei manieren door een zwangerschap. Nu hebben onderzoekers ook aanwijzingen gevonden dat het wel eens blijvend impact zou kunnen hebben op de samenstelling van onze botten. Het vinden van dit verschil in samenstelling is op zichzelf al interessant, maar het levert mogelijk ook een methode op waarmee aan de hand van alleen botten kan worden bepaald of iemand kinderen heeft gehad of niet. Dat is zowel voor antropologisch onderzoek interessant, bijvoorbeeld als je wilt weten hoe vaak de mens in het verleden kinderen kreeg, als voor forensisch onderzoek waarbij alle kennis die je uit gevonden botten kunt halen enorm waardevol is. In deze audio hoor je onderzoeker Paola Cerrito. Lees hier meer over het onderzoek: Anthropologists find new ways female bones are permanently altered after giving birth. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Luizen: we hebben ze bijna allemaal een keer gehad en dat was niet anders voor rijke mensen die zo'n 1700 jaar voor de gangbare jaartelling leefden. Dat weten we dankzij een ivoren kammetje met daarop een zin in het oudst bekende alfabet.   Het kammetje is gevonden tussen overblijfselen van de stad Lachis in zuid-centraal Israël in 2017. Pas december vorig jaar werden de inscripties op het kammetje ontdekt. Analyse van de inscripties laat nu zien dat het gaat om het oudste alfabet, dat 3800 jaar geleden is ontstaan.   En hoe weten ze nou dat het om een luizenkammetje moet gaan? Nou, dat staat er vrij letterlijk opgeschreven: ‘May this tusk root out the lice of the hair and the beard’ - Moge deze tand de luizen uit haar en baard halen, vrij vertaald.   Aangezien ivoor in die tijd een luxegoed was, was de eigenaar waarschijnlijk welgesteld. Insecten maakten dus ook toen al geen uitzondering voor rijkeluiskinderen.   Overigens zijn er nog oudere schrijfsystemen dan het schrift op de kam. De eersten bestonden al 3200 jaar voor de gangbare jaartelling in Mesopotamië en Egypte, maar die waren niet alfabetisch en extreem moeilijk te leren. Het eerste alfabet, dat ook op dit kammetje werd gevonden, ontstond ongeveer 1800 jaar voor de gangbare jaartelling en werd uitgevonden door mensen die bekend waren met het Egyptische schrijfsysteem.   En daarmee schreven ze dus ook over doodgewone dagelijkse dingen, zoals luizen.  Lees meer: Oldest known sentence written in first alphabet discovered – on a head-lice comb.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Als het aankomt op losgaan op de dansvloer, is het de bas die het hem doet. Zelfs als de tonen zo laag zijn dat we ze niet kunnen horen of voelen, blijkt uit onderzoek.  Neurowetenschappers hebben in een experiment bezoekers van een echt optreden met elektronische muziek in de gaten gehouden op de dansvloer, terwijl ze op sommige momenten extra lage tonen (very low frequency sound) door de muziek heen mixten.  Bezoekers werd gevraagd of ze een hoofdband wilden dragen tijdens het optreden. Die hoofdband hield precies in de gaten hoeveel iemand bewoog. Wat ze wilden bekijken is: bewegen mensen meer als die hele lage tonen aanstaan.  Eerdere onderzoeken suggereerden dat al, maar het was nog niet eerder in een realistische situatie onderzocht. Wat zagen ze: bezoekers dansten 10 procent meer als die lage tonen aanstonden. Dat wil zeggen: ze bewogen op dat moment met grotere of intensere bewegingen.   Dat klinkt misschien als weinig, 10 procent, maar als je bedenkt dat niemand doorhad dat de lage tonen op die momenten aanstonden is het zeker interessant. Want wat gebeurt er nou precies in het lichaam van deze mensen? Waarmee wordt onbewust opgepikt dat er iets in de muziek is veranderd? En hoe wordt dat omgezet naar beweging?  Dat zullen vervolgonderzoeken moeten uitwijzen.  Lees meer: Bass instinct: low notes really do get people dancing, research finds.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Bacteriën planten zich voort via groei en celdeling. Tijdens elke ronde van groei en deling, de zogenaamde celcyclus, moet de cel alle celcomponenten precies één keer kopiëren. Hoe dit de cel lukt zonder fouten, is een vraag die het wetenschappelijke veld al lange tijd bezighoudt.  Onderzoekers van AMOLF hebben nu een wiskundig model ontwikkeld dat hiervoor een verklaring geeft. Want hoe ‘weet’ een bacterie wanneer het tijd is om zijn DNA te kopiëren? En hoe zit dit bij verschillende groeisnelheden? Door recente ontwikkelingen in single-cell microscopie kunnen onderzoekers nu naar individuele cellen kijken en ze observeren terwijl ze groeien en delen.  En dat levert nieuwe informatie op. Ten eerste groeit de bacterie door zijn volume voortdurend te vergroten. Wanneer de bacterie een bepaald volume bereikt, begint een nieuwe ronde van DNA-replicatie. Om dat in gang te zetten moet een activator-eiwit zich binden aan het beginpunt van het chromosoom - met daarop het DNA - om het vervolgens te openen. De replicatie kan dan van start.   Dat activator-eiwit loopt alleen eerst door verschillende andere processen heen voordat het dit beginnetje maakt. Wat nu uit experimenten blijkt is dat dit activator-eiwit bij die stappen kan switchen tussen een actieve vorm en een inactieve vorm. Zo houdt het bij verschillende groeisnelheden de celcyclus stabiel en komt het uiteindelijk op het juiste moment bij dat beginpunt uit.  Waarom willen ze dit nou in zoveel detail weten? Omdat dit allemaal belangrijke informatie is bij het ontwikkelen van betere antibiotica – waarbij je wilt tegengaan dat die bacteriën zich vermenigvuldigen - en omdat er hard gewerkt wordt aan het maken van een kunstmatige werkende cel. Want als dat lukt - eentje maken die zichzelf kan vermenigvuldigen - kunnen we daarmee nog veel meer belangrijk onderzoek doen. Lees meer: New model for reproduction of E. coli bacteria.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Het smelten van de ijsplaat van Groenland klinkt misschien als iets wat ver weg gebeurt, maar hints voor het toekomstige smeltgedrag van dat ijs zouden wel eens op de bodem van de Noordzee kunnen liggen.  Lees hier meer over het onderzoek naar de Noordzee-bodem: Ice age valleys give clues to future ice sheet change. Het onderzoek over het sneller smelten van het ijs bij Groenland vind je hier: Rapidly thinning Northeast Greenland ice sheet could add more to sea-level rise than thought. Over de smeltende gletsjers vind je hier meer informatie: World heritage glaciers: sentinels of climate change.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Wetenschappers van de Universiteit Utrecht hebben nauwkeurig in kaart gebracht wat de gevolgen zullen zijn van een stijging van de zeespiegel. In deze uitzending vertelt fysisch geograaf Dr. Kim Cohen dat de gevolgen van een 2 of 5 meter hoger zeeniveau gigantisch zullen zijn: de drinkwatervoorziening komt in gevaar, de landbouw wordt onmogelijk door verzilting van de polders en ook de kustbescherming komt onder druk.       See omnystudio.com/listener for privacy information.

Een Nederlandse satelliet, de TROPOMI, heeft wereldwijd gekeken naar grote bronnen van methaan. Vandaag, op de COP27 in Sharm El Sheik, werden de nieuwste methaankaarten gepresenteerd. Vooral vuilnisbelten zijn boosdoeners. Methaan is een broeikasgas, maar blijft, in tegenstelling tot CO2, vrij kort in de atmosfeer. Als we methaanuitstoot kunnen verminderen, dan heeft dat al binnen 10 jaar een positief effect op het klimaat.  De TROPOMI zag enorme uitstoot van vuilnisbelten in India, Egypte maar onverwacht ook bij Buenos Aires. Nu de bronnen voor een deel in kaart zijn gebracht kan er gewerkt worden aan een aanpak, vertelt Bram Maasakkers van SRON, het Nederlandse instituut voor ruimteonderzoek.     See omnystudio.com/listener for privacy information.

Tim van Hattum, programmaleider klimaat aan de WUR schreef een boek met de titel: 'Only Planet, zeven natuurlijke routes naar een hoopvolle toekomst voor planeet.' De centrale gedachte van van Hattum in zijn boek is dat we vergeten om de hulp van de natuur te gebruiken om klimaatverandering te stoppen. Hij schrijft over oplossingen als elektrisch rijden, aardwarmte, zon- en wind, voedsel verbouwen op water in plaats van grond en hij besteedt veel aandacht aan de stad van de toekomst: een totaal groene stad, zonder auto's, die door slim toegepaste natuur de effecten van klimaatverandering dempt.  Samenvattend: het is nog niet te laat om het klimaat te redden.     See omnystudio.com/listener for privacy information.

We blijven ernaar zoeken: de beste manier om gezond te blijven. Sport en spierkracht zijn daarbij belangrijke factoren en nieuw onderzoek laat zien dat we die spierkracht misschien wel met veel minder moeite kunnen creëren.  Of je nou thuis met gewichten traint of in de sportschool: de meeste mensen kiezen voor bekende basisoefeningen, zoals het optillen en weer laten zakken van bijvoorbeeld een dumbbell.  Nou liet eerder onderzoek al zien dat het verlengen, of strekken van aangespannen spieren - dat heet een excentrische contractie - een positief effect heeft op spiergroei. In dit nieuwe onderzoek wilden ze weten: is het misschien zelfs zo goed, dat de rest niet zo nodig is?  Ze lieten proefpersonen vijf weken lang twee keer per week trainen met gewichten. Eén groep deed daarbij de bekende ‘heffen en weer zakken’-beweging, een andere groep deed alleen het hefgedeelte met gewicht en een laatste groep alleen het zakgedeelte.   Alleen heffen had maar een beperkt effect op spiergroei en kracht. Heffen en zakken en alleen zakken lieten allebei een vergelijkbaar sterk effect zien, terwijl het één maar de helft van de beweging is.  De conclusie van de onderzoekers: we zouden dus met de helft van de moeite hetzelfde kunnen bereiken. En dat kan volgens hun gewoon thuis. Bijvoorbeeld door je gewicht met twee handen snel te liften en met één hand langzaam te laten zakken. Het is volgens de onderzoekers niet eens nodig om er veel tijd in te steken: 3 seconden per dag op maximale kracht zou al genoeg zijn voor een effect. De paper vind je hier: Comparison between concentric-only, eccentric-only, and concentric–eccentric resistance training of the elbow flexors for their effects on muscle strength and hypertrophy.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Wetenschappers kunnen steeds dieper inzoomen op de cellen in ons lichaam. Dat maakt allerlei belangrijk onderzoek mogelijk. Alleen op dat niveau is het moeilijk om tegelijk ook de interactie tussen cellen en de samenstelling van het weefsel in z'n geheel te bestuderen.  Een groep onderzoekers wilde daar verandering in brengen. Kunnen we weefsel niet zo in kaart brengen dat het allebei mogelijk is? Overzicht en detail.   Je zou handmatig de data van de individuele cellen op de data van een groter beeld van het weefsel kunnen plakken, maar dat is enorm veel werk. Algoritmes zijn hier al veelbelovend mee aan de slag gegaan, maar de beperkte trainingsdata zit daar de ontwikkeling weer in de weg.   Dus pakten ze het anders aan. Denk aan een grote stad die je in kaart wilt brengen. Je zou op elk kruispunt kunnen gaan staan om te bepalen welke verschillende soorten gebouwen je daar ziet. Ook kun je de locatie van elk gebouw noteren. Combineer je dat met elkaar, dan heb je een kaart. Daarmee kun je iets zeggen over waar je welke gebouwen vindt en hoe die samen een stad of wijk vormen.   Dat is wat ze ook met verschillende typen weefsel hebben gedaan. Het zorgde ervoor dat ze de patronen konden bepalen die ontstaan wanneer verschillend soorten cellen bij elkaar in de buurt hun werk doen. Wat maakt dat mogelijk? Onder andere het veel beter onderscheid maken tussen gezond en afwijkend weefsel op beeld en het onderzoeken van de wisselwerking tussen organisatie van weefsel en de functie van het weefsel.\ Lees meer: New Computational Method Builds Detailed Maps of Human Tissues.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Vuurvliegmannetjes knipperen in indrukwekkende patronen met hun lichtgevende buik om partners aan te trekken. Sommige soorten doen dit synchroon als groep. Hoe krijgen ze dat voor elkaar?  Wiskundigen van de universiteit van Pittsburgh gebruikten voor het beantwoorden van die vraag een model dat normaal gebruikt wordt om de activiteit van hersencellen in kaart te brengen. Daarmee werkten ze eerst het knippergedrag van één vuurvlieg uit, toen van twee en toen van een hele zwerm. Ze bekeken wat het effect op het knipperen was van het aantal vuurvliegjes, de afstand tot elkaar en de vliegsnelheid.  Door aan die knopen te draaien, konden ze in het model beïnvloeden of een vuurvlieg een andere vuurvlieg kon zien en bepalen hoe snel ze op elkaar konden reageren. Dat zorgde voor patronen in de vorm van spiralen en golfbewegingen, vergelijkbaar met wat in de natuur is gezien bij synchroniserende vuurvlieggroepen.   Ze konden zo ook zien dat een individuele vuurvlieg minder consistent knippert, dan een hele zwerm. Met het model kan ook gekeken worden wat het effect is van omgevingsfactoren op het geknipper. Denk aan luchtvervuiling, of de tijd van de dag: beiden hebben invloed op hoe goed de vliegjes elkaar kunnen zien. Lees meer: Pitt mathematicians explain how some fireflies flash in sync.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Er wordt al enige tijd gekeken of psilocybine - de werkzame stof in sommige paddenstoelen en truffels - kan helpen bij het behandelen van zware depressie. Eerdere onderzoeken hiernaar waren vaak te klein of verkeerd van opzet om er echt iets over te zeggen, maar nu zijn de resultaten binnen van een veel groter, internationaal onderzoek. Daarin hebben ze onderzocht of een dosis van het stofje in combinatie met psychologische begeleiding mensen met een behandelingsresistente depressie zou kunnen helpen. De proefpersonen kregen 1, 10, of 25 mg toegediend, zonder dat zij of de behandelaar wisten om welke dosis het ging. Dit om uit te sluiten dat verwachting het proces en de uitkomst stuurde.  Ze zagen de depressieve klachten bij de groep met de hoogste dosis het sterkst afnemen. Het was zelfs zo dat 30 procent van de mensen in deze groep drie weken na de behandeling helemaal geen klachten meer had. Het zijn belangrijke resultaten die de volgende stap van het onderzoek - een fase 3 studie - mogelijk moeten maken. In deze audio hoor je psychiater Metten Somers van het UMC Utrecht. Het UMCU deed als één van drie Nederlandse ziekenhuizen mee aan het onderzoek. Lees hier meer: Onderzoek werking psilocybine in New England Journal of Medicine.   See omnystudio.com/listener for privacy information.

Wij mensen gebruiken ons zicht en tast voor een heleboel dingen, zonder dat we daar echt bij stilstaan. Het vasthouden van een beker bijvoorbeeld, of... het opvouwen van de was.  Voor robots is dat een stuk minder vanzelfsprekend. Er komt gigantisch veel data kijken bij het verwerken van tast-feedback en daarnaast werken de meeste robots alleen met visuele informatie om te bepalen waar iets is en hoe het moet worden vastgepakt.   Stel dat we ooit onderdelen van het huishouden, bijvoorbeeld ook in instellingen, door robots willen laten doen, dan hebben ze meer nodig dan alleen zicht. Voor het opvouwen van een handhoek, of het oppakken van één shirt van een stapeltje kleren, moet de robot het onderscheid tussen de laagjes stof kunnen voelen.   Wetenschappers hebben daarom een kunsthuid ontwikkeld die zorgt voor een soort gevoelige vingertoppen waarmee dit wel mogelijk is. Het materiaal is een elastisch polymeer met daarin magnetische deeltjes verwerkt. Zoiets wordt al wel gebruikt voor het oppakken van harde voorwerpen, maar stof verandert tijdens het oppakken van vorm en is er in allerlei verschillende soorten en diktes. Bij opvouwen komt nog veel meer kijken.  Het lukte de onderzoekers al om de sensor te laten meten hoeveel laagjes de robot vast had en waar nodig te corrigeren voor dat aantal. Kunnen we robots ons was al laten doen? Nog niet. Maar het is een stapje in die richting. Lees meer: Robots That Can Feel Cloth Layers May One Day Help With Laundry. See omnystudio.com/listener for privacy information.