Um helgina fór fram óvenjulegt mót, lausnamót gegn textílsóun sem bar yfirskriftina þráðaþon. Aðsóknin fór langt fram úr væntingum mótshaldara, fjöldi teyma lagði nótt við dag í þann rúma sólarhring sem mótið stóð og þróaði hugmyndir sem eiga að taka á textílvanda heimsins, eða í það minnsta einhverjum hluta hans. Aðstandendur þráðaþonsins koma til okkar hér rétt á eftir og með í för fulltrúi úr sigurteyminu, Textílendurvinnslunni, sem ætlar sér stóra hluti hér á Íslandi. Við ætlum svo að ræða við Gísla Pálsson mannfræðing um Neanderdalsmenn. En Gísli skrifaði grein í Náttúrufræðinginn sem ber titilinn ?Er einhver Neanderdalsmaður hér inni?? Málfarsmínútan verður á sínum stað og Helga Lára Þorsteinsdóttir safnstjóri RÚV kemur til okkar með gamla upptöku úr safninu. Lakkplötuviðtal við Júlíus Geirmundsson, bónda í Fljótavík.

Um helgina fór fram óvenjulegt mót, lausnamót gegn textílsóun sem bar yfirskriftina þráðaþon. Aðsóknin fór langt fram úr væntingum mótshaldara, fjöldi teyma lagði nótt við dag í þann rúma sólarhring sem mótið stóð og þróaði hugmyndir sem eiga að taka á textílvanda heimsins, eða í það minnsta einhverjum hluta hans. Aðstandendur þráðaþonsins koma til okkar hér rétt á eftir og með í för fulltrúi úr sigurteyminu, Textílendurvinnslunni, sem ætlar sér stóra hluti hér á Íslandi. Við ætlum svo að ræða við Gísla Pálsson mannfræðing um Neanderdalsmenn. En Gísli skrifaði grein í Náttúrufræðinginn sem ber titilinn “Er einhver Neanderdalsmaður hér inni?” Málfarsmínútan verður á sínum stað og Helga Lára Þorsteinsdóttir safnstjóri RÚV kemur til okkar með gamla upptöku úr safninu.

Hann hefur flutt okkur fréttir frá víglínunni í Úkraínu, frá hamfarasvæðum í Marokkó og Tyrklandi og þegar hann byrjar að lýsa aðstæðum á íslensku, vopnaður hljóðnema merktum RÚV færast fjarlægir atburðir nær okkur. Við lítum í dag yfir farinn veg með Jóni Björgvinssyni, hann er frétta- og kvikmyndagerðarmaður, hefur lengi verið búsettur í Sviss og flytur okkur oft fréttir frá stríðs- og hamfarasvæðum. Á síðasta ári dvaldi hann meðal annars langdvölum í Úkraínu og flutti fréttir þaðan. Við heyrum svo nýárspistil frá Stefáni Gíslasyni, umhverfisstjórnunarfræðingi. Hann veltir því upp hvort tilefni sé til bjartsýni eða svartsýni í umhverfismálum í upphafi árs og fjallar sérstaklega um hræringar tengdar réttindum dýra og lífríkis.

Hann hefur flutt okkur fréttir frá víglínunni í Úkraínu, frá hamfarasvæðum í Marokkó og Tyrklandi og þegar hann byrjar að lýsa aðstæðum á íslensku, vopnaður hljóðnema merktum RÚV færast fjarlægir atburðir nær okkur. Við lítum í dag yfir farinn veg með Jóni Björgvinssyni, hann er frétta- og kvikmyndagerðarmaður, hefur lengi verið búsettur í Sviss og flytur okkur oft fréttir frá stríðs- og hamfarasvæðum. Á síðasta ári dvaldi hann meðal annars langdvölum í Úkraínu og flutti fréttir þaðan. Við heyrum svo nýárspistil frá Stefáni Gíslasyni, umhverfisstjórnunarfræðingi. Hann veltir því upp hvort tilefni sé til bjartsýni eða svartsýni í umhverfismálum í upphafi árs og fjallar sérstaklega um hræringar tengdar réttindum dýra og lífríkis.

Jarðskjálfti gerði mörgum bylt við á höfuðborgarsvæðinu í morgun, og starfsfólk Veðurstofunnar tók strax til við að fara yfir hann. Við ræðum við Benedikt Halldórsson, jarðskjálftaverkfræðing, sem í dag stendur vaktina þar. Við kynnum okkur flugnám. Flugskóli Reykjavíkur útskrifaði í síðasta mánuði 16 manns frá bóklegu námi til undirbúnings fyrir atvinnuflugmannsréttindi. Hjörvar Hans Bragason er skólastjóri Flugskólans, en sá skóli hefur stækkað mjög hratt á stuttum tíma. Hann ræðir við okkur á eftir. Málfarsmínúta. Vísindaspjall með Eddu Olgudóttur.

Jarðskjálfti gerði mörgum bylt við á höfuðborgarsvæðinu í morgun, og starfsfólk Veðurstofunnar tók strax til við að fara yfir hann. Við ræðum við Benedikt Halldórsson, jarðskjálftaverkfræðing, sem í dag stendur vaktina þar. Við kynnum okkur flugnám. Flugskóli Reykjavíkur útskrifaði í síðasta mánuði 16 manns frá bóklegu námi til undirbúnings fyrir atvinnuflugmannsréttindi. Hjörvar Hans Bragason er skólastjóri Flugskólans, en sá skóli hefur stækkað mjög hratt á stuttum tíma. Hann ræðir við okkur á eftir. Málfarsmínúta. Vísindaspjall með Eddu Olgudóttur.

Við ræðum um orkuskipti í fiskibátum. Tölum við Kolbein Óttarsson Proppé sem er framkvæmdastjóri Grænafls á Siglufirði en Grænafl vinnur nú í samstarfi við fyrirtæki í Suður Kóreu að því að útbúa strandveiðibáta þannig að þeir geti gengið fyrir rafmagni. Við kynnum okkur nýjungar í meðferð við Alzheimersjúkdóminum en ný lyf hafa vakið vonir um að hægt verði að meðhöndla sjúkdóminn með nýjum hætti. Jón Snædal öldrunarlæknir ræðir við okkur. Við fáum líka pistil frá Páli Líndal umhverfissálfræðingi í lok þáttar.

Við ræðum um orkuskipti í fiskibátum. Tölum við Kolbein Óttarsson Proppé sem er framkvæmdastjóri Grænafls á Siglufirði en Grænafl vinnur nú í samstarfi við fyrirtæki í Suður Kóreu að því að útbúa strandveiðibáta þannig að þeir geti gengið fyrir rafmagni. Við kynnum okkur nýjungar í meðferð við Alzheimersjúkdóminum en ný lyf hafa vakið vonir um að hægt verði að meðhöndla sjúkdóminn með nýjum hætti. Jón Snædal öldrunarlæknir ræðir við okkur. Við fáum líka pistil frá Páli Líndal umhverfissálfræðingi í lok þáttar.

Við fáum góðan gest til okkar sem tengist Samfélaginu sterkum böndum en hélt um mitt ár á vit nýrra ævintýra í rúmlega átta þúsund kílómetra fjarlægð. Þetta er Þórhildur Ólafsdóttir sem var annar umsjónarmaður Samfélagsins svo árum skipti og býr nú tímabundið í Kampala, höfuðborg Úganda. Ýmislegt ber á góma, til dæmis ávexti, sorphirðumál, þróunarstarf og engisprettuát. Málfarsmínúta með áramótaívafi. Endurflutt dýraspjall frá því í janúar á þessu ári. Þar ræddi Þórhildur Ólafsdóttir við Aðalbjörgu Jónsdóttur, líffræðing hjá Hafrannsóknastofnun, um aldursgreiningar á fiskum.

Við fáum góðan gest til okkar sem tengist Samfélaginu sterkum böndum en hélt um mitt ár á vit nýrra ævintýra í rúmlega átta þúsund kílómetra fjarlægð. Þetta er Þórhildur Ólafsdóttir sem var annar umsjónarmaður Samfélagsins svo árum skipti og býr nú tímabundið í Kampala, höfuðborg Úganda. Ýmislegt ber á góma, til dæmis ávexti, sorphirðumál, þróunarstarf og engisprettuát. Málfarsmínúta með áramótaívafi. Endurflutt dýraspjall frá því í janúar á þessu ári. Þar ræddi Þórhildur Ólafsdóttir við Aðalbjörgu Jónsdóttur, líffræðing hjá Hafrannsóknastofnun, um aldursgreiningar á fiskum.

Við kynnum okkur störf slökkviliðs- og sjúkraflutningamanna, förum í heimsókn í björgunarmiðstöðina í Skógarhlíð í Reykjavík, spjöllum við fólk og förum svo í óvissuferð í forgangsakstri. Málfarsmínúta - romhelg. Rifjum upp bruna sem varð í heitavatnsborholu í Mosfellsdal í byrjun árs, þar sem hús brann til kaldra kola. Heyrum endurflutt viðtal Guðmundar Pálssonar við Egil Maron Þorbergsson, sérfræðing hjá Veitum.

Við kynnum okkur störf slökkviliðs- og sjúkraflutningamanna, förum í heimsókn í björgunarmiðstöðina í Skógarhlíð í Reykjavík, spjöllum við fólk og förum svo í óvissuferð í forgangsakstri. Málfarsmínúta - romhelg. Rifjum upp bruna sem varð í heitavatnsborholu í Mosfellsdal í byrjun árs, þar sem hús brann til kaldra kola. Heyrum endurflutt viðtal Guðmundar Pálssonar við Egil Maron Þorbergsson, sérfræðing hjá Veitum.

Í dag verðum við með með hugann við ýmis vísindi; stofnfrumur, geimvísindi, gervigreind. Hvað gerðist í heimi vísindanna á þessu ári sem innan skamms líður í aldanna skaut? Við byrjum á að spjalla við Eddu Olgudóttur sem hefur haldið okkur við efnið í ár, komið hingað í Samfélagið í vikulegt vísindaspjall á miðvikudögum og alltaf með eitthvað spennandi í farteskinu. Edda fer yfir það sem henni fannst markverðast í heimi vísindanna á þessu ári, 2023. Svo koma þau Freysteinn Sigmundsson, jarðeðlisfræðingur hjá Jarðvísindastofnun Háskóla Íslands og Erna Magnúsdóttir, dósent í sameindalíffræði og fósturfræði við læknadeild Háskóla Íslands, og halda áfram að gera upp þetta vísindaár, ræða stórar uppgötvanir á sínum fræðasviðum, vísindaumhverfið á Íslandi og framtíðina.

Við ætlum að fjalla um heiðin jól. Jólablót Ásatrúarfélagsins fara fram víða um land í dag, við ræðum þessa hefð og heiðnina almennt við Ragnar Elías Ólafsson Þveræingagoða. Ævar Örn Jósepsson fjallar um Grýlu og hennar hyski, öll jólafólin sem eru víst hátt í tvö hundruð talsins þegar allt er talið. Grýla hefur fylgt Íslendingum um aldir og er sennilega alræmdasta mannæta Íslandssögunnar. Í dag er hún þó líklega þekktust sem móðir jólasveinanna þrettán sem nú tínast til byggða, einn af öðrum. Þeir eru þó aðeins lítið brot af öllum þeim aragrúa afkvæma sem Grýla hefur eignast á langri ævi og með mörgum tröllkörlum, enda sérlega frjósöm og fönguleg skessa. Dagrún Ósk Jónsdóttir segir frá Grýlu og jólafólaskaranum öllum. Jórunn Sigurðardóttir þylur nöfn fólanna og Atli Sigþórsson les brot úr Grýlukvæði Stefáns Ólafssonar frá Vallanesi. Við heyrum líka eina málfarsmínútu þar sem Anna Sigríður Þráinsdóttir fjallar um möndlugraut.

Við ætlum að fjalla um heiðin jól. Jólablót Ásatrúarfélagsins fara fram víða um land í dag, við ræðum þessa hefð og heiðnina almennt við Ragnar Elías Ólafsson Þveræingagoða. Ævar Örn Jósepsson fjallar um Grýlu og hennar hyski, öll jólafólin sem eru víst hátt í tvö hundruð talsins þegar allt er talið. Grýla hefur fylgt Íslendingum um aldir og er sennilega alræmdasta mannæta Íslandssögunnar. Í dag er hún þó líklega þekktust sem móðir jólasveinanna þrettán sem nú tínast til byggða, einn af öðrum. Þeir eru þó aðeins lítið brot af öllum þeim aragrúa afkvæma sem Grýla hefur eignast á langri ævi og með mörgum tröllkörlum, enda sérlega frjósöm og fönguleg skessa. Dagrún Ósk Jónsdóttir segir frá Grýlu og jólafólaskaranum öllum. Jórunn Sigurðardóttir þylur nöfn fólanna og Atli Sigþórsson les brot úr Grýlukvæði Stefáns Ólafssonar frá Vallanesi. Við heyrum líka eina málfarsmínútu þar sem Anna Sigríður Þráinsdóttir fjallar um möndlugraut.

Neysla nær vissu hámarki fyrir jól, fólk þræðir búðir eða vefverslanir og eyðir peningum í gríð og erg, í allri ösinni er miklvægt að huga að réttindum sínum og það á svo sem ekkert síður við eftir jól, þegar það á að fara að skila eða nýta gjafabréf. Við ræðum neytendamál sem snúa að jólunum við Brynhildi Pétursdóttur hjá neytendasamtökunum. Nú þegar þrír dagar eru til jóla er í nógu að snúast hjá Hjálpræðishernum á Íslandi. Stór jólamáltíð á morgun, þúsund jólagjafir í innpökkun og sjálfboðaliðar að safna framlögum og selja Herópið. Hjördís Kristinsdóttir er svæðisforingi Hjálpræðishersins á Íslandi. Við fáum svo umhverfispistil frá Finni Ricart Andrasyni í lok þáttar.

Neysla nær vissu hámarki fyrir jól, fólk þræðir búðir eða vefverslanir og eyðir peningum í gríð og erg, í allri ösinni er miklvægt að huga að réttindum sínum og það á svo sem ekkert síður við eftir jól, þegar það á að fara að skila eða nýta gjafabréf. Við ræðum neytendamál sem snúa að jólunum við Brynhildi Pétursdóttur hjá neytendasamtökunum. Nú þegar þrír dagar eru til jóla er í nógu að snúast hjá Hjálpræðishernum á Íslandi. Stór jólamáltíð á morgun, þúsund jólagjafir í innpökkun og sjálfboðaliðar að safna framlögum og selja Herópið. Hjördís Kristinsdóttir er svæðisforingi Hjálpræðishersins á Íslandi. Við fáum svo umhverfispistil frá Finni Ricart Andrasyni í lok þáttar.

Alþýðusamband Íslands kannar reglulega verðlag á matvöru og birti fyrr í vikunni könnun á verði á jólamat. Samkvæmt henni hefur jólakarfan hækkað um 6 til 17% milli ára. Og í dag kynnti ASÍ nýtt app í farsíma, Prís, þar sem hægt er að skoða mismunandi verðlagningu vara á milli verslana með því að skanna strikamerki. Benjamín Julian, verkefnastjóri verðlagseftirlits hjá ASÍ segir okkur frá þessu. Við förum í stuttan göngutúr um Fossvogskirkjugarð, margir hafa það fyrir sið að huga að leiðum látinna ástvina fyrir jólin, setja jafnvel ljós og skreytingu, og smám saman byrja garðarnir að ljóma - eða í það minnsta nýrri hlutar þeirra. Við ræðum verkefnin í desember við Helenu Sif Þorgeirsdóttur, sviðsstjóra umhirðu hjá kirkjugörðum reykjavíkurprófastsdæma. Við heyrum jólalega málfarsmínútu og svo kemur Edda Olgudóttir til okkar í vikulegt vísindaspjall. Hún ætlar að tala um mannsheilann.

Eldgos hófst norður af Grindavík í gærkvöldi. Og það hófst með miklu meiri krafti en fyrri gos undanfarið á Reykjanesi. Mikið dró úr kraftinum þegar leið á nóttina og virknin afmarkast nú við 300 til 500 metra langa rein um miðbik upphaflegu gossprungunnar. Brennisteinslosun á tímaeiningu var sögð tífalt meiri en var í síðustu þremur gosum á Reykjanesi. Við ætlum að tala um gös, gufur og móðu við Þorstein Jóhannsson sérfræðing í loftgæðum hjá Umhverfisstofnun og velta fyrir okkur hvort útlit sé fyrir loftmengun vegna gossins. En við tölum ekki bara um eldgos. Við fjöllum líka um DNA-rannsóknir á steingervðum svifþörungum. Sara Harðardóttir, doktor í þörungafræði hjá Hafrannsóknastofnun, ætlar að segja okkur frá rannsóknum sínum, en hún hefur rannsakað plöntu- og dýrasvif á norðurhveli jarðar í um áratug og rannsóknir hennar varpa meðal annars ljósi á áhrif loftslagsbreytinga sem koma hraðast fram á pólunum. Páll Líndal umhverfissálfræðingur flytur pistil - sinn síðasta fyrir jól.

Próf hafa verið svolítið í umræðunni undanfarið; niðurstöður PISA-könnunar, mikilvægi samræmds námsmats og svo er prófatíð margra skóla nýlokið. Við fjöllum um próf og námsmat, eru próflausir skólar framtíðin eða eru próf nauðsynleg? Hvað er leiðsagnarmat? Við tökum púlsinn á fólki á Háskólatorgi og ræðum við Berglindi Gísladóttur, lektor á menntavísindasviði Háskóla Íslands. Benedikt Hallgrímsson, prófessor við háskólann í Calgary í Kanada, kynnti í síðustu viku rannsóknir sínar tengdar heilsu barna. Hann hefur búið þar ytra í um 40 ár og telst nú með fremstu vísindamönnum Kanada. Í fyrirlestrinum sagði hann frá verkefninu One child, every child eða Eitt barn, öll börn sem skoðar heilsu barna í víðu samhengi. Verkefnið fékk stóran, margra ára styrk frá kanadíska ríkinu, þann stærsta sem Calgary-háskóli hefur hlotið. Við ræðum við Benedikt um efni fyrirlestursins. Við bregðum okkur aftur til ársins 1957, hlustum á upptöku úr safni Ríkisútvarpsins um jólaskreytingar í kirkjugörðum.

Próf hafa verið svolítið í umræðunni undanfarið; niðurstöður PISA-könnunar, mikilvægi samræmds námsmats og svo er prófatíð margra skóla nýlokið. Við fjöllum um próf og námsmat, eru próflausir skólar framtíðin eða eru próf nauðsynleg? Hvað er leiðsagnarmat? Við tökum púlsinn á fólki á Háskólatorgi og ræðum við Berglindi Gísladóttur, lektor á menntavísindasviði Háskóla Íslands. Benedikt Hallgrímsson, prófessor við háskólann í Calgary í Kanada, kynnti í síðustu viku rannsóknir sínar tengdar heilsu barna. Hann hefur búið þar ytra í um 40 ár og telst nú með fremstu vísindamönnum Kanada. Í fyrirlestrinum sagði hann frá verkefninu One child, every child eða Eitt barn, öll börn sem skoðar heilsu barna í víðu samhengi. Verkefnið fékk stóran, margra ára styrk frá kanadíska ríkinu, þann stærsta sem Calgary-háskóli hefur hlotið. Við ræðum við Benedikt um efni fyrirlestursins. Við bregðum okkur aftur til ársins 1957, hlustum á upptöku úr safni Ríkisútvarpsins um jólaskreytingar í kirkjugörðum.

Mansal, hvernig birtist það? Hvernig nýta glæpamenn tæknina til að selja fólk mansali og hvað stendur helst í vegi fyrir því að yfirvöldum takist að uppræta þessi mál? Nú stendur yfir stór ráðstefna um þessi mál, að henni standa norræna ráðherranefndin, háskólinn í Reykjavík, mennta- og starfsþróunarsetur lögreglunnar, lögreglan á höfuðborgarsvæðinu og dómsmálaráðuneytið. Svala Ísfeld Ólafsdóttir, dósent við lagadeild Háskólans í Reykjvík og Alda Hrönn Jóhannsdóttir, yfirlögfræðingur hjá lögreglunni á Suðurnesjum ræða þetta. VIð lítum inn á bílaverkstæðið við Ægisíðu, fáum tilfinningu fyrir stemningunni meðal starfsmanna þar og litumst um í þessu forvitnilega kringlótta húsi sem séð úr lofti líkist helst hjálmi. Málfarsmínúta. Jólatré og jólatrjáasala. Auður Kjartansdóttir, framkvæmdastjóri Skógræktarfélags Reykjavíkur, fræðir okkur um jólatré og sögu þeirra.

Mansal, hvernig birtist það? Hvernig nýta glæpamenn tæknina til að selja fólk mansali og hvað stendur helst í vegi fyrir því að yfirvöldum takist að uppræta þessi mál? Nú stendur yfir stór ráðstefna um þessi mál, að henni standa norræna ráðherranefndin, háskólinn í Reykjavík, mennta- og starfsþróunarsetur lögreglunnar, lögreglan á höfuðborgarsvæðinu og dómsmálaráðuneytið. Svala Ísfeld Ólafsdóttir, dósent við lagadeild Háskólans í Reykjvík og Alda Hrönn Jóhannsdóttir, yfirlögfræðingur hjá lögreglunni á Suðurnesjum ræða þetta. VIð lítum inn á bílaverkstæðið við Ægisíðu, fáum tilfinningu fyrir stemningunni meðal starfsmanna þar og litumst um í þessu forvitnilega kringlótta húsi sem séð úr lofti líkist helst hjálmi. Málfarsmínúta. Jólatré og jólatrjáasala. Auður Kjartansdóttir, framkvæmdastjóri Skógræktarfélags Reykjavíkur, fræðir okkur um jólatré og sögu þeirra.

Sorpa hefur sent út fyrstu gámana með rusli til Svíþjóðar þar sem það verður nýtt til orkuframleiðslu. Þetta er rusl sem annars hefði farið í urðun er hluti af áætlunum Sorpu um að hætta nær allri urðun á Álfsnesi á næstunni og alveg árið 2030. Gunnar Dofri Ólafsson, samskipta- og þróunarstjóri, Sorpu ætlar að segja okkur allt um þetta. Við bregðum okkur á jólamarkað Virknimiðstöðvar Reykjavíkur á Borgarbókasafninu í Spönginni, þar stendur Árni Elvar H. Guðjohnsen við afgreiðsluborð sem hann smíðaði sjálfur. Við ræðum við Árna og fleiri um markaðinn og starf Virknimiðstöðvarinnar. Við fáum svo glóðvolgar fréttir úr heimi vísindanna. Nýjar rannsóknir á krossfiskum hafa leitt í ljós stórmerkilegar og æsispennandi uppgötvanir á líffræði þeirra og þróun. Arnar Pálsson erfðafræðingur gerir grein fyrir þessum nýju uppgötvunum.

Sorpa hefur sent út fyrstu gámana með rusli til Svíþjóðar þar sem það verður nýtt til orkuframleiðslu. Þetta er rusl sem annars hefði farið í urðun er hluti af áætlunum Sorpu um að hætta nær allri urðun á Álfsnesi á næstunni og alveg árið 2030. Gunnar Dofri Ólafsson, samskipta- og þróunarstjóri, Sorpu ætlar að segja okkur allt um þetta. Við bregðum okkur á jólamarkað Virknimiðstöðvar Reykjavíkur á Borgarbókasafninu í Spönginni, þar stendur Árni Elvar H. Guðjohnsen við afgreiðsluborð sem hann smíðaði sjálfur. Við ræðum við Árna og fleiri um markaðinn og starf Virknimiðstöðvarinnar. Við fáum svo glóðvolgar fréttir úr heimi vísindanna. Nýjar rannsóknir á krossfiskum hafa leitt í ljós stórmerkilegar og æsispennandi uppgötvanir á líffræði þeirra og þróun. Arnar Pálsson erfðafræðingur gerir grein fyrir þessum nýju uppgötvunum.

Í dag verður haldinn stofnfundur félagasamtakanna Hringvangs - en það er vettvangur fyrir samskipti um hringrásarhagkerfið í byggingariðnaði. Samtökin Grænni byggð og Húsnæðis og mannvirkjastofnun koma að þessum samtökum ásamt fleirum. Við ætlum að forvitnast um Hringvang á eftir þegar þær setjast hjá okkur Áróra Árnadóttir hjá Grænni byggð og Halla Helgadóttir framkvæmdastjóri Miðstöðvar hönnunar og arkitektúrs. Við hringjum langlínustímtal. Ekki alla leið á Suðurpólinn en langleiðina. Friðrik Rafnsson leiðsögumaður og þýðandi hefur undanfarnar tvær vikur verið á siglingu við suðurskautslandið og er núna staddur um borð í skipi sem kennt er við franska vísindamanninn Jean-Baptiste Charcot. Friðrik hefur frætt farþega um Charcot og notið þess að ferðast um þessar framandi slóðir. Við heyrum eina málfarsmínútu í umsjón Önnu Sigríðar Þráinsdóttur. Edda Olgudóttir kemur til okkar í vísindaspjall. Hún ætlar að fjalla um nýjar rannsóknir á heilsufari og vegan mataræði.

Í dag verður haldinn stofnfundur félagasamtakanna Hringvangs - en það er vettvangur fyrir samskipti um hringrásarhagkerfið í byggingariðnaði. Samtökin Grænni byggð og Húsnæðis og mannvirkjastofnun koma að þessum samtökum ásamt fleirum. Við ætlum að forvitnast um Hringvang á eftir þegar þær setjast hjá okkur Áróra Árnadóttir hjá Grænni byggð og Halla Helgadóttir framkvæmdastjóri Miðstöðvar hönnunar og arkitektúrs. Við hringjum langlínustímtal. Ekki alla leið á Suðurpólinn en langleiðina. Friðrik Rafnsson leiðsögumaður og þýðandi hefur undanfarnar tvær vikur verið á siglingu við suðurskautslandið og er núna staddur um borð í skipi sem kennt er við franska vísindamanninn Jean-Baptiste Charcot. Friðrik hefur frætt farþega um Charcot og notið þess að ferðast um þessar framandi slóðir. Við heyrum eina málfarsmínútu í umsjón Önnu Sigríðar Þráinsdóttur. Edda Olgudóttir kemur til okkar í vísindaspjall. Hún ætlar að fjalla um nýjar rannsóknir á heilsufari og vegan mataræði.

Síðasti dagur loftslagsráðstefnu Sameinuðu þjóðanna í Dúbaí í Sameinuðu arabísku furstadæmunum er runninn upp - eða hvað? Í dag átti allt að vera klárt, lokayfirlýsingin undirrituð af hátt í 200 þjóðum en eins og svo oft áður virðist ráðstefnan ætla að dragast á langinn, fundað fram á nótt og þreyttir samningamenn rýna í tyrfinn texta. Utan við fundarherbergin mótmæla svo langþreyttir fulltrúar félagasamtaka og bauka ýmislegt annað. Við tökum púlsinn á einum slíkum, Finni Ricart Andrasyni, forseta Ungra umhverfissinna, sem hefur verið í Dúbaí í tvær vikur. Hvað verður í matinn á þriðjudegi árið 2050? Þannig spurði Birgir Örn Smárason fagstjóri hjá Matís í fyrirlestri á Matvælaþingi á dögunum. Hann lagði þessa spurningu meðal annars fyrir gervigreind og fékk bara býsna trúverðug svör. Við förum yfir matseðil framtíðarinnar með Birgi. Anna Sigríður Þráinsdóttir, málfarsráðunautur Ríkisútvarpið kemur svo til okkar - við ætlum að ræða um orð ársins 2023.

Við ætlum að fjalla um átökin milli Hamas og Ísraelsríkis. Hvers vegna er ekki einhugur meðal ríkja heims um að styðja vopnahlé, hvers vegna eru viðbrögð vesturveldanna við þessu stríði gerólík viðbrögðum þeirra við stríðinu í Úkraínu? Eru hörmungarnar sem almenningur á Gaza býr við án fordæma, er hægt að tala um þjóðarmorð? Magnea Marínósdóttir, alþjóðastjórnmálafræðingur, ræðir þetta við okkur. Við leitum að ljósi í myrkrinu og kíkjum í heimsókn í leikskólann Öskju, heyrum hljóðið í þriggja og fjögurra ára drengjum í jólaskapi og fræðumst aðeins um Hjallastefnuna í leiðinni, ræðum við Ásthildi Hönnu Ólafsdóttur, leikskólakennara á gula kjarna. Við förum einnig í heimsókn á Þjóðskjalasafn Íslands þar sem Margrét Gunnarsdóttir, skjalavörður, sýnir okkur merkileg skjöl úr dönsku sendingunni svokölluðu, rentukammersskjöl frá tímum móðuharðindanna.

Við ætlum að fjalla um átökin milli Hamas og Ísraelsríkis. Hvers vegna er ekki einhugur meðal ríkja heims um að styðja vopnahlé, hvers vegna eru viðbrögð vesturveldanna við þessu stríði gerólík viðbrögðum þeirra við stríðinu í Úkraínu? Eru hörmungarnar sem almenningur á Gaza býr við án fordæma, er hægt að tala um þjóðarmorð? Magnea Marínósdóttir, alþjóðastjórnmálafræðingur, ræðir þetta við okkur. Við leitum að ljósi í myrkrinu og kíkjum í heimsókn í leikskólann Öskju, heyrum hljóðið í þriggja og fjögurra ára drengjum í jólaskapi og fræðumst aðeins um Hjallastefnuna í leiðinni, ræðum við Ásthildi Hönnu Ólafsdóttur, leikskólakennara á gula kjarna. Við förum einnig í heimsókn á Þjóðskjalasafn Íslands þar sem Margrét Gunnarsdóttir, skjalavörður, sýnir okkur merkileg skjöl úr dönsku sendingunni svokölluðu, rentukammersskjöl frá tímum móðuharðindanna.

Verslunarmiðstöðvar. Þetta eru stórar byggingar með stóru bílastæði, rúllustigum, raflýsingu, ótal verslunum. Við ætlum að skoða eina ákveðna verslunarmiðstöð, þá elstu á Íslandi, Kringluna. Tökum púlsinn á Baldvinu Snælaugsdóttur markaðsstjóra Kringlunnar, ræðum jólaverslun, áhrif netsins og framtíð verslunarmiðstöðva almennt. Orkuveitan hefur höfðað útburðarmál á hendur eigendum nokkurrra sumarhúsa á svokölluðum Elliðavatnsblettum í Heiðmörk, einni elstu sumarhúsabyggð landsins. Orkuveitan vill láta rífa húsin í nafni vatnsverndar og almannahagsmuna. Eigendur húsanna eru ósáttir, við heyrum í nokkrum þeirra og ræðum sömuleiðis við fulltrúa Minjastofnunar, þá Pétur H. Ármannsson sviðsstjóra húsverndar-, umhverfis-, og skipulagssviðs og Gísla Óskarsson, lögfræðing, en þetta óvenjulega mál er komið inn á borð stofnunarinnar. Málfarsmínúta úr smiðju Önnu Sigríðar Þráinsdóttur.

Verslunarmiðstöðvar. Þetta eru stórar byggingar með stóru bílastæði, rúllustigum, raflýsingu, ótal verslunum. Við ætlum að skoða eina ákveðna verslunarmiðstöð, þá elstu á Íslandi, Kringluna. Tökum púlsinn á Baldvinu Snælaugsdóttur markaðsstjóra Kringlunnar, ræðum jólaverslun, áhrif netsins og framtíð verslunarmiðstöðva almennt. Orkuveitan hefur höfðað útburðarmál á hendur eigendum nokkurrra sumarhúsa á svokölluðum Elliðavatnsblettum í Heiðmörk, einni elstu sumarhúsabyggð landsins. Orkuveitan vill láta rífa húsin í nafni vatnsverndar og almannahagsmuna. Eigendur húsanna eru ósáttir, við heyrum í nokkrum þeirra og ræðum sömuleiðis við fulltrúa Minjastofnunar, þá Pétur H. Ármannsson sviðsstjóra húsverndar-, umhverfis-, og skipulagssviðs og Gísla Óskarsson, lögfræðing, en þetta óvenjulega mál er komið inn á borð stofnunarinnar. Málfarsmínúta úr smiðju Önnu Sigríðar Þráinsdóttur.

Veðurstofan birti í gær uppfært stöðumat vegna jarðhræringanna við Svartsengi og Grindavík og þar kemur fram að nýr kafli sé að hefjast í þeirri atburðarás með auknum líkum á nýju kvikuhlaupi. Kristín Jónsdóttir, deildarstjóri á Veðurstofunni, er vakin og sofin yfir þessu öllu ásamt hópi vísindamanna, með línurit og gröf fyrir augunum daginn út og inn. Kröfur um skólphreinsun verða stórhertar á næstunni - tæknilegustu skólphreinsistöðvar á Íslandi uppfylla varla kröfur um eins þreps hreinsun, og bráðum verður farið fram á fjögurra þrepa hreinsun. Við heimsækjum hreinsistöð Veitna við Klettagarða í Reykjavík og ræðum fráveitumálin í víðu samhengi, meðal annars gullfiska, fituhnykla og plast, við Jón Trausta Kárason, forstöðumann vatns og fráveitu hjá Veitum. Stefán Gíslason umhverfisstjórnunarfræðingur flytur okkur umhverfispistil.

Við forvitnumst um svokölluð hlutdeildarlán sem Húsnæðis og mannvirkjastofnun veitir fyrstu kaupendum í lægri tekjuhópum. Í ár barst metfjöldi umsókna um slík lán og við ætlum að biðja Einar Georgsson verkefnisstjóra hlutdeildarlána hjá HMS að segja okkur frá því hvernig þessi lán eru hugsuð, hverjir geta tekið þau og ýmislegt fleira. Við förum í bíltúr upp á Reynisvatnsheiði. Þar rís nú mikið gímald - glænýr heitavatnstankur sem á að taka í gagnið síðar í mánuðinum. Við mæltum okkur mót við Hákon Gunnarsson hjá Veitum sem segir okkur frá þessu mannvirki og leyfir okkur jafnvel að kíkja inn í tankinn. Svo fáum við pistil í lok þáttar frá Páli Líndal umhverfissálfræðingi.

Við forvitnumst um svokölluð hlutdeildarlán sem Húsnæðis og mannvirkjastofnun veitir fyrstu kaupendum í lægri tekjuhópum. Í ár barst metfjöldi umsókna um slík lán og við ætlum að biðja Einar Georgsson verkefnisstjóra hlutdeildarlána hjá HMS að segja okkur frá því hvernig þessi lán eru hugsuð, hverjir geta tekið þau og ýmislegt fleira. Við förum í bíltúr upp á Reynisvatnsheiði. Þar rís nú mikið gímald - glænýr heitavatnstankur sem á að taka í gagnið síðar í mánuðinum. Við mæltum okkur mót við Hákon Gunnarsson hjá Veitum sem segir okkur frá þessu mannvirki og leyfir okkur jafnvel að kíkja inn í tankinn. Svo fáum við pistil í lok þáttar frá Páli Líndal umhverfissálfræðingi.

Við forvitnumst um svokölluð hlutdeildarlán sem Húsnæðis og mannvirkjastofnun veitir fyrstu kaupendum í lægri tekjuhópum. Í ár barst metfjöldi umsókna um slík lán og við ætlum að biðja Einar Georgsson verkefnisstjóra hlutdeildarlána hjá HMS að segja okkur frá því hvernig þessi lán eru hugsuð, hverjir geta tekið þau og ýmislegt fleira. Við förum í bíltúr upp á Reynisvatnsheiði. Þar rís nú mikið gímald - glænýr heitavatnstankur sem á að taka í gagnið síðar í mánuðinum. Við mæltum okkur mót við Hákon Gunnarsson hjá Veitum sem segir okkur frá þessu mannvirki og leyfir okkur jafnvel að kíkja inn í tankinn. Svo fáum við pistil í lok þáttar frá Páli Líndal umhverfissálfræðingi.

Rúmar þrjár vikur eru síðan Grindavík var rýmd í snatri - það hefur ýmislegt gengið á síðan, ýmis vandamál sem hefur þurft að leysa, Grindvíkingar fá nú að fara heim yfir daginn, fyrirtæki hafa fengið að hefja starfsemi á ný - en foreldrar leikskólabarna eru enn bundnir, og sumir Grindvíkingar enn í húsnæðiskröggum. Við förum yfir stöðuna núna með Fannari Jónassyni, bæjarstjóra í Grindavík. Loftslagsráðstefna Sameinuðu þjóðanna, COP28, er að komast á fullt skrið, fulltrúar sendinefnda hlaupa funda á milli, þar á meðal er Helga Barðadóttir, formaður íslensku sendinefndarinnar. Hún var á línunni. Málfarsmínúta. Við fáum heimsókn frá safni RÚV. Helga Lára Þorsteinsdóttir safnstjóri kemur til okkar með skemmtilega upptöku frá árinu 1958 þar sem verið er að velta fyrir sér jólahaldi og hvort því þurfi að breyta.

Rúmar þrjár vikur eru síðan Grindavík var rýmd í snatri - það hefur ýmislegt gengið á síðan, ýmis vandamál sem hefur þurft að leysa, Grindvíkingar fá nú að fara heim yfir daginn, fyrirtæki hafa fengið að hefja starfsemi á ný - en foreldrar leikskólabarna eru enn bundnir, og sumir Grindvíkingar enn í húsnæðiskröggum. Við förum yfir stöðuna núna með Fannari Jónassyni, bæjarstjóra í Grindavík. Loftslagsráðstefna Sameinuðu þjóðanna, COP28, er að komast á fullt skrið, fulltrúar sendinefnda hlaupa funda á milli, þar á meðal er Helga Barðadóttir, formaður íslensku sendinefndarinnar. Hún var á línunni. Málfarsmínúta. Við fáum heimsókn frá safni RÚV. Helga Lára Þorsteinsdóttir safnstjóri kemur til okkar með skemmtilega upptöku frá árinu 1958 þar sem verið er að velta fyrir sér jólahaldi og hvort því þurfi að breyta.

Rúmar þrjár vikur eru síðan Grindavík var rýmd í snatri - það hefur ýmislegt gengið á síðan, ýmis vandamál sem hefur þurft að leysa, Grindvíkingar fá nú að fara heim yfir daginn, fyrirtæki hafa fengið að hefja starfsemi á ný - en foreldrar leikskólabarna eru enn bundnir, og sumir Grindvíkingar enn í húsnæðiskröggum. Við förum yfir stöðuna núna með Fannari Jónassyni, bæjarstjóra í Grindavík. Loftslagsráðstefna Sameinuðu þjóðanna, COP28, er að komast á fullt skrið, fulltrúar sendinefnda hlaupa funda á milli, þar á meðal er Helga Barðadóttir, formaður íslensku sendinefndarinnar. Hún var á línunni. Málfarsmínúta. Við fáum heimsókn frá safni RÚV. Helga Lára Þorsteinsdóttir safnstjóri kemur til okkar með skemmtilega upptöku frá árinu 1958 þar sem verið er að velta fyrir sér jólahaldi og hvort því þurfi að breyta.

Í haust rataði inn í aðalnámskrá leikskóla klausa um að leikskólar skyldu vera eins eiturefnalausir og hægt er. Í átta ár hefur leikskólinn Aðalþing í Kópavogi verið í fararbroddi í þessu og stjórnendur, þau Hörður Svavarsson og Agnes Gústafsdóttir, búin að leggjast í mikla rannsóknir og losa sig við alls konar dót sem inniheldur skaðleg efni. Við kíkjum í heimsókn þangað. Svo höldum við á skrímslaslóðir. Þorvaldur Friðriksson, fornleifafræðingur og fyrrum fréttamaður á Ríkisútvarpinu, hefur gefið út bókina Skrímsli í sjó og vötnum á Íslandi - þar er meðal annars að finna teikningar, frásagnir og lýsingar sjónarvotta á rammíslenskum skrímslum eins og faxaskrímsli, fjörulalla, nykri, lyngbak og hafmanni, bæði nýjar og gamlar. Dýraspjall með Veru Illugadóttur, rækjur í trjám og fleiri skepnur.

Í haust rataði inn í aðalnámskrá leikskóla klausa um að leikskólar skyldu vera eins eiturefnalausir og hægt er. Í átta ár hefur leikskólinn Aðalþing í Kópavogi verið í fararbroddi í þessu og stjórnendur, þau Hörður Svavarsson og Agnes Gústafsdóttir, búin að leggjast í mikla rannsóknir og losa sig við alls konar dót sem inniheldur skaðleg efni. Við kíkjum í heimsókn þangað. Svo höldum við á skrímslaslóðir. Þorvaldur Friðriksson, fornleifafræðingur og fyrrum fréttamaður á Ríkisútvarpinu, hefur gefið út bókina Skrímsli í sjó og vötnum á Íslandi - þar er meðal annars að finna teikningar, frásagnir og lýsingar sjónarvotta á rammíslenskum skrímslum eins og faxaskrímsli, fjörulalla, nykri, lyngbak og hafmanni, bæði nýjar og gamlar. Dýraspjall með Veru Illugadóttur, rækjur í trjám og fleiri skepnur.

Lagnir, þær eru þarna, þjóna sínum tilgangi svo lítið beri á, en svo kemur eitthvað upp á sem beinir sjónum okkar að þessum földu en nauðsynlegu innviðum - hvort sem það eru skemmdir á heitavatnslögnum vegna jarðhræringa, akkeri sem rústaði kaldavatnslögn Vestmannaeyinga eða skólplagnirnar sem víða á landinu skila skólpinu óhreinsuðu út í sjó. Snæbjörn R. Rafnsson, pípulagningameistari, hefur brennandi áhuga á lögnum, lagnakerfum og sögu þeirra. Hann er gestur Samfélagsins. Við ætlum að ræða um nýtingu Listasafns Íslands í kennslu en kennarar allra skólastiga og allra skóla fá bráðlega tækifæri til að hittast reglulega á safninu og kanna hvernig hægt er að nýta það og fjársjóði þess sem efnivið í kennslu og safnahúsin þrjú sem námsvettvang. Ingibjörg Hannesdóttir verkefnastjóri fræðslu og miðlunar hjá Listasafni Íslands kemur til okkar að ræða þetta verkefni. Neytendaspjall. Rætt við Einar Bjarna Einarsson, lögfræðing hjá Neytendasamtökunum, um skrópgjöld og mætingarskyldu en Neytendasamtökin hafa lengi gert athugasemdir við skilmála fyrirtækja sem þeim finnst ganga of hart fram í þessu.

Lagnir, þær eru þarna, þjóna sínum tilgangi svo lítið beri á, en svo kemur eitthvað upp á sem beinir sjónum okkar að þessum földu en nauðsynlegu innviðum - hvort sem það eru skemmdir á heitavatnslögnum vegna jarðhræringa, akkeri sem rústaði kaldavatnslögn Vestmannaeyinga eða skólplagnirnar sem víða á landinu skila skólpinu óhreinsuðu út í sjó. Snæbjörn R. Rafnsson, pípulagningameistari, hefur brennandi áhuga á lögnum, lagnakerfum og sögu þeirra. Hann er gestur Samfélagsins. Við ætlum að ræða um nýtingu Listasafns Íslands í kennslu en kennarar allra skólastiga og allra skóla fá bráðlega tækifæri til að hittast reglulega á safninu og kanna hvernig hægt er að nýta það og fjársjóði þess sem efnivið í kennslu og safnahúsin þrjú sem námsvettvang. Ingibjörg Hannesdóttir verkefnastjóri fræðslu og miðlunar hjá Listasafni Íslands kemur til okkar að ræða þetta verkefni. Neytendaspjall. Rætt við Einar Bjarna Einarsson, lögfræðing hjá Neytendasamtökunum, um skrópgjöld og mætingarskyldu en Neytendasamtökin hafa lengi gert athugasemdir við skilmála fyrirtækja sem þeim finnst ganga of hart fram í þessu.

Undanfarna 17 daga hefur staðið yfir mikil björgunaraðgerð í Himalayafjöllunum þar sem 41 verkamaður festist í jarðgöngum sem féllu saman. Mennirnir náðust allir út úr göngunum heilir á húfi í gær og voru dregnir á börum eftir 90 sentímetra breiðu röri. Rætt við Magnús Örn Hákonarson björgunarsveitarmann og sérfræðing á sviði rústabjörgunar. Ólíkt því sem gerist annars staðar á Norðurlöndum eru litlar sem engar kröfur gerðar um góða ljósvist í íslenskum byggingum - jú, samkvæmt byggingareglugerð þurfa að vera gluggar en það er ekkert því til fyrirstöðu að byggja annað hús beint fyrir utan þá. Þessu vill vinnuhópur sem hefur unnið að tillögum til breytinga á byggingareglugerðinni breyta. Við ræðum lýsingu og ljósvist við Ástu Logadóttur, verkfræðing og lýsingarsérfræðing hjá Lotu en hún á sæti í nefndinni og kynnti tillögurnar í dag. Við heyrum eina málfarsmínútu og endurflytjum svo vísindaspjall við Eddu Olgudóttur frá því fyrr á árinu.

Undanfarna 17 daga hefur staðið yfir mikil björgunaraðgerð í Himalayafjöllunum þar sem 41 verkamaður festist í jarðgöngum sem féllu saman. Mennirnir náðust allir út úr göngunum heilir á húfi í gær og voru dregnir á börum eftir 90 sentímetra breiðu röri. Rætt við Magnús Örn Hákonarson björgunarsveitarmann og sérfræðing á sviði rústabjörgunar. Ólíkt því sem gerist annars staðar á Norðurlöndum eru litlar sem engar kröfur gerðar um góða ljósvist í íslenskum byggingum - jú, samkvæmt byggingareglugerð þurfa að vera gluggar en það er ekkert því til fyrirstöðu að byggja annað hús beint fyrir utan þá. Þessu vill vinnuhópur sem hefur unnið að tillögum til breytinga á byggingareglugerðinni breyta. Við ræðum lýsingu og ljósvist við Ástu Logadóttur, verkfræðing og lýsingarsérfræðing hjá Lotu en hún á sæti í nefndinni og kynnti tillögurnar í dag. Við heyrum eina málfarsmínútu og endurflytjum svo vísindaspjall við Eddu Olgudóttur frá því fyrr á árinu.

Við ætlum að tala um stærsta dýr jarðar í Samfélaginu í dag, það er vitaskuld steypireyður. Nú er ýmislegt sem bendir til þess að sú tegund sé sumstaðar að ná sér á nokkurt strik eftir djúpa lægð vegna ofveiði á árum áður. Ný rannsókn á Steypireyðum við Seychelles eyjar í Indlandshafi bendir til þess að þar sé þeim að fjölga. Edda Elísabet Magnúsdóttir hvalasérfræðingur ætlar að segja okkur allt um steypireyðar. Svo kemur til okkar doktorsnemi í umhverfisfræði, Guðmundur Steingrímsson en í dag birtist í spilara RÚV þáttaröðin Jæja, sem hann hefur gert um umhverfismál. Guðmundur er líka að pakka fyrir ferð á loftslagsþing Sameinuðu þjóðanna - COP28 í Dubai. Hann segir okkur frá öllu þessu. Anna Sigríður Þráinsdóttir málfarsráðunautur kemur svo til okkar í lok þáttar í málfarsspjall. Við ætlum að velta fyrir okkur spurningunni um hver, ef einhver, ákveður hvaða orð við notum - í framhaldi af samkeppni um hýryrði sem Samtökin ?78 stóðu fyrir en niðurstöðurnar voru kynntar á degi íslenskrar tungu, þann 16. nóvember síðastliðinn.

Við ætlum að tala um stærsta dýr jarðar í Samfélaginu í dag, það er vitaskuld steypireyður. Nú er ýmislegt sem bendir til þess að sú tegund sé sumstaðar að ná sér á nokkurt strik eftir djúpa lægð vegna ofveiði á árum áður. Ný rannsókn á Steypireyðum við Seychelles eyjar í Indlandshafi bendir til þess að þar sé þeim að fjölga. Edda Elísabet Magnúsdóttir hvalasérfræðingur ætlar að segja okkur allt um steypireyðar. Svo kemur til okkar doktorsnemi í umhverfisfræði, Guðmundur Steingrímsson en í dag birtist í spilara RÚV þáttaröðin Jæja, sem hann hefur gert um umhverfismál. Guðmundur er líka að pakka fyrir ferð á loftslagsþing Sameinuðu þjóðanna - COP28 í Dubai. Hann segir okkur frá öllu þessu. Anna Sigríður Þráinsdóttir málfarsráðunautur kemur svo til okkar í lok þáttar í málfarsspjall. Við ætlum að velta fyrir okkur spurningunni um hver, ef einhver, ákveður hvaða orð við notum - í framhaldi af samkeppni um hýryrði sem Samtökin ?78 stóðu fyrir en niðurstöðurnar voru kynntar á degi íslenskrar tungu, þann 16. nóvember síðastliðinn.

Við kynnum okkur Viðlagasjóðshúsin í Keilufelli í Reykjavík, eða Vestmannaeyjahúsin eins og þau eru stundum kölluð. Ræðum við Ágústu Óskars Kettler og Ernst Kettler, sem fluttu inn 1974 og Dagnýju Bjarnadóttur, landslagsarkítekt,sem býr í næsta húsi við frumbyggjana. Húsin voru reist á örskotsstundu eftir gosið í Heimaey, og við spyrjum íbúana út í þau og hvort þeim fyndist góð hugmynd að endurtaka leikinn? Heimsókn á Þjóðskjalasafn Íslands. Við fáum að þessu sinni að vita allt um stóra skjalafölsunarmálið frá árinu 1724. Ragnhildur Hólmgeirsdóttir skjalavörður leiðir okkur í allan sannleikann um það dularfulla mál. Málfarsmínúta.

Við kynnum okkur Viðlagasjóðshúsin í Keilufelli í Reykjavík, eða Vestmannaeyjahúsin eins og þau eru stundum kölluð. Ræðum við Ágústu Óskars Kettler og Ernst Kettler, sem fluttu inn 1974 og Dagnýju Bjarnadóttur, landslagsarkítekt,sem býr í næsta húsi við frumbyggjana. Húsin voru reist á örskotsstundu eftir gosið í Heimaey, og við spyrjum íbúana út í þau og hvort þeim fyndist góð hugmynd að endurtaka leikinn? Heimsókn á Þjóðskjalasafn Íslands. Við fáum að þessu sinni að vita allt um stóra skjalafölsunarmálið frá árinu 1724. Ragnhildur Hólmgeirsdóttir skjalavörður leiðir okkur í allan sannleikann um það dularfulla mál. Málfarsmínúta.

Leikhópurinn Kriðpleir stóð fyrir áhugaverðri vinnustofu um síðustu helgi undir yfirskriftinni Efsta hillan. Þátttakendur vinnustofunnar voru beðnir um að taka með sér fjórar krukkur eða sósutúbur sem hefðu dagað uppi í ísskápnum. Fortíð og uppruni krukknanna voru rannsökuð, og leitast við að skapa kringumstæður sem miðla sögu þeirra. Ragnar Ísleifur Bragason ætlar að kafa í krukkurnar með okkur á eftir. Nú stendur yfir alþjóðleg ráðstefna í Hörpu um plastmengun á norðurslóðum á vegum utanríkisráðuneytisins í samvinnu við matvælaráðuneytið og umhverfis- orku og loftlagsráðuneytið. Ein þeirra sem þar talaði er Ásta Margrét Ásmundsdóttir, efnafræðingur og aðjúnkt við Háskólann á Akureyri. Hennar erindi fjallaði um örplast í kræklingi. Hún sest hjá okkur á eftir og ræðir við okkur um örplast. Umhverfispistill frá ungum umhverfissinna; Báru Örk Melsted.

Leikhópurinn Kriðpleir stóð fyrir áhugaverðri vinnustofu um síðustu helgi undir yfirskriftinni Efsta hillan. Þátttakendur vinnustofunnar voru beðnir um að taka með sér fjórar krukkur eða sósutúbur sem hefðu dagað uppi í ísskápnum. Fortíð og uppruni krukknanna voru rannsökuð, og leitast við að skapa kringumstæður sem miðla sögu þeirra. Ragnar Ísleifur Bragason ætlar að kafa í krukkurnar með okkur á eftir. Nú stendur yfir alþjóðleg ráðstefna í Hörpu um plastmengun á norðurslóðum á vegum utanríkisráðuneytisins í samvinnu við matvælaráðuneytið og umhverfis- orku og loftlagsráðuneytið. Ein þeirra sem þar talaði er Ásta Margrét Ásmundsdóttir, efnafræðingur og aðjúnkt við Háskólann á Akureyri. Hennar erindi fjallaði um örplast í kræklingi. Hún sest hjá okkur á eftir og ræðir við okkur um örplast. Umhverfispistill frá ungum umhverfissinna; Báru Örk Melsted.

Er hægt að ráðast í harðar loftslagsaðgerðir án þess að það bitni á almenningi? Í hverju felast réttát umskipti? Við ræðum þetta við Auði Ölfu Ólafsdóttur, sérfræðing í umhverfis og neytendamálum hjá ASÍ. Allskyns veirusýkingar herja nú á landsmenn. Þetta eru gamlir kunningjar eins og RS-vírus, ýmsar kvefpestir og auðvitað Covid sem er í nokkrum ham þessa dagana. Og svo er inflúensan að banka á dyrnar. Og við ætlum einmitt að ræða flensuna. Hvernig hún breiðist út og hvernig gengur að bólusetja gegn henni. Kamilla Sigríður Jósefsdóttir, yfirlæknir bólusetninga hjá Sóttvarnalækni, ætlar að fræða okkur um inflúensu. Málfarsmínúta. Vísindaspjall með Eddu Olgudóttur - rætt um bakteríur og krabbamein.

Er hægt að ráðast í harðar loftslagsaðgerðir án þess að það bitni á almenningi? Í hverju felast réttát umskipti? Við ræðum þetta við Auði Ölfu Ólafsdóttur, sérfræðing í umhverfis og neytendamálum hjá ASÍ. Allskyns veirusýkingar herja nú á landsmenn. Þetta eru gamlir kunningjar eins og RS-vírus, ýmsar kvefpestir og auðvitað Covid sem er í nokkrum ham þessa dagana. Og svo er inflúensan að banka á dyrnar. Og við ætlum einmitt að ræða flensuna. Hvernig hún breiðist út og hvernig gengur að bólusetja gegn henni. Kamilla Sigríður Jósefsdóttir, yfirlæknir bólusetninga hjá Sóttvarnalækni, ætlar að fræða okkur um inflúensu. Málfarsmínúta. Vísindaspjall með Eddu Olgudóttur - rætt um bakteríur og krabbamein.

Er hægt að ráðast í harðar loftslagsaðgerðir án þess að það bitni á almenningi? Í hverju felast réttát umskipti? Við ræðum þetta við Auði Ölfu Ólafsdóttur, sérfræðing í umhverfis og neytendamálum hjá ASÍ. Allskyns veirusýkingar herja nú á landsmenn. Þetta eru gamlir kunningjar eins og RS-vírus, ýmsar kvefpestir og auðvitað Covid sem er í nokkrum ham þessa dagana. Og svo er inflúensan að banka á dyrnar. Og við ætlum einmitt að ræða flensuna. Hvernig hún breiðist út og hvernig gengur að bólusetja gegn henni. Kamilla Sigríður Jósefsdóttir, yfirlæknir bólusetninga hjá Sóttvarnalækni, ætlar að fræða okkur um inflúensu. Málfarsmínúta. Vísindaspjall með Eddu Olgudóttur - rætt um bakteríur og krabbamein.

Við hringjum vestur á firði og tölum við Þorstein Másson framkvæmdastjóra Bláma í Bolungarvík en Blámi einbeitir sér að nýsköpun í orkumálum og orkuskiptum sérstaklega. Hann ætlar að segja okkur frá verkefni sem snýst um að nota svokallaðan segulhitara til að framleiða heitt vatn í Súðavík. Stefnt er að því að koma upp sorpbrennslustöðvum á suðvesturhorninu og á norðurlandi og nýta orkuna sem verður til við bruna úrgangs sem ella væri urðaður, til þess að framleiða rafmagn eða heitt vatn. Enn er þó mörgum spurningum ósvarað. Valgeir Páll Björnsson, umhverfis- og orkutæknifræðingur hjá Sorpu, fjallaði um vinnuna við að koma hér upp sorpbrennslu á degi verkfræðinnar á föstudaginn var. Hann er gestur Samfélagsins. Páll Líndal umhverfissálfræðingur flytur okkur svo pistil í lok þáttar.

Við hringjum vestur á firði og tölum við Þorstein Másson framkvæmdastjóra Bláma í Bolungarvík en Blámi einbeitir sér að nýsköpun í orkumálum og orkuskiptum sérstaklega. Hann ætlar að segja okkur frá verkefni sem snýst um að nota svokallaðan segulhitara til að framleiða heitt vatn í Súðavík. Stefnt er að því að koma upp sorpbrennslustöðvum á suðvesturhorninu og á norðurlandi og nýta orkuna sem verður til við bruna úrgangs sem ella væri urðaður, til þess að framleiða rafmagn eða heitt vatn. Enn er þó mörgum spurningum ósvarað. Valgeir Páll Björnsson, umhverfis- og orkutæknifræðingur hjá Sorpu, fjallaði um vinnuna við að koma hér upp sorpbrennslu á degi verkfræðinnar á föstudaginn var. Hann er gestur Samfélagsins. Páll Líndal umhverfissálfræðingur flytur okkur svo pistil í lok þáttar.

Við veltum fyrir okkur loftgæðum í höfuðborginni, vöktun á þeim og leiðum til að spá fyrir um loftgæði - jafnvel í einstökum hverfum. Þorsteinn Jóhannsson sérfræðingur hjá Umhverfisstofnun segir okkur frá aðferðum sem stofnunin beitir til þess. Þetta er árið sem farið var að tala um hnattræna stiknun, haustið hefur verið óvenjulegt og hitamet fallið. Ástandið í loftslagsmálum er alvarlegt. Markmið, lausnir og skortur á þeim verða rædd í þaula á loftslagsráðstefnu Sameinuðu þjóðanna, sem hefst í Dúbaí í lok nóvember. Halldór Björnsson, hópstjóri veðurs og loftslags á Veðurstofu Íslands fer yfir vísindin, stöðuna og væntingar til ráðstefnunnar. Málfarsmínúta. Helga Lára Þorsteinsdóttir safnstjóri RÚV leyfir okkur að heyra upptöku úr safninu. Að þessu sinni viðtal við hugvitsmanninn Magnús K. Guðnason sem hannaði merkileg hljóðfæri á borð við strokhörpu.

Við veltum fyrir okkur loftgæðum í höfuðborginni, vöktun á þeim og leiðum til að spá fyrir um loftgæði - jafnvel í einstökum hverfum. Þorsteinn Jóhannsson sérfræðingur hjá Umhverfisstofnun segir okkur frá aðferðum sem stofnunin beitir til þess. Þetta er árið sem farið var að tala um hnattræna stiknun, haustið hefur verið óvenjulegt og hitamet fallið. Ástandið í loftslagsmálum er alvarlegt. Markmið, lausnir og skortur á þeim verða rædd í þaula á loftslagsráðstefnu Sameinuðu þjóðanna, sem hefst í Dúbaí í lok nóvember. Halldór Björnsson, hópstjóri veðurs og loftslags á Veðurstofu Íslands fer yfir vísindin, stöðuna og væntingar til ráðstefnunnar. Málfarsmínúta. Helga Lára Þorsteinsdóttir safnstjóri RÚV leyfir okkur að heyra upptöku úr safninu. Að þessu sinni viðtal við hugvitsmanninn Magnús K. Guðnason sem hannaði merkileg hljóðfæri á borð við strokhörpu.

Jarðfallið í Gjerdrum í Noregi er mörgum minnisstætt, þetta var í lok desember 2020, mörg hús gjöreyðilögðust og tíu létust. Þessar hamfarir eru um margt ólíkar þeim sem nú standa yfir í Grindavík - en í báðum tilfellum hafa yfirvöld þurft að bregðast við - tryggja öryggi og afkomu íbúa. Við ræðum viðbrögð yfirvalda hér og í Noregi við náttúruhamförum við Herdísi Sigurgrímsdóttur, stjórnmálafræðing, hún er nýflutt heim frá Noregi og starfaði þar sem sviðsstjóri umhverfis- og loftslagsmálahjá héraðs yfirvöldum í Stafangri. Flestir smitsjúkdómar sem hrjá okkur mannfólkið berast úr dýrum, þannig sjúkdómar eru kallaðir súnur og meðal þeirra er sláturbóla, hvimleið veirusýking sem borist getur úr sauðfé í menn. Þóra Sverrisdóttir, sjúkraliði, rekstrarfræðingur og sauðfjárbóndi á Stóru Giljá í Húnavatnssýslu, sýktist af sláturbólu á dögunum og batinn dróst á langinn vegna þess að læknir sem hún leitaði til skar í bóluna. Fleiri bændur hafa fengið þetta nýverið og deilt myndum af bólum, ýmist á höndum eða andliti. Við ræðum við Þóru um reynslu hennar, en líka við Pétur Skarphéðinsson lækni á eftirlaunum sem oft fékkst við svona sýkingar í gamla daga og Magnús Gottfreðsson, smitsjúkdómalækni. Fugl aldarinnar var á dögunum kosinn á Nýja-Sjálandi og úrslitin óvænt. Vera Illugadóttir segir frá.

Jarðfallið í Gjerdrum í Noregi er mörgum minnisstætt, þetta var í lok desember 2020, mörg hús gjöreyðilögðust og tíu létust. Þessar hamfarir eru um margt ólíkar þeim sem nú standa yfir í Grindavík - en í báðum tilfellum hafa yfirvöld þurft að bregðast við - tryggja öryggi og afkomu íbúa. Við ræðum viðbrögð yfirvalda hér og í Noregi við náttúruhamförum við Herdísi Sigurgrímsdóttur, stjórnmálafræðing, hún er nýflutt heim frá Noregi og starfaði þar sem sviðsstjóri umhverfis- og loftslagsmálahjá héraðs yfirvöldum í Stafangri. Flestir smitsjúkdómar sem hrjá okkur mannfólkið berast úr dýrum, þannig sjúkdómar eru kallaðir súnur og meðal þeirra er sláturbóla, hvimleið veirusýking sem borist getur úr sauðfé í menn. Þóra Sverrisdóttir, sjúkraliði, rekstrarfræðingur og sauðfjárbóndi á Stóru Giljá í Húnavatnssýslu, sýktist af sláturbólu á dögunum og batinn dróst á langinn vegna þess að læknir sem hún leitaði til skar í bóluna. Fleiri bændur hafa fengið þetta nýverið og deilt myndum af bólum, ýmist á höndum eða andliti. Við ræðum við Þóru um reynslu hennar, en líka við Pétur Skarphéðinsson lækni á eftirlaunum sem oft fékkst við svona sýkingar í gamla daga og Magnús Gottfreðsson, smitsjúkdómalækni. Fugl aldarinnar var á dögunum kosinn á Nýja-Sjálandi og úrslitin óvænt. Vera Illugadóttir segir frá.

Samfélagið helgar þáttinn degi íslenskrar tungu. Anna Sigríður Þráinsdóttir, málfarsráðunautur á Ríkisútvarpinu, er gestaumsjónarmaður og auk hennar eru í pallborði góðir gestir þau; Grace Ochieng, íslenskunemi, fatahönnuður og eigandi tískuvörumerkisins Gracelandic, Sóley Anna Jónsdóttir, forseti Mímis, félags stúdenta í íslensku, almennum málvísindum og táknmálsfræði og Jón Oddur Guðmundsson, yfirtexta og hugmyndasmiður hjá auglýsingastofunni Brandenburg. Við ræðum það sem á þeim brennur; hreintungustefnu og enskuslettur, aðgengi innflytjenda að íslensku málsamfélagi, mikilvægi þess að samfélagið ákveði hvaða tungumál skuli talað í landinu, börn sem leika sér á ensku og hvort íslenskan eigi sér framtíð. Í lok þáttar heyrum við umhverfispistil frá Stefáni Gíslasyni - hann er farinn að hugsa um jólin.

Samfélagið helgar þáttinn degi íslenskrar tungu. Anna Sigríður Þráinsdóttir, málfarsráðunautur á Ríkisútvarpinu, er gestaumsjónarmaður og auk hennar eru í pallborði góðir gestir þau; Grace Ochieng, íslenskunemi, fatahönnuður og eigandi tískuvörumerkisins Gracelandic, Sóley Anna Jónsdóttir, forseti Mímis, félags stúdenta í íslensku, almennum málvísindum og táknmálsfræði og Jón Oddur Guðmundsson, yfirtexta og hugmyndasmiður hjá auglýsingastofunni Brandenburg. Við ræðum það sem á þeim brennur; hreintungustefnu og enskuslettur, aðgengi innflytjenda að íslensku málsamfélagi, mikilvægi þess að samfélagið ákveði hvaða tungumál skuli talað í landinu, börn sem leika sér á ensku og hvort íslenskan eigi sér framtíð. Í lok þáttar heyrum við umhverfispistil frá Stefáni Gíslasyni - hann er farinn að hugsa um jólin.

Ríkisstjórnin samþykkti á dögunum að reisa varnargarða til að verja orkuverið í Svartsengi. Þetta er tröllvaxin aðgerð, garðarnir eiga að verða allt að átta metra háir, og teygja sig nokkurra kílómetra leið. Samfélagið ræðir þetta við Ara Guðmundsson, byggingarverkfræðing og sviðsstjóra hjá Verkís, en hann fer fyrir hópi stjórnvalda og almannavarna um varnir mikilvægra innviða. Breytingaskeiðið hefur verið mikið til umræðu undanfarin ár. Eiga allar konur á því skeiði að taka hina heilögu þrenningu? Eiga konur að geta sloppið alveg við einkenni breytingaskeiðsins? Er það hægt? Ebba Margrét Magnúsdóttir, kvensjúkdómalæknir til margra ára, ræðir þetta við okkur en hún hefur áhyggjur af því sem hún kallar aukna markaðsvæðingu og sjúkdómsvæðingu breytingaskeiðsins. Málfarsmínúta úr smiðju Önnu Sigríðar Þráinsdóttir, málfarsráðunauts. Vísindaspjall með Eddu Olgudóttur; veirur, misröskuð búsvæði og líffræðileg fjölbreytni.

Ríkisstjórnin samþykkti á dögunum að reisa varnargarða til að verja orkuverið í Svartsengi. Þetta er tröllvaxin aðgerð, garðarnir eiga að verða allt að átta metra háir, og teygja sig nokkurra kílómetra leið. Samfélagið ræðir þetta við Ara Guðmundsson, byggingarverkfræðing og sviðsstjóra hjá Verkís, en hann fer fyrir hópi stjórnvalda og almannavarna um varnir mikilvægra innviða. Breytingaskeiðið hefur verið mikið til umræðu undanfarin ár. Eiga allar konur á því skeiði að taka hina heilögu þrenningu? Eiga konur að geta sloppið alveg við einkenni breytingaskeiðsins? Er það hægt? Ebba Margrét Magnúsdóttir, kvensjúkdómalæknir til margra ára, ræðir þetta við okkur en hún hefur áhyggjur af því sem hún kallar aukna markaðsvæðingu og sjúkdómsvæðingu breytingaskeiðsins. Málfarsmínúta úr smiðju Önnu Sigríðar Þráinsdóttir, málfarsráðunauts. Vísindaspjall með Eddu Olgudóttur; veirur, misröskuð búsvæði og líffræðileg fjölbreytni.

Benedikt Halldórsson jarðskjálftaverkfræðingur ræðir ólíkt tjón eftir gliðnun og skjálfta í Grindavík. Við ræðum við grindvíska fjölskyldu sem nú dvelur í orlofsíbúð í Reykjavík; mæðgurnar Guðrúnu Kristjönu Jónsdóttur og Ingveldi Kristjönu Eiðsdóttur.

Samfélagið beinir sjónum sínum að ástandinu á Reykjanesi og yfirvofandi náttúruvá. Yfirvöld standa frammi fyrir ótal verkefnum - það þarf að greiða úr húsnæðismálum, skólamálum, atvinnumálum og afkomu íbúa, greiða úr ýmsu praktísku, veita stuðning og upplýsingar Alþingi kom saman til fundar í dag til að ræða frumvarp um vernd mikilvægra innviða á Reykjanesskaga, frumvarp til neyðarlaga. Við hlýðum á brot úr ræðu Katrínar Jakobsdóttir og ræðum við Höskuld Kára Schram, fréttamann. Kristjana Aðalgeirsdóttir, er arkítekt, starfsmaður Rauða krossins í Úkraínu og sérfræðingur í því hvernig tryggja má húsnæðisöryggi fólks í kjölfar náttúruhamfara eða stríðsátaka. Við ræðum við hana um ástandið í Grindavík, reynsluna frá tímum Vestmannaeyjagossins af Viðlagasjóðshúsunum svokölluðu og mikilvægi þess að hugsa strax bæði til skemmri og lengri tíma litið. Við ræðum líka við Aðalheiði Jónsdóttur, teymisstjóra neyðarvarna hjá Rauða krossinum á höfuðborgarsvæðinu, um viðbúnað Rauða krossins. Hún segir þetta stærstu aðgerð Rauða krossins á síðari tímum. Anna Margrét Áslaugardóttir, ráðgjafi og sjálfboðaliði hjá samtökunum Dýrfinnu var svo á línunni hjá okkur með góð ráð til dýraeigenda, en samtökin hafa verið í viðbragðsstöðu, útvegað búr og aðstoðað fólk sem freistar þess nú að bjarga gæludýrum sínum af rýmdum svæðum.

Samfélagið beinir sjónum sínum að ástandinu á Reykjanesi og yfirvofandi náttúruvá. Yfirvöld standa frammi fyrir ótal verkefnum - það þarf að greiða úr húsnæðismálum, skólamálum, atvinnumálum og afkomu íbúa, greiða úr ýmsu praktísku, veita stuðning og upplýsingar Alþingi kom saman til fundar í dag til að ræða frumvarp um vernd mikilvægra innviða á Reykjanesskaga, frumvarp til neyðarlaga. Við hlýðum á brot úr ræðu Katrínar Jakobsdóttir og ræðum við Höskuld Kára Schram, fréttamann. Kristjana Aðalgeirsdóttir, er arkítekt, starfsmaður Rauða krossins í Úkraínu og sérfræðingur í því hvernig tryggja má húsnæðisöryggi fólks í kjölfar náttúruhamfara eða stríðsátaka. Við ræðum við hana um ástandið í Grindavík, reynsluna frá tímum Vestmannaeyjagossins af Viðlagasjóðshúsunum svokölluðu og mikilvægi þess að hugsa strax bæði til skemmri og lengri tíma litið. Við ræðum líka við Aðalheiði Jónsdóttur, teymisstjóra neyðarvarna hjá Rauða krossinum á höfuðborgarsvæðinu, um viðbúnað Rauða krossins. Hún segir þetta stærstu aðgerð Rauða krossins á síðari tímum. Anna Margrét Áslaugardóttir, ráðgjafi og sjálfboðaliði hjá samtökunum Dýrfinnu var svo á línunni hjá okkur með góð ráð til dýraeigenda, en samtökin hafa verið í viðbragðsstöðu, útvegað búr og aðstoðað fólk sem freistar þess nú að bjarga gæludýrum sínum af rýmdum svæðum.

Við ræðum við Nannýju Örnu Guðmundsdóttur, eiganda ferðþjónustufyrirtækisins Borea adventures. Þau eru að undirbúa veturinn en undanfarið hafa þau tekið á móti hópum allstaðar að úr heiminum og farið með þeim á Hornstrandir til að taka myndir af refum. Heyrum meira af því á eftir, og fyrirhugaðri ferð þeirra sjálfra til Suðurskautslandsins. Í morgun fór fram ráðstefna á vegum borgarinnar sem bar yfirskriftina Léttum á umferðinni. Þar stigu ýmsir á stokk og ræddu samgöngumálin og umferðarþunga frá ýmsu hliðum. Við ræðum við tvo af fyrirlesurunum, þau Brynhildi Bolladóttur, lögfræðing og Reykvíking á hjóli og Þorstein R Hermannsson, hjá Betri Samgöngum. Dýraspjall með Veru Illugadóttir - mörgæsir.

Við ræðum við Nannýju Örnu Guðmundsdóttur, eiganda ferðþjónustufyrirtækisins Borea adventures. Þau eru að undirbúa veturinn en undanfarið hafa þau tekið á móti hópum allstaðar að úr heiminum og farið með þeim á Hornstrandir til að taka myndir af refum. Heyrum meira af því á eftir, og fyrirhugaðri ferð þeirra sjálfra til Suðurskautslandsins. Í morgun fór fram ráðstefna á vegum borgarinnar sem bar yfirskriftina Léttum á umferðinni. Þar stigu ýmsir á stokk og ræddu samgöngumálin og umferðarþunga frá ýmsu hliðum. Við ræðum við tvo af fyrirlesurunum, þau Brynhildi Bolladóttur, lögfræðing og Reykvíking á hjóli og Þorstein R Hermannsson, hjá Betri Samgöngum. Dýraspjall með Veru Illugadóttir - mörgæsir.

Vinnueftirlitið ýtti í gær úr vör átaki, eða aðgerðavakningu eins og þau kalla það, á baráttudegi gegn einelti. Markmiðið er að vekja athygli á því að heilbrigð vinnustaðamenning stuðli að öryggi og vellíðan starfsfólks og sé ein áhrifaríkasta forvörnin gegn einelti, áreitni og ofbeldi á vinnustað. En hvað er þá heilbrigð vinnustaðamenning? Við komumst að því þegar Sara Hlín Hálfdanardóttir, verkefnastjóri hjá Vinnueftirlitinu sest hjá okkur. Á iðnaðarplani við gamla verksmiðju á Sævarhöfða býr hópur fólks í hjólhýsum og húsbílum, áður voru þau á tjaldsvæðinu í Laugardal en nú eru þau þarna - og verða í vetur, þvert á loforð pólitíkusa. Við förum á svæðið, hittum meðal annars Geirdísi Hönnu Kristjánsdóttur, einn íbúa og formann samtakanna Hjólabúa, og Dóru Björt Guðjónsdóttir, formann skipulagsráðs borgarinnar sem var þar að taka út aðstöðuna, í fyrsta sinn. Við fáum líka neytendaspjall að norðan. Brynhildur Pétursdóttir ræðir við okkur um kolefnismerkingar.

Vinnueftirlitið ýtti í gær úr vör átaki, eða aðgerðavakningu eins og þau kalla það, á baráttudegi gegn einelti. Markmiðið er að vekja athygli á því að heilbrigð vinnustaðamenning stuðli að öryggi og vellíðan starfsfólks og sé ein áhrifaríkasta forvörnin gegn einelti, áreitni og ofbeldi á vinnustað. En hvað er þá heilbrigð vinnustaðamenning? Við komumst að því þegar Sara Hlín Hálfdanardóttir, verkefnastjóri hjá Vinnueftirlitinu sest hjá okkur. Á iðnaðarplani við gamla verksmiðju á Sævarhöfða býr hópur fólks í hjólhýsum og húsbílum, áður voru þau á tjaldsvæðinu í Laugardal en nú eru þau þarna - og verða í vetur, þvert á loforð pólitíkusa. Við förum á svæðið, hittum meðal annars Geirdísi Hönnu Kristjánsdóttur, einn íbúa og formann samtakanna Hjólabúa, og Dóru Björt Guðjónsdóttir, formann skipulagsráðs borgarinnar sem var þar að taka út aðstöðuna, í fyrsta sinn. Við fáum líka neytendaspjall að norðan. Brynhildur Pétursdóttir ræðir við okkur um kolefnismerkingar.

Aukin fjölmenning á Íslandi hefur leitt til breytinga á starfi útfararstjóra sem þurfa að laga sig að siðum og venjum ýmissa trúfélaga. Nýlega hélt samráðsvettvangur trúar- og lífsskoðunarfélaga ráðstefnu þar sem fjallað var um útfararsiði. Rúnar Geirmundsson er með þrjátíu ára reynslu í faginu, við heimsækjum útfararstofu hans og ræðum breytta tíma. Við ætlum að setja upp sýndarveruleikagleraugu á eftir og kynna okkur nýjan hugbúnað sem er kallaður Arkio. Með honum er hægt að hanna allskyns rými og umhverfi eins og maður sé í raun hluti af hönnuninni. Hilmar Gunnarsson stofnandi og forstjóri Arkio segir okkur frá þessu og leiðir okkur inni í sýndarveruleikann. VIð heyrum málfarsmínútu. Edda Olgudóttir kemur til okkar í vísindaspjall í lok þáttar.

Aukin fjölmenning á Íslandi hefur leitt til breytinga á starfi útfararstjóra sem þurfa að laga sig að siðum og venjum ýmissa trúfélaga. Nýlega hélt samráðsvettvangur trúar- og lífsskoðunarfélaga ráðstefnu þar sem fjallað var um útfararsiði. Rúnar Geirmundsson er með þrjátíu ára reynslu í faginu, við heimsækjum útfararstofu hans og ræðum breytta tíma. Við ætlum að setja upp sýndarveruleikagleraugu á eftir og kynna okkur nýjan hugbúnað sem er kallaður Arkio. Með honum er hægt að hanna allskyns rými og umhverfi eins og maður sé í raun hluti af hönnuninni. Hilmar Gunnarsson stofnandi og forstjóri Arkio segir okkur frá þessu og leiðir okkur inni í sýndarveruleikann. VIð heyrum málfarsmínútu. Edda Olgudóttir kemur til okkar í vísindaspjall í lok þáttar.

Aðbúnaður afreksíþróttafólks á Íslandi er nú með því besta sem gerist á heimsvísu. Ástæðan er ný rannsóknastofa í íþrótta- og heilsufræðum sem var opnuð á dögunum. Við skoðum rannsóknastofuna, prófum sérhæfð tæki og ræðum við Milos Petrovic, forstöðumann rannsóknastofunnar og Þórdísi Lilju Gísladóttur, dósent við menntavísindasvið Háskóla Íslands. Við ætlum að tala um frægar styttur sem standa á eyjunni Rapa Nui, sem flestir þekkja sem Páskaeyju. Og ef hlustendur muna ekki í svipinn hvernig þessar styttur líta út, gæti verið ráð að fletta upp Rapa Nui í leitarvél á netinu og þá blasa þær við í allri sinni dýrð. Við heimsækjum Svein Eggertsson, dósent í mannfræði á skrifstofu hans í Gimli í Háskóla Íslands. Hann hefur rannsakað þessar styttur og heimsótt Rapa Nui. Pistil frá Páli Líndal umhverfissálfræðingi.

Aðbúnaður afreksíþróttafólks á Íslandi er nú með því besta sem gerist á heimsvísu. Ástæðan er ný rannsóknastofa í íþrótta- og heilsufræðum sem var opnuð á dögunum. Við skoðum rannsóknastofuna, prófum sérhæfð tæki og ræðum við Milos Petrovic, forstöðumann rannsóknastofunnar og Þórdísi Lilju Gísladóttur, dósent við menntavísindasvið Háskóla Íslands. Við ætlum að tala um frægar styttur sem standa á eyjunni Rapa Nui, sem flestir þekkja sem Páskaeyju. Og ef hlustendur muna ekki í svipinn hvernig þessar styttur líta út, gæti verið ráð að fletta upp Rapa Nui í leitarvél á netinu og þá blasa þær við í allri sinni dýrð. Við heimsækjum Svein Eggertsson, dósent í mannfræði á skrifstofu hans í Gimli í Háskóla Íslands. Hann hefur rannsakað þessar styttur og heimsótt Rapa Nui. Pistil frá Páli Líndal umhverfissálfræðingi.

Carbfix hóf nýverið tilraunir á niðurdælingu á koltvísýringi með sjó, meðal annars í samstarfi við svissneska aðila. En aðferð Carbfix og niðurdæling við Hellisheiðarvirkjun hefur vakið heimsathygli. Þessar tilraunir fara núna fram við Helguvík á Reykjanesi. Við ætlum að forvitnast um þessar tilraunir með Ólafi Teiti Guðnasyni upplýsingafulltrúa Carbfix og Einari Magnúsi Einarssyni verkefnisstjóra. Við tölum líka við Rafn Benediktsson yfirlækni á innkirtladeild Landspítalans í framhaldi af fréttum nýverið um mann sem var neitað um sjúkraflug vegna þyngdar. Við fáum eina málfarsmínútu og svo kemur Helga Lára Þorsteinsdóttir safnstjóri RÚV til okkar með mjög áhugaverða upptöku úr safninu.

Carbfix hóf nýverið tilraunir á niðurdælingu á koltvísýringi með sjó, meðal annars í samstarfi við svissneska aðila. En aðferð Carbfix og niðurdæling við Hellisheiðarvirkjun hefur vakið heimsathygli. Þessar tilraunir fara núna fram við Helguvík á Reykjanesi. Við ætlum að forvitnast um þessar tilraunir með Ólafi Teiti Guðnasyni upplýsingafulltrúa Carbfix og Einari Magnúsi Einarssyni verkefnisstjóra. Við tölum líka við Rafn Benediktsson yfirlækni á innkirtladeild Landspítalans í framhaldi af fréttum nýverið um mann sem var neitað um sjúkraflug vegna þyngdar. Við fáum eina málfarsmínútu og svo kemur Helga Lára Þorsteinsdóttir safnstjóri RÚV til okkar með mjög áhugaverða upptöku úr safninu.

Samfélagið sendir út beint frá Háskólatorgi í tilefni af Þjóðarspeglinum. Guðbjört Guðjónsdóttir, verkefnisstjóri hjá Félagsvísindastofnun segir okkur upp og ofan af þessari viðamiklu ráðstefnu sem er nú haldin í 24. sinn. Og hér eru flutt hátt í 200 erindi um allt milli himins og jarðar sem tengist fræðilegri umræðu um það sem efst er á baugi innan félagsvísinda. Á að taka tillit til minja sem tengjast þjóðtrú og þjóðsögum við vegagerð, hvað um steina sem einhver einhvern tímann taldi að í byggju álfar? Við ræðum við Jón Jónsson, hjá Rannsóknasetri Háskóla Íslands á Ströndum um vegagerð, fornminjar og menningarminjar, og sérstaklega um Topphól, meinta álfakirkju, sem sprengdur var upp á árinu. Einhverfar konur sem fengið hafa greiningu á fullorðinsárum hafa sumar endurskilgreint fortíð sína og hætt að kenna sjálfum sér um mótlæti sem þær hafa mætt. Snæfríður Þóra Egilsdóttir prófessor og Kremena Nikolova-fontaine, hjá rannsóknasetri í fötlunarfræðum, gerðu viðtalsrannsókn þar sem þær ræddu við nokkrar einhverfar konur á miðjum aldri sem varpa ljósi á reynslu þeirra fyrir og eftir greiningu. Og svo ræðum við um matarmenningu og hlutverk hennar í mótun sjálfsmyndar, Kristinn Schram, þjóðfræðingur, hefur rannsakað það. Málfarsmínútan verður líka á sínum stað.

UNICEF á Íslandi hefur sett af stað neyðarsöfnun fyrir börn á Gaza. Við höfum undanfarið heyrt og séð sláandi fréttir af börnum í neyð þar og barnahjálp Sameinuðu þjóðanna rær nú öllum árum að því að koma aðstoð á svæðið eins hratt og hægt er. Birna Þórarinsdóttir framkvæmdastjóri Unicef á Íslandi ræðir þetta við okkur. Orkusjóður er samkeppnissjóður sem á að styðja við orkuskipti á Íslandi. Í ár nam úthlutun úr sjóðnum tæplega milljarði og fengu miklu færri en vildu, áður hefur mikið verið lagt upp úr innviðum fyrir rafbíla en nú er áherslan einkum á að styðja við fyrirtæki sem vilja skipta tækni sem nýtir olíu út fyrir tækni sem nýtir endurnýjanlegri orkugjafa. Við ræðum við Ragnar Ásmundsson, forstöðumann Orkusjóðs um þennan sjóð og áhrif hans. Við heyrum pistil frá Stefáni Gíslasyni umhverfisstjórnunarfræðingi. Hann ætlar að fjalla um matreiðsluþætti og umhverfisáhrif þeirra, sem eru margslungin.

UNICEF á Íslandi hefur sett af stað neyðarsöfnun fyrir börn á Gaza. Við höfum undanfarið heyrt og séð sláandi fréttir af börnum í neyð þar og barnahjálp Sameinuðu þjóðanna rær nú öllum árum að því að koma aðstoð á svæðið eins hratt og hægt er. Birna Þórarinsdóttir framkvæmdastjóri Unicef á Íslandi ræðir þetta við okkur. Orkusjóður er samkeppnissjóður sem á að styðja við orkuskipti á Íslandi. Í ár nam úthlutun úr sjóðnum tæplega milljarði og fengu miklu færri en vildu, áður hefur mikið verið lagt upp úr innviðum fyrir rafbíla en nú er áherslan einkum á að styðja við fyrirtæki sem vilja skipta tækni sem nýtir olíu út fyrir tækni sem nýtir endurnýjanlegri orkugjafa. Við ræðum við Ragnar Ásmundsson, forstöðumann Orkusjóðs um þennan sjóð og áhrif hans. Við heyrum pistil frá Stefáni Gíslasyni umhverfisstjórnunarfræðingi. Hann ætlar að fjalla um matreiðsluþætti og umhverfisáhrif þeirra, sem eru margslungin.

Fjarskiptastofa hélt í gær málþing undir yfirskriftinni Gögn í gíslingu. Einn þeirra sem þar talaði er Guðmundur Arnar Sigmundsson, sviðsstjóri netöryggissveitarinnar CERT-IS, en hann fjallaði um sögu og þróun netárása þar sem gögn eru tekin í gíslingu. Við ræðum við Valgerði Árnadóttur, formann Samtaka grænkera á Íslandi, því það er ekki bara Allraheilagramessa í dag heldur líka alþjóðlegi vegandagurinn. Vísindaspjall með Eddu Olgudóttur.

Fjarskiptastofa hélt í gær málþing undir yfirskriftinni Gögn í gíslingu. Einn þeirra sem þar talaði er Guðmundur Arnar Sigmundsson, sviðsstjóri netöryggissveitarinnar CERT-IS, en hann fjallaði um sögu og þróun netárása þar sem gögn eru tekin í gíslingu. Við ræðum við Valgerði Árnadóttur, formann Samtaka grænkera á Íslandi, því það er ekki bara Allraheilagramessa í dag heldur líka alþjóðlegi vegandagurinn. Vísindaspjall með Eddu Olgudóttur.

Fjarskiptastofa hélt í gær málþing undir yfirskriftinni Gögn í gíslingu. Einn þeirra sem þar talaði er Guðmundur Arnar Sigmundsson, sviðsstjóri netöryggissveitarinnar CERT-IS, en hann fjallaði um sögu og þróun netárása þar sem gögn eru tekin í gíslingu. Við ræðum við Valgerði Árnadóttur, formann Samtaka grænkera á Íslandi, því það er ekki bara Allraheilagramessa í dag heldur líka alþjóðlegi vegandagurinn. Vísindaspjall með Eddu Olgudóttur.

Við fjöllum um nýjar rannsóknir á bólusetningum á Íslandi. Íris Kristinsdóttir læknir varði á dögunum doktorsritgerð þar sem þrjár rannsóknir lágu til grundvallar. Á hagkvæmni og ávinningi bólusetninga gegn rótaveiru, útbreiðslu og bólusetningum gegn meningókokkum og bólusetningum barnshafandi kvenna gegn inflúensu. Íris segir okkur frá þessum rannsóknum og með henni er Valtýr Stefánsson Thors, barnasmitsjúkdómalæknir og lektor, sem var leiðbeinandi Írisar. Þriðja vaktin hefur verið mikið milli tannanna á fólki í framhaldi af Kvennaverkfallinu í síðustu viku. Talað er um fyrstu vaktina, aðra vaktina, þriðju og jafnvel fjórðu. Hvernig birtist þessi þriðja vakt? Hvaða áhrif hefur hún á þann sem ber hitann og þungann af henni og hvernig má deila henni jafnar á heimilismeðlimi? Alma Dóra Ríkarðsdóttir, telur að hægt sé að útvista þriðju vaktinni til tækninnar, í það minnsta að einhverju leyti og hefur ásamt fleiri konum hannað app til þess. Svo kemur Anna Sigríður Þráinsdóttir málfarsráðunautur til okkar í málfarsspjall. Hún fjallar um hugtakið feðraveldi.

Við fjöllum um nýjar rannsóknir á bólusetningum á Íslandi. Íris Kristinsdóttir læknir varði á dögunum doktorsritgerð þar sem þrjár rannsóknir lágu til grundvallar. Á hagkvæmni og ávinningi bólusetninga gegn rótaveiru, útbreiðslu og bólusetningum gegn meningókokkum og bólusetningum barnshafandi kvenna gegn inflúensu. Íris segir okkur frá þessum rannsóknum og með henni er Valtýr Stefánsson Thors, barnasmitsjúkdómalæknir og lektor, sem var leiðbeinandi Írisar. Þriðja vaktin hefur verið mikið milli tannanna á fólki í framhaldi af Kvennaverkfallinu í síðustu viku. Talað er um fyrstu vaktina, aðra vaktina, þriðju og jafnvel fjórðu. Hvernig birtist þessi þriðja vakt? Hvaða áhrif hefur hún á þann sem ber hitann og þungann af henni og hvernig má deila henni jafnar á heimilismeðlimi? Alma Dóra Ríkarðsdóttir, telur að hægt sé að útvista þriðju vaktinni til tækninnar, í það minnsta að einhverju leyti og hefur ásamt fleiri konum hannað app til þess. Svo kemur Anna Sigríður Þráinsdóttir málfarsráðunautur til okkar í málfarsspjall. Hún fjallar um hugtakið feðraveldi.

Hvað geta verslanir gert til að minnka matarsóun? Fer mikið til spillis - við förum í hálfgerða eftirlitsferð í verslun Bónus við Skútuvog í Reykjavík og hittum þar Baldur Ólafsson, markaðsstjóra. Á tímum seinni heimsstyrjaldarinnar hafðist fjöldi breskra og bandarískra hermanna við í Eyjafirði og ótal munir og minjar frá þessum tíma grafnir í jörðu. Brynjar Karl Óttarsson, sagnfræðingur, kennari og grúskari tilheyrir hópi fólks sem grefur þessa hluti upp, gúgglar þá og skoðar. Brynjar sagði okkur frá ýmsum munum á föstudag og nú ætlum við að heyra seinni hluta þess viðtals, þar sem meðal annars er fjallað um muni sem fundist hafa á Hrafnagili þar sem var stór herspítali; til dæmis naglabandaolíu, varalit og bollastell. Við heimsækjum líka Þjóðskjalasafn Íslands eins og svo oft á mánudögum. Að þessu sinni ætlum við að skoða bréfaskipti frá þriðja og fjórða áratug síðustu aldar vegna styttunnar af Leifi Eiríkssyni heppna. Indriði Svavar Sigurðsson, skjalavörður ætlar að sýna okkur bréfin og rekja fyrir okkur söguna.

Hvað geta verslanir gert til að minnka matarsóun? Fer mikið til spillis - við förum í hálfgerða eftirlitsferð í verslun Bónus við Skútuvog í Reykjavík og hittum þar Baldur Ólafsson, markaðsstjóra. Á tímum seinni heimsstyrjaldarinnar hafðist fjöldi breskra og bandarískra hermanna við í Eyjafirði og ótal munir og minjar frá þessum tíma grafnir í jörðu. Brynjar Karl Óttarsson, sagnfræðingur, kennari og grúskari tilheyrir hópi fólks sem grefur þessa hluti upp, gúgglar þá og skoðar. Brynjar sagði okkur frá ýmsum munum á föstudag og nú ætlum við að heyra seinni hluta þess viðtals, þar sem meðal annars er fjallað um muni sem fundist hafa á Hrafnagili þar sem var stór herspítali; til dæmis naglabandaolíu, varalit og bollastell. Við heimsækjum líka Þjóðskjalasafn Íslands eins og svo oft á mánudögum. Að þessu sinni ætlum við að skoða bréfaskipti frá þriðja og fjórða áratug síðustu aldar vegna styttunnar af Leifi Eiríkssyni heppna. Indriði Svavar Sigurðsson, skjalavörður ætlar að sýna okkur bréfin og rekja fyrir okkur söguna.

Á tímum seinni heimsstyrjaldarinnar hafðist fjöldi breskra og bandarískra hermanna við í Eyjafirði. Þar voru skotæfingasvæði, braggabyggð, flugvöllur og spítali svo dæmi séu nefnd og ótal munir og minjar frá þessum tíma grafnir í jörðu. Brynjar Karl Óttarsson, sagnfræðingur, kennari og grúskari tilheyrir hópi fólks sem grefur þessa hluti upp, gúgglar þá og skoðar og heldur úti vefsíðunni grenndargral.is. Sævar Helgi Bragason, rithöfundur með meiru, ræðir um tunglið, árekstra loftsteina við jörðina og ýmsar hamfarir. Málfarsmínúta úr smiðju Önnu Sigríðar Þráinsdóttur. Vera Illugadóttir ræðir um svín sem valda vandræðum á golfvelli í Arizona.

Á tímum seinni heimsstyrjaldarinnar hafðist fjöldi breskra og bandarískra hermanna við í Eyjafirði. Þar voru skotæfingasvæði, braggabyggð, flugvöllur og spítali svo dæmi séu nefnd og ótal munir og minjar frá þessum tíma grafnir í jörðu. Brynjar Karl Óttarsson, sagnfræðingur, kennari og grúskari tilheyrir hópi fólks sem grefur þessa hluti upp, gúgglar þá og skoðar og heldur úti vefsíðunni grenndargral.is. Sævar Helgi Bragason, rithöfundur með meiru, ræðir um tunglið, árekstra loftsteina við jörðina og ýmsar hamfarir. Málfarsmínúta úr smiðju Önnu Sigríðar Þráinsdóttur. Vera Illugadóttir ræðir um svín sem valda vandræðum á golfvelli í Arizona.

Alls konar launamunur kynjanna er staðreynd. En hvað er á bak við allar prósenturnar? Hvernig er launamunur metinn og hvernig metur samfélagið virði ólíkra starfa? Virkar jafnlaunavottun eða festir hún einfaldlega kynbundinn launamun og vanmat á störfum kvenna í sessi? Helga Björg Ragnarsdóttir framkvæmdastýra Jafnlaunastofu ræðir um þetta. Hrefna Helgadóttir, kynningarstjóri ÚTÓN, Útflutningsskrifstofu íslenskrar tónlistar, segir okkur frá svokallaðri bransaveislu sem verður haldin í aðdraganda tónlistarhátíðarinnar Iceland Airwaves sem hefst í næstu viku og ræðir þróun tónlistarbransans og útrás íslenskrar tónlistar. Umhverfispistil frá Sæunni Júlíu Sigurjónsdóttur í Ungum umhverfissinnum, hún fjallar um eldisáform í Seyðisfirði.

Alls konar launamunur kynjanna er staðreynd. En hvað er á bak við allar prósenturnar? Hvernig er launamunur metinn og hvernig metur samfélagið virði ólíkra starfa? Virkar jafnlaunavottun eða festir hún einfaldlega kynbundinn launamun og vanmat á störfum kvenna í sessi? Helga Björg Ragnarsdóttir framkvæmdastýra Jafnlaunastofu ræðir um þetta. Hrefna Helgadóttir, kynningarstjóri ÚTÓN, Útflutningsskrifstofu íslenskrar tónlistar, segir okkur frá svokallaðri bransaveislu sem verður haldin í aðdraganda tónlistarhátíðarinnar Iceland Airwaves sem hefst í næstu viku og ræðir þróun tónlistarbransans og útrás íslenskrar tónlistar. Umhverfispistil frá Sæunni Júlíu Sigurjónsdóttur í Ungum umhverfissinnum, hún fjallar um eldisáform í Seyðisfirði.

Helmingur landsmanna telur að íslenskt samfélag þurfi að nýta sem flesta virkjunarkosti en ekki hvaða kosti sem er og ekki í hvaða tilgangi sem er. Þetta er niðurstaða nýrrar könnunar Félagsvísindastofnunar þar sem aðaláherslan var á vindorkuver og alveg skýrt að fólk vill fáa stóra vindorkugarða í stað margra lítilla - ef það vill virkja vindinn yfirleitt. Við ræðum við Kjartan Ólafsson, félagsfræðing hjá stofnuninni, um könnunina. Nýtt hafrannsóknaskip er nú í smíðum í Vigo á Spáni. Nýja skipið, sem mun heita Þórunn Þórðardóttir, tekur við af elsta skipi stofnunarinnar; Bjarna Sæmundssyni. Við heimsækjum Bjarna í Hafnarfjarðarhöfn í Samfélaginu í dag og ræðum við forstjóra Hafrannsóknastofnunar, Þorstein Sigurðsson um þau Þórunni og Bjarna. Málfarsmínútan verður á sínum stað í umsjón Önnu Sigríðar Þráinsdóttur. Edda Olgudóttir kemur svo til okkar í vísindaspjall. Hún ætlar að velta fyrir sér ræktun á líffærum.

Helmingur landsmanna telur að íslenskt samfélag þurfi að nýta sem flesta virkjunarkosti en ekki hvaða kosti sem er og ekki í hvaða tilgangi sem er. Þetta er niðurstaða nýrrar könnunar Félagsvísindastofnunar þar sem aðaláherslan var á vindorkuver og alveg skýrt að fólk vill fáa stóra vindorkugarða í stað margra lítilla - ef það vill virkja vindinn yfirleitt. Við ræðum við Kjartan Ólafsson, félagsfræðing hjá stofnuninni, um könnunina. Nýtt hafrannsóknaskip er nú í smíðum í Vigo á Spáni. Nýja skipið, sem mun heita Þórunn Þórðardóttir, tekur við af elsta skipi stofnunarinnar; Bjarna Sæmundssyni. Við heimsækjum Bjarna í Hafnarfjarðarhöfn í Samfélaginu í dag og ræðum við forstjóra Hafrannsóknastofnunar, Þorstein Sigurðsson um þau Þórunni og Bjarna. Málfarsmínútan verður á sínum stað í umsjón Önnu Sigríðar Þráinsdóttur. Edda Olgudóttir kemur svo til okkar í vísindaspjall. Hún ætlar að velta fyrir sér ræktun á líffærum.

Það hefur ekki farið framhjá mörgum að konur og kvár leggja niður störf í dag. Tugir samtaka kvenna, hinsegin fólks og launafólks standa að verkfallinu. Þar á meðal eru Stígamót og fyrir hönd þeirra er Drífa Snædal í framkvæmdastjórn Kvennaverkfallsins. Við hringdum í Drífu sem var að gera sig klára fyrir stóran útifund við Arnarhól. Kynbundinn launamunur verður þar í forgrunni og ólaunuð störf kvenna, en einnig baráttan gegn kynbundnu ofbeldi. Við hringjum líka langlínusímtal til Himalaya-fjallanna. Þar er Tómas Guðbjartsson skurðlæknir að venjast loftinu í nærri fimm þúsund metra hæð áður en hann heldur á tind fjallsins Imja Tse. Hann segir okkur frá því og læknastörfum í 5000 metra hæð. Við fáum svo pistil frá Páli Líndal umhverfisálfræðingi.

Það hefur ekki farið framhjá mörgum að konur og kvár leggja niður störf í dag. Tugir samtaka kvenna, hinsegin fólks og launafólks standa að verkfallinu. Þar á meðal eru Stígamót og fyrir hönd þeirra er Drífa Snædal í framkvæmdastjórn Kvennaverkfallsins. Við hringdum í Drífu sem var að gera sig klára fyrir stóran útifund við Arnarhól. Kynbundinn launamunur verður þar í forgrunni og ólaunuð störf kvenna, en einnig baráttan gegn kynbundnu ofbeldi. Við hringjum líka langlínusímtal til Himalaya-fjallanna. Þar er Tómas Guðbjartsson skurðlæknir að venjast loftinu í nærri fimm þúsund metra hæð áður en hann heldur á tind fjallsins Imja Tse. Hann segir okkur frá því og læknastörfum í 5000 metra hæð. Við fáum svo pistil frá Páli Líndal umhverfisálfræðingi.

Samfélagið verður áfram með hugann við kvennaverkfallið og áhrif þess á Samfélagið og lykilstarfsemi. Við ræðum við bæjarstjóra, framkvæmdastjóra hjúkrunar á Landspítalanum, formann Flugfreyjufélagsins og mannauðsstjóra Ísavía. Hafró og Matís hafa undanfarið staðið í ströngu við að erfðagreina meinta strokulaxa, magnið er svona á við tvær þrjár meðalfrystikistur, og þau eru rúmlega hálfnuð með verkið. Þetta eru tímafrekar rannsóknir sem vonandi segja okkur ýmislegt. Við ræðum þessa vinnu, áhættu af fiskeldi og visst landnámseðli laxa við Guðna Guðbergsson, sviðsstjóra ferskvatnssviðs hjá Hafrannsóknastofnun. Málfarsmínúta. Helga Lára Þorsteinsdóttir, safnstjóri RÚV. Rifjar upp dagskrá fyrsta Kvennafrídagsins en dagskráin var metnaðarfull og henni var útvarpað á þessum degi fyrir 48 árum.

Samfélagið verður áfram með hugann við kvennaverkfallið og áhrif þess á Samfélagið og lykilstarfsemi. Við ræðum við bæjarstjóra, framkvæmdastjóra hjúkrunar á Landspítalanum, formann Flugfreyjufélagsins og mannauðsstjóra Ísavía. Hafró og Matís hafa undanfarið staðið í ströngu við að erfðagreina meinta strokulaxa, magnið er svona á við tvær þrjár meðalfrystikistur, og þau eru rúmlega hálfnuð með verkið. Þetta eru tímafrekar rannsóknir sem vonandi segja okkur ýmislegt. Við ræðum þessa vinnu, áhættu af fiskeldi og visst landnámseðli laxa við Guðna Guðbergsson, sviðsstjóra ferskvatnssviðs hjá Hafrannsóknastofnun. Málfarsmínúta. Helga Lára Þorsteinsdóttir, safnstjóri RÚV. Rifjar upp dagskrá fyrsta Kvennafrídagsins en dagskráin var metnaðarfull og henni var útvarpað á þessum degi fyrir 48 árum.

Við bregðum okkur í tímavél, rifjum upp Kvennafrídaginn árið 1975 og ræðum við tvær konur sem eiga ljóslifandi minningar frá þessum degi. Önnur var í vinnubúðum uppi í sveit, hin stóð á sviðinu á Lækjartorgi. Ferðasumarið 2023. Ferðamálastofa tók saman ýmis gögn og upplýsingar sem tengjast komu og veru erlendra ferðamanna hér á landi. Oddný Þóra Óladóttir sérfræðingur hjá Ferðamálastofu er með þessar tölur í kollinum. Sindraskel er ný og hugsanlega ágeng tegund við Ísland, eins og hnífur í laginu. Sindri Gíslason líffræðingur og forstöðumaður Náttúrustofu Suðvesturlands mætir til okkar með skel til að sýna okkur og segja frá.

Við bregðum okkur í tímavél, rifjum upp Kvennafrídaginn árið 1975 og ræðum við tvær konur sem eiga ljóslifandi minningar frá þessum degi. Önnur var í vinnubúðum uppi í sveit, hin stóð á sviðinu á Lækjartorgi. Ferðasumarið 2023. Ferðamálastofa tók saman ýmis gögn og upplýsingar sem tengjast komu og veru erlendra ferðamanna hér á landi. Oddný Þóra Óladóttir sérfræðingur hjá Ferðamálastofu er með þessar tölur í kollinum. Sindraskel er ný og hugsanlega ágeng tegund við Ísland, eins og hnífur í laginu. Sindri Gíslason líffræðingur og forstöðumaður Náttúrustofu Suðvesturlands mætir til okkar með skel til að sýna okkur og segja frá.

Fyrirtækið Snjallgögn ehf. hefur búið til hugbúnað sem nýtir gervigreind með aðstæðuvitund, eins og það er kallað, þar sem upplýsingar um atburði, veður, komur skemmtiferðaskipa og fleira eru nýttar til að bæta söluspár og bregðast við ytri aðstæðum - sem geta verið óvæntar. Stefán Baxter framkvæmdastjóri Snjallgagna segir okkur meira. Guðlaugur Þór Þórðarson, umhverfis- orku og loftslagsráðherra, telur að lausnanna við loftslagsvandanum sé að leita í fortíðinni. Við fengum hans viðbrögð við skýrslu Vísindanefndar um áhrif loftslagsbreytinga á Íslandi og ræðum einnig við Ölmu Möller, landlækni um viðbrögð heilbrigðiskerfisins. Aðalbjörg Jóhanna Bárudóttir, félagsráðgjafi hjá Reykjavíkurborg, segir að borgin hafi fylgt sumum þeirra sem lentu í brunanum á Bræðraborgarstíg eftir í mörg ár. Borgin á erfitt með að aðstoða fólk sem missir allt sitt í bruna í iðnaðarhúsnæði við að finna langtímahúsnæði - oftast fer það aftur iðnaðarhúsnæði.

Fyrirtækið Snjallgögn ehf. hefur búið til hugbúnað sem nýtir gervigreind með aðstæðuvitund, eins og það er kallað, þar sem upplýsingar um atburði, veður, komur skemmtiferðaskipa og fleira eru nýttar til að bæta söluspár og bregðast við ytri aðstæðum - sem geta verið óvæntar. Stefán Baxter framkvæmdastjóri Snjallgagna segir okkur meira. Guðlaugur Þór Þórðarson, umhverfis- orku og loftslagsráðherra, telur að lausnanna við loftslagsvandanum sé að leita í fortíðinni. Við fengum hans viðbrögð við skýrslu Vísindanefndar um áhrif loftslagsbreytinga á Íslandi og ræðum einnig við Ölmu Möller, landlækni um viðbrögð heilbrigðiskerfisins. Aðalbjörg Jóhanna Bárudóttir, félagsráðgjafi hjá Reykjavíkurborg, segir að borgin hafi fylgt sumum þeirra sem lentu í brunanum á Bræðraborgarstíg eftir í mörg ár. Borgin á erfitt með að aðstoða fólk sem missir allt sitt í bruna í iðnaðarhúsnæði við að finna langtímahúsnæði - oftast fer það aftur iðnaðarhúsnæði.

Í morgun kom út fjórða skýrsla Vísindanefndar um loftslagsbreytingar. Þar segir meðal annars að skýrslan staðfesti, svo ekki verður um villst, að loftslagsbreytingar séu byrjaðar að breyta náttúrufari og lífsskilyrðum fólks á Íslandi með vaxandi áskorunum fyrir efnahag, samfélag og náttúru. Það þurfi umbyltingu í lífsháttum og umgengni við náttúruna í hér á landi og draga þurfi úr losun eins hratt og unnt er. Við ætlum að ræða við tvo höfunda þessarar skýrslu; Önnu Huldu Ólafsdóttur og Gígju Gunnarsdóttur. Á mánudag lést maður í eldsvoða á Funahöfða 7, við kynnum okkur fortíð þessa atvinnuhúsnæðis þar sem lengi hefur verið herbergjaleiga og heyrum í Aðalheiði Jónsdóttur, verkefnastjóra neyðarvarna hjá Rauða krossinum, um sálrænan stuðning við fólk sem lendir í svona áfalli. Edda Olgudóttir ræðir nýjar rannsóknir á meðferð við heyrnarskerðingu í vísindaspjalli.

Í morgun kom út fjórða skýrsla Vísindanefndar um loftslagsbreytingar. Þar segir meðal annars að skýrslan staðfesti, svo ekki verður um villst, að loftslagsbreytingar séu byrjaðar að breyta náttúrufari og lífsskilyrðum fólks á Íslandi með vaxandi áskorunum fyrir efnahag, samfélag og náttúru. Það þurfi umbyltingu í lífsháttum og umgengni við náttúruna í hér á landi og draga þurfi úr losun eins hratt og unnt er. Við ætlum að ræða við tvo höfunda þessarar skýrslu; Önnu Huldu Ólafsdóttur og Gígju Gunnarsdóttur. Á mánudag lést maður í eldsvoða á Funahöfða 7, við kynnum okkur fortíð þessa atvinnuhúsnæðis þar sem lengi hefur verið herbergjaleiga og heyrum í Aðalheiði Jónsdóttur, verkefnastjóra neyðarvarna hjá Rauða krossinum, um sálrænan stuðning við fólk sem lendir í svona áfalli. Edda Olgudóttir ræðir nýjar rannsóknir á meðferð við heyrnarskerðingu í vísindaspjalli.

Saman gegn sóun, Úrvinnslusjóður, Sorpa og Tækniskólinn stóðu um helgina fyrir svokölluðu tækjaþoni þar sem nokkur teymi öttu kappi og reyndu að finna leiðir til að nýta raftæki betur - en raftækjasóun hér á landi er með því mesta sem gerist. Við ræðum við Birgittu Steingrímsdóttur og Hildi Mist Friðjónsdóttur, sérfræðinga í teymi hringrásarhagkerfis á Umhverfisstofnun um tækjaþonið og verðlaunatillöguna. Samfélagið hefur undanfarið fjallað um ópíóíðafaraldurinn, og við höldum því áfram. Í dag heyrum við í Valgerði Rúnarsdóttur, yfirlækni á Vogi. Málfarsmínúta - víla og díla. Heimsókn á Þjóðskjalasafnið.

Saman gegn sóun, Úrvinnslusjóður, Sorpa og Tækniskólinn stóðu um helgina fyrir svokölluðu tækjaþoni þar sem nokkur teymi öttu kappi og reyndu að finna leiðir til að nýta raftæki betur - en raftækjasóun hér á landi er með því mesta sem gerist. Við ræðum við Birgittu Steingrímsdóttur og Hildi Mist Friðjónsdóttur, sérfræðinga í teymi hringrásarhagkerfis á Umhverfisstofnun um tækjaþonið og verðlaunatillöguna. Samfélagið hefur undanfarið fjallað um ópíóíðafaraldurinn, og við höldum því áfram. Í dag heyrum við í Valgerði Rúnarsdóttur, yfirlækni á Vogi. Málfarsmínúta - víla og díla. Heimsókn á Þjóðskjalasafnið.

Samfélagið sendir út frá líffræðiráðstefnu Líffræðifélagsins. Þessi stóra og fjölmenna ráðstefna fer fram annað hvert ár og er nú haldin í 11. skipti í Öskju - náttúrufræðihúsi Háskóla Íslands og húsi Íslenskrar erfðagreiningar. Á ráðstefnunni er fjallað um allt milli himins og jarðar; vísindi og sögu bjórs - drykkjarins, ekki dýrsins, mannerfðafræði og óvinsæla fugla. Ásthildur Erlingsdóttir er situr í stjórn líffræðifélagsins og er í hópi þeirra sem skipuleggja ráðstefnuna. Við ræðum við hana um erindin á ráðstefnunni, veggspjöld og stefnur og strauma í líffræðirannsóknum á Íslandi. Sigríður Sunna Ebenesersdóttir, doktor í líffræðilegri mannfræði hjá Íslenskri Erfðagreiningu, er ein öndvegisfyrirlesaranna á ráðstefnunni í ár, hún hefur verið að rannsaka genamengi hópa sem byggt hafa norðurslóðir síðustu árþúsundin. Rannsóknir hennar hafa meðal annars varpað nýju ljósi á uppruna og einsleitni íslensku þjóðarinnar. Bjarni K. Kristjánsson frá Bjórsetri ræðir um sögu bjórsins, bjórgerðarlist og villiger, svo dæmi séu nefnd. Róbert A Stefánsson, forstöðumaður Náttúrustofu Vesturlands, ræðir við okkur um óvinsæla fugla, en níu fuglategundir er heimilt, samkvæmt villidýralögunum frá 1994, að skjóta, vegna tjóns sem þeir valda - en sumar tegundanna valda nær engu tjóni og flestir standa stofnarnir höllum fæti.

Samfélagið sendir út frá líffræðiráðstefnu Líffræðifélagsins. Þessi stóra og fjölmenna ráðstefna fer fram annað hvert ár og er nú haldin í 11. skipti í Öskju - náttúrufræðihúsi Háskóla Íslands og húsi Íslenskrar erfðagreiningar. Á ráðstefnunni er fjallað um allt milli himins og jarðar; vísindi og sögu bjórs - drykkjarins, ekki dýrsins, mannerfðafræði og óvinsæla fugla. Ásthildur Erlingsdóttir er situr í stjórn líffræðifélagsins og er í hópi þeirra sem skipuleggja ráðstefnuna. Við ræðum við hana um erindin á ráðstefnunni, veggspjöld og stefnur og strauma í líffræðirannsóknum á Íslandi. Sigríður Sunna Ebenesersdóttir, doktor í líffræðilegri mannfræði hjá Íslenskri Erfðagreiningu, er ein öndvegisfyrirlesaranna á ráðstefnunni í ár, hún hefur verið að rannsaka genamengi hópa sem byggt hafa norðurslóðir síðustu árþúsundin. Rannsóknir hennar hafa meðal annars varpað nýju ljósi á uppruna og einsleitni íslensku þjóðarinnar. Bjarni K. Kristjánsson frá Bjórsetri ræðir um sögu bjórsins, bjórgerðarlist og villiger, svo dæmi séu nefnd. Róbert A Stefánsson, forstöðumaður Náttúrustofu Vesturlands, ræðir við okkur um óvinsæla fugla, en níu fuglategundir er heimilt, samkvæmt villidýralögunum frá 1994, að skjóta, vegna tjóns sem þeir valda - en sumar tegundanna valda nær engu tjóni og flestir standa stofnarnir höllum fæti.

Fíkniefnaheimurinn er orðinn harðari og breytist hratt. Inga Hrönn Jónsdóttir þekkir þennan heim af eigin raun, hún er edrú í dag og ræðir við okkur um sína reynslu og sýn á hvað megi betur fara þegar kemur að meðferðarúrræðum, heilbrigðisþjónustu og stuðningi við fólk í neyslu - en líka um forvarnir og mikilvægi þess að hlúa vel að börnum og ungmennum. mál hafa verið í deiglunni eftir þátt Kveiks um ópíóíðafaraldurinn. Við kynnum okkur niðurstöður úttektar ASÍ á vinnumarkaðnum. Þar var sérstaklega hugað að erlendu launafólki og brotum sem það verður fyrir. Þar kemur meðal annars fram að 56% innflytjenda telja sig hafa orðið fyrir vinnumarkaðsbrotum á síðustu 12 mánuðum. Steinunn Bragadóttir hagfræðingur og Saga Kjartansdóttir verkefnastjóri vinnustaðaeftirlits ASÍ segja okkur meira. Neytendaspjall við Brynhildi Pétursdóttur um eiturefni í fatnaði.

Fíkniefnaheimurinn er orðinn harðari og breytist hratt. Inga Hrönn Jónsdóttir þekkir þennan heim af eigin raun, hún er edrú í dag og ræðir við okkur um sína reynslu og sýn á hvað megi betur fara þegar kemur að meðferðarúrræðum, heilbrigðisþjónustu og stuðningi við fólk í neyslu - en líka um forvarnir og mikilvægi þess að hlúa vel að börnum og ungmennum. mál hafa verið í deiglunni eftir þátt Kveiks um ópíóíðafaraldurinn. Við kynnum okkur niðurstöður úttektar ASÍ á vinnumarkaðnum. Þar var sérstaklega hugað að erlendu launafólki og brotum sem það verður fyrir. Þar kemur meðal annars fram að 56% innflytjenda telja sig hafa orðið fyrir vinnumarkaðsbrotum á síðustu 12 mánuðum. Steinunn Bragadóttir hagfræðingur og Saga Kjartansdóttir verkefnastjóri vinnustaðaeftirlits ASÍ segja okkur meira. Neytendaspjall við Brynhildi Pétursdóttur um eiturefni í fatnaði.

Við kynnumst starfsemi Grænna skáta, þið kannist kannski við flöskugáma þeim merktum, starfsemin er umfangsmikil, tvær móttökustöðvar, þrjátíu starfsmenn flestir með skerta starfsgetu og milljónir dósa, að sjálfsögðu - þetta er ógurlegt umstang en fer langt með að fjármagna skátastarf á Íslandi. Við ræðum við Kristinn Ólafsson, framkvæmdastjóra, Júlíus Aðalsteinsson, rekstrarstjóra og fleiri. VIð ræðum við Auði Ottesen á Selfossi. Hún er garðyrkjufræðingur og smiður og formaður samtakanna Umhverfi og vellíðan. Auður ætlar að segja okkur frá áhugaverðu verkefni sem snýr að lóðum fjölbýlishúsa. Möguleikum á matjurtaræktun við fjölbýlishús og rannsóknir sem tengjast þeim. Við heyrum eina málfarsmínútu og svo kemur Edda Olgudóttir til okkar í vísindaspjall.

Laugardalslaugin er tóm. Þar er hvorki vatn né fólk þessa dagana vegna endurbóta. Árni Jónsson er forstöðumaður laugarinnar og hann tók á móti Samfélaginu þar í morgun og sagði frá því sem þar stendur til. Og það er margt. Svo ætlum við að rifja upp viðtal sem við áttum við Bjarna Bjarnason snemma á þessu ári. Hann var þá við það að hætta störfum sem forstjóri Orkuveitu Reykjavíkur. En hann sagði okkur þá allt um gufuborinn Dofra sem var verið að gera upp. Þessa afkastamiklu og mikilvægu vinnuvél sem hefur borað ófáar holurnar í leit að heitu vatni og gufu - og þar áður olíu, eins og Bjarni segir okkur frá. Þegar við ræddum við Bjarna var borinn í skemmu í Hafnarfirði en nú eru fram­kvæmd­ir hafn­ar við að koma Gufu­born­um Dof­ra fyr­ir á nýju fræðslu-, upp­lif­un­ar- og úti­vist­ar­svæði við Elliðaár­stöð. Svo rifjum við upp 50 ára gamla upptöku úr safni RÚV með Helgu Láru Þorsteinsdóttur. Málfarsmínútan er líka á sínum stað.

Loftslagsbreytingar ógna innviðum, náttúru og mannslífum á Íslandi og við því þarf að bregðast. Stjórnvöld kynntu á dögunum tillögur að aðlögunaráætlun, Loftslagsþolið Ísland. Hlutverk sveitarfélaganna er stórt í því samhengi. Við ræðum það við Hrönn Hrafnsdóttur, sérfræðing í loftslagsmálum hjá Reykjavíkurborg. Við tölum um Sundabraut. Vegagerðin heldur þessa dagana opna kynningarfundi um þá risastóru framkvæmd. Helga Jóna Jónasdóttir verkefnisstjóri Sundabrautar hjá Vegagerðinni fer yfir áætlanir, stöðuna og framkvæmdirnar. Við heyrum málfarsmínútu frá Önnu Sigríði Þráinsdóttur og í lok þáttar ræðum við ákveðin tímamót, afmæli fyrirbæris sem komið er á unglingsaldur og rótum aðeins í sameiginlegum minningasjóði vegfarenda sem við rákumst á í grennd við Efstaleiti 1 í Reykjavík. Það eru nefnilega 15 ár frá frægu ávarpi Geirs H. Haarde sem lauk með orðunum Guð blessi Ísland.

Loftslagsbreytingar ógna innviðum, náttúru og mannslífum á Íslandi og við því þarf að bregðast. Stjórnvöld kynntu á dögunum tillögur að aðlögunaráætlun, Loftslagsþolið Ísland. Hlutverk sveitarfélaganna er stórt í því samhengi. Við ræðum það við Hrönn Hrafnsdóttur, sérfræðing í loftslagsmálum hjá Reykjavíkurborg. Við tölum um Sundabraut. Vegagerðin heldur þessa dagana opna kynningarfundi um þá risastóru framkvæmd. Helga Jóna Jónasdóttir verkefnisstjóri Sundabrautar hjá Vegagerðinni fer yfir áætlanir, stöðuna og framkvæmdirnar. Við heyrum málfarsmínútu frá Önnu Sigríði Þráinsdóttur og í lok þáttar ræðum við ákveðin tímamót, afmæli fyrirbæris sem komið er á unglingsaldur og rótum aðeins í sameiginlegum minningasjóði vegfarenda sem við rákumst á í grennd við Efstaleiti 1 í Reykjavík. Það eru nefnilega 15 ár frá frægu ávarpi Geirs H. Haarde sem lauk með orðunum Guð blessi Ísland.

Svala Jóhannesdóttir, sérfræðingur í skaðaminnkun, var meðal þeirra sem horfðu á innslag Kveiks á þriðjudaginn var, um ópíóíðafaraldurinn á Íslandi og aðstæður fólks í mikilli neyslu. Við ræðum við Svölu um stöðuna og það sem henni finnst þurfa að breytast til þess að fólk eigi séns. Við fjöllum um moltugerð og tilraunaverkefni á vegum Reykjavíkurborgar en í framleiðslueldhúsinu á Vitatorgi - þar sem meðal annars eru þjónustuíbúðir fyrir eldra fólk, er verið að framleiða moltu í sérstakri vél - en borgin er líka að framleiða moltu í stórum stíl uppi í Álfsnesi. Við ræðum við Eyjólf Einar Elíasson, matreiðslumann og forstöðumann eldhússins á Vitatorgi - og Gunnar Dofra Ólafsson, samskiptastjóra hjá Sorpu. Stefán Gíslason flytur loftslagspistil.

Svala Jóhannesdóttir, sérfræðingur í skaðaminnkun, var meðal þeirra sem horfðu á innslag Kveiks á þriðjudaginn var, um ópíóíðafaraldurinn á Íslandi og aðstæður fólks í mikilli neyslu. Við ræðum við Svölu um stöðuna og það sem henni finnst þurfa að breytast til þess að fólk eigi séns. Við fjöllum um moltugerð og tilraunaverkefni á vegum Reykjavíkurborgar en í framleiðslueldhúsinu á Vitatorgi - þar sem meðal annars eru þjónustuíbúðir fyrir eldra fólk, er verið að framleiða moltu í sérstakri vél - en borgin er líka að framleiða moltu í stórum stíl uppi í Álfsnesi. Við ræðum við Eyjólf Einar Elíasson, matreiðslumann og forstöðumann eldhússins á Vitatorgi - og Gunnar Dofra Ólafsson, samskiptastjóra hjá Sorpu. Stefán Gíslason flytur loftslagspistil.

Við tölum um bólusetningar og bóluefni. Nú hefur verið ákveðið að bjóða öllum börnum í 7. Bekk bóluefnið Gardasil sem er notað sem vörn gegn hpv veirum, sem geta meðal annars valdið krabbameinum. Áður var annað bóluefni aðeins gefið stúlkum. Kamilla Sigríður Jósefsdóttir yfirlæknir bólusetninga hjá sóttvarnalækni ætlar að útskýra þetta fyrir okkur og ræða við okkur almennt um bólusetningar barna og ungmenna. Hvernig standa verslanir sig í að koma í veg fyrir sóun? Getur verið að lausnin við rýrnandi kaupmætti heimilisins liggi í ruslagámi við næstu matvöruverslun? Við ræðum við Hlyn Steinsson, gámadýfingamann, um framboðið í gámunum - en líka um ruslahagkerfið, deilihagkerfið og sóun í víðara samhengi. Málfarsmínútan verður á sínum stað og svo kemur Edda Olgudóttir til okkar í vísindaspjall.

Við fjöllum um lyfjarannsóknir með aðstoð zebrafiska og hvernig Karl Ægir Karlsson prófessor við Háskólann í Reykjavík og félagar í 3Z ehf. eru að búa til nýja þekkingu á því sviði. Við höfum áður fjallað um rannsóknir þeirra á ADHD og lyfjum sem gagnast við því en nýverið var birt grein sem fjallar um hvernig stökkbreytingar í ákveðnu geni sem áður hefur verið sýnt fram á að leiða til ofvirkni í zebrafiskum leiði einnig til hvatvísi. Karl Ægir sest hér eftir smástund. Í menntavísindum er nú mikið fjallað um farsæld. Liður í því að auka farsæld barna er sérstök námsgrein, mannkostamenntun. Hvað felst í henni? Á skólakerfið markvisst að kenna börnum það að vera góðar manneskjur? Við ræðum við Önnu Halldórsdóttur um lokaverkefni hennar í listkennslufræðum sem ber yfirskriftina leitin að týnda tónskáldinu. Umhverfisstofnun hefur birt niðurstöður nýrra rannsókna á matarsóun á Íslandi. Þar kemur meðal annars fram að tæpur helmingur allrar matarsóunar á sér stað í frumframleiðslu matvæla en um 40% á heimilum. Jóhannes Bjarki Urbancic Tómasson sérfræðingur hjá Umhverfisstofnun segir okkur allt um þessar rannsóknir.

Við fjöllum um lyfjarannsóknir með aðstoð zebrafiska og hvernig Karl Ægir Karlsson prófessor við Háskólann í Reykjavík og félagar í 3Z ehf. eru að búa til nýja þekkingu á því sviði. Við höfum áður fjallað um rannsóknir þeirra á ADHD og lyfjum sem gagnast við því en nýverið var birt grein sem fjallar um hvernig stökkbreytingar í ákveðnu geni sem áður hefur verið sýnt fram á að leiða til ofvirkni í zebrafiskum leiði einnig til hvatvísi. Karl Ægir sest hér eftir smástund. Í menntavísindum er nú mikið fjallað um farsæld. Liður í því að auka farsæld barna er sérstök námsgrein, mannkostamenntun. Hvað felst í henni? Á skólakerfið markvisst að kenna börnum það að vera góðar manneskjur? Við ræðum við Önnu Halldórsdóttur um lokaverkefni hennar í listkennslufræðum sem ber yfirskriftina leitin að týnda tónskáldinu. Umhverfisstofnun hefur birt niðurstöður nýrra rannsókna á matarsóun á Íslandi. Þar kemur meðal annars fram að tæpur helmingur allrar matarsóunar á sér stað í frumframleiðslu matvæla en um 40% á heimilum. Jóhannes Bjarki Urbancic Tómasson sérfræðingur hjá Umhverfisstofnun segir okkur allt um þessar rannsóknir.

Líffræðilegur fjölbreytileiki á alls staðar undir högg að sækja og hnignun tegunda er bæði hröð og ógnvekjandi. Fyrir þremur árum skipaði hópur líffræðinga samráðsvettvanginn Biodice og hefur síðan unnið að því að auka skilning, rannsóknir, umræðu og aðgerðir í tengslum við líffræðilegan fjölbreytileika á Íslandi. Ragnhildur Guðmundsdóttir, sérfræðingur hjá Náttúruminjasafni ætlar að ræða við okkur um lífríkið í kringum okkur og málstofu sem fer fram RIFF kvikmyndahátíðinni á morgun. Fréttir af 14 tonna trukki sem tætti upp land í Þjórsárverum hafa vakið mikla athygli enda sláandi myndir sem við sáum af því í sjónvarpsfréttum í gær. Daníel Freyr Jónsson, sérfræðingur í náttúruverndarteymi Umhverfisstofnunar, sagði í hádegisfréttum að ferðamaðurinn hafi ekki ekið utan vegar - þarna séu slóðar. Aksturslag hans sé þó langt frá því að vera til fyrirmyndar. En hvenær er slóði slóði og hvenær eru menn utan vegar? Við ræðum nánar við Daníel á eftir. Akstur utan vega á sinni könnu Málfarsmínúta. Við bregðum okkur á Þjóðskalasafnið eins og við gerum reglulega. Að þessu sinni tekur Benedikt Eyþórsson á móti okkur í lestrarsal safnsins en hann er fagstjóri upplýsingaþjónustu. Ástandsárin og unmennaeftirlitið til umfjöllunar.

Líffræðilegur fjölbreytileiki á alls staðar undir högg að sækja og hnignun tegunda er bæði hröð og ógnvekjandi. Fyrir þremur árum skipaði hópur líffræðinga samráðsvettvanginn Biodice og hefur síðan unnið að því að auka skilning, rannsóknir, umræðu og aðgerðir í tengslum við líffræðilegan fjölbreytileika á Íslandi. Ragnhildur Guðmundsdóttir, sérfræðingur hjá Náttúruminjasafni ætlar að ræða við okkur um lífríkið í kringum okkur og málstofu sem fer fram RIFF kvikmyndahátíðinni á morgun. Fréttir af 14 tonna trukki sem tætti upp land í Þjórsárverum hafa vakið mikla athygli enda sláandi myndir sem við sáum af því í sjónvarpsfréttum í gær. Daníel Freyr Jónsson, sérfræðingur í náttúruverndarteymi Umhverfisstofnunar, sagði í hádegisfréttum að ferðamaðurinn hafi ekki ekið utan vegar - þarna séu slóðar. Aksturslag hans sé þó langt frá því að vera til fyrirmyndar. En hvenær er slóði slóði og hvenær eru menn utan vegar? Við ræðum nánar við Daníel á eftir. Akstur utan vega á sinni könnu Málfarsmínúta. Við bregðum okkur á Þjóðskalasafnið eins og við gerum reglulega. Að þessu sinni tekur Benedikt Eyþórsson á móti okkur í lestrarsal safnsins en hann er fagstjóri upplýsingaþjónustu. Ástandsárin og unmennaeftirlitið til umfjöllunar.

Við fræðumst um nýjan landnema, sæsnigil sem nýlega fannst í fjöru við innanverðan Breiðafjörð og hefur ekki fundist áður í Norður-Atlantshafi. Snigillinn er um margt sérstakur og ýmsar spurningar sem brenna á þeim Svanhildi Egilsdóttur, sérfræðingi hjá Hafrannsóknastofnun sem fyrst uppgötvaði kvikindið og Áka Jarli Lárussyni, stofnerfðafræðingi hjá sömu stofnun. Dómur yfir manni sem mun ekki sæta neinni refsingu fyrir heimilisofbeldi vakti athygli í vikunni. Maðurinn játaði brot sín en er talinn ósakhæfur þegar hann framdi þau. Hann var þó ekki dæmdur í neins konar geðræna meðferð og þolandinn gengur um með öryggishnapp. María Rún Bjarnadóttir lögfræðingur hjá ríkislögreglustjóra kemur til okkar til að ræða þennan málaflokk í aðeins víðara samhengi. Vera Illugadóttir kemur svo til okkar, eins og oft á föstudögum að vísu ekki að ræða um dýr, heldur rannsóknir sem unnið hafa til verðlauna.

Við fræðumst um nýjan landnema, sæsnigil sem nýlega fannst í fjöru við innanverðan Breiðafjörð og hefur ekki fundist áður í Norður-Atlantshafi. Snigillinn er um margt sérstakur og ýmsar spurningar sem brenna á þeim Svanhildi Egilsdóttur, sérfræðingi hjá Hafrannsóknastofnun sem fyrst uppgötvaði kvikindið og Áka Jarli Lárussyni, stofnerfðafræðingi hjá sömu stofnun. Dómur yfir manni sem mun ekki sæta neinni refsingu fyrir heimilisofbeldi vakti athygli í vikunni. Maðurinn játaði brot sín en er talinn ósakhæfur þegar hann framdi þau. Hann var þó ekki dæmdur í neins konar geðræna meðferð og þolandinn gengur um með öryggishnapp. María Rún Bjarnadóttir lögfræðingur hjá ríkislögreglustjóra kemur til okkar til að ræða þennan málaflokk í aðeins víðara samhengi. Vera Illugadóttir kemur svo til okkar, eins og oft á föstudögum að vísu ekki að ræða um dýr, heldur rannsóknir sem unnið hafa til verðlauna.

Við ætlum að ræða við einn fyrirlesaranna, Jón Gunnar Ólafsson, nýdoktor í fjölmiðlafræði frá Háskóla Íslands, um fjölmiðlun, - nánar tiltekið um helstu rannsóknir á stöðunni í upplýsingaheiminum með tilliti til lýðræðisumræðu, samfélagsmiðla, upplýsingaóreiðu og gervigreindar. Í vikunni varð gestur á ráðstefnu um hinsegin málefni fyrir grófri líkamsárás í miðborg Reykjavíkur. Málið er rannsakað sem hugsanlegur hatursglæpur. Við ræðum við Álf Birki Bjarnason, formann samtakanna 78 um þetta atvik og aukna andúð á hinsegin fólki í samfélaginu og hvernig hún birtist. Ljúkum svo þættinum á því að bregða okkur á málstofu um eldra fólk og loftslagsmál á Norðurlöndunum, en þar eru staddir aðgerðasinnar úr hópi eldri borgara sem hafa tengslanet, tíma og þekkingu og vilja leggja unga fólkinu lið í baráttunni fyrir aðgerðum í loftslagsmálum.

Við ætlum að ræða við einn fyrirlesaranna, Jón Gunnar Ólafsson, nýdoktor í fjölmiðlafræði frá Háskóla Íslands, um fjölmiðlun, - nánar tiltekið um helstu rannsóknir á stöðunni í upplýsingaheiminum með tilliti til lýðræðisumræðu, samfélagsmiðla, upplýsingaóreiðu og gervigreindar. Í vikunni varð gestur á ráðstefnu um hinsegin málefni fyrir grófri líkamsárás í miðborg Reykjavíkur. Málið er rannsakað sem hugsanlegur hatursglæpur. Við ræðum við Álf Birki Bjarnason, formann samtakanna 78 um þetta atvik og aukna andúð á hinsegin fólki í samfélaginu og hvernig hún birtist. Ljúkum svo þættinum á því að bregða okkur á málstofu um eldra fólk og loftslagsmál á Norðurlöndunum, en þar eru staddir aðgerðasinnar úr hópi eldri borgara sem hafa tengslanet, tíma og þekkingu og vilja leggja unga fólkinu lið í baráttunni fyrir aðgerðum í loftslagsmálum.

Hvað er vistkjöt og hvernig tengist íslenskt líftæknifyrirtæki framleiðslu á slíku kjöti? Við komumst að því í þætti dagsins þegar Berglind Rán Ólafsdóttir forstýra ORF líftækni kemur til okkar. Vel þess virði að sperra eyrun og hlusta á það. Við heimsækjum svo færni- og hermisetur í Eirbergi, þar sem kennsla fer fram í hjúkrunar- og ljósmóðurfræði. Við skoðum aðstöðuna hátt og lágt, fáum að taka púlsinn á sýndarsjúklingi og forvitnast um það sem er framundan. Og það er margt. Við fáum málfarsmínútu frá Önnu Sigríði Þráinsdóttur málfarsráðunauti og Edda Olgudóttir kemur til okkar í vísindaspjall.

Hvað er vistkjöt og hvernig tengist íslenskt líftæknifyrirtæki framleiðslu á slíku kjöti? Við komumst að því í þætti dagsins þegar Berglind Rán Ólafsdóttir forstýra ORF líftækni kemur til okkar. Vel þess virði að sperra eyrun og hlusta á það. Við heimsækjum svo færni- og hermisetur í Eirbergi, þar sem kennsla fer fram í hjúkrunar- og ljósmóðurfræði. Við skoðum aðstöðuna hátt og lágt, fáum að taka púlsinn á sýndarsjúklingi og forvitnast um það sem er framundan. Og það er margt. Við fáum málfarsmínútu frá Önnu Sigríði Þráinsdóttur málfarsráðunauti og Edda Olgudóttir kemur til okkar í vísindaspjall.

Við kynnum okkur foreldramiðaða hugræna atferlismeðferð þar sem foreldrum barna með kvíðaröskun eru kenndar aðferðir til að hjálpa börnum sínum að ná tökum á kvíða. Heilsugæslan og Háskólinn í Reykjavík vinna nú að því að koma á fót slíkri þjónustu yfir netið, með stuðningi frá heilbrigðisráðuneytinu. Tölum við Brynjar Halldórsson dósent í sálfræði og Önnu Sigríði Íslind dósent í tölvunarfræði. Bæði frá Háskólanum í Reykjavík. Hver eru vandamál umhverfismenntunar og hvaða lausnir eru í boði? Unnur Björnsdóttir kafaði ofan í þetta í lokaverkefni sínu í listkennslufræði og byggði á landsfundi sem samtökin Ungir umhverfissinnar héldu og buðu öllum framhaldsskólanemum landsins á - út úr því komu ýmsir umræðupunktar og ljóst að unga fólkið vill vera haft meira með í ráðum. Við fáum svo pistil í lok þáttar frá Páli Líndal umhverfissálfræðingi.

Við kynnum okkur foreldramiðaða hugræna atferlismeðferð þar sem foreldrum barna með kvíðaröskun eru kenndar aðferðir til að hjálpa börnum sínum að ná tökum á kvíða. Heilsugæslan og Háskólinn í Reykjavík vinna nú að því að koma á fót slíkri þjónustu yfir netið, með stuðningi frá heilbrigðisráðuneytinu. Tölum við Brynjar Halldórsson dósent í sálfræði og Önnu Sigríði Íslind dósent í tölvunarfræði. Bæði frá Háskólanum í Reykjavík. Hver eru vandamál umhverfismenntunar og hvaða lausnir eru í boði? Unnur Björnsdóttir kafaði ofan í þetta í lokaverkefni sínu í listkennslufræði og byggði á landsfundi sem samtökin Ungir umhverfissinnar héldu og buðu öllum framhaldsskólanemum landsins á - út úr því komu ýmsir umræðupunktar og ljóst að unga fólkið vill vera haft meira með í ráðum. Við fáum svo pistil í lok þáttar frá Páli Líndal umhverfissálfræðingi.

Við tölum um rjúpuna í þætti dagsins. Staða rjúpnastofnsins hefur ekki verið góð undanfarin ár. Í sumar var viðkoma rjúpu mæld um allt land og ungar taldir. Niðurstaðan bendir til þess að ástand stofnsins sé síst að batna. Við ætlum að ræða þetta við Ólaf Karl Nielsen fuglafræðing hjá Náttúrufræðistofnun Íslands. Frá árinu 2017 hafa bankarnir rekið sameiginlegt seðlaver á háleynilegum stað á höfuðborgarsvæðinu. Þar er höndlað með háar fjárhæðir, tekið við peningum, þeir taldir og svo sendir aftur út í hringrásina. Við fengum að skoða starfsemina og ræddum við Ragnhildi Geirsdóttur forstjóra reiknistofu bankanna, Eystein Jónsson sem er yfir seðlaveri og fleiri starfsmenn. Málfarsmínútan er á sínum stað og við fáum heimsókn úr safni RÚV. Það er Helga Lára Þorsteinsdóttir safnstjóri sem rifjar upp spennandi upptökur úr safninu.

Við tölum um rjúpuna í þætti dagsins. Staða rjúpnastofnsins hefur ekki verið góð undanfarin ár. Í sumar var viðkoma rjúpu mæld um allt land og ungar taldir. Niðurstaðan bendir til þess að ástand stofnsins sé síst að batna. Við ætlum að ræða þetta við Ólaf Karl Nielsen fuglafræðing hjá Náttúrufræðistofnun Íslands. Frá árinu 2017 hafa bankarnir rekið sameiginlegt seðlaver á háleynilegum stað á höfuðborgarsvæðinu. Þar er höndlað með háar fjárhæðir, tekið við peningum, þeir taldir og svo sendir aftur út í hringrásina. Við fengum að skoða starfsemina og ræddum við Ragnhildi Geirsdóttur forstjóra reiknistofu bankanna, Eystein Jónsson sem er yfir seðlaveri og fleiri starfsmenn. Málfarsmínútan er á sínum stað og við fáum heimsókn úr safni RÚV. Það er Helga Lára Þorsteinsdóttir safnstjóri sem rifjar upp spennandi upptökur úr safninu.

Við förum á fund hjá Mustang-klúbbi Íslands, kynnumst fólki sem brennur fyrir bíla, sem brenna miklu eldsneyti og hafa hátt. Hvað er það við Mustanginn sem vekur svona mikla aðdáun? Getur verið að skólakerfið brjóti sum börn niður í stað þess að byggja þau upp? Íris Friðmey Sturludóttir kynnti á dögunum lokaverkefni sitt í meistaranámi í listkennslufræði við Listaháskóla Íslands. Hún var eitt þeirra barna sem fann sig ekki í grunnskólakerfinu og vill að börn hafi meira um það að segja hvað þau læra og hvenær. Edda Olgudóttir kemur í Vísindaspjall og ræðir um ónæmismeðferð gegn heilaæxlum.

Við förum á fund hjá Mustang-klúbbi Íslands, kynnumst fólki sem brennur fyrir bíla, sem brenna miklu eldsneyti og hafa hátt. Hvað er það við Mustanginn sem vekur svona mikla aðdáun? Getur verið að skólakerfið brjóti sum börn niður í stað þess að byggja þau upp? Íris Friðmey Sturludóttir kynnti á dögunum lokaverkefni sitt í meistaranámi í listkennslufræði við Listaháskóla Íslands. Hún var eitt þeirra barna sem fann sig ekki í grunnskólakerfinu og vill að börn hafi meira um það að segja hvað þau læra og hvenær. Edda Olgudóttir kemur í Vísindaspjall og ræðir um ónæmismeðferð gegn heilaæxlum.

Samíska og fleiri minnihlutatungumál eru í brennidepli á ráðstefnu sem nú stendur yfir í Hveragerði. Eydís Inga Valsdóttir verkefnastjóri Nordplus á Íslandi veit meira um málið. Við fjöllum um reiðufé og hvort það borgi sig að nota seðla í dag, þetta er seinni hluti af viðtali við Gunnar Jakobsson, seðlabankastjóra. Anna Sigríður Þráinsdóttir kemur svo til okkar í málfarsspjall um nýyrði og tökuorð.

Samíska og fleiri minnihlutatungumál eru í brennidepli á ráðstefnu sem nú stendur yfir í Hveragerði. Eydís Inga Valsdóttir verkefnastjóri Nordplus á Íslandi veit meira um málið. Við fjöllum um reiðufé og hvort það borgi sig að nota seðla í dag, þetta er seinni hluti af viðtali við Gunnar Jakobsson, seðlabankastjóra. Anna Sigríður Þráinsdóttir kemur svo til okkar í málfarsspjall um nýyrði og tökuorð.

Frisbígolfvöllur, hundagerði, vatnsrennibraut, nú eða endurbætur á körfuboltavellinum í hverfinu. Í gegnum verkefnið hverfið mitt geta íbúar Reykjavíkur haft áhrif á nærumhverfi sitt og kosið framkvæmdir sem þeir vilja að borgin ráðist í. 450 milljónum króna er skipt milli hverfa og svo er kosið og vinsælasta verkefninu væntanlega hrint í framkvæmd. Eiríkur Búi Halldórsson, stýrir þessu verkefni og segir okkur frá því. Undanþágulyf eru miklu algengari hér en annars staðar á Norðurlöndunum - og ekki vegna lyfjaskorts. Um þetta er fjallað í nýjasta tímariti Læknablaðsins. Anna Bryndís Blöndal, lyfjafræðingur ræðir þetta við okkur. Svo lítum við í nokkra kassa á Þjóðskjalasafninu með Hansi Hreinssyni, skjalaverði. Kassarnir eru að þessu sinni úr einkaskjalasafni Tryggva Gunnarssonar, fyrrum alþingismanns, bónda og bankastjóra og ýmislegt sem kemur upp úr krafsinu, meðal annars pípureykjandi apar og nítjándualdardrama af bestu gerð.

Frisbígolfvöllur, hundagerði, vatnsrennibraut, nú eða endurbætur á körfuboltavellinum í hverfinu. Í gegnum verkefnið hverfið mitt geta íbúar Reykjavíkur haft áhrif á nærumhverfi sitt og kosið framkvæmdir sem þeir vilja að borgin ráðist í. 450 milljónum króna er skipt milli hverfa og svo er kosið og vinsælasta verkefninu væntanlega hrint í framkvæmd. Eiríkur Búi Halldórsson, stýrir þessu verkefni og segir okkur frá því. Undanþágulyf eru miklu algengari hér en annars staðar á Norðurlöndunum - og ekki vegna lyfjaskorts. Um þetta er fjallað í nýjasta tímariti Læknablaðsins. Anna Bryndís Blöndal, lyfjafræðingur ræðir þetta við okkur. Svo lítum við í nokkra kassa á Þjóðskjalasafninu með Hansi Hreinssyni, skjalaverði. Kassarnir eru að þessu sinni úr einkaskjalasafni Tryggva Gunnarssonar, fyrrum alþingismanns, bónda og bankastjóra og ýmislegt sem kemur upp úr krafsinu, meðal annars pípureykjandi apar og nítjándualdardrama af bestu gerð.

Við byrjum þáttinn á því að spjalla við Birtu Árdal Bergsveinsdóttur, hún hefur búið í Marokkó í um áratug, er hluti af samfélaginu þar og hún og fjölskylda hennar leggja nú allt kapp á að koma fólkinu sem missti allt sitt í jarðskjálftanum fyrir viku til hjálpar. Sólheimasafn er stundum kallað litla vinalega safnið og þar hafa grænar áherslur lengi ráðið ríkjum. Við förum á skrautmunaskiptimarkað á safninu og ræðum við Guðríði Sigurbjörnsdóttur, deildarstjóra Borgarbókasafnsins í Sólheimum, um ýmislegt fleira sem þar er á döfinni. Málfarsmínúta úr smiðju Önnu Sigríðar Þráinsdóttur, málfarsráðunauts. Neytendaspjall. PFAS efni eru skaðleg og að finna víða, svo sem í ýmsum gerðum af pönnum, tannþræði, regnfötum og matvælaumbúðum. Brynhildur Pétursdóttir frá Neytendasamtökunum ræddi við við okkur um þau.

Við byrjum þáttinn á því að spjalla við Birtu Árdal Bergsveinsdóttur, hún hefur búið í Marokkó í um áratug, er hluti af samfélaginu þar og hún og fjölskylda hennar leggja nú allt kapp á að koma fólkinu sem missti allt sitt í jarðskjálftanum fyrir viku til hjálpar. Sólheimasafn er stundum kallað litla vinalega safnið og þar hafa grænar áherslur lengi ráðið ríkjum. Við förum á skrautmunaskiptimarkað á safninu og ræðum við Guðríði Sigurbjörnsdóttur, deildarstjóra Borgarbókasafnsins í Sólheimum, um ýmislegt fleira sem þar er á döfinni. Málfarsmínúta úr smiðju Önnu Sigríðar Þráinsdóttur, málfarsráðunauts. Neytendaspjall. PFAS efni eru skaðleg og að finna víða, svo sem í ýmsum gerðum af pönnum, tannþræði, regnfötum og matvælaumbúðum. Brynhildur Pétursdóttir frá Neytendasamtökunum ræddi við við okkur um þau.

Umhverfisstofnun er að fara af stað með átaksverkefni sem snýr að menguðum jarðvegi. Fólk sem veit af svæðum þar sem úrgangur var brenndur eða olíu hellt niður er beðið að láta stofnunina vita. Kristín Kröyer, sérfræðingur í teymi mengunareftirlits hjá Umhverfisstofnun ræðir þetta verkefni við okkur. Sigríður Dóra Magnúsdóttir var í gær skipuð nýr forstjóri Heilsugæslu höfuðborgarsvæðisins. Við ætlum að ræða við hana um hennar sýn á þróun heilsugæslunnar til framtíðar og hvernig hún sér fyrir sér að taka á manneklu og öðrum vandamálum sem hafa plagað stofnunina. Við hringjum í Sævar Helga Bragason, stjörnufræðikennara sem segir okkur frá vígahnetti sem hann sá við Raufarhöfn í vikunni. Stefán Gíslason flytur okkur umhverfispistil á lögfræðilegum nótum. Loftslagsmálaferli eru umfjöllunarefni dagsins og einkum væntanleg fyrirtaka Mannréttindadómstóls Evrópu á máli portúgalskra ungmenna sem hafa stefnt fjölda ríkja fyrir að standa ekki við loforð sín í loftslagsmálum.

Umhverfisstofnun er að fara af stað með átaksverkefni sem snýr að menguðum jarðvegi. Fólk sem veit af svæðum þar sem úrgangur var brenndur eða olíu hellt niður er beðið að láta stofnunina vita. Kristín Kröyer, sérfræðingur í teymi mengunareftirlits hjá Umhverfisstofnun ræðir þetta verkefni við okkur. Sigríður Dóra Magnúsdóttir var í gær skipuð nýr forstjóri Heilsugæslu höfuðborgarsvæðisins. Við ætlum að ræða við hana um hennar sýn á þróun heilsugæslunnar til framtíðar og hvernig hún sér fyrir sér að taka á manneklu og öðrum vandamálum sem hafa plagað stofnunina. Við hringjum í Sævar Helga Bragason, stjörnufræðikennara sem segir okkur frá vígahnetti sem hann sá við Raufarhöfn í vikunni. Stefán Gíslason flytur okkur umhverfispistil á lögfræðilegum nótum. Loftslagsmálaferli eru umfjöllunarefni dagsins og einkum væntanleg fyrirtaka Mannréttindadómstóls Evrópu á máli portúgalskra ungmenna sem hafa stefnt fjölda ríkja fyrir að standa ekki við loforð sín í loftslagsmálum.

Eru seðlar og mynt á útleið? Ætti fólk að eiga reiðufé heima hjá sér? Við ræðum þetta við vegfarendur í miðbæ Reykjavíkur og Gunnar Jakobsson varaseðlabankastjóra. Í gær bárust fréttir af farþegaskipinu Ocean Explorer, sem tók niðri í Alpafirði við Austur-Grænland. Þarna eru meira 200 manns um borð og skipið situr enn sem fastast. Inga Dóra Guðmundsdóttir í Nuuk hefur fylgst með fréttum af strandinu og ætlar að spjalla við okkur um það á eftir. Koma skemmtiferðaskipa til Grænlands er umdeild þar í landi og mörgum þykir nóg um þá miklu aukningu sem hefur orðið. Við heyrum eina málfarsmínútu í umsjón Önnu Sigríðar Þráinsdóttur málfarsráðunautar. Edda Olgudóttir kemur til okkar í vísindaspjall. Hún fjallar um örplast í sjávarspendýrum.

Eru seðlar og mynt á útleið? Ætti fólk að eiga reiðufé heima hjá sér? Við ræðum þetta við vegfarendur í miðbæ Reykjavíkur og Gunnar Jakobsson varaseðlabankastjóra. Í gær bárust fréttir af farþegaskipinu Ocean Explorer, sem tók niðri í Alpafirði við Austur-Grænland. Þarna eru meira 200 manns um borð og skipið situr enn sem fastast. Inga Dóra Guðmundsdóttir í Nuuk hefur fylgst með fréttum af strandinu og ætlar að spjalla við okkur um það á eftir. Koma skemmtiferðaskipa til Grænlands er umdeild þar í landi og mörgum þykir nóg um þá miklu aukningu sem hefur orðið. Við heyrum eina málfarsmínútu í umsjón Önnu Sigríðar Þráinsdóttur málfarsráðunautar. Edda Olgudóttir kemur til okkar í vísindaspjall. Hún fjallar um örplast í sjávarspendýrum.

Samfélagið var stutt þennan daginn vegna beinnar útsendingar frá setningu Alþingis. Nú er talið að nærri 3000 hafi látist í jarðskjálftanum stóra sem varð í Marokkó á föstudag. Þetta eru miklar hamfarir og afleiðingarnar eru grafalvarlegar. Rauði krossinn bregst alltaf við þegar svona áföll verða og við ræðum það við Sólrúnu Maríu Ólafsdóttur teymisstjóra alþjóðaverkefna hjá Rauða krossinum á Íslandi. Páll Líndal umhverfissálfræðingur flytur sinn reglubundna pistil.

Samfélagið var stutt þennan daginn vegna beinnar útsendingar frá setningu Alþingis. Nú er talið að nærri 3000 hafi látist í jarðskjálftanum stóra sem varð í Marokkó á föstudag. Þetta eru miklar hamfarir og afleiðingarnar eru grafalvarlegar. Rauði krossinn bregst alltaf við þegar svona áföll verða og við ræðum það við Sólrúnu Maríu Ólafsdóttur teymisstjóra alþjóðaverkefna hjá Rauða krossinum á Íslandi. Páll Líndal umhverfissálfræðingur flytur sinn reglubundna pistil.

Það er ljóst að jarðskjálftinn stóri sem varð í Marokkó fyrir helgi olli miklu tjóni. Meira en 2000 eru látin og þúsundir slösuðust. Byggingar hrundu, vegir fóru í sundur, skriður féllu og nú er allt kapp lagt á að bjarga fólki. Við ætlum að ræða við Kristínu Jónsdóttur jarðskjálftafræðing um þá krafta sem voru þarna að verki. Vegagerðin hefur líklega aldrei verið betur tækjum búin en nú. Í sumar kom ný sending af alls konar afar sérhæfðum tækjum sem eiga að gera stofnuninni betur kleift að meta ástand vega og viðhaldsþörf. Þar á meðal er nýtt falllóð, jarðsjárdróni og kúlnakvörn. Birkir Hrafn Jóakimsson, forstöðumaður stoðdeildar Vegagerðarinnar, segir okkur frá tækjakosti í skemmu og á rannsóknarstofu Vegagerðarinnar í Suðurhraunin í Garðabæ. Við heyrum málfarsmínútu og svo kemur Helga Lára Þorsteinsdóttir safnstjóri RÚV til okkar. Hún ætlar að dusta rykið af 70 ára gamalli upptöku úr óskalagaþættinum ?Þetta vil ég heyra? þar sem Gunnar Thoroddsen var gestur.

Það er ljóst að jarðskjálftinn stóri sem varð í Marokkó fyrir helgi olli miklu tjóni. Meira en 2000 eru látin og þúsundir slösuðust. Byggingar hrundu, vegir fóru í sundur, skriður féllu og nú er allt kapp lagt á að bjarga fólki. Við ætlum að ræða við Kristínu Jónsdóttur jarðskjálftafræðing um þá krafta sem voru þarna að verki. Vegagerðin hefur líklega aldrei verið betur tækjum búin en nú. Í sumar kom ný sending af alls konar afar sérhæfðum tækjum sem eiga að gera stofnuninni betur kleift að meta ástand vega og viðhaldsþörf. Þar á meðal er nýtt falllóð, jarðsjárdróni og kúlnakvörn. Birkir Hrafn Jóakimsson, forstöðumaður stoðdeildar Vegagerðarinnar, segir okkur frá tækjakosti í skemmu og á rannsóknarstofu Vegagerðarinnar í Suðurhraunin í Garðabæ. Við heyrum málfarsmínútu og svo kemur Helga Lára Þorsteinsdóttir safnstjóri RÚV til okkar. Hún ætlar að dusta rykið af 70 ára gamalli upptöku úr óskalagaþættinum ?Þetta vil ég heyra? þar sem Gunnar Thoroddsen var gestur.

Náttúrulegur óvinur birkiþélunnar er kominn til landsins - Brynja Hrafnkelsdóttir, skógfræðingur, var í skoðunarferð í skógi við Rauðavatn í fyrradag þegar hún varð vör við glænýja tegund sem enn er ekki ljóst hvað heitir, sníkjudýr sem lifir á birkiþélunni sem plagar birkið síðsumars. Framtíð birkisins virðist töluvert bjartari með tilkomu þessara nýju landnema. Hvernig er best að takast á við orkuskipti á landsbyggðinni, hverjar eru áskoranirnar og sóknarfærin og hvernig geta dreifbýl svæði í Evrópu unnið saman? Ottó Elíasson, rannsókna- og þróunarstjóri hjá Eimi,hefur velt þessu mikið fyrir sér en nýlega fengu hann og fleiri stóran Evrópustyrk til að vinna orkuskiptaáætlanir fyrir fimm dreifbýl svæði í Evrópu. Við ræðum við Ottó. Málfarsmínútan verður á sínum stað. Vera Illugadóttir kemur svo til okkar í lok þáttar með dýraspjall. Fjölbreytt fána dýra sem þar verður rædd eða allavega hljóðin sem þau gefa frá sér.

Náttúrulegur óvinur birkiþélunnar er kominn til landsins - Brynja Hrafnkelsdóttir, skógfræðingur, var í skoðunarferð í skógi við Rauðavatn í fyrradag þegar hún varð vör við glænýja tegund sem enn er ekki ljóst hvað heitir, sníkjudýr sem lifir á birkiþélunni sem plagar birkið síðsumars. Framtíð birkisins virðist töluvert bjartari með tilkomu þessara nýju landnema. Hvernig er best að takast á við orkuskipti á landsbyggðinni, hverjar eru áskoranirnar og sóknarfærin og hvernig geta dreifbýl svæði í Evrópu unnið saman? Ottó Elíasson, rannsókna- og þróunarstjóri hjá Eimi,hefur velt þessu mikið fyrir sér en nýlega fengu hann og fleiri stóran Evrópustyrk til að vinna orkuskiptaáætlanir fyrir fimm dreifbýl svæði í Evrópu. Við ræðum við Ottó. Málfarsmínútan verður á sínum stað. Vera Illugadóttir kemur svo til okkar í lok þáttar með dýraspjall. Fjölbreytt fána dýra sem þar verður rædd eða allavega hljóðin sem þau gefa frá sér.

VIð kynnum okkur sögu getnaðarvarnarpillunnar á Íslandi. Sú saga er stórmerkileg en hefur lítið verið rannsökuð fyrr en nýlega. Sagnfræðingurinn Ása Ester Sigurðardóttir gerði meistararannsókn sína um pilluna og á dögunum kom út grein eftir hana í Sögu, tímariti Sögufélagsins. Hún segir okkur frá áhrifum pillunnar á líf íslenskra kvenna, eftir að hún kom fyrst á markað í upphafi sjöunda áratugarins. Og svo er það ruslið. Það er um allt og verður sífellt meira. Við ætlum að kynna okkur ruslmenningu þjóðarinnar í sögulegu samhengi. Ágústa Edwald Maxwell fornleifafræðingur hefur rannsakað rusl og meðal annars grafið upp gamla ruslahauga. Síðastliðinn sólarhring hefur slökkviliðið á höfuðborgarsvæðinu í tvígang verið kallað út vegna elds í rafhlaupahjóli. Þetta er vaxandi vandamál víða um heim og tengist ekki bara rafhjólum heldur ótal hlutum sem fólk notar dagsdaglega og innihalda lithíum-rafhlöður. Einar Bergmann Sveinsson, fagstjóri forvarnarsviðs Slökkviliðsins á höfuðborgarsvæðinu, kemur til okkar.

VIð kynnum okkur sögu getnaðarvarnarpillunnar á Íslandi. Sú saga er stórmerkileg en hefur lítið verið rannsökuð fyrr en nýlega. Sagnfræðingurinn Ása Ester Sigurðardóttir gerði meistararannsókn sína um pilluna og á dögunum kom út grein eftir hana í Sögu, tímariti Sögufélagsins. Hún segir okkur frá áhrifum pillunnar á líf íslenskra kvenna, eftir að hún kom fyrst á markað í upphafi sjöunda áratugarins. Og svo er það ruslið. Það er um allt og verður sífellt meira. Við ætlum að kynna okkur ruslmenningu þjóðarinnar í sögulegu samhengi. Ágústa Edwald Maxwell fornleifafræðingur hefur rannsakað rusl og meðal annars grafið upp gamla ruslahauga. Síðastliðinn sólarhring hefur slökkviliðið á höfuðborgarsvæðinu í tvígang verið kallað út vegna elds í rafhlaupahjóli. Þetta er vaxandi vandamál víða um heim og tengist ekki bara rafhjólum heldur ótal hlutum sem fólk notar dagsdaglega og innihalda lithíum-rafhlöður. Einar Bergmann Sveinsson, fagstjóri forvarnarsviðs Slökkviliðsins á höfuðborgarsvæðinu, kemur til okkar.

Í gær boðaði Ásmundur Einar Daðason, skóla- og barnamálaráðherra til fundar með framhaldsskólunum á Akureyri í menningarhúsinu Hofi, nær fyrirvaralaust, þar sem hann kynnti þá ákvörðun sína að sameina skólana. Ákvörðunin hefur vakið mikil viðbrögð, sérstaklega meðal nemenda MA sem hafa boðað til mótmæla á Ráðhústorginu nú á eftir. Við ræðum við skólameistara skólanna tveggja, Sigríði Huld Jónsdóttur, skólameistara VMA og Karl Frímannsson, skólameistara MA. Að vísu í tvennu lagi því Sigríður var á leið til útlanda. Við höldum okkur á Akureyri því við kíkjum í heimsókn á Litlu saumastofuna þar í bæ, þar sem endurnýting er í hávegum höfð. Svava Daðadóttir og Anna Guðný Helgadóttir reka stofuna. Málfarsmínúta. Mikil þróun hefur verið í þróun bóluefnis við Malaríu sem er landlæg víða í Afríku sunnan Sahara. Edda Olgudóttir fer yfir þetta í vísindaspjalli dagsins.

Í gær bárust fréttir af því að ekkert símasamband væri sumstaðar í Eddu, húsi íslenskunnar. Ástæðan er sögð koparklæðning utan á húsinu sem hindrar að fjarskiptamerki berist inn í húsið. Við ætlum að forvitnast um þetta, hvað veldur og hvað annað getur valdið því að fjarskipti truflist. Þorleifur Jónasson fjarskiptatæknifræðingur og sviðsstjóri hjá Fjarskiptastofu sest hjá okkur eftir smástund. Við kynnum okkur dagbækur Sveins Þórarinssonar, amtskrifara á Akureyri. Hann hélt dagbók frá því hann var unglingur fram á dánardag árið 1869 og þykja bækurnar einstakur aldarspegill. Rithöfundurinn Jón Sveinsson, Nonni, var sonur Sveins. Una Haraldsdóttir, sagnfræðinemi, hefur rannsakað dagbækur Sveins í sumar og unnið að því að koma þeim yfir á stafrænt form. Rauði krossinn á Íslandi er tilnefndur til umhverfisverðlauna Norðurlandaráðs. Í ár beinir dómnefndin sjónum sínum að þeim miklu áskorunum sem fólgnar eru í framleiðslu og notkun á textíl. Árið 2021 söfnuðust tæplega 2300 tonn af textílefnum í gegnum fatasöfnunarkerfi Rauða krossins og þetta viðamikla verkefni er semsagt eitt af sjö verkefnum á Norðurlöndunum sem er tilnefnt. Guðbjörg Rut Pálmadóttir hjá Rauða krossinum segir okkur frá þessu á eftir.

Í gær bárust fréttir af því að ekkert símasamband væri sumstaðar í Eddu, húsi íslenskunnar. Ástæðan er sögð koparklæðning utan á húsinu sem hindrar að fjarskiptamerki berist inn í húsið. Við ætlum að forvitnast um þetta, hvað veldur og hvað annað getur valdið því að fjarskipti truflist. Þorleifur Jónasson fjarskiptatæknifræðingur og sviðsstjóri hjá Fjarskiptastofu sest hjá okkur eftir smástund. Við kynnum okkur dagbækur Sveins Þórarinssonar, amtskrifara á Akureyri. Hann hélt dagbók frá því hann var unglingur fram á dánardag árið 1869 og þykja bækurnar einstakur aldarspegill. Rithöfundurinn Jón Sveinsson, Nonni, var sonur Sveins. Una Haraldsdóttir, sagnfræðinemi, hefur rannsakað dagbækur Sveins í sumar og unnið að því að koma þeim yfir á stafrænt form. Rauði krossinn á Íslandi er tilnefndur til umhverfisverðlauna Norðurlandaráðs. Í ár beinir dómnefndin sjónum sínum að þeim miklu áskorunum sem fólgnar eru í framleiðslu og notkun á textíl. Árið 2021 söfnuðust tæplega 2300 tonn af textílefnum í gegnum fatasöfnunarkerfi Rauða krossins og þetta viðamikla verkefni er semsagt eitt af sjö verkefnum á Norðurlöndunum sem er tilnefnt. Guðbjörg Rut Pálmadóttir hjá Rauða krossinum segir okkur frá þessu á eftir.

Samfélagið heldur áfram að fjalla um valkvæðan markað með kolefniseiningar. Guðmundur Sigbergsson, framkvæmdastjóri Loftslagsskrár Íslands, hefur verið leiðandi á þessum markaði hér. Á sama tíma og hann hefur trú á sölu kolefniseininga er hann gagnrýninn á þá ákvörðun Guðlaugs Þórs Þórðarsonar, umhverfisráðherra, að kaupa losunarheimildir af Slóvakíu til að gera upp síðara skuldbindingatímabil Kyoto-bókunarinnar. Við kynnum okkur starfsemi Hollvinasamtaka Sjúkrahússins á Akureyri sem nýlega áttu tíu ára afmæli og gáfu spítalanum, sem á bráðum 150 ára afmæli, nýja hryggsjá. Jóhannes G. Bjarnason, íþróttakennari og fyrrum bæjarfulltrúi Framsóknar er formaður stjórnar samtakanna. Ólafur Valdimar Ómarsson, skjalavörður á Þjóðskjalasafninu, hefur rýnt í gamlar dómabækur og hefur fundið ýmislegt mjög áhugavert.

Samfélagið heldur áfram að fjalla um valkvæðan markað með kolefniseiningar. Guðmundur Sigbergsson, framkvæmdastjóri Loftslagsskrár Íslands, hefur verið leiðandi á þessum markaði hér. Á sama tíma og hann hefur trú á sölu kolefniseininga er hann gagnrýninn á þá ákvörðun Guðlaugs Þórs Þórðarsonar, umhverfisráðherra, að kaupa losunarheimildir af Slóvakíu til að gera upp síðara skuldbindingatímabil Kyoto-bókunarinnar. Við kynnum okkur starfsemi Hollvinasamtaka Sjúkrahússins á Akureyri sem nýlega áttu tíu ára afmæli og gáfu spítalanum, sem á bráðum 150 ára afmæli, nýja hryggsjá. Jóhannes G. Bjarnason, íþróttakennari og fyrrum bæjarfulltrúi Framsóknar er formaður stjórnar samtakanna. Ólafur Valdimar Ómarsson, skjalavörður á Þjóðskjalasafninu, hefur rýnt í gamlar dómabækur og hefur fundið ýmislegt mjög áhugavert.

Blóðbanki snýst um miklu meira en að taka fólki blóð. Blóðbanki Landspítalans á sjötíu ára afmæli og því er fagnað þessa dagana, meðal annars með ráðstefnuröð þar sem meðal annars er fjallað um vefjaverkfræði og stofnfrumur. Við ræðum við Ólaf E. Sigurjónsson en hann stýrir rannsóknum og nýsköpun hjá Blóðbankanum. Bráðabirgðatölur Umhverfisstofnunar um losun Íslands benda til þess að losunin hafi staðið í stað árið 2022, allt útlit er hins vegar fyrir að hún aukist í ár og heljarinnar átak framundan ætli stjórnvöld að standa við loftslagsloforð. Rafn Helgason, sérfræðingur hjá Umhverfisstofnun ræðir við okkur um þetta. Málfarsmínúta. Dýraspjall. Edda Elísabet Magnúsdóttir, hvalafræðingur, fræðir okkur um langreyðar - að gefnu tilefni.

Blóðbanki snýst um miklu meira en að taka fólki blóð. Blóðbanki Landspítalans á sjötíu ára afmæli og því er fagnað þessa dagana, meðal annars með ráðstefnuröð þar sem meðal annars er fjallað um vefjaverkfræði og stofnfrumur. Við ræðum við Ólaf E. Sigurjónsson en hann stýrir rannsóknum og nýsköpun hjá Blóðbankanum. Bráðabirgðatölur Umhverfisstofnunar um losun Íslands benda til þess að losunin hafi staðið í stað árið 2022, allt útlit er hins vegar fyrir að hún aukist í ár og heljarinnar átak framundan ætli stjórnvöld að standa við loftslagsloforð. Rafn Helgason, sérfræðingur hjá Umhverfisstofnun ræðir við okkur um þetta. Málfarsmínúta. Dýraspjall. Edda Elísabet Magnúsdóttir, hvalafræðingur, fræðir okkur um langreyðar - að gefnu tilefni.

Íslandshótel reka 17 hótel víða um land. Þar af 7 í höfuðborginni. Nýlega var sagt frá því að hótelin sjö í Reykjavík væru komin með umhverfisvottun, auk 6 hótela á landsbyggðinni. Vottunin er kölluð Green Key og er alþjóðlega viðurkennt vottunarkerfi í ferðaþjónustu. Davíð Torfi Ólafsson, forstjóri Íslandshótela segir okkur hvað felst í þessu. Við kynnum okkur Úkraínuverkefni Háskóla Íslands en fjöldi fólks kemur að því að fjalla um Úkraínu frá ýmsum hliðum og halda ýmsa viðburði. Ræðum við Val Gunnarsson og Helgu Brekkan. Nú er runninn upp tími matsveppa og rétti tíminn til að fylla körfurnar og safna forða til vetrarins. Guðríður Gyða Eyjólfsdóttir, sveppafræðingur, gefur góð ráð um sveppatínslu fyrir byrjendur.

Íslandshótel reka 17 hótel víða um land. Þar af 7 í höfuðborginni. Nýlega var sagt frá því að hótelin sjö í Reykjavík væru komin með umhverfisvottun, auk 6 hótela á landsbyggðinni. Vottunin er kölluð Green Key og er alþjóðlega viðurkennt vottunarkerfi í ferðaþjónustu. Davíð Torfi Ólafsson, forstjóri Íslandshótela segir okkur hvað felst í þessu. Við kynnum okkur Úkraínuverkefni Háskóla Íslands en fjöldi fólks kemur að því að fjalla um Úkraínu frá ýmsum hliðum og halda ýmsa viðburði. Ræðum við Val Gunnarsson og Helgu Brekkan. Nú er runninn upp tími matsveppa og rétti tíminn til að fylla körfurnar og safna forða til vetrarins. Guðríður Gyða Eyjólfsdóttir, sveppafræðingur, gefur góð ráð um sveppatínslu fyrir byrjendur.

Veggjalús á sér langa og stormasama sögu á Íslandi Karl Skírnisson, doktor og sníkjudýrasérfræðingur skrifaði ritrýnda grein í nýjasta tölublað Náttúrufræðingsins þar sem saga þessa kvikindis er rakin. Á Matís er starfrækt sérstök skynmatsdeild þar sem þjálfaðir starfsmenn smakka á hinu og þessu og meta bragð, lykt og áferð. Við ræðum við Aðalheiði Ólafsdóttur, skynmatsstjóra Matís um hvernig þessari aðferð er beitt og til hvers. Vísindaspjall: Edda Olgudóttir segir frá rannsóknum á ólíkum áhrifum streitu á kvenmýs og karlmýs.

Veggjalús á sér langa og stormasama sögu á Íslandi Karl Skírnisson, doktor og sníkjudýrasérfræðingur skrifaði ritrýnda grein í nýjasta tölublað Náttúrufræðingsins þar sem saga þessa kvikindis er rakin. Á Matís er starfrækt sérstök skynmatsdeild þar sem þjálfaðir starfsmenn smakka á hinu og þessu og meta bragð, lykt og áferð. Við ræðum við Aðalheiði Ólafsdóttur, skynmatsstjóra Matís um hvernig þessari aðferð er beitt og til hvers. Vísindaspjall: Edda Olgudóttir segir frá rannsóknum á ólíkum áhrifum streitu á kvenmýs og karlmýs.

Nú er hafið Skaftárhlaup. Aukið rennsli mælist í ánni og aukin leiðni auk þess sem brennisteinslykt hefur fundist. Samkvæmt upplýsingum frá Veðurstofunni má búast við hefðbundnu hlaupi - sem vonandi gefur fyrirheit um að engin vá sé fyrir dyrum. Almannavarnir hafa lýst yfir óvissustigi vegna hlaupsins. Við ætlum að fræðast um Skaftárhlaup á eftir þegar Þorsteinn Þorsteinsson sérfræðingur á sviði jöklarannsókna hjá Veðurstofunni sest hjá okkur. Ímyndaðu þér að geta verið hvað sem þú vilt, flakkað í tíma og rúmi og talað við hvern sem er. Bergur Kári Björnsson er tvítugur og hefur frá fermingu verið hluti af sýndarveruleikaheimi í gegnum tölvuleikinn VR Chat, kynnst fólki frá öllum heimshornum og hannað sýna eigin hliðarheima. Hann segir okkur frá reynslunni af lífinu og samskiptum í sýndarveruleikanum. Svo fáum við pistil frá Páli Líndal umhverfissálfræðingi sem snýr aftur eftir sumarleyfi.

Nú er hafið Skaftárhlaup. Aukið rennsli mælist í ánni og aukin leiðni auk þess sem brennisteinslykt hefur fundist. Samkvæmt upplýsingum frá Veðurstofunni má búast við hefðbundnu hlaupi - sem vonandi gefur fyrirheit um að engin vá sé fyrir dyrum. Almannavarnir hafa lýst yfir óvissustigi vegna hlaupsins. Við ætlum að fræðast um Skaftárhlaup á eftir þegar Þorsteinn Þorsteinsson sérfræðingur á sviði jöklarannsókna hjá Veðurstofunni sest hjá okkur. Ímyndaðu þér að geta verið hvað sem þú vilt, flakkað í tíma og rúmi og talað við hvern sem er. Bergur Kári Björnsson er tvítugur og hefur frá fermingu verið hluti af sýndarveruleikaheimi í gegnum tölvuleikinn VR Chat, kynnst fólki frá öllum heimshornum og hannað sýna eigin hliðarheima. Hann segir okkur frá reynslunni af lífinu og samskiptum í sýndarveruleikanum. Svo fáum við pistil frá Páli Líndal umhverfissálfræðingi sem snýr aftur eftir sumarleyfi.

Við ætlum að forvitnast um Loftslagsþing Sameinuðu þjóðanna, sem er oftast kallað COP og svo fylgir tala. Í fyrra var COP 27 og í haust fer COP 28 fram. Halldór Þorgeirsson formaður Loftslagráðs kemur til okkar og segir okkur allt um COP. Við ætlum að skoða hvert frelsi fjölmiðla er til fréttaflutnings við meðferð sakamála, eftir fréttabann sem héraðsdómur skellti á við aðalmeðferð stóra kókaínsmálsins í byrjun þessa árs. Sigrún Ingibjörg Gísladóttir lögmaður kemur til okkar og veltir upp öllum hliðum þessa máls. Við fáum góða heimsókn úr safni RÚV. Helga Lára Þorsteinsdóttir safnstjóri kemur hingað með skemmtilega upptöku. Að þessu sinni rifjar hún upp heimsókn Ævars Kjartanssonar á Akranes árið 1986. Við heyrum málfarsmínútu og svo dustum við rykið af ruslarabbinu í umsjón Þórhildar okkar Ólafsdóttur.

Við ætlum að forvitnast um Loftslagsþing Sameinuðu þjóðanna, sem er oftast kallað COP og svo fylgir tala. Í fyrra var COP 27 og í haust fer COP 28 fram. Halldór Þorgeirsson formaður Loftslagráðs kemur til okkar og segir okkur allt um COP. Við ætlum að skoða hvert frelsi fjölmiðla er til fréttaflutnings við meðferð sakamála, eftir fréttabann sem héraðsdómur skellti á við aðalmeðferð stóra kókaínsmálsins í byrjun þessa árs. Sigrún Ingibjörg Gísladóttir lögmaður kemur til okkar og veltir upp öllum hliðum þessa máls. Við fáum góða heimsókn úr safni RÚV. Helga Lára Þorsteinsdóttir safnstjóri kemur hingað með skemmtilega upptöku. Að þessu sinni rifjar hún upp heimsókn Ævars Kjartanssonar á Akranes árið 1986. Við heyrum málfarsmínútu og svo dustum við rykið af ruslarabbinu í umsjón Þórhildar okkar Ólafsdóttur.

Stýrivextir voru í vikunni hækkaðir í fjórtánda skipti í röð og fólk er farið að finna fyrir háu vaxtastigi og verðbólgu. Við ræðum við Kristínu Eir Helgadóttur ráðgjafa hjá Hagsmunasamtökum heimilanna, sem í ár hefur aðstoðað áttatíu manns í skuldavanda og horfir sjálf á afborganirnar af húsnæðisláninu hækka og hækka. Frásögn konu á Akureyri sem lenti í slysi á rafhlaupahjóli undir áhrifum áfengis hefur vakið nokkra athygli. Konan sagði frá slysinu á Facebook og þar kom fram að hún reyndist höfuðkúpubrotin, kinnbeinsbrotin og kjálkabrotin eftir skoðun á sjúkrahúsi. Hún sagðist skammast sín fyrir að hafa tekið þessa ákvörðun og vonast til að enginn þurfi að lenda í því sama. En er eitthvað hægt að gera til að koma í veg fyrir að fólk geti leigt sér slík hjól undir áhrifum? Eða takmarka virkni hjólanna þannig að minni líkur séu á alvarlegum slysum? Sæunn Ósk Unnsteinsdóttir framkvæmdastjóri Hopp ætlar að ræða það við okkur á eftir. Svo fáum við dýraspjall í lok þáttar. Á þessum árstíma verða geitungar oft ágengari en hvers vegna? Og hafa þeir einhvern tilgang í vistkerfinu? Ragnhildur Guðmundsdóttir, líffræðingur og sérfræðingur hjá Náttúruminjasafni Íslands ræðir við okkur um þá.

Stýrivextir voru í vikunni hækkaðir í fjórtánda skipti í röð og fólk er farið að finna fyrir háu vaxtastigi og verðbólgu. Við ræðum við Kristínu Eir Helgadóttur ráðgjafa hjá Hagsmunasamtökum heimilanna, sem í ár hefur aðstoðað áttatíu manns í skuldavanda og horfir sjálf á afborganirnar af húsnæðisláninu hækka og hækka. Frásögn konu á Akureyri sem lenti í slysi á rafhlaupahjóli undir áhrifum áfengis hefur vakið nokkra athygli. Konan sagði frá slysinu á Facebook og þar kom fram að hún reyndist höfuðkúpubrotin, kinnbeinsbrotin og kjálkabrotin eftir skoðun á sjúkrahúsi. Hún sagðist skammast sín fyrir að hafa tekið þessa ákvörðun og vonast til að enginn þurfi að lenda í því sama. En er eitthvað hægt að gera til að koma í veg fyrir að fólk geti leigt sér slík hjól undir áhrifum? Eða takmarka virkni hjólanna þannig að minni líkur séu á alvarlegum slysum? Sæunn Ósk Unnsteinsdóttir framkvæmdastjóri Hopp ætlar að ræða það við okkur á eftir. Svo fáum við dýraspjall í lok þáttar. Á þessum árstíma verða geitungar oft ágengari en hvers vegna? Og hafa þeir einhvern tilgang í vistkerfinu? Ragnhildur Guðmundsdóttir, líffræðingur og sérfræðingur hjá Náttúruminjasafni Íslands ræðir við okkur um þá.

Skólabyrjun og tilfinningar sem henni tengjast. Samfélagið fór í heimsókn í Lindaskóla í Kópavogi og ræddi við Nönnu Hlín Skúladóttur kennara og Ásu Margréti Sigurjónsdóttur skólasálfræðing. Það hefur lengi tíðkast að vista ungt fólk með fötlun á hjúkrunarheimilum og Atli Þór Kristinsson, sagnfræðinemi, er að skoða þessa tilhneigingu sem teygir sig aftur til þriðja áratugarins þegar fyrstu heimilin fyrir aldraða voru stofnuð. Stefán Gíslason flytur umhverfispistil um áhyggjur og andvaraleysi í loftslagsmálum.

Skólabyrjun og tilfinningar sem henni tengjast. Samfélagið fór í heimsókn í Lindaskóla í Kópavogi og ræddi við Nönnu Hlín Skúladóttur kennara og Ásu Margréti Sigurjónsdóttur skólasálfræðing. Það hefur lengi tíðkast að vista ungt fólk með fötlun á hjúkrunarheimilum og Atli Þór Kristinsson, sagnfræðinemi, er að skoða þessa tilhneigingu sem teygir sig aftur til þriðja áratugarins þegar fyrstu heimilin fyrir aldraða voru stofnuð. Stefán Gíslason flytur umhverfispistil um áhyggjur og andvaraleysi í loftslagsmálum.

Benedikt Hallgrímsson hefur nokkra titla, en einn þeirra er þroskunarerfðafræðingur. Benedikt var hér á landi í síðustu viku og talaði á málþingi um þróun, líffræðilega fjölbreytni og sjúkdóma. Við heyrum í honum og Arnari Pálssyni einum skipuleggjenda málþingsins. Matseðlar á ensku, starfsfólk sem talar ensku og áhyggjur af því að ferðaþjónustan grafi undan íslenskunni - þetta hefur verið töluvert í deiglunni í sumar. Flavio Spadavecchia er frá Ítalíu. Hann vann í ferðaþjónustu á Suðurlandi í nokkur ár og hefur upplifað hvernig það er að reyna að læra íslensku samhliða löngum vöktum. Málfarsmínútan verður á sínum stað í umsjón Önnu Sigríðar Þráinsdóttur. Edda Olgudóttir kemur svo í lok þáttar í vísindaspjall.

Benedikt Hallgrímsson hefur nokkra titla, en einn þeirra er þroskunarerfðafræðingur. Benedikt var hér á landi í síðustu viku og talaði á málþingi um þróun, líffræðilega fjölbreytni og sjúkdóma. Við heyrum í honum og Arnari Pálssyni einum skipuleggjenda málþingsins. Matseðlar á ensku, starfsfólk sem talar ensku og áhyggjur af því að ferðaþjónustan grafi undan íslenskunni - þetta hefur verið töluvert í deiglunni í sumar. Flavio Spadavecchia er frá Ítalíu. Hann vann í ferðaþjónustu á Suðurlandi í nokkur ár og hefur upplifað hvernig það er að reyna að læra íslensku samhliða löngum vöktum. Málfarsmínútan verður á sínum stað í umsjón Önnu Sigríðar Þráinsdóttur. Edda Olgudóttir kemur svo í lok þáttar í vísindaspjall.

Við kynnum okkur kolefnismarkaði sem eru alls konar, og í sókn bæði hér á landi og erlendis. Hrafnhildur Bragadóttir aðjúnkt við Lagadeild HÍ, er vel heima í því máli og skipuleggur málþing sem fer fram á Þjóðminjasafninu á morgun. Hvers vegna vill UNESCO, ásamt ýmsum öðrum, svo gott sem banna snjalltæki í skólum? Hermundur Sigmundsson prófessor í lífeðlisfræðilegri sálfræði fer yfir hvaða áhrif snjalltæki hafa á börnin okkar, hvað gerist raunverulega í heilanum á þeim við notkun slíkra tækja og hvernig best er fyrir kennslusamfélagið og foreldra að bregðast við í ljósri nýjustu rannsókna. Fanney Birna Jónsdóttir ræðir við hann. Í lok þáttar heyrum við pistil frá Páli Líndal umhverfissálfræðingi, þetta er endurtekinn pistill frá síðastliðnu hausti en Páll mætir hér með glænýja pistla frá og með næsta þriðjudegi.

Við kynnum okkur kolefnismarkaði sem eru alls konar, og í sókn bæði hér á landi og erlendis. Hrafnhildur Bragadóttir aðjúnkt við Lagadeild HÍ, er vel heima í því máli og skipuleggur málþing sem fer fram á Þjóðminjasafninu á morgun. Hvers vegna vill UNESCO, ásamt ýmsum öðrum, svo gott sem banna snjalltæki í skólum? Hermundur Sigmundsson prófessor í lífeðlisfræðilegri sálfræði fer yfir hvaða áhrif snjalltæki hafa á börnin okkar, hvað gerist raunverulega í heilanum á þeim við notkun slíkra tækja og hvernig best er fyrir kennslusamfélagið og foreldra að bregðast við í ljósri nýjustu rannsókna. Fanney Birna Jónsdóttir ræðir við hann. Í lok þáttar heyrum við pistil frá Páli Líndal umhverfissálfræðingi, þetta er endurtekinn pistill frá síðastliðnu hausti en Páll mætir hér með glænýja pistla frá og með næsta þriðjudegi.

Í Svartsengi starfrækir HS Orka jarðvarmavirkjun eins og flestir vita. En þar er líka unnið að því að fullnýta það sem fellur til við orkuvinnsluna, varma, koltvísýring, ylsjó og margt fleira, í Auðlindagarðinum sem svo er kallaður. Bláa lónið er líklega augljósasta dæmið um hvernig þetta fer saman. Við heimsóttum Svartsengi fyrr í sumar og ræddum þar við Dagnýju Jónsdóttur, hún er deildarstjóri Auðlindagarðsins. Við kynnum okkur Félag um barnabókasafn, þar eru nokkrar hugsjónakonur sem sumar hafa unnið að því í tugi ára að láta drauminn um íslenskt barnabókasafn verða að veruleika. Það hafa ýmsar hindranir verið í veginum - sú stærsta lítur að fjármagni til þess að koma bókunum úr pappakössunum í framtíðarhúsnæði. Svo heimsækjum við Þjóðskjalasafn Íslands eins og hefð er fyrir. Þar tekur á móti okkur Ragnhildur Anna Kjartansdóttir, skjalavörður. Hún ætlar að sýna okkur merkileg skjöl frá upphafi átjándu aldar og rýna í þau með okkur. Málfarsmínútan verður svo á sínum stað.

Í Svartsengi starfrækir HS Orka jarðvarmavirkjun eins og flestir vita. En þar er líka unnið að því að fullnýta það sem fellur til við orkuvinnsluna, varma, koltvísýring, ylsjó og margt fleira, í Auðlindagarðinum sem svo er kallaður. Bláa lónið er líklega augljósasta dæmið um hvernig þetta fer saman. Við heimsóttum Svartsengi fyrr í sumar og ræddum þar við Dagnýju Jónsdóttur, hún er deildarstjóri Auðlindagarðsins. Við kynnum okkur Félag um barnabókasafn, þar eru nokkrar hugsjónakonur sem sumar hafa unnið að því í tugi ára að láta drauminn um íslenskt barnabókasafn verða að veruleika. Það hafa ýmsar hindranir verið í veginum - sú stærsta lítur að fjármagni til þess að koma bókunum úr pappakössunum í framtíðarhúsnæði. Svo heimsækjum við Þjóðskjalasafn Íslands eins og hefð er fyrir. Þar tekur á móti okkur Ragnhildur Anna Kjartansdóttir, skjalavörður. Hún ætlar að sýna okkur merkileg skjöl frá upphafi átjándu aldar og rýna í þau með okkur. Málfarsmínútan verður svo á sínum stað.

Við ræðum við tvo grúskara sem hafa mikinn áhuga á seinni heimstyrjöldinni og hernámsárunum á Íslandi. Þeir hafa báðir skoðað dauðsföll tengd veru setuliðsins hér á landi. Gauti Páll Jónsson hefur skoðað sérstaklega bílslys tengd hernum, þau voru furðumörg og það dóu bæði fullorðnir og börn. Gísli Jökull Gíslason lögreglumaður hefur legið yfir gömlum málum, meðal annars máli ungrar stúlku sem lést í kjölfar árásar hermanns. Við tölum við sameindalíffræðinginn Söru Sigurbjörnsdóttur í dýraspjalli dagsins. Hún vinnur með sebrafiskum, sem geta víst gefið okkur mikilvægar upplýsingar sem gætu nýst við þróun á lyfjum við slitgigt. Við fáum eina málfarsmínútu í umsjón Önnu Sigríðar Þráinsdóttur. Svo kemur hin eina sanna Vera Illugadóttir til okkar í lok þáttar. Hún ætlar að segja okkur frá frændum okkar lemúrum.

Það er ekkert tilviljanakennt við vegagerð, eins og komast má að þegar rannsóknarstofa Vegagerðarinnar er heimsótt - þar eru gerðar að því er virðist endalausar prófanir á steinefnum, allt gert til að örugglega verði settur saman hinn fullkomni vegur sem standist álag umferðar og veðurs. Jarðfræðingurinn Erla María Hauksdóttir tók á móti Samfélaginu sýndi græjurnar og grjótið og vísindin að baki. Alþjóðlegi blóðgjafadagurinn var í gær og ýmislegt gert í tilefni af honum til að minna á mikilvægi þess að gefa blóð og hvetja nýja blóðgjafa til að drífa sig í blóðbankann. Við ætlum að ræða blóðgjöf og blóðgjafa við formann blóðgjafafélags Íslands, Davíð Stefán Guðmundsson Við fáum svo í lok þáttar umhverfispistil frá Stefáni Gíslasyni.

Það er ekkert tilviljanakennt við vegagerð, eins og komast má að þegar rannsóknarstofa Vegagerðarinnar er heimsótt - þar eru gerðar að því er virðist endalausar prófanir á steinefnum, allt gert til að örugglega verði settur saman hinn fullkomni vegur sem standist álag umferðar og veðurs. Jarðfræðingurinn Erla María Hauksdóttir tók á móti Samfélaginu sýndi græjurnar og grjótið og vísindin að baki. Alþjóðlegi blóðgjafadagurinn var í gær og ýmislegt gert í tilefni af honum til að minna á mikilvægi þess að gefa blóð og hvetja nýja blóðgjafa til að drífa sig í blóðbankann. Við ætlum að ræða blóðgjöf og blóðgjafa við formann blóðgjafafélags Íslands, Davíð Stefán Guðmundsson Við fáum svo í lok þáttar umhverfispistil frá Stefáni Gíslasyni.

Íslendingar hugsa mikið um veður, skoða spár og fréttir - enda veður hér válynd og óútreiknanleg. Íbúar heimsbyggðarinnar eru allajafna ekki svona upptekin af veðrinu, en það er líka meðal annars vegna þess að víða skortir einfaldlega rannsóknartæki til að safna upplýsingum og vinna úr þeim, vara við þegar hættur steðja að. Nú er unnið að því að þétta net veðurathugunarstöðva meðal annars í Afríku og karabíska hafinu - þetta hjálpar auðvitað fólki á þessum svæðum mjög - en þetta skiptir allan heimin líka máli - líka okkur Íslendinga - til dæmis er viðstöðulaus rigningatíð hér sunnanlands möglega afleiðing sandstorma í Sahara eyðimörkinni. Já veður og veðurkerfi tengjast og virða engin landamæri. Jórunn Harðardóttir rannsóknarstjóri hjá Veðurstofu Íslands sest hjá okkur. Við heimsækjum Skógræktina við Mógilsá. Þar hittum við Brynju Hrafnkelsdóttur skordýrafræðing. Hún ætlar að fræða okkur um hvernig meindýrin koma undan hörðum vetri og hráslagalegu vori. Málfarsmínúta Ruslarabb um brauðpokafestingar. Vísindaspjallið með Eddu Olgudóttur, hún segir okkur frá rannsóknum um hvaða áhrif streita hefur á heilastöðvarnar sem stjórna áti.

Íslendingar hugsa mikið um veður, skoða spár og fréttir - enda veður hér válynd og óútreiknanleg. Íbúar heimsbyggðarinnar eru allajafna ekki svona upptekin af veðrinu, en það er líka meðal annars vegna þess að víða skortir einfaldlega rannsóknartæki til að safna upplýsingum og vinna úr þeim, vara við þegar hættur steðja að. Nú er unnið að því að þétta net veðurathugunarstöðva meðal annars í Afríku og karabíska hafinu - þetta hjálpar auðvitað fólki á þessum svæðum mjög - en þetta skiptir allan heimin líka máli - líka okkur Íslendinga - til dæmis er viðstöðulaus rigningatíð hér sunnanlands möglega afleiðing sandstorma í Sahara eyðimörkinni. Já veður og veðurkerfi tengjast og virða engin landamæri. Jórunn Harðardóttir rannsóknarstjóri hjá Veðurstofu Íslands sest hjá okkur. Við heimsækjum Skógræktina við Mógilsá. Þar hittum við Brynju Hrafnkelsdóttur skordýrafræðing. Hún ætlar að fræða okkur um hvernig meindýrin koma undan hörðum vetri og hráslagalegu vori. Málfarsmínúta Ruslarabb um brauðpokafestingar. Vísindaspjallið með Eddu Olgudóttur, hún segir okkur frá rannsóknum um hvaða áhrif streita hefur á heilastöðvarnar sem stjórna áti.

Hafrannsóknastofnun kynnti fyrir helgi úttekt sína á ástandi nytjastofna og ráðgjöf fyrir næsta fiskveiðiár. Og þar er sjálfbær nýting lykilhugtak. Ákveðnar tegundir eru í aðalhlutverki þarna sem fyrr, þorskur og ýsa eru t.d. í betra standi en í fyrra - það er lögð til aukning um 1% í aflamarki þorsks og heil 23% í ýsu. En líka samdráttur í ýmsum öðrum tegundum. Þorsteinn Sigurðsson forstjóri Hafrannsóknastofnunar ætlar að ræða við okkur um ráðgjöfina, vísindin þar að baki og markmiðið um sjálfbæra nýtingu. Aðalheiður Jóhannsdóttir prófessor í umhverfisrétti og Gunnlaug Helga Einarsdóttir efnafræðingur hafa kært heilbrigðisnefnd Reykjavíkur til innviðaráðuneytisins fyrir aðgerðaleysi í tengslum við mikla loftmengun í Reykjavík - við ræðum við Aðalheiði í þættinum og heyrum hvaða leiðir þær eru að þræða til að koma málinu í farveg en það er óhætt að segja að ekki sé verið að gera almennum borgurum einfalt að bregðast við ógn gegn lýðheilsu. Málfarsráðunautur RÚV kemur svo til okkar í spjall um orðatiltæki, sem fólk ruglast oft á, til dæmis algengt að tveimur orðatiltækjum sé slegið saman - það getur verið fyndið - og vandræðalegt, en stundum kemur bara eitthvað nýtt og fallegt út úr þessu öllu saman.

Hafrannsóknastofnun kynnti fyrir helgi úttekt sína á ástandi nytjastofna og ráðgjöf fyrir næsta fiskveiðiár. Og þar er sjálfbær nýting lykilhugtak. Ákveðnar tegundir eru í aðalhlutverki þarna sem fyrr, þorskur og ýsa eru t.d. í betra standi en í fyrra - það er lögð til aukning um 1% í aflamarki þorsks og heil 23% í ýsu. En líka samdráttur í ýmsum öðrum tegundum. Þorsteinn Sigurðsson forstjóri Hafrannsóknastofnunar ætlar að ræða við okkur um ráðgjöfina, vísindin þar að baki og markmiðið um sjálfbæra nýtingu. Aðalheiður Jóhannsdóttir prófessor í umhverfisrétti og Gunnlaug Helga Einarsdóttir efnafræðingur hafa kært heilbrigðisnefnd Reykjavíkur til innviðaráðuneytisins fyrir aðgerðaleysi í tengslum við mikla loftmengun í Reykjavík - við ræðum við Aðalheiði í þættinum og heyrum hvaða leiðir þær eru að þræða til að koma málinu í farveg en það er óhætt að segja að ekki sé verið að gera almennum borgurum einfalt að bregðast við ógn gegn lýðheilsu. Málfarsráðunautur RÚV kemur svo til okkar í spjall um orðatiltæki, sem fólk ruglast oft á, til dæmis algengt að tveimur orðatiltækjum sé slegið saman - það getur verið fyndið - og vandræðalegt, en stundum kemur bara eitthvað nýtt og fallegt út úr þessu öllu saman.

Við ætlum að kynna okkur það sem upp á ensku hefur verið kallað ?ultra processed foods? - það eru mjög mikið unnin matvæli sem innihalda allskyns efni sem vissulega eru æt, en flokkast kannski ekki endilega sem matur í eiginlegum skilningi. Undanfarið hafa komið í ljós ýmsar vísbendingar um að þessi meðferð á matnum okkar sé heilsuspillandi og í nýrri bók eftir breska lækninn Chris Van Tulleken eru nýjustu rannsóknir um matvæli af þessu tagi teknar saman og því lýst hvernig risafyrirtæki markaðssetja vörur sem geymast lengi, eru bragðgóðar og allt að því ávanabindandi. Við ræðum þetta við Bryndísi Evu Birgisdóttur, prófessor við Matvæla- og næringarfræðideild Háskóla Íslands. Málstol er máltruflun sem getur haft áhrif á máltjáningu og málskilning, lestur og skrift. Talmeinafræðingar geta aðstoðað þau sem þjást af málstoli sem er talið að séu yfir 100 á ári á Íslandi - og nú ætla talmeinafræðingar allsstaðar að úr heiminum að koma saman á næstunni og rýna í málstol meðferðir við því og rannsóknir. Við ræðum við Ester Sighvatsdóttur yfirtalmeinafræðing á Landspítalanum. Við heyrum eina málfarsmínútu og fáum svo heimsókn frá safni RÚV. Helga Lára Þorsteinsdóttir safnstjóri ætlar að leyfa okkur að heyra áhugaverða upptöku úr safninu.

Við ætlum að kynna okkur það sem upp á ensku hefur verið kallað ?ultra processed foods? - það eru mjög mikið unnin matvæli sem innihalda allskyns efni sem vissulega eru æt, en flokkast kannski ekki endilega sem matur í eiginlegum skilningi. Undanfarið hafa komið í ljós ýmsar vísbendingar um að þessi meðferð á matnum okkar sé heilsuspillandi og í nýrri bók eftir breska lækninn Chris Van Tulleken eru nýjustu rannsóknir um matvæli af þessu tagi teknar saman og því lýst hvernig risafyrirtæki markaðssetja vörur sem geymast lengi, eru bragðgóðar og allt að því ávanabindandi. Við ræðum þetta við Bryndísi Evu Birgisdóttur, prófessor við Matvæla- og næringarfræðideild Háskóla Íslands. Málstol er máltruflun sem getur haft áhrif á máltjáningu og málskilning, lestur og skrift. Talmeinafræðingar geta aðstoðað þau sem þjást af málstoli sem er talið að séu yfir 100 á ári á Íslandi - og nú ætla talmeinafræðingar allsstaðar að úr heiminum að koma saman á næstunni og rýna í málstol meðferðir við því og rannsóknir. Við ræðum við Ester Sighvatsdóttur yfirtalmeinafræðing á Landspítalanum. Við heyrum eina málfarsmínútu og fáum svo heimsókn frá safni RÚV. Helga Lára Þorsteinsdóttir safnstjóri ætlar að leyfa okkur að heyra áhugaverða upptöku úr safninu.

Flestir framhaldsskólar hafa útskrifað sitt fólk. Útskriftarárgangurinn í ár á að baki athyglisverð ár - covid setti tóninn í byrjun en hvernig endaði þetta allt saman og hvað ber framtíðin í skauti sér? VIð setjumst niður með tveimur nýútskrifuðum, það eru þau Erla Rúrí Sigurjónsdóttir úr Flensborg og Egill Breki Scheving úr Borgarholtsskóla. Sumarið er gjarnan tími fyrir ýmis konar leiki og sprell. Eitt af því sem býðst í Skemmtigarðinum í Grafarvogi er svokölluð Útrás þar sem fólk getur fengið brjóta og bramla alls kyns hluti, svo sem diska, glös og annað postulín, jólaskraut, sjónvörp, borð og bekki og svo mætti lengi telja. En hvaðan koma þessir hlutir og hvernig endurspegla þeir samfélag okkar og neysluhyggjuna sem oft virðist allsráðandi? Samfélagið bregður sér upp í Grafarvog hér á eftir og ræðir við Snorra Helgason framkvæmdastjóra Skemmtigarðsins. Málfarsmínúta er á sínum stað og svo er Dýraspjall, að þessu sinni er rætt við Hildi Pétursdóttur, sérfræðing hjá Hafró en hún er sérfróð um svokallað dýrasvif, sem eru smá en mikilvæg öllu lífríki hafs.

Flestir framhaldsskólar hafa útskrifað sitt fólk. Útskriftarárgangurinn í ár á að baki athyglisverð ár - covid setti tóninn í byrjun en hvernig endaði þetta allt saman og hvað ber framtíðin í skauti sér? VIð setjumst niður með tveimur nýútskrifuðum, það eru þau Erla Rúrí Sigurjónsdóttir úr Flensborg og Egill Breki Scheving úr Borgarholtsskóla. Sumarið er gjarnan tími fyrir ýmis konar leiki og sprell. Eitt af því sem býðst í Skemmtigarðinum í Grafarvogi er svokölluð Útrás þar sem fólk getur fengið brjóta og bramla alls kyns hluti, svo sem diska, glös og annað postulín, jólaskraut, sjónvörp, borð og bekki og svo mætti lengi telja. En hvaðan koma þessir hlutir og hvernig endurspegla þeir samfélag okkar og neysluhyggjuna sem oft virðist allsráðandi? Samfélagið bregður sér upp í Grafarvog hér á eftir og ræðir við Snorra Helgason framkvæmdastjóra Skemmtigarðsins. Málfarsmínúta er á sínum stað og svo er Dýraspjall, að þessu sinni er rætt við Hildi Pétursdóttur, sérfræðing hjá Hafró en hún er sérfróð um svokallað dýrasvif, sem eru smá en mikilvæg öllu lífríki hafs.

Starfsemi Tilraunastöðvar Háskóla Íslands í meinafræði að Keldum er umfangsmikil, hún kemst helst í fréttirnar þegar grunur leikur á riðusmiti í sauðfé en það er ótal margt annað sem þar fer fram og margt sem sem fyrir augu ber. Ýmsir sérfræðingar á sviði líffærafræði, örverufræði, ónæmisfræði, sníkjudýrafræði, sameindalíffræði, veirufræði og fisksjúkdóma starfa þar við þjónustu og rannsóknir í þágu heilbrigðiseftirlits. Við bregðum okkur upp í botn Grafarvogs í þættinum og hittum þar fyrir Sigurð Ingvarsson forstöðumann Keldna. Meðlimir íslenska alpaklúbbsins eru almennt að gera frekar svala hluti þegar kemur að útivist og fjallamennsku, bæði heima og erlendis. En til hvers að gera svala hluti ef það er ekki hægt að segja frá þeim - til þess er ársrit alpaklúbbsins sem er að koma út og hefur aldrei verið veglegra - fjöldi greina um sigra, og ósigra, áföll, slys, lærdóm og lífsstíll. Við ætlum að ræða við Ágúst Kristján Steinarsson, ritstjóra ársritsins Svo er umhverfispistilinn á sínum stað, það er Bryndís Marteinsdóttir plöntuvistfræðingur sem flytur okkur hann að þessu sinni.

Starfsemi Tilraunastöðvar Háskóla Íslands í meinafræði að Keldum er umfangsmikil, hún kemst helst í fréttirnar þegar grunur leikur á riðusmiti í sauðfé en það er ótal margt annað sem þar fer fram og margt sem sem fyrir augu ber. Ýmsir sérfræðingar á sviði líffærafræði, örverufræði, ónæmisfræði, sníkjudýrafræði, sameindalíffræði, veirufræði og fisksjúkdóma starfa þar við þjónustu og rannsóknir í þágu heilbrigðiseftirlits. Við bregðum okkur upp í botn Grafarvogs í þættinum og hittum þar fyrir Sigurð Ingvarsson forstöðumann Keldna. Meðlimir íslenska alpaklúbbsins eru almennt að gera frekar svala hluti þegar kemur að útivist og fjallamennsku, bæði heima og erlendis. En til hvers að gera svala hluti ef það er ekki hægt að segja frá þeim - til þess er ársrit alpaklúbbsins sem er að koma út og hefur aldrei verið veglegra - fjöldi greina um sigra, og ósigra, áföll, slys, lærdóm og lífsstíll. Við ætlum að ræða við Ágúst Kristján Steinarsson, ritstjóra ársritsins Svo er umhverfispistilinn á sínum stað, það er Bryndís Marteinsdóttir plöntuvistfræðingur sem flytur okkur hann að þessu sinni.

Enn og aftur upplifa neytendur og almenningur sig blekkt þegar kemur að sorphirðumálum og umbúðum - mjólkufernurnar okkar sem allir héldu að væru endurunnar, enda merktar sem slíkar, eru svo ekkert endurunnar. Og það er bara eins og þetta sé að koma öllum á óvart, Sorpu og hinum úrvinnslufyrirtækjunum, Mjólkursamsölunni og Úrvinnslusjóði. Úrvinnslusjóði sem borgar öllum hinum fyrir að endurvinna og endurnýta og á að hafa eftirlit með að það sé gert. Breki Karlsson formaður Neytendasamtakanna ræðir við Samfélagið. Í gær var steinkista Páls biskups Jónssonar opnuð og beinin úr henni flutt á Þjóðminjasafnið til frekari rannsókna. Páll biskup hefur hvílt í þessari kistu öldum saman, síðan árið 1211 en hún fannst við fornleifauppgröft í Skálholti árið 1954. Þá var kistan opnuð og beinum Páls komið fyrir í litlum trékistli sem svo var látinn aftur ofan í steinkistuna. Tækninni hefur svo fleygt fram og fornleifafræðingar Þjóðminjasafnsins vilja nú kanna ástand beinanna og gera rannsóknir á þeim áður en það verður of seint því núverandi aðstæður eru jú ekki kjöraðstæður fyrir varðveislu jarðneskra leifa. Beinunum verður svo skilað aftur í Skálholt en þá stendur til að betrumbæta geymsluaðstæður. Kristján Björnsson vígslubiskup og Joe Walser fornleifafræðingur segja frá. Málfarsmínúta. Vísindaspjallið er svo á sínum stað, Edda Olgudóttir kemur til okkar og segir okkur frá nýjum rannsóknum um vítamín og heilahrörnun

Enn og aftur upplifa neytendur og almenningur sig blekkt þegar kemur að sorphirðumálum og umbúðum - mjólkufernurnar okkar sem allir héldu að væru endurunnar, enda merktar sem slíkar, eru svo ekkert endurunnar. Og það er bara eins og þetta sé að koma öllum á óvart, Sorpu og hinum úrvinnslufyrirtækjunum, Mjólkursamsölunni og Úrvinnslusjóði. Úrvinnslusjóði sem borgar öllum hinum fyrir að endurvinna og endurnýta og á að hafa eftirlit með að það sé gert. Breki Karlsson formaður Neytendasamtakanna ræðir við Samfélagið. Í gær var steinkista Páls biskups Jónssonar opnuð og beinin úr henni flutt á Þjóðminjasafnið til frekari rannsókna. Páll biskup hefur hvílt í þessari kistu öldum saman, síðan árið 1211 en hún fannst við fornleifauppgröft í Skálholti árið 1954. Þá var kistan opnuð og beinum Páls komið fyrir í litlum trékistli sem svo var látinn aftur ofan í steinkistuna. Tækninni hefur svo fleygt fram og fornleifafræðingar Þjóðminjasafnsins vilja nú kanna ástand beinanna og gera rannsóknir á þeim áður en það verður of seint því núverandi aðstæður eru jú ekki kjöraðstæður fyrir varðveislu jarðneskra leifa. Beinunum verður svo skilað aftur í Skálholt en þá stendur til að betrumbæta geymsluaðstæður. Kristján Björnsson vígslubiskup og Joe Walser fornleifafræðingur segja frá. Málfarsmínúta. Vísindaspjallið er svo á sínum stað, Edda Olgudóttir kemur til okkar og segir okkur frá nýjum rannsóknum um vítamín og heilahrörnun

Ríkisstjórnin kynnti í gær aðgerðir til að takast á við verðbólguna sem nú mælist 9,5%. Samkvæmt áætluninni á að skera niður útgjöld og hækka skatta til að vinna gegn verðbólgunni og samtals á viðsnúningurinn að bæta afkomu ríkissjóðs um rúma 36 milljarða króna á næsta ári. Við ætlum að ræða þessar aðgerðir og ástandið við Jón Bjarka Bentsson aðalhagfræðing Íslandsbanka. Matvælaumbúðir verða sífellt flóknari - sem gerir flokkun á þeim flóknari, jafnvel ómögulega. Eins og nýverið mál tengt mjólkufernum sem eru brenndar til orkunýtingar til framleiðslu sements í Evrópu eins og Heimildin fletti ofan af fyrir skemmstu. Þær fara semsagt ekki í pappirsendurvinnslu fernurnar - eru víst ekki nógu góður pappír. Við ætlum að ræða við Búa Bjarmar Aðalsteinsson vöruhönnuð um þennan frumskóg umbúða, þar sem kröfur um arðsemi, einfaldleika og umhverfisvernd fara eiginlega bara aldrei saman. Páll Líndal umhverfissálfræðingur er svo með sinn pistil í lok þáttar.

Ríkisstjórnin kynnti í gær aðgerðir til að takast á við verðbólguna sem nú mælist 9,5%. Samkvæmt áætluninni á að skera niður útgjöld og hækka skatta til að vinna gegn verðbólgunni og samtals á viðsnúningurinn að bæta afkomu ríkissjóðs um rúma 36 milljarða króna á næsta ári. Við ætlum að ræða þessar aðgerðir og ástandið við Jón Bjarka Bentsson aðalhagfræðing Íslandsbanka. Matvælaumbúðir verða sífellt flóknari - sem gerir flokkun á þeim flóknari, jafnvel ómögulega. Eins og nýverið mál tengt mjólkufernum sem eru brenndar til orkunýtingar til framleiðslu sements í Evrópu eins og Heimildin fletti ofan af fyrir skemmstu. Þær fara semsagt ekki í pappirsendurvinnslu fernurnar - eru víst ekki nógu góður pappír. Við ætlum að ræða við Búa Bjarmar Aðalsteinsson vöruhönnuð um þennan frumskóg umbúða, þar sem kröfur um arðsemi, einfaldleika og umhverfisvernd fara eiginlega bara aldrei saman. Páll Líndal umhverfissálfræðingur er svo með sinn pistil í lok þáttar.

Við ræðum hér á eftir við Margréti Lilju Guðmundsdóttur þekkingarstjóra hjá Planet youth um skjátíma og nauðsyn þess að setja á stafrænan útivistartíma á börn og ungmenni, jafnvel fullorðna. En eins og aðrar rammar sem foreldrar og skólar og samfélagið hafa komið upp tekur ákveðinn tíma að ná lendingu og finna út úr þessu, en tæknihraðinn er slíkur að það er nú ærið tilefni til að bregðast hratt við. Við endurflytjum efni frá því síðasta vetur hér í Samfélaginu. Kristbjörg Gunnarsdóttir og Kristbjörg Pálsdóttir eru báðar heyrnarfræðingar og leiða okkur í gegnum nokkrar upptökur sem leyfa hlustendum að heyra hvernig mismunandi heyrnarskerðingar hljóma. Málfarsmínúta er á sínum stað og ruslarabb Svo fáum við að heyra aftur pistil frá Ester Rut Unnsteinsdóttur spendýravistfræðingi en þar sagði hún okkur athyglisverðar fréttir af landnámi hagamúsa í Vestmannaeyjum.

Við ræðum hér á eftir við Margréti Lilju Guðmundsdóttur þekkingarstjóra hjá Planet youth um skjátíma og nauðsyn þess að setja á stafrænan útivistartíma á börn og ungmenni, jafnvel fullorðna. En eins og aðrar rammar sem foreldrar og skólar og samfélagið hafa komið upp tekur ákveðinn tíma að ná lendingu og finna út úr þessu, en tæknihraðinn er slíkur að það er nú ærið tilefni til að bregðast hratt við. Við endurflytjum efni frá því síðasta vetur hér í Samfélaginu. Kristbjörg Gunnarsdóttir og Kristbjörg Pálsdóttir eru báðar heyrnarfræðingar og leiða okkur í gegnum nokkrar upptökur sem leyfa hlustendum að heyra hvernig mismunandi heyrnarskerðingar hljóma. Málfarsmínúta er á sínum stað og ruslarabb Svo fáum við að heyra aftur pistil frá Ester Rut Unnsteinsdóttur spendýravistfræðingi en þar sagði hún okkur athyglisverðar fréttir af landnámi hagamúsa í Vestmannaeyjum.

Við tölum um gervigreind og siðferðislegar og samfélagslegar áskoranir sem fylgja þeirri byltingu sem er hafin. Páll Rafnar Þorsteinsson, verkefnisstjóri við Siðfræðistofnun Háskóla Íslands er einn þeirra sem ætla að taka til máls á málþingi um akkúrat þetta efni á mánudaginn í Háskóla Íslands. Leiðtogafundurinn skall á íslensku samfélagi af fullum þunga. Og nú þegar allt er yfirstaðið eru þau sem höfðu veg og vanda af skipulagningu þessa fundar að taka saman hvað gekk vel, hvað var óvænt og hvað kom út úr þessu. Að öðrum ólöstuðum stóð lögreglan í ströngu, viðlíka öryggisráðstafanir hafa aldrei verið gerðar á Íslandi, þó að hér á landi hafi mikilvægir fundir áður verið haldnir og þjóðarleiðtogar kíkt við. Við ræðum við Karl Steinar Valsson yfirlögregluþjónn ræðir um lexíur leiðtogafundarins. Málfarsmínúta. Í lok þáttar kemur hin eina sanna Vera Illugadóttir í dýraspjall og segir okkur frá upprisu rottukengúrunnar.

Við tölum um gervigreind og siðferðislegar og samfélagslegar áskoranir sem fylgja þeirri byltingu sem er hafin. Páll Rafnar Þorsteinsson, verkefnisstjóri við Siðfræðistofnun Háskóla Íslands er einn þeirra sem ætla að taka til máls á málþingi um akkúrat þetta efni á mánudaginn í Háskóla Íslands. Leiðtogafundurinn skall á íslensku samfélagi af fullum þunga. Og nú þegar allt er yfirstaðið eru þau sem höfðu veg og vanda af skipulagningu þessa fundar að taka saman hvað gekk vel, hvað var óvænt og hvað kom út úr þessu. Að öðrum ólöstuðum stóð lögreglan í ströngu, viðlíka öryggisráðstafanir hafa aldrei verið gerðar á Íslandi, þó að hér á landi hafi mikilvægir fundir áður verið haldnir og þjóðarleiðtogar kíkt við. Við ræðum við Karl Steinar Valsson yfirlögregluþjónn ræðir um lexíur leiðtogafundarins. Málfarsmínúta. Í lok þáttar kemur hin eina sanna Vera Illugadóttir í dýraspjall og segir okkur frá upprisu rottukengúrunnar.

Við heimsækjum mötuneyti Vínbúðarinnar, en Friðrik Hraunfjörð, líka kallaður Friðrik fimmti, ræður þar ríkjum og leiðir sitt fólk áfram í umhverfismálum og grænum skrefum. Þau vigta allt rusl, nýta afganga, reyna að áætla upp á gramm hvað hver borðar - það á ekki að vera nein matarsóun, eða umframkaup. Hvernig fá þau þetta til að ganga upp, eru allir ánægðir og saddir og hverju skilar þetta? Við heimsækjum íþróttahúsið við Ásgarð í Garðabæ þar sem verið er að undirbúa stóru safnarasýninguna Nordia 2023. Frímerkjasöfn, póstkort, merki, seðlar, munir tengdir sögu lögreglunnar og margt fleira er þar hægt að skoða. Og þarna eru sagðar sögur - eins og Gísli Geir Harðarson formaður sýningarnefndarinnar segir okkur betur frá á eftir. Ruslarabbið verður á sveimi einhverntíman í þættinum og svo verður umhverfispistilinn á sínum stað með Stefáni Gíslasyni.

Við heimsækjum mötuneyti Vínbúðarinnar, en Friðrik Hraunfjörð, líka kallaður Friðrik fimmti, ræður þar ríkjum og leiðir sitt fólk áfram í umhverfismálum og grænum skrefum. Þau vigta allt rusl, nýta afganga, reyna að áætla upp á gramm hvað hver borðar - það á ekki að vera nein matarsóun, eða umframkaup. Hvernig fá þau þetta til að ganga upp, eru allir ánægðir og saddir og hverju skilar þetta? Við heimsækjum íþróttahúsið við Ásgarð í Garðabæ þar sem verið er að undirbúa stóru safnarasýninguna Nordia 2023. Frímerkjasöfn, póstkort, merki, seðlar, munir tengdir sögu lögreglunnar og margt fleira er þar hægt að skoða. Og þarna eru sagðar sögur - eins og Gísli Geir Harðarson formaður sýningarnefndarinnar segir okkur betur frá á eftir. Ruslarabbið verður á sveimi einhverntíman í þættinum og svo verður umhverfispistilinn á sínum stað með Stefáni Gíslasyni.

Hvað áttu að gera ef þú rekst á mögulegar fornminjar á víðavangi? Það gerist nefnilega frekar reglulega á Íslandi að almenningur gangi fram á fornleifar, þekkt dæmi eru til að mynda rjúpnaskytturnar sem fundu sverð frá víkindaöld og göngufólkið sem fann skrautprýddar líkamsleifar konu frá 10. öld uppi á heiði. Þór Hjaltalín sviðstjóri hjá Minjastofnun Íslands fer yfir þetta með okkur, kemur með ráðleggingar og sögur og ýmsar vangaveltur. Mjaldurinn Hvaldimir, sem hefur verið grunaður um að vera rússneskur njósnahvalur, sást nýlega á sundi við strendur Svíþjóðar. Áður hafði hann sóst eftir félagsskap sjómanna við Noreg. Við vitum ekki hvaðan hann kemur eða hvert hann er að fara blessaður, en hann hefur augljóslega alist upp í haldi manna. Edda Elísabet Magnúsdóttir hvalasérfræðingur og lektor við Háskóla Íslands ætlar að segja okkur frá Hvaldimir, mjöldrum og sjávarspendýrum sem hafa verið í haldi manna. Við fáum málfarsmínútu að hætti hússins og svo kemur Edda Olgudóttir til okkar í vísindaspjall. Hún ætlar að fræða okkur um leiðir til að veita ungum börnum með hnetuofnæmi meðferð. Svokallaða afnæmingu.

Hvað áttu að gera ef þú rekst á mögulegar fornminjar á víðavangi? Það gerist nefnilega frekar reglulega á Íslandi að almenningur gangi fram á fornleifar, þekkt dæmi eru til að mynda rjúpnaskytturnar sem fundu sverð frá víkindaöld og göngufólkið sem fann skrautprýddar líkamsleifar konu frá 10. öld uppi á heiði. Þór Hjaltalín sviðstjóri hjá Minjastofnun Íslands fer yfir þetta með okkur, kemur með ráðleggingar og sögur og ýmsar vangaveltur. Mjaldurinn Hvaldimir, sem hefur verið grunaður um að vera rússneskur njósnahvalur, sást nýlega á sundi við strendur Svíþjóðar. Áður hafði hann sóst eftir félagsskap sjómanna við Noreg. Við vitum ekki hvaðan hann kemur eða hvert hann er að fara blessaður, en hann hefur augljóslega alist upp í haldi manna. Edda Elísabet Magnúsdóttir hvalasérfræðingur og lektor við Háskóla Íslands ætlar að segja okkur frá Hvaldimir, mjöldrum og sjávarspendýrum sem hafa verið í haldi manna. Við fáum málfarsmínútu að hætti hússins og svo kemur Edda Olgudóttir til okkar í vísindaspjall. Hún ætlar að fræða okkur um leiðir til að veita ungum börnum með hnetuofnæmi meðferð. Svokallaða afnæmingu.

Við ætlum að forvitnast um Samninginn um alþjóðverslun með tegundir í útrýmingarhættu - CITES. Ísland hefur verið aðili að samingnum síðan árið 2000. Sigurður Þráinsson deildarstjóri hjá umhverfis- orku- og loftslagsráðuneytinu þekkir samninginn í hörgul. Hann sest hjá okkur eftir smástund. Garðeigendum og öðru áhugafólki um trjágróður og plöntur er öllu lokið og gerði nýafstaðin Hvítasunnuhelgi útslagið að því er virðist, í það minnsta suðvestanlands. Laufblöð, blóm og brum hefur fokið af trjám og runnum og þau standa eftir ber, blóm og garðagróður hefur visnað, allt er brúnt eða dautt og bara fátt sem minnir á vor eða sumar. Hefur þetta vor vinda vætu og kulda drepið allt og er sumrinu í garðinum aflýst? Guðríður Helgadóttir garðyrkjusérfræðingur kemur til okkar. Málfarsmínúta er svo á sínum stað og við fáum svo Brynhildi Pétursdóttur ritstjóra neytendablaðsins í spjall um netsvindl, en sífellt fleiri svikahrappar virðast útbúa auglýsingar á facebook með tilboðum sem eru of góð til að vera sönn - en fjölmörg falla engu að síður fyrir.

Við ætlum að forvitnast um Samninginn um alþjóðverslun með tegundir í útrýmingarhættu - CITES. Ísland hefur verið aðili að samingnum síðan árið 2000. Sigurður Þráinsson deildarstjóri hjá umhverfis- orku- og loftslagsráðuneytinu þekkir samninginn í hörgul. Hann sest hjá okkur eftir smástund. Garðeigendum og öðru áhugafólki um trjágróður og plöntur er öllu lokið og gerði nýafstaðin Hvítasunnuhelgi útslagið að því er virðist, í það minnsta suðvestanlands. Laufblöð, blóm og brum hefur fokið af trjám og runnum og þau standa eftir ber, blóm og garðagróður hefur visnað, allt er brúnt eða dautt og bara fátt sem minnir á vor eða sumar. Hefur þetta vor vinda vætu og kulda drepið allt og er sumrinu í garðinum aflýst? Guðríður Helgadóttir garðyrkjusérfræðingur kemur til okkar. Málfarsmínúta er svo á sínum stað og við fáum svo Brynhildi Pétursdóttur ritstjóra neytendablaðsins í spjall um netsvindl, en sífellt fleiri svikahrappar virðast útbúa auglýsingar á facebook með tilboðum sem eru of góð til að vera sönn - en fjölmörg falla engu að síður fyrir.

Í gær var kynnt heildarendurskoðun og aðgerðaráætlun vegna þjónustu við eldra fólk undir yfirskriftinni Gott að eldast. Þá var líka sagt frá greiningu sem KPMG vann fyrir stjórnvöld þar sem kemur fram að eldra fólk leggur mikið til samfélagsins og að það er mikilvægt að stuðla að auknu heilbrigði þessa hóps. Það er líka efnahagslega ábatasamt. Þetta er verðmætur hópur. Endurskoðunin og aðgerðaáætlunin voru unninn í samstarf stjórnvalda, Sambands íslenskra sveitarfélaga og Landssambands eldri borgara. Helgi Pétursson er formaður Landssambandsins. Við heimsækjum svo framkvæmdasvæði á Seltjarnarnesi þar sem verið er að reisa svansvottaðar byggingar - og forvitnumst um hvað í því felst með Sigrúnu Melax gæðastjóra Já Verks - og sjáum líka húsið sem starfsfólkið þarna er búið er að reisa yfir sandlóu og hreiður hennar, það er óheppilega staðsett á svæðinu miðju við vegaslóða stórvirkra vinnuvéla - en allt er reynt til að sambýlið gangi upp. Fallegt. Málfarsmínúta í umsjón Önnu Sigríðar Þráinsdóttur. Við fáum svo dýraspjall í lok þáttar, Magnús Thorlacius sérfræðingur hjá Hafrannsóknarstofnun kemur til okkar og segir okkur allt um sitt helsta hugðarefni, skötuselinn.

Í gær var kynnt heildarendurskoðun og aðgerðaráætlun vegna þjónustu við eldra fólk undir yfirskriftinni Gott að eldast. Þá var líka sagt frá greiningu sem KPMG vann fyrir stjórnvöld þar sem kemur fram að eldra fólk leggur mikið til samfélagsins og að það er mikilvægt að stuðla að auknu heilbrigði þessa hóps. Það er líka efnahagslega ábatasamt. Þetta er verðmætur hópur. Endurskoðunin og aðgerðaáætlunin voru unninn í samstarf stjórnvalda, Sambands íslenskra sveitarfélaga og Landssambands eldri borgara. Helgi Pétursson er formaður Landssambandsins. Við heimsækjum svo framkvæmdasvæði á Seltjarnarnesi þar sem verið er að reisa svansvottaðar byggingar - og forvitnumst um hvað í því felst með Sigrúnu Melax gæðastjóra Já Verks - og sjáum líka húsið sem starfsfólkið þarna er búið er að reisa yfir sandlóu og hreiður hennar, það er óheppilega staðsett á svæðinu miðju við vegaslóða stórvirkra vinnuvéla - en allt er reynt til að sambýlið gangi upp. Fallegt. Málfarsmínúta í umsjón Önnu Sigríðar Þráinsdóttur. Við fáum svo dýraspjall í lok þáttar, Magnús Thorlacius sérfræðingur hjá Hafrannsóknarstofnun kemur til okkar og segir okkur allt um sitt helsta hugðarefni, skötuselinn.

Veistu hvað kuldabrú er? Hún er að öllum líkindum í fasteigninni þinni. Og það er ágætt að vita hvar hún er og sérstaklega hversu stór og yfirgripsmikil - því kuldabrýr geta, ef ekki er passað upp á þær, skapað skilyrði sem eyðileggja hús og veggi og valda myglu. Við ræðum við Ágúst Pálsson, B.Sc. í vélaverkfræði og lagnahönnuð hjá Verkís sem hefur rosalegan áhuga á kuldabrúm og hann ætlar að reyna að skýra þetta allt fyrir okkur - en hann var einmitt að flytja fyrirlestur um þessi mál í morgun á fundi um nýsköpun í mannvirkjaiðnaði. Við forvitnumst um nýtt rannsóknasetur skapandi greina sem hefur verið komið á fót. Þetta er samstarfsverkefni fimm háskóla og markmiðið er að ?stuðla að samráði á milli háskóla, stofnana, stjórnvalda, Hagstofu Íslands og atvinnulífs menningar og skapandi greina, efla samstarf sem styrkt getur innviði og vöxt atvinnugreinanna og bæta gagnaöflun og greiningu sem nýtist svo aftur rannsóknum og þekkingarmiðlun innan þessa ört vaxandi geira,? eins og segir í umfjöllun á vef háskólans á Bifröst. Anna Hildur Hildibrandsdóttir er stjórnarformaður þessa nýja rannsóknaseturs. Umhverfispistill dagsins í höndum Stefáns Gíslasonar.

Veistu hvað kuldabrú er? Hún er að öllum líkindum í fasteigninni þinni. Og það er ágætt að vita hvar hún er og sérstaklega hversu stór og yfirgripsmikil - því kuldabrýr geta, ef ekki er passað upp á þær, skapað skilyrði sem eyðileggja hús og veggi og valda myglu. Við ræðum við Ágúst Pálsson, B.Sc. í vélaverkfræði og lagnahönnuð hjá Verkís sem hefur rosalegan áhuga á kuldabrúm og hann ætlar að reyna að skýra þetta allt fyrir okkur - en hann var einmitt að flytja fyrirlestur um þessi mál í morgun á fundi um nýsköpun í mannvirkjaiðnaði. Við forvitnumst um nýtt rannsóknasetur skapandi greina sem hefur verið komið á fót. Þetta er samstarfsverkefni fimm háskóla og markmiðið er að ?stuðla að samráði á milli háskóla, stofnana, stjórnvalda, Hagstofu Íslands og atvinnulífs menningar og skapandi greina, efla samstarf sem styrkt getur innviði og vöxt atvinnugreinanna og bæta gagnaöflun og greiningu sem nýtist svo aftur rannsóknum og þekkingarmiðlun innan þessa ört vaxandi geira,? eins og segir í umfjöllun á vef háskólans á Bifröst. Anna Hildur Hildibrandsdóttir er stjórnarformaður þessa nýja rannsóknaseturs. Umhverfispistill dagsins í höndum Stefáns Gíslasonar.

Það þarf að endurskoða skólaíþróttir sem námsgrein. Kennslan snýst of mikið um keppni, hefðbundnar íþróttir og líkamlegt atgervi fengið utan skólastofunnar. Þörf er á faglega uppbyggðri íþróttakennslu sem nær til allra nemenda þar sem áhersla er lögð á fjölbreyttar hreyfingar og lærdóm um heilsu. Eftir þessu kallar meðal annarra Sveinn Þorgeirsson háskólakennari í íþróttafræði við HR. Við ræðum við hann um framtíð námsgreinar sem flestir nemendur annað hvort hata eða elska. Við heimsækjum Árbæjarsafn og kynnum okkur fornleifauppgröft þar en undanfarið hefur verið grafið í bæjarhólinn við gamla Árbæinn. Sólrún Inga Traustadóttir fornleifafræðingur stjórnar aðgerðum þar og nýtur liðsinnis nemenda í fornleifafræði. Við fáum að heyra eina málfarsmínútu í boði Önnu Sigríðar Þráinsdóttur málfarsráðunautar og svo kemur Edda Olgudóttir til okkar í lok þáttar í sitt vikulega vísindaspjall.

Það þarf að endurskoða skólaíþróttir sem námsgrein. Kennslan snýst of mikið um keppni, hefðbundnar íþróttir og líkamlegt atgervi fengið utan skólastofunnar. Þörf er á faglega uppbyggðri íþróttakennslu sem nær til allra nemenda þar sem áhersla er lögð á fjölbreyttar hreyfingar og lærdóm um heilsu. Eftir þessu kallar meðal annarra Sveinn Þorgeirsson háskólakennari í íþróttafræði við HR. Við ræðum við hann um framtíð námsgreinar sem flestir nemendur annað hvort hata eða elska. Við heimsækjum Árbæjarsafn og kynnum okkur fornleifauppgröft þar en undanfarið hefur verið grafið í bæjarhólinn við gamla Árbæinn. Sólrún Inga Traustadóttir fornleifafræðingur stjórnar aðgerðum þar og nýtur liðsinnis nemenda í fornleifafræði. Við fáum að heyra eina málfarsmínútu í boði Önnu Sigríðar Þráinsdóttur málfarsráðunautar og svo kemur Edda Olgudóttir til okkar í lok þáttar í sitt vikulega vísindaspjall.

Afhverju hlustar enginn á mig?, spyr Þorgerður María Þorbjarnardóttir formaður stjórnar Landverndar umhverfissamtaka, en spurningin er einnig yfirskrift fyrirlesturs sem hún heldur síðar í dag þar sem hún veltir fyrir sér afhverju við höldum endlaust áfram í sama farinu þó allar rannsóknir sýni fram á að við erum að ganga fram af plánetunni okkar, náttúrunni og verðmætum hennar. við erum að skerða rétt og lífsgæði komandi kynslóða. Þorgerður vill að félagsvísindin skoði þessi mál betur, og verði með sem ein mikilvægustu vísindi náttúruverndar. Við tölum um raftæki í þætti dagsins. Nánar tiltekið hvað við eigum að gera við öll þessi tæki sem fylla skápa og skúffur, vasa og töskur - þegar þau hætta að þjóna tilgangi sínum. Hvernig er hægt að gefa þessum tækjum öllum framhaldslíf og tryggja að þeim verðmætum sem felast í þeim sé ekki sóað? Við ræðum þessi mál við tvo sérfræðinga hjá Umhverfisstofnun sem eru þátttakendur í verkefninu Saman gegn sóun og ætla að funda um raftæki á morgun. Birgitta Steingrímsdóttir og Þorbjörg Sandra Bakke koma til okkar. Ruslarabb um spreybrúsa (e) Páll Líndal umhverfissálfræðingur verður svo með sinn pistill.

Afhverju hlustar enginn á mig?, spyr Þorgerður María Þorbjarnardóttir formaður stjórnar Landverndar umhverfissamtaka, en spurningin er einnig yfirskrift fyrirlesturs sem hún heldur síðar í dag þar sem hún veltir fyrir sér afhverju við höldum endlaust áfram í sama farinu þó allar rannsóknir sýni fram á að við erum að ganga fram af plánetunni okkar, náttúrunni og verðmætum hennar. við erum að skerða rétt og lífsgæði komandi kynslóða. Þorgerður vill að félagsvísindin skoði þessi mál betur, og verði með sem ein mikilvægustu vísindi náttúruverndar. Við tölum um raftæki í þætti dagsins. Nánar tiltekið hvað við eigum að gera við öll þessi tæki sem fylla skápa og skúffur, vasa og töskur - þegar þau hætta að þjóna tilgangi sínum. Hvernig er hægt að gefa þessum tækjum öllum framhaldslíf og tryggja að þeim verðmætum sem felast í þeim sé ekki sóað? Við ræðum þessi mál við tvo sérfræðinga hjá Umhverfisstofnun sem eru þátttakendur í verkefninu Saman gegn sóun og ætla að funda um raftæki á morgun. Birgitta Steingrímsdóttir og Þorbjörg Sandra Bakke koma til okkar. Ruslarabb um spreybrúsa (e) Páll Líndal umhverfissálfræðingur verður svo með sinn pistill.

Það eru miklu fleiri söfn á Íslandi en flesta grunar og við ætlum í tilefni alþjóðlega safnadagsins sem haldin var hátíðlegur í síðustu viku að ræða söfn okkar Íslendinga, stöðu þeirra, tilgang og sjálfbærni - sem greiningardeildir vilja meta mjög litla, að minnska kosti þegar kemur að fjárhag. Hólmar Hólm formaður Íslandsdeildar ICOM, sem er alþjóðaráð safna, hittir Samfélagið á safni. Vísindavefurinn hefur verið starfræktur í meira en tvo áratugi og þar er að finna fróðleik um allt milli himins og jarðar. Við ætlum að heyra hvernig þessi vefur hefur vaxið og dafnað undanfarið Jón Gunnar Þorsteinsson ritstjóri kemur í heimsókn Málfarsmínúta Við heimsækjum svo Þjóðskjalasafn Íslands og kynnum okkur viðamiklar rannsóknir á skjölum sem tengjast þjóðlendum. Ólafur Arnar Sveinsson, fagstjóri fræðslu og rannsókna ræðir við okkur.

Það eru miklu fleiri söfn á Íslandi en flesta grunar og við ætlum í tilefni alþjóðlega safnadagsins sem haldin var hátíðlegur í síðustu viku að ræða söfn okkar Íslendinga, stöðu þeirra, tilgang og sjálfbærni - sem greiningardeildir vilja meta mjög litla, að minnska kosti þegar kemur að fjárhag. Hólmar Hólm formaður Íslandsdeildar ICOM, sem er alþjóðaráð safna, hittir Samfélagið á safni. Vísindavefurinn hefur verið starfræktur í meira en tvo áratugi og þar er að finna fróðleik um allt milli himins og jarðar. Við ætlum að heyra hvernig þessi vefur hefur vaxið og dafnað undanfarið Jón Gunnar Þorsteinsson ritstjóri kemur í heimsókn Málfarsmínúta Við heimsækjum svo Þjóðskjalasafn Íslands og kynnum okkur viðamiklar rannsóknir á skjölum sem tengjast þjóðlendum. Ólafur Arnar Sveinsson, fagstjóri fræðslu og rannsókna ræðir við okkur.

Byrjum á að ræða um afar aðkallandi mál við Pétur Henry Petersen prófessor í taugavísindum, nefnilega hvort heimsfaraldur af völdum sveppa sem breyta mannfólki í uppvakninga geti gerst í alvörunni. Í sjónvarpsþáttunum Last of us sem njóta gríðarlegra vinsælda geysar slíkur sveppafaraldur og hefur lagt heiminn í rúst - og þessir uppvakningasveppir: þeir eru til í alvörunni! Hafa hingað til bara lagst á skordýr - EN erum við næst?! Við verðum líka beint frá Geldinganesi en þar var Guðlaugur Þór Þórðarson umhverfis-, orku- og loftlagsráðherra ásamt forstjóra Umhverfisstofnunar að opna nýja vefsíðu, strandhreinsun.is sem eins og nafnið bendir til snýst um hreinsun á strandlengjunni. Þarna verður t.d. hægt að taka frá svæði til að hreinsa, fyrir einstaklinga, stofnanir og félagasamtök. Og þetta er allt saman hluti af átaki sem umhverfisráðuneyti réðist í árið 2021. Rætt við Guðlaug og Katrínu Sóley Bjarnadóttur sérfræðing hjá Umhverfisstofnun. Málfarsmínúta. Svo er dýraspjallið á sínum stað, Halldór Pálmar Halldórsson er náttúruvísindamaðurinn sem fær að sitja fyrir svörum í dag. Halldór er sérfræðingur í kræklingi - sem flestir vita að er gómsætur, en það er svo margt fleira algerlega magnað við þessa lífveru - og Halldór segir okkur allt um það.

Byrjum á að ræða um afar aðkallandi mál við Pétur Henry Petersen prófessor í taugavísindum, nefnilega hvort heimsfaraldur af völdum sveppa sem breyta mannfólki í uppvakninga geti gerst í alvörunni. Í sjónvarpsþáttunum Last of us sem njóta gríðarlegra vinsælda geysar slíkur sveppafaraldur og hefur lagt heiminn í rúst - og þessir uppvakningasveppir: þeir eru til í alvörunni! Hafa hingað til bara lagst á skordýr - EN erum við næst?! Við verðum líka beint frá Geldinganesi en þar var Guðlaugur Þór Þórðarson umhverfis-, orku- og loftlagsráðherra ásamt forstjóra Umhverfisstofnunar að opna nýja vefsíðu, strandhreinsun.is sem eins og nafnið bendir til snýst um hreinsun á strandlengjunni. Þarna verður t.d. hægt að taka frá svæði til að hreinsa, fyrir einstaklinga, stofnanir og félagasamtök. Og þetta er allt saman hluti af átaki sem umhverfisráðuneyti réðist í árið 2021. Rætt við Guðlaug og Katrínu Sóley Bjarnadóttur sérfræðing hjá Umhverfisstofnun. Málfarsmínúta. Svo er dýraspjallið á sínum stað, Halldór Pálmar Halldórsson er náttúruvísindamaðurinn sem fær að sitja fyrir svörum í dag. Halldór er sérfræðingur í kræklingi - sem flestir vita að er gómsætur, en það er svo margt fleira algerlega magnað við þessa lífveru - og Halldór segir okkur allt um það.

Árhringjafræði er ákveðin undirgrein í skógarfræði, allsérstök fræðigrein en í miklum vexti. Úr árhringjum trjáa og gróðurs má lesa svo margt, langt aftur í tímann. Ólafur Eggertsson hjá Skógræktinni er nýkomin heim af evrópskri árhringjaráðstefnu í Portúgal og því ærið tilefni til að þinga hann um helstu atriði sem þar komu fram og hvað árhringir íslenskra plantna eru að segja okkur. Hótel Saga hefur fengið nýtt hlutverk þar sem meira en hundrað íbúðir fyrir stúdenta hafa verið innréttaðar. Það er Félagsstofnun stúdenta sem stóð í þessum stórræðum fyrir Stúdentagarðana sem stofnunin rekur. Við kíkjum í heimsókn á Sögu, fáum að skoða nýju íbúðirnar og ræðum við Heiði Önnu Helgadóttur þjónustustjóra Stúdentagarða. Við heyrum eina málfarsmínútu og svo kemur Edda Olgudóttir til okkar í vísindaspjall í lok þáttar. Hún ætlar að spjalla við okkur um heilraðgreiningu á mannaerfðaefni.

Árhringjafræði er ákveðin undirgrein í skógarfræði, allsérstök fræðigrein en í miklum vexti. Úr árhringjum trjáa og gróðurs má lesa svo margt, langt aftur í tímann. Ólafur Eggertsson hjá Skógræktinni er nýkomin heim af evrópskri árhringjaráðstefnu í Portúgal og því ærið tilefni til að þinga hann um helstu atriði sem þar komu fram og hvað árhringir íslenskra plantna eru að segja okkur. Hótel Saga hefur fengið nýtt hlutverk þar sem meira en hundrað íbúðir fyrir stúdenta hafa verið innréttaðar. Það er Félagsstofnun stúdenta sem stóð í þessum stórræðum fyrir Stúdentagarðana sem stofnunin rekur. Við kíkjum í heimsókn á Sögu, fáum að skoða nýju íbúðirnar og ræðum við Heiði Önnu Helgadóttur þjónustustjóra Stúdentagarða. Við heyrum eina málfarsmínútu og svo kemur Edda Olgudóttir til okkar í vísindaspjall í lok þáttar. Hún ætlar að spjalla við okkur um heilraðgreiningu á mannaerfðaefni.

Það hefur varla farið framhjá hlustendum að leiðtogafundur Evrópuráðsins fer fram í Reykjavík í dag og á morgun. Viðbúnaðurinn er mikill og hingað mæta á fimmta tug þjóðarleiðtoga Evrópu. Leiðtogarnir funda í dag og á morgun fara fram allskyns viðræður og málefnastarf sem lýkur með blaðamannafundi síðdegis. En hvað gerir Evrópuráðið og hvert er hlutverk þess? Og hvaða þýðingu hefur fundur af þessu tagi? Eiríkur Bergmann Einarsson prófessor við Háskólann á Bifröst ætlar að ræða það við okkur á eftir. Málfarsráðunautur RÚV Anna Sigríður Þráinsdóttir kemur svo til okkar og fjallar um málfar tengdu þessu máli málanna, leiðtogafundi Evrópuráðsins. VIð ætlum líka að heyra af nýrri rannsókn um hvernig börn upplifa þegar foreldrar þeirra og forráðafólk eru að skerða skjátíma þeirra, en þetta er barátta margra heimila. Freyja Ósk Þórisdóttir og Unnur Elva Reynisdóttir hjúkrunarfræðinemar koma og segja okkur af því. Við heyrum svo í ritstjóra neytendablaðsins og fræðumst um nýjar reglur í Noregi sem banna auglýsendum að myndbreyta fólki, eða fótósjoppa það. Eins og við þekkjum þá er hægt að nota allskonar forrit til að breyta fólki þannig að það er ekkert raunverulegt eða raunhæft við útlit þeirra. Það má semsagt ekki lengur í Noregi, ætti að banna það líka hér?

Það hefur varla farið framhjá hlustendum að leiðtogafundur Evrópuráðsins fer fram í Reykjavík í dag og á morgun. Viðbúnaðurinn er mikill og hingað mæta á fimmta tug þjóðarleiðtoga Evrópu. Leiðtogarnir funda í dag og á morgun fara fram allskyns viðræður og málefnastarf sem lýkur með blaðamannafundi síðdegis. En hvað gerir Evrópuráðið og hvert er hlutverk þess? Og hvaða þýðingu hefur fundur af þessu tagi? Eiríkur Bergmann Einarsson prófessor við Háskólann á Bifröst ætlar að ræða það við okkur á eftir. Málfarsráðunautur RÚV Anna Sigríður Þráinsdóttir kemur svo til okkar og fjallar um málfar tengdu þessu máli málanna, leiðtogafundi Evrópuráðsins. VIð ætlum líka að heyra af nýrri rannsókn um hvernig börn upplifa þegar foreldrar þeirra og forráðafólk eru að skerða skjátíma þeirra, en þetta er barátta margra heimila. Freyja Ósk Þórisdóttir og Unnur Elva Reynisdóttir hjúkrunarfræðinemar koma og segja okkur af því. Við heyrum svo í ritstjóra neytendablaðsins og fræðumst um nýjar reglur í Noregi sem banna auglýsendum að myndbreyta fólki, eða fótósjoppa það. Eins og við þekkjum þá er hægt að nota allskonar forrit til að breyta fólki þannig að það er ekkert raunverulegt eða raunhæft við útlit þeirra. Það má semsagt ekki lengur í Noregi, ætti að banna það líka hér?

Íslandsdeild samtakanna stöðvum vistmorð standa frammi fyrir málþingi síðar í dag og vonast til þess að vekja athygli leiðtogafundar evrópuráðsins á mikilvægi þess að skilgreina vistmorð og setja í alþjóðalög, þau benda á að Úkraínustríðinu fylgi meðal annars mikil eyðilegging vistkerfa sem hafi áhrif í nútíð og framtíð á velferð bæði heimamanna sem og heimsbyggðarinnar allrar - fyrir það eigi að vera hægt að sækja Rússa til saka fyrir - við ræðum við tvo fulltrúa samtakanna hér á eftir, þau heita Kristín Vala Ragnarsdóttir prófessor í sjálfbærnivísindum við Háskóla Íslands og Magnús Hallur Jónsson landvörður. Félag íslenskra hjúkrunarfræðinga samþykkti ályktun á aðalfundi sínum fyrir helgi þar sem félagið lýsir þungum áhyggjum af hópi hjúkrunarfræðinga sem leita til annarra starfa vegna aukins álags og skorar á stjórnvöld að bæta starfsumhverfi hjúkrunarfræðinga með því að tryggja mönnunarviðmið, bæta vinnuaðstöðu og öryggi á vinnustað. Halla Eiríksdóttir er varaformaður félags íslenskra hjúkrunarfræðinga. Við heyrum í henni á eftir. Málfarsmínútan verður á sínum stað, líka ruslarabbið og svo kemur til okkar Helga Lára Þorsteinsdóttir safnstjóri RÚV. Hún ætlar að rifja upp heimsókn Svíakonungs hingað til lands árið 1957.

Íslandsdeild samtakanna stöðvum vistmorð standa frammi fyrir málþingi síðar í dag og vonast til þess að vekja athygli leiðtogafundar evrópuráðsins á mikilvægi þess að skilgreina vistmorð og setja í alþjóðalög, þau benda á að Úkraínustríðinu fylgi meðal annars mikil eyðilegging vistkerfa sem hafi áhrif í nútíð og framtíð á velferð bæði heimamanna sem og heimsbyggðarinnar allrar - fyrir það eigi að vera hægt að sækja Rússa til saka fyrir - við ræðum við tvo fulltrúa samtakanna hér á eftir, þau heita Kristín Vala Ragnarsdóttir prófessor í sjálfbærnivísindum við Háskóla Íslands og Magnús Hallur Jónsson landvörður. Félag íslenskra hjúkrunarfræðinga samþykkti ályktun á aðalfundi sínum fyrir helgi þar sem félagið lýsir þungum áhyggjum af hópi hjúkrunarfræðinga sem leita til annarra starfa vegna aukins álags og skorar á stjórnvöld að bæta starfsumhverfi hjúkrunarfræðinga með því að tryggja mönnunarviðmið, bæta vinnuaðstöðu og öryggi á vinnustað. Halla Eiríksdóttir er varaformaður félags íslenskra hjúkrunarfræðinga. Við heyrum í henni á eftir. Málfarsmínútan verður á sínum stað, líka ruslarabbið og svo kemur til okkar Helga Lára Þorsteinsdóttir safnstjóri RÚV. Hún ætlar að rifja upp heimsókn Svíakonungs hingað til lands árið 1957.

Við ætlum að ræða við íslenskan sérfræðing í loftlagsbreytingum þvert á landamæri, Mikael Allan Mikaelsson vinnur hjá alþjóðlegri hugveitu í Stokkhólmi á sviði umhverfismála og rannsókna. Hann skoðar meðal annars hvaða efnahagslegu áhrif loflagsbreytingar hafa á innviði landa og kemur einnig að fyrsta loftlagsáhættumatinu fyrir Evropusambandið Lið nemenda við Háskólann í Reykjavík er komið í undanúrslit alþjóðlegrar keppni í samningatækni sem fer fram í Róm síðar í mánuðinum. Við erum forvitin um þetta - hvað þarf að hafa í huga og hvernig maður æfir sig fyrir slíka keppni í samningatækni? Landsliðið í samningatækni sest hjá okkur á eftir. Liðið er skipað þeim Andra Örvari Baldvinssyni, Halldóri Ægi Halldórssyni og Soffíu Ósk Kristinsdóttur. Málfarsmínúta Endurflutt dýraspjall við Vigdísi Freyju Helmútsdóttur plöntuvistfræðing sem sinnir afar forvitnilegum rannsóknum á því hvernig plöntum líður í hlýnandi heimi.

Við ætlum að ræða við íslenskan sérfræðing í loftlagsbreytingum þvert á landamæri, Mikael Allan Mikaelsson vinnur hjá alþjóðlegri hugveitu í Stokkhólmi á sviði umhverfismála og rannsókna. Hann skoðar meðal annars hvaða efnahagslegu áhrif loflagsbreytingar hafa á innviði landa og kemur einnig að fyrsta loftlagsáhættumatinu fyrir Evropusambandið Lið nemenda við Háskólann í Reykjavík er komið í undanúrslit alþjóðlegrar keppni í samningatækni sem fer fram í Róm síðar í mánuðinum. Við erum forvitin um þetta - hvað þarf að hafa í huga og hvernig maður æfir sig fyrir slíka keppni í samningatækni? Landsliðið í samningatækni sest hjá okkur á eftir. Liðið er skipað þeim Andra Örvari Baldvinssyni, Halldóri Ægi Halldórssyni og Soffíu Ósk Kristinsdóttur. Málfarsmínúta Endurflutt dýraspjall við Vigdísi Freyju Helmútsdóttur plöntuvistfræðing sem sinnir afar forvitnilegum rannsóknum á því hvernig plöntum líður í hlýnandi heimi.

Við forvitnumst um endurvinnslu á veiðarfærum í Samfélaginu í dag. Hampiðjan sendir árlega nokkur mikið magn af veiðarfærum sem ekki eru lengur ?notkun úr landi í endurvinnslu. Þetta eru að miklu leyti veiðarfæri úr nælonefnum en líka málmar og gúmmí. Georg Haney er, umhverfisstjóri Hampiðjunnar segir okkur betur frá þessu. Þegar krabbameinsmeðferð lýkur gera sjúklingar og aðstandendur oft ráð fyrir að heilsan verði aftur eins og hún var áður en krabbameinið greindist. Það er þó ekki raunin hjá öllum. Margir búa við andlegar og líkamlegar aukaverkanir af völdum krabbameinsins eða meðferðarinnar sem geta haft mikil áhrif á líðan fólks. Krabbameinsfélagið vill taka betur utan um þennan hóp og við ræðum við sérfræðing hjá þeim, Vigdísi Guðmundsdóttur, um áskoranir þessa hóps og hvaða eftirfylgni þau þurfa. Bryndís Marteinsdóttir flytur okkur svo umhverfispistil í lok þáttar.

Við forvitnumst um endurvinnslu á veiðarfærum í Samfélaginu í dag. Hampiðjan sendir árlega nokkur mikið magn af veiðarfærum sem ekki eru lengur ?notkun úr landi í endurvinnslu. Þetta eru að miklu leyti veiðarfæri úr nælonefnum en líka málmar og gúmmí. Georg Haney er, umhverfisstjóri Hampiðjunnar segir okkur betur frá þessu. Þegar krabbameinsmeðferð lýkur gera sjúklingar og aðstandendur oft ráð fyrir að heilsan verði aftur eins og hún var áður en krabbameinið greindist. Það er þó ekki raunin hjá öllum. Margir búa við andlegar og líkamlegar aukaverkanir af völdum krabbameinsins eða meðferðarinnar sem geta haft mikil áhrif á líðan fólks. Krabbameinsfélagið vill taka betur utan um þennan hóp og við ræðum við sérfræðing hjá þeim, Vigdísi Guðmundsdóttur, um áskoranir þessa hóps og hvaða eftirfylgni þau þurfa. Bryndís Marteinsdóttir flytur okkur svo umhverfispistil í lok þáttar.

Matarleifar, plast, pappír og blandaður úrgangur. Þetta eru flokkarnir fjórir sem allt sorp á flokkast í og verður tekið upp á höfuðborgarsvæðinu og suðurnesjum nú á næstunni - aðrir landshlutar sumir löngu byrjaðir á þessu auðvitað. Og þetta mun þýða að við flest heimili bætist í það minnsta ein tunna - sem er jafnvel tvískipt - útfærslurnar fara auðvitað eftir umfangi úrgangs og fjölda íbúa - og svo kemur karfa með bréfpoka inn til okkar þar sem í fara matarleifar. Við fórum í morgun að skoða nýju tunnurnar, það er verið að setja þær saman og merkja vandlega á risastóru vinnusvæði á Gufunesi - ekkert sem jafnast á við ónotaðar ruslatunnur - en við skoðuðum samt hvernig á að nota þær með Guðmundi B. Friðrikssyni verkefnisstjóra hjá Reykjavíkurborg. Við heimsækjum Skógræktarfélag Reykjavíkur í Heiðmörk. Þar er viðarvinnsla í fullum gangi enda töluvert af timbri sem fellur til vegna grisjunar. Þar eru framleidd viðarborð úr ýmsum trjátegundum, eldiviður, viðarkurl og fleira. Auður Elva Kjartansdóttir framkvæmdastjóri Skógræktarfélags Reykjavíkur tekur á móti okkur og segir frá viðarvinnslunni og ræktunarstarfinu. Málfarsmínútan er á sínum stað og svo er Vísindaspjallið með Eddu Olgudóttur í lok þáttar.

Matarleifar, plast, pappír og blandaður úrgangur. Þetta eru flokkarnir fjórir sem allt sorp á flokkast í og verður tekið upp á höfuðborgarsvæðinu og suðurnesjum nú á næstunni - aðrir landshlutar sumir löngu byrjaðir á þessu auðvitað. Og þetta mun þýða að við flest heimili bætist í það minnsta ein tunna - sem er jafnvel tvískipt - útfærslurnar fara auðvitað eftir umfangi úrgangs og fjölda íbúa - og svo kemur karfa með bréfpoka inn til okkar þar sem í fara matarleifar. Við fórum í morgun að skoða nýju tunnurnar, það er verið að setja þær saman og merkja vandlega á risastóru vinnusvæði á Gufunesi - ekkert sem jafnast á við ónotaðar ruslatunnur - en við skoðuðum samt hvernig á að nota þær með Guðmundi B. Friðrikssyni verkefnisstjóra hjá Reykjavíkurborg. Við heimsækjum Skógræktarfélag Reykjavíkur í Heiðmörk. Þar er viðarvinnsla í fullum gangi enda töluvert af timbri sem fellur til vegna grisjunar. Þar eru framleidd viðarborð úr ýmsum trjátegundum, eldiviður, viðarkurl og fleira. Auður Elva Kjartansdóttir framkvæmdastjóri Skógræktarfélags Reykjavíkur tekur á móti okkur og segir frá viðarvinnslunni og ræktunarstarfinu. Málfarsmínútan er á sínum stað og svo er Vísindaspjallið með Eddu Olgudóttur í lok þáttar.

Það styttist í leiðtogafund Evrópuráðsins - hann fer fram í Hörpu 16. til 17. maí næstkomandi og þá koma hingað um 900 erlendir gestir. Leiðtogum 46 ríkja er boðið og auk þeirra hefur fulltrúum frá áheyrnarríkjunum fimm, Bandaríkjunum, Páfagarði, Japan, Kanada og Mexíkó, verið boðið að taka þátt á fundinum. Þá hefur leiðtogum Sameinuðu Þjóðanna, Öryggis- og samvinnustofnunar Evrópu og Evrópusambandsins verið boðið, auk þess sem æðstu stjórnendur allra helstu stofnana Evrópuráðsins sækja fundinn. Öllu þessu fólki fylgir fjölmennt lið. Nokkur hundruð fjölmiðlamenn verða hér líka til að flytja fréttir af fundinum. Þessum fundi fylgir gríðarleg öryggisgæsla á skala sem við þekkjum ekki hér í okkar fámenna samfélagi. Undirbúningurinn er viðamikill og hvílir að stórum hluta á herðum Ríkislögreglustjóra, Sigríðar Bjarkar Guðjónsdóttur. Hún verður gestur okkar rétt á eftir. Við ætlum svo að ræða um kolefnishlutleysi Íslands og þýðingu þeirrar vegferðar fyrir islenska náttúru - þetta er vandrataður stígur þar sem eitt má helst ekki vera á kostnað annars. Hingað kemur forstjóri Náttúrufræðistofnunar Eydís Líndal Finnbogadóttir og Snorri Sigurðsson sviðstjóri náttúruverndar hjá Náttúrufræðistofnun. Ruslarabb um límmiða, plástra og límband. Svo fáum við pistil frá Páli Líndal umhverfissálfræðingi í lok þáttar.

Það styttist í leiðtogafund Evrópuráðsins - hann fer fram í Hörpu 16. til 17. maí næstkomandi og þá koma hingað um 900 erlendir gestir. Leiðtogum 46 ríkja er boðið og auk þeirra hefur fulltrúum frá áheyrnarríkjunum fimm, Bandaríkjunum, Páfagarði, Japan, Kanada og Mexíkó, verið boðið að taka þátt á fundinum. Þá hefur leiðtogum Sameinuðu Þjóðanna, Öryggis- og samvinnustofnunar Evrópu og Evrópusambandsins verið boðið, auk þess sem æðstu stjórnendur allra helstu stofnana Evrópuráðsins sækja fundinn. Öllu þessu fólki fylgir fjölmennt lið. Nokkur hundruð fjölmiðlamenn verða hér líka til að flytja fréttir af fundinum. Þessum fundi fylgir gríðarleg öryggisgæsla á skala sem við þekkjum ekki hér í okkar fámenna samfélagi. Undirbúningurinn er viðamikill og hvílir að stórum hluta á herðum Ríkislögreglustjóra, Sigríðar Bjarkar Guðjónsdóttur. Hún verður gestur okkar rétt á eftir. Við ætlum svo að ræða um kolefnishlutleysi Íslands og þýðingu þeirrar vegferðar fyrir islenska náttúru - þetta er vandrataður stígur þar sem eitt má helst ekki vera á kostnað annars. Hingað kemur forstjóri Náttúrufræðistofnunar Eydís Líndal Finnbogadóttir og Snorri Sigurðsson sviðstjóri náttúruverndar hjá Náttúrufræðistofnun. Ruslarabb um límmiða, plástra og límband. Svo fáum við pistil frá Páli Líndal umhverfissálfræðingi í lok þáttar.

Núna fyrir helgi var kynnt úttekt á stöðu hitaveitna og nýtingu jarðhita til húshitunar. Og það var umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra sem fól Íslenskum orkurannsóknum að gera þessa úttekt vegna erfiðrar stöðu hjá mörgum hitaveitum í kuldanum síðasta vetur. Og meðal þess sem kemur fram í þessari úttekt er að tveir þriðju hitaveitna sjá fram á aukna eftirspurn og telja að það geti orðið vandi að mæta henni. Auður Agla Óladóttir, jarðfræðingur hjá ÍSOR er einn þeirra sérfræðinga sem unnu þessa úttekt og hún ætlar að fara yfir það helsta með okkur. Við ræðum svo við sköpunargleði sérfræðing. Birna Dröfn Birgisdóttir rannsakar í doktorsnámi sínu hvernig sköpunargleði getur nýst fólki í leik og starfi. Hún rekur líka hún fyrirtæki þar sem hún þjálfar fólk í sköpunargleði og hefur líka þróað forrit sem eflir sköpunargleði Við fáum eina málfarsmínútu og svo heimsækjum við Þjóðskjalasafn Íslands þar sem við hittum Árna Jóhannsson skjalavörð. Hann ætlar að fletta með okkur meira en hundrað ára gamalli gerðarbók Keflavíkurhrepps og segja okkur frá því hvernig eftirliti með skilaskyldu til safnsins er háttað.

Núna fyrir helgi var kynnt úttekt á stöðu hitaveitna og nýtingu jarðhita til húshitunar. Og það var umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra sem fól Íslenskum orkurannsóknum að gera þessa úttekt vegna erfiðrar stöðu hjá mörgum hitaveitum í kuldanum síðasta vetur. Og meðal þess sem kemur fram í þessari úttekt er að tveir þriðju hitaveitna sjá fram á aukna eftirspurn og telja að það geti orðið vandi að mæta henni. Auður Agla Óladóttir, jarðfræðingur hjá ÍSOR er einn þeirra sérfræðinga sem unnu þessa úttekt og hún ætlar að fara yfir það helsta með okkur. Við ræðum svo við sköpunargleði sérfræðing. Birna Dröfn Birgisdóttir rannsakar í doktorsnámi sínu hvernig sköpunargleði getur nýst fólki í leik og starfi. Hún rekur líka hún fyrirtæki þar sem hún þjálfar fólk í sköpunargleði og hefur líka þróað forrit sem eflir sköpunargleði Við fáum eina málfarsmínútu og svo heimsækjum við Þjóðskjalasafn Íslands þar sem við hittum Árna Jóhannsson skjalavörð. Hann ætlar að fletta með okkur meira en hundrað ára gamalli gerðarbók Keflavíkurhrepps og segja okkur frá því hvernig eftirliti með skilaskyldu til safnsins er háttað.

Ríkislögreglustjóri og Lögreglustjórinn á Suðurlandi lýstu í gær yfir óvissustigi vegna jarðskjálfta í Mýrdalsjökli. Það var gert í kjölfar jarðskjálftahrinu í öskju Kötlu þar sem þrír skjálftar mældust yfir 4 að stærð. Rólegt hefur verið síðan síðdegis í gær og nú fyrir hádegi kom fram á vef Veðurstofunnar að virknin í Kötluöskju teljist nú til eðlilegrar bakgrunnsvirkni eldstöðvarinnar. En óvissustigið er enn og ástæða til að fylgjast náið með og kannski dusta rykið af viðbragðsáætlunum. Víðir Reynisson yfirlögregluþjónn hjá Almannavarnadeild Ríkislögreglustjóra er aðalmaðurinn í þessu - eins og svo mörgu öðru. Hann ætlar að ræða við okkur um viðbragð, áætlanir, sviðsmyndir og eftirlit vegna hræringa í og við Kötlu. Af bráðamóttöku Landspítalans berast oft vondar og erfiðar fréttir; langir biðtímar, skortur á starfsfólki, veikt fólk liggur á göngunum, það er fráflæðivandi og aðstöðuleysi. Fólkið sem vinnur á þessari deild er í framlínusveit spítalans og veit aldrei hvað vinnudagurinn ber í skauti sér. Hvers vegna vill það vera þarna? Hvernig er bráðamóttakan sem vinnustaður? Samfélagið hitti sérnámslækninn Unni Ósk Stefánsdóttur og náði að ræða við hana þó það væri ys og þys, hávaði og bíb og töluverðar líkur á að sjá blóð. Vera Illugadóttir ætlar svo að koma í heimsókn til okkar með dýrasögur eins og henni einni er lagið.

Ríkislögreglustjóri og Lögreglustjórinn á Suðurlandi lýstu í gær yfir óvissustigi vegna jarðskjálfta í Mýrdalsjökli. Það var gert í kjölfar jarðskjálftahrinu í öskju Kötlu þar sem þrír skjálftar mældust yfir 4 að stærð. Rólegt hefur verið síðan síðdegis í gær og nú fyrir hádegi kom fram á vef Veðurstofunnar að virknin í Kötluöskju teljist nú til eðlilegrar bakgrunnsvirkni eldstöðvarinnar. En óvissustigið er enn og ástæða til að fylgjast náið með og kannski dusta rykið af viðbragðsáætlunum. Víðir Reynisson yfirlögregluþjónn hjá Almannavarnadeild Ríkislögreglustjóra er aðalmaðurinn í þessu - eins og svo mörgu öðru. Hann ætlar að ræða við okkur um viðbragð, áætlanir, sviðsmyndir og eftirlit vegna hræringa í og við Kötlu. Af bráðamóttöku Landspítalans berast oft vondar og erfiðar fréttir; langir biðtímar, skortur á starfsfólki, veikt fólk liggur á göngunum, það er fráflæðivandi og aðstöðuleysi. Fólkið sem vinnur á þessari deild er í framlínusveit spítalans og veit aldrei hvað vinnudagurinn ber í skauti sér. Hvers vegna vill það vera þarna? Hvernig er bráðamóttakan sem vinnustaður? Samfélagið hitti sérnámslækninn Unni Ósk Stefánsdóttur og náði að ræða við hana þó það væri ys og þys, hávaði og bíb og töluverðar líkur á að sjá blóð. Vera Illugadóttir ætlar svo að koma í heimsókn til okkar með dýrasögur eins og henni einni er lagið.

Samfélagið verður í Hörpu og kynnir sér Loftslagsdaginn og þá dagskrá sem er í gangi þar í dag. Ragna Benedikta Garðarsdóttir prófessor í félagssálfræði við HÍ er ein þeirra sem tekur til máls á Lofslagsdeginum. Hún ætlar að svara því hvernig maður breytir samfélagi. Við spjöllum við Rögnu. Við ætlum svo að ræða um byggingariðnaðinn og beina sjónum okkar að því hvernig hægt er að hanna hús og svæði á umhverfisvænan hátt með sjálfbærni og hringrásarhagkerfið að leiðarljósi. Arkitektar gegna lykilhlutverki í þessu - og við ætlum að ræða við einn slíkan, Arnhildi Pálmadóttur, sem vinnur á stofu sem leggur sig sérstaklega eftir því að hanna undir umhverfisvænum formerkjum. Umhverfispistilinn er svo á sínum stað, endurfluttur pistill frá Ingu Huld Ármann í ungum umhverfissinnum

Samfélagið verður í Hörpu og kynnir sér Loftslagsdaginn og þá dagskrá sem er í gangi þar í dag. Ragna Benedikta Garðarsdóttir prófessor í félagssálfræði við HÍ er ein þeirra sem tekur til máls á Lofslagsdeginum. Hún ætlar að svara því hvernig maður breytir samfélagi. Við spjöllum við Rögnu. Við ætlum svo að ræða um byggingariðnaðinn og beina sjónum okkar að því hvernig hægt er að hanna hús og svæði á umhverfisvænan hátt með sjálfbærni og hringrásarhagkerfið að leiðarljósi. Arkitektar gegna lykilhlutverki í þessu - og við ætlum að ræða við einn slíkan, Arnhildi Pálmadóttur, sem vinnur á stofu sem leggur sig sérstaklega eftir því að hanna undir umhverfisvænum formerkjum. Umhverfispistilinn er svo á sínum stað, endurfluttur pistill frá Ingu Huld Ármann í ungum umhverfissinnum

Á þessum tíma árs er langmest hætta á gróðureldum á Íslandi, þetta gerist þegar snjóa hefur leyst en gróðurinn er ekki farinn af stað, það er því þurrt á og ef úrkoma er lítil er mikið eldsneyti í gróðrinum frá síðasta sumri. Vorið 2021 var mikið óvissustig á stórum hluta landsins, það urðu miklir gróðureldar í Heiðmörk en í fyrra var sem betur fer næg úrkoma. Já það er hægt að blessa rigninguna ef maður sinnir brunavörnum eins og Lárus Kristinn Guðmundsson varaslökkviliðsstjóri hjá Brunavörnum Árnessýslu sem var viðmælandi í Samfélaginu. Hönnunarmars er hafinn og viðburðir um allar trissur tengdir þeirri miklu hátíð. Meðal annars í Norræna húsinu þar sem aðstandendur verkefnisins Lúpína í nýju ljósi, trefjaefni framtíðar hafa komið sér fyrir. Þær hafa rannsakað hvernig nýta má Alaskalúpínu við framleiðslu á trefjaefnum - t.d. byggingarefnum og umbúðum. Rætt við Ingu Kristínu Guðlaugsdóttur og Elínu Sigríði Harðardóttur, eigendur Efnasmiðjunnar. Málfarsmínútan í umsjón Önnu Sigríðar Þráinsdóttur Edda Olgudóttir kemur í vísindaspjall um rannsókn um hjálpsemi.

Á þessum tíma árs er langmest hætta á gróðureldum á Íslandi, þetta gerist þegar snjóa hefur leyst en gróðurinn er ekki farinn af stað, það er því þurrt á og ef úrkoma er lítil er mikið eldsneyti í gróðrinum frá síðasta sumri. Vorið 2021 var mikið óvissustig á stórum hluta landsins, það urðu miklir gróðureldar í Heiðmörk en í fyrra var sem betur fer næg úrkoma. Já það er hægt að blessa rigninguna ef maður sinnir brunavörnum eins og Lárus Kristinn Guðmundsson varaslökkviliðsstjóri hjá Brunavörnum Árnessýslu sem var viðmælandi í Samfélaginu. Hönnunarmars er hafinn og viðburðir um allar trissur tengdir þeirri miklu hátíð. Meðal annars í Norræna húsinu þar sem aðstandendur verkefnisins Lúpína í nýju ljósi, trefjaefni framtíðar hafa komið sér fyrir. Þær hafa rannsakað hvernig nýta má Alaskalúpínu við framleiðslu á trefjaefnum - t.d. byggingarefnum og umbúðum. Rætt við Ingu Kristínu Guðlaugsdóttur og Elínu Sigríði Harðardóttur, eigendur Efnasmiðjunnar. Málfarsmínútan í umsjón Önnu Sigríðar Þráinsdóttur Edda Olgudóttir kemur í vísindaspjall um rannsókn um hjálpsemi.

Við tökum stöðuna á byggingu nýs Landspítala. Það er risastórt verkefni sem hefur lengi verið í gangi og framkvæmdir eru nú á fullu. Það sem er núna mest áberandi er svokallaður meðferðarkjarni sem hefur risið nokkuð hratt undanfarið en nýlega var sagt frá því að magn þeirrar steypu sem notuð er í hann væri komið yfir 40 þúsund rúmmetra. Sem okkur skilst að sé dágott. Gunnar Svavarsson framkvæmdastjóri verkefnisins um Nýjan Landspítala fer yfir málið með okkur. Við ætlum svo að ræða um náttúrlæsi Íslendinga. Það er líklega fáum öðrum þjóðum eins mikilvægt að vera læs á náttúru sína og umhverfi, í landi hættulegra veðra, eldgosa, jarðskjálfta og skriðufalla. En mögulega hefur náttúrulæsi og skilningi farið aftur. Hvernig birtist það og hvað er hægt að gera við því? Við ræðum við tvo sérfræðinga, annars vegar Hauk Arason dósent í eðlisfræði og náttúrufræðimenntun við Háskóla íslands og hins vegar Hauk Hauksson samskiptastjóra Veðurstofunnar. Svo kemur Anna Sigríður Þráinsdóttir málfarsráðunautur Ríkisútvarpsins til okkar í lok þáttar. Hún segir okkur frá málstefnu RÚV sem er verið að endurskoða.

Við tökum stöðuna á byggingu nýs Landspítala. Það er risastórt verkefni sem hefur lengi verið í gangi og framkvæmdir eru nú á fullu. Það sem er núna mest áberandi er svokallaður meðferðarkjarni sem hefur risið nokkuð hratt undanfarið en nýlega var sagt frá því að magn þeirrar steypu sem notuð er í hann væri komið yfir 40 þúsund rúmmetra. Sem okkur skilst að sé dágott. Gunnar Svavarsson framkvæmdastjóri verkefnisins um Nýjan Landspítala fer yfir málið með okkur. Við ætlum svo að ræða um náttúrlæsi Íslendinga. Það er líklega fáum öðrum þjóðum eins mikilvægt að vera læs á náttúru sína og umhverfi, í landi hættulegra veðra, eldgosa, jarðskjálfta og skriðufalla. En mögulega hefur náttúrulæsi og skilningi farið aftur. Hvernig birtist það og hvað er hægt að gera við því? Við ræðum við tvo sérfræðinga, annars vegar Hauk Arason dósent í eðlisfræði og náttúrufræðimenntun við Háskóla íslands og hins vegar Hauk Hauksson samskiptastjóra Veðurstofunnar. Svo kemur Anna Sigríður Þráinsdóttir málfarsráðunautur Ríkisútvarpsins til okkar í lok þáttar. Hún segir okkur frá málstefnu RÚV sem er verið að endurskoða.

Undirbúningur fyrir leiðtogafund Evrópuráðsins fer að ná hámarki, en sá stóri fundur fer fram 16.-17. maí í Hörpu. Forsætisráðherra og utanríkisráðherra Íslands eru gestgjafar fundarins enda gegnir Ísland formennsku í Evrópuráðinu. Það er mikil og ströng öryggisgæsla vegna fundarins og eitt sem hefur komið fram í fjölmiðlum undanfarið er auknar líkur á hvers kyns netárásum. Og þá borgar sig að vera undirbúinn. Guðmundur Arnar Sigmundsson er forstöðumaður Cert-ís, netöryggissveitar Fjarskiptastofu. Við ætlum að velta fyrir okkur kolefnisbindingu og kolefnisjöfnun og hverju það a að skila. Það er töluvert deilt um þessi mál, þau tengjast mikið inn í umræður um skógrækt og landgræðslu og hvaða stefnu Íslendingar eiga að taka í þeim efnum. Árni Finnsson formaður náttúruverndarsamtaka Íslands og einn stofnfélaga VÍN - sem eru vinir íslenskrar náttúru og Hreinn Óskarsson hjá skógræktinni, skógfræðingur og sviðsstjóri þjóðskóga líta þessi mál ólíkum augum. Við tölum við þá. Málfarsmínútan verður á sínum stað og sömuleiðis dýraspjallið. Að þessu sinni ætlum við að ræða við Vigdísi Freyju Helmútsdóttur plöntuvistfræðing sem sinnir afar forvitnilegum rannsóknum á því hvernig plöntum líður í hlýnandi heimi.

Undirbúningur fyrir leiðtogafund Evrópuráðsins fer að ná hámarki, en sá stóri fundur fer fram 16.-17. maí í Hörpu. Forsætisráðherra og utanríkisráðherra Íslands eru gestgjafar fundarins enda gegnir Ísland formennsku í Evrópuráðinu. Það er mikil og ströng öryggisgæsla vegna fundarins og eitt sem hefur komið fram í fjölmiðlum undanfarið er auknar líkur á hvers kyns netárásum. Og þá borgar sig að vera undirbúinn. Guðmundur Arnar Sigmundsson er forstöðumaður Cert-ís, netöryggissveitar Fjarskiptastofu. Við ætlum að velta fyrir okkur kolefnisbindingu og kolefnisjöfnun og hverju það a að skila. Það er töluvert deilt um þessi mál, þau tengjast mikið inn í umræður um skógrækt og landgræðslu og hvaða stefnu Íslendingar eiga að taka í þeim efnum. Árni Finnsson formaður náttúruverndarsamtaka Íslands og einn stofnfélaga VÍN - sem eru vinir íslenskrar náttúru og Hreinn Óskarsson hjá skógræktinni, skógfræðingur og sviðsstjóri þjóðskóga líta þessi mál ólíkum augum. Við tölum við þá. Málfarsmínútan verður á sínum stað og sömuleiðis dýraspjallið. Að þessu sinni ætlum við að ræða við Vigdísi Freyju Helmútsdóttur plöntuvistfræðing sem sinnir afar forvitnilegum rannsóknum á því hvernig plöntum líður í hlýnandi heimi.

VIð förum á brúarráðstefnu sem var haldin í gær á vegum vegagerðarinnar. Það er næstum 1200 brýr á Íslandi, 229 á hringveginum. Á ráðstefnunni var farið yfir sögu brúa, hvernig fækkun einbreiðra brúa gengur, litið til brúa sem eru í framkvæmd eða á plani og rætt um áskoranir og breytingar. Semsagt, algerlega tilvalið umræðuefni fyrir Samfélagið, sem var auðvitað á staðnum og rak hljóðneman undir nefið á tveimur sérfræðingum sem tóku til máls á ráðstefnunni, Hrein Haraldsson fv vegamálastjóra og Reyni Georgsson, sérfræðingur hjá Vegagerðinni. Svo forvitnumst við um átak í öryggismálum vegna notkunar á rafskútum. Alvarlegum slysum á slíkum farartækjum hefur fjölgað og ekki allir notendur þeirra sem fylgja reglum. Við tölum við Gunnar Geir Gunnarsson, deildarstjóra öryggis og fræðslu hjá Samgöngustofu. Hann segir okkur meðal annars frá átakinu ?Ekki skúta upp á bak,? sem fer af stað í dag. Stefán Gíslason er svo með umhverfispistilinn í dag. Hann ætlar meðal annars að skoða stöðu verkafólks sem vinnur á lúsarlaunum eða engum við að búa til föt fyrir okkur vesturlandabúa.

VIð förum á brúarráðstefnu sem var haldin í gær á vegum vegagerðarinnar. Það er næstum 1200 brýr á Íslandi, 229 á hringveginum. Á ráðstefnunni var farið yfir sögu brúa, hvernig fækkun einbreiðra brúa gengur, litið til brúa sem eru í framkvæmd eða á plani og rætt um áskoranir og breytingar. Semsagt, algerlega tilvalið umræðuefni fyrir Samfélagið, sem var auðvitað á staðnum og rak hljóðneman undir nefið á tveimur sérfræðingum sem tóku til máls á ráðstefnunni, Hrein Haraldsson fv vegamálastjóra og Reyni Georgsson, sérfræðingur hjá Vegagerðinni. Svo forvitnumst við um átak í öryggismálum vegna notkunar á rafskútum. Alvarlegum slysum á slíkum farartækjum hefur fjölgað og ekki allir notendur þeirra sem fylgja reglum. Við tölum við Gunnar Geir Gunnarsson, deildarstjóra öryggis og fræðslu hjá Samgöngustofu. Hann segir okkur meðal annars frá átakinu ?Ekki skúta upp á bak,? sem fer af stað í dag. Stefán Gíslason er svo með umhverfispistilinn í dag. Hann ætlar meðal annars að skoða stöðu verkafólks sem vinnur á lúsarlaunum eða engum við að búa til föt fyrir okkur vesturlandabúa.

Í síðustu viku voru íslensku lýðheilsuverðlaunin veitt í fyrsta sinn, fyrir mikilsvert framlag til eflingar lýðheilsu á Íslandi. Miðstöð í lýðheilsuvísindum við Háskóla Íslands hlaut þessi verðlaun í flokki starfsheilda, en þar er umfangsmikil starfsemi, kennsla og rannsóknir sem miða að því að efla þekkingu á lýðheilsu. Og kannski helst rannsóknir á áhrifaþáttum heilsu, ekki síst áhrifum áfalla. Arna Hauksdóttir, prófessor í lýðheilsuvísindum ætlar að segja okkur frá starfi Lýðheilsumiðstöðvar á eftir. Við ræðum svo við tvo framkvæmdastjóra, sem báðir tóku á móti Kuðungnum umhverfisviðurkenningu í gær, þeir eru annars vegar hjá byggingarfyrirtækinu Já verk og hinsvegar Gefn sem nýtir úrgangs og aukaafurðafitu til að búa til umhverfisvænar efnavörur - skemmtilega ólík fyrirtæki en á sömu grænu brautinni. Gylfi Gíslason og Ásgeir Ívarsson kíkja til okkar. Við fáum málfarsmínútu og í lok þáttar kemur Edda Olgudóttir til okkar í vísindaspjall. Hún ætlar að segja okkur frá nýjum rannsóknum á tengslum veirusýkinga við Alzheimersjúkdóminn og taugahrörnun.

Í síðustu viku voru íslensku lýðheilsuverðlaunin veitt í fyrsta sinn, fyrir mikilsvert framlag til eflingar lýðheilsu á Íslandi. Miðstöð í lýðheilsuvísindum við Háskóla Íslands hlaut þessi verðlaun í flokki starfsheilda, en þar er umfangsmikil starfsemi, kennsla og rannsóknir sem miða að því að efla þekkingu á lýðheilsu. Og kannski helst rannsóknir á áhrifaþáttum heilsu, ekki síst áhrifum áfalla. Arna Hauksdóttir, prófessor í lýðheilsuvísindum ætlar að segja okkur frá starfi Lýðheilsumiðstöðvar á eftir. Við ræðum svo við tvo framkvæmdastjóra, sem báðir tóku á móti Kuðungnum umhverfisviðurkenningu í gær, þeir eru annars vegar hjá byggingarfyrirtækinu Já verk og hinsvegar Gefn sem nýtir úrgangs og aukaafurðafitu til að búa til umhverfisvænar efnavörur - skemmtilega ólík fyrirtæki en á sömu grænu brautinni. Gylfi Gíslason og Ásgeir Ívarsson kíkja til okkar. Við fáum málfarsmínútu og í lok þáttar kemur Edda Olgudóttir til okkar í vísindaspjall. Hún ætlar að segja okkur frá nýjum rannsóknum á tengslum veirusýkinga við Alzheimersjúkdóminn og taugahrörnun.

Nýjar rannsóknir sýna að líklega er fimmta, jafnvel fjórða hver manneskja á Íslandi, er með einhverskonar lesblindu. Félag lesblindra gagnrýnir skólakerfið fyrir að mæta ekki þörfum þessara nemenda, sem oft eru álitnir tregir eða áhugalausir. VIð ræðum við Guðmund Skúla Johnsen formann félags lesblindra. Við kynnum okkur nýjar flokkunartunnur sem hafa verið að dúkka upp undanfarið í borginni. Borgartunnan er hún kölluð og hún er snjöll. Baldur Snorrason arkitekt segir okkur allt um þær. Málfarsmínúta er á sveimi og svo er pistill frá umhverfissálfræðingnum Páli Líndal í lok þáttar.

Nýjar rannsóknir sýna að líklega er fimmta, jafnvel fjórða hver manneskja á Íslandi, er með einhverskonar lesblindu. Félag lesblindra gagnrýnir skólakerfið fyrir að mæta ekki þörfum þessara nemenda, sem oft eru álitnir tregir eða áhugalausir. VIð ræðum við Guðmund Skúla Johnsen formann félags lesblindra. Við kynnum okkur nýjar flokkunartunnur sem hafa verið að dúkka upp undanfarið í borginni. Borgartunnan er hún kölluð og hún er snjöll. Baldur Snorrason arkitekt segir okkur allt um þær. Málfarsmínúta er á sveimi og svo er pistill frá umhverfissálfræðingnum Páli Líndal í lok þáttar.

Við ætlum að heimsækja Barnaspítala Hringsins sem fagnaði því fyrr í þessum mánuði að 20 ár eru liðin frá því að starfsemi hófst í þá glænýju húsi. Við spjöllum þar við Ingibjörgu Pálmadóttur sem var heilbrigðisráðherra í aðdraganda þess að spítalinn var reistur, Önnu Björk Eðvarsdóttur formann Hringsins sem hefur lagt til mörg hundruð milljónir í rekstur hans og Ásgeir Haraldsson prófessor og yfirlækni. Samfélagið var um helgina statt á Vestfjörðum, þar á meðal á Flateyri, þar sem nú er risið nýtt hús. Það eru nemendagarðar fyrir Lýðskólann þar. Runólfur Ágústsson formaður stjórnar skólans sýnir okkur húsið og segir okkur frá. Svo heimsækjum við í lok þáttar Þjóðskjalasafn Íslands eins við gerum reglulega. Að þessu sinni ræðum við við Kristjönu Kristinsdóttur skjalavörð sem hefur rannsakað lénsreikninga frá 17. öld sem safnið varðveitir. Hún dregur fram forn skjöl og sýnir okkur þau.

Við ætlum að heimsækja Barnaspítala Hringsins sem fagnaði því fyrr í þessum mánuði að 20 ár eru liðin frá því að starfsemi hófst í þá glænýju húsi. Við spjöllum þar við Ingibjörgu Pálmadóttur sem var heilbrigðisráðherra í aðdraganda þess að spítalinn var reistur, Önnu Björk Eðvarsdóttur formann Hringsins sem hefur lagt til mörg hundruð milljónir í rekstur hans og Ásgeir Haraldsson prófessor og yfirlækni. Samfélagið var um helgina statt á Vestfjörðum, þar á meðal á Flateyri, þar sem nú er risið nýtt hús. Það eru nemendagarðar fyrir Lýðskólann þar. Runólfur Ágústsson formaður stjórnar skólans sýnir okkur húsið og segir okkur frá. Svo heimsækjum við í lok þáttar Þjóðskjalasafn Íslands eins við gerum reglulega. Að þessu sinni ræðum við við Kristjönu Kristinsdóttur skjalavörð sem hefur rannsakað lénsreikninga frá 17. öld sem safnið varðveitir. Hún dregur fram forn skjöl og sýnir okkur þau.

Við verðum á Vestfjörðum í dag. Byrjum í Bolungarvík, þar sem ég er staddur núna. Hér ætlum við að tala við Þorstein Másson. Hann er framkvæmdastjóri Bláma sem vinnur að því að finna leiðir í orkuskiptum í samgöngum og iðnaði. Ræðum meðal annars um þekkinguna á þeim vélum og búnaði sem þarf að vera til staðar og veltum fyrir okkur hvort sú þekking sé til staðar. Við ræðum svo við Söndru Magdalenu Granquist selasérfræðing í dýraspjalli dagsins en hún er á hvammstanga þar sem selasetur íslands er statt. Sandra segir okkur allt um rannsóknir sínar á selum og hvernig staða þeirra er við Ísland - og svo útskýrir hún kannski fyrir okkur afhverju kópar eru sætasta ungviði dýraríkisins. Málfarsmínúta Svo rennum við inn á Ísafjörð og hittum þar Nanný Örnu Guðmundsdóttur bæjarfulltrúa og framkvæmdastjóra ferðþjónustufyrirtækisins Borea Adventures. Spyrjum hana aðeins út í sumarið sem hófst í gær - bæði frá sjónarhorni bæjarfulltrúans og framkvæmdastjórans.

Við verðum á Vestfjörðum í dag. Byrjum í Bolungarvík, þar sem ég er staddur núna. Hér ætlum við að tala við Þorstein Másson. Hann er framkvæmdastjóri Bláma sem vinnur að því að finna leiðir í orkuskiptum í samgöngum og iðnaði. Ræðum meðal annars um þekkinguna á þeim vélum og búnaði sem þarf að vera til staðar og veltum fyrir okkur hvort sú þekking sé til staðar. Við ræðum svo við Söndru Magdalenu Granquist selasérfræðing í dýraspjalli dagsins en hún er á hvammstanga þar sem selasetur íslands er statt. Sandra segir okkur allt um rannsóknir sínar á selum og hvernig staða þeirra er við Ísland - og svo útskýrir hún kannski fyrir okkur afhverju kópar eru sætasta ungviði dýraríkisins. Málfarsmínúta Svo rennum við inn á Ísafjörð og hittum þar Nanný Örnu Guðmundsdóttur bæjarfulltrúa og framkvæmdastjóra ferðþjónustufyrirtækisins Borea Adventures. Spyrjum hana aðeins út í sumarið sem hófst í gær - bæði frá sjónarhorni bæjarfulltrúans og framkvæmdastjórans.

Við ætlum að byrja á ráðstefnu sem stendur nú yfir í Veröld húsi Vigdísar um alþjóðasamvinnu á krossgötum og stefnu Íslands - þar eru saman komnir fjölmargir sérfræðingar sem sitja á pallborði og ræða um aðsteðjandi áskoranir meðal annars í í umhverfismálum, öryggismálum og alþjóðasamstarfi. Samfélagið kíkti á svæðið og ræddi við eftirtalin: Áslaug Ásgeirsdóttir, prófessor í stjórnmálafræði við Bates College í Maine og Fulbright Arctic-NSF fræðimaður við Háskóla Íslands 2022-23, Þórunn Wolfram PhD, framkvæmdastjóri Loftslagsráðs Guðfríður Lilja Grétarsdóttir, yfirmaður samvinnuverkefna hjá Evrópuráðinu Við heimsækjum Lúdika arkitekta og forvitnumst um verkefni sem þau hafa undanfarið unnið að og snýst um þróun á byggingarefni úr hampi. Anna Karlsdóttir arkitekt tekur á móti okkur í Slökkvistöðinni í Gufunesi þar sem þau hafa aðstöðu og ætla að meðal annars að sýna það sem þau hafa verið að vinna að á Hönnunarmars, sem hefst 3. maí. Við fáum eina málfarsmínútu og Edda Olgudóttir kemur svo til okkar í hefðbundið vísindaspjall um stofnfrumurannsóknir á blindu.

Við ætlum að byrja á ráðstefnu sem stendur nú yfir í Veröld húsi Vigdísar um alþjóðasamvinnu á krossgötum og stefnu Íslands - þar eru saman komnir fjölmargir sérfræðingar sem sitja á pallborði og ræða um aðsteðjandi áskoranir meðal annars í í umhverfismálum, öryggismálum og alþjóðasamstarfi. Samfélagið kíkti á svæðið og ræddi við eftirtalin: Áslaug Ásgeirsdóttir, prófessor í stjórnmálafræði við Bates College í Maine og Fulbright Arctic-NSF fræðimaður við Háskóla Íslands 2022-23, Þórunn Wolfram PhD, framkvæmdastjóri Loftslagsráðs Guðfríður Lilja Grétarsdóttir, yfirmaður samvinnuverkefna hjá Evrópuráðinu Við heimsækjum Lúdika arkitekta og forvitnumst um verkefni sem þau hafa undanfarið unnið að og snýst um þróun á byggingarefni úr hampi. Anna Karlsdóttir arkitekt tekur á móti okkur í Slökkvistöðinni í Gufunesi þar sem þau hafa aðstöðu og ætla að meðal annars að sýna það sem þau hafa verið að vinna að á Hönnunarmars, sem hefst 3. maí. Við fáum eina málfarsmínútu og Edda Olgudóttir kemur svo til okkar í hefðbundið vísindaspjall um stofnfrumurannsóknir á blindu.

Hagstofan undirbýr nú stóra rannsókn sem er kölluð íslenska tímarannsóknin. Og með þessari rannsókn á að mæla hvernig fólk ver tíma sínum. Sjónir rannsakenda beinast að ólaunuðum heimilis- og umönnunarstörfum, sem stundum nefnast önnur og þriðja vaktin. Anton Örn Karlsson deildarstjóri hjá Hagstofunni segir okkur meira um málið. Við ræðum við formann inflytjendaráðs. Hún heitir Paola Cardenas sálfræðingur og hefur nýverið skilað af sér doktorsverkefni þar sem hún ræddi við flóttabörn- og ungmenni sem hingað koma og rannsakaði hvernig þeim reiðir af, hvernig erfiðleikarnir sem þau hafa upplifað marka þau og hvaða leiðir þau hafa til að ná góðri lendingu og lífi. Svo heimsækjum við Náttúrufræðistofnun Íslands og hittum þar fyrir Birgi Vilhelm Óskarsson jarðfræðing. Hann hefur rannsakað dularfull steingerð spor eftir menn, sem fundust í Surtsey, eyjunni sem myndaðist í eldgosi fyrir rétt tæpum 60 árum. Hann hefur velt þessum sporum mikið fyrir sér og er með kenningu um hver hefur verið þar á ferð.

Hagstofan undirbýr nú stóra rannsókn sem er kölluð íslenska tímarannsóknin. Og með þessari rannsókn á að mæla hvernig fólk ver tíma sínum. Sjónir rannsakenda beinast að ólaunuðum heimilis- og umönnunarstörfum, sem stundum nefnast önnur og þriðja vaktin. Anton Örn Karlsson deildarstjóri hjá Hagstofunni segir okkur meira um málið. Við ræðum við formann inflytjendaráðs. Hún heitir Paola Cardenas sálfræðingur og hefur nýverið skilað af sér doktorsverkefni þar sem hún ræddi við flóttabörn- og ungmenni sem hingað koma og rannsakaði hvernig þeim reiðir af, hvernig erfiðleikarnir sem þau hafa upplifað marka þau og hvaða leiðir þau hafa til að ná góðri lendingu og lífi. Svo heimsækjum við Náttúrufræðistofnun Íslands og hittum þar fyrir Birgi Vilhelm Óskarsson jarðfræðing. Hann hefur rannsakað dularfull steingerð spor eftir menn, sem fundust í Surtsey, eyjunni sem myndaðist í eldgosi fyrir rétt tæpum 60 árum. Hann hefur velt þessum sporum mikið fyrir sér og er með kenningu um hver hefur verið þar á ferð.

VIð ætlum að rýna í rannsókn sem skoðar upplifanir og líðan Seyðfirðinga í kjölfar aurskriðanna sem þar urðu fyrir þremur árum. Mikið áfall fyrir bæinn og íbúa hans, ótti, ringulreið og óvissa gripu um sig - en það fannst líka einstakur baráttuhugur, samstaða, seigla og kærleikur. Við ræðum við Tinnu Halldórsdóttur yfirverkefnastjóra og Ernu Rakel Baldvinsdóttur verkefnastjóra, báðar hjá Austurbrú. Samskip hafa samið um að láta smíða fyrir sig tvö vetnisknúin skip til siglinga á styttri leiðum í Evrópu. Við ætlum að forvitnast um þetta og skref í átt að orkuskiptum í skipaflutningum og ræða við Þórunni Ingu Ingjaldsdóttur sem er forstöðumaður markaðs- og samskiptadeildar Samskipa. Málfarsmínútan verður á sínum stað og svo kemur Helga Lára Þorsteinsdóttir safnstjóri RÚV með eitthvað bitastætt til okkar úr safninu.

VIð ætlum að rýna í rannsókn sem skoðar upplifanir og líðan Seyðfirðinga í kjölfar aurskriðanna sem þar urðu fyrir þremur árum. Mikið áfall fyrir bæinn og íbúa hans, ótti, ringulreið og óvissa gripu um sig - en það fannst líka einstakur baráttuhugur, samstaða, seigla og kærleikur. Við ræðum við Tinnu Halldórsdóttur yfirverkefnastjóra og Ernu Rakel Baldvinsdóttur verkefnastjóra, báðar hjá Austurbrú. Samskip hafa samið um að láta smíða fyrir sig tvö vetnisknúin skip til siglinga á styttri leiðum í Evrópu. Við ætlum að forvitnast um þetta og skref í átt að orkuskiptum í skipaflutningum og ræða við Þórunni Ingu Ingjaldsdóttur sem er forstöðumaður markaðs- og samskiptadeildar Samskipa. Málfarsmínútan verður á sínum stað og svo kemur Helga Lára Þorsteinsdóttir safnstjóri RÚV með eitthvað bitastætt til okkar úr safninu.

Auður Aðalsteinsdóttir, doktor í bókmenntafræði og ritstjóri við Háskólaútgáfuna og Guðbjörg R. Jóhannesdóttir, heimspekingur og dósent við listkennsludeild Listaháskóla Íslands flytja báðar erindi á málþingi með yfirskriftinni Náttúrusýn á 21 öldinni: fjölbreytni samfélags og náttúru. Málþingið er liður í Hátíð líffræðilegrar fjölbreytni, viðburðaröð BIODICE árið 2023, sem miðar að því að miðla sýn og þekkingu á fjölbreytni náttúru og menningar til samfélagsins á upplýsandi hátt. Rætt við Auði og Guðbjörgu um tengsl listar, umhverfis, náttúru og upplifana. Svo tölum við um malbik. Heimsækjum Malbikstöðina á Esjumelum en þar á bæ segjast menn stefna að því að framleiða umhverfisvænasta malbik í heimi. Vilhjálmur Þór Matthíasson framkvæmdastjóri og eigandi Malbikstöðvarinnar tekur á móti okkur þar. Ingi Agnarsson kóngulóarsérfræðingur er gestur okkar dýraspjallinu.

Auður Aðalsteinsdóttir, doktor í bókmenntafræði og ritstjóri við Háskólaútgáfuna og Guðbjörg R. Jóhannesdóttir, heimspekingur og dósent við listkennsludeild Listaháskóla Íslands flytja báðar erindi á málþingi með yfirskriftinni Náttúrusýn á 21 öldinni: fjölbreytni samfélags og náttúru. Málþingið er liður í Hátíð líffræðilegrar fjölbreytni, viðburðaröð BIODICE árið 2023, sem miðar að því að miðla sýn og þekkingu á fjölbreytni náttúru og menningar til samfélagsins á upplýsandi hátt. Rætt við Auði og Guðbjörgu um tengsl listar, umhverfis, náttúru og upplifana. Svo tölum við um malbik. Heimsækjum Malbikstöðina á Esjumelum en þar á bæ segjast menn stefna að því að framleiða umhverfisvænasta malbik í heimi. Vilhjálmur Þór Matthíasson framkvæmdastjóri og eigandi Malbikstöðvarinnar tekur á móti okkur þar. Ingi Agnarsson kóngulóarsérfræðingur er gestur okkar dýraspjallinu.

Við ræðum um rafeldsneyti og möguleikana sem felast í framleiðslu á því hér á landi við Ríkarð Ríkarðsson framkvæmdastjóra viðskiptaþróunar og nýsköpunar hjá Landsvirkjun, en Landsvirkjun hefur gengið til samstarfs við alþjóðlega stórfyrirtækið Linde um þróun vetnis- og rafeldsneytisverkefna til að stuðla að orkuskiptum. Síðustu ár hafa dunið yfir okkur hver náttúruváratburðurinn á fætur öðrum - og samkvæmt nýrri skýrslu sem birt var í dag um náttúruvá og hættumat er mikil þörf á að efla þekkingu og vöktun og undirbúa rétt viðbrögð til að draga úr tjóni vegna náttúruvár. Við erum einfaldlega bara ekki nógu vel undirbúin. Við ætlum að rýna í helstu atriði þessarar skýrslu með sérfræðingum, Árna Snorrasyni forstjóra Veðurstofunnar og náttúruvársérfræðingi hjá umhverfisráðuneytinu, Elísabetu Pálmadóttur. Við fáum svo umhverfispistil frá Bryndísi Marteinsdóttur í lok þáttar.

Við ræðum um rafeldsneyti og möguleikana sem felast í framleiðslu á því hér á landi við Ríkarð Ríkarðsson framkvæmdastjóra viðskiptaþróunar og nýsköpunar hjá Landsvirkjun, en Landsvirkjun hefur gengið til samstarfs við alþjóðlega stórfyrirtækið Linde um þróun vetnis- og rafeldsneytisverkefna til að stuðla að orkuskiptum. Síðustu ár hafa dunið yfir okkur hver náttúruváratburðurinn á fætur öðrum - og samkvæmt nýrri skýrslu sem birt var í dag um náttúruvá og hættumat er mikil þörf á að efla þekkingu og vöktun og undirbúa rétt viðbrögð til að draga úr tjóni vegna náttúruvár. Við erum einfaldlega bara ekki nógu vel undirbúin. Við ætlum að rýna í helstu atriði þessarar skýrslu með sérfræðingum, Árna Snorrasyni forstjóra Veðurstofunnar og náttúruvársérfræðingi hjá umhverfisráðuneytinu, Elísabetu Pálmadóttur. Við fáum svo umhverfispistil frá Bryndísi Marteinsdóttur í lok þáttar.

Um 700 kindur voru aflífaðar í Vestur-Húnavatnssýslu eftir að upp kom riðusmit. Aðgerðir vegna þessa dapurlega máls hafa verið afar umfangsmiklar - og framundan er enn meiri vinna. Það er ekki hlaupið að því að farga svona mörgum dýrahræum svo vel og rétt sé. VIð ætlum að tala við Höllu Einarsdóttur teymisstjóra hjá Umhverfisstofnun en þau eru ein af þeim stofnunum sem komu að málum, sérstaklega förguninni, og forvitnast um hvernig á að gera þetta - og hvernig ekki. Við tölum um umferðaröryggi í þætti dagsins. Sérstaklega þegar kemur að notkun farsíma í umferðinni - sem er auðvitað stórhættuleg. Það vitum við öll. En engu að síður er mjög algengt að fólk geti ekki látið símann í friði undir stýri. Og kannski er einhver hlustandi Samfélagsins einmitt að fikta við símann undir stýri núna og ætti þá að hætta því snarlega. En á sama tíma og tæknin er að stefna fólki í hættu undir stýri og á vegum landsins hefur öryggi í bílum aukist mjög mikið, t.d. með aukinni sjálfvirkni og þar kemur tæknin líka til skjalanna. Við tölum við sérfræðing í forvörnum um þessi mál. (Sigrún A. Þorsteinsdóttir) Málfarsmínúta verður á sínum stað og svo kemur Edda Olgudóttir í sitt reglubundna vísindaspjall.

Um 700 kindur voru aflífaðar í Vestur-Húnavatnssýslu eftir að upp kom riðusmit. Aðgerðir vegna þessa dapurlega máls hafa verið afar umfangsmiklar - og framundan er enn meiri vinna. Það er ekki hlaupið að því að farga svona mörgum dýrahræum svo vel og rétt sé. VIð ætlum að tala við Höllu Einarsdóttur teymisstjóra hjá Umhverfisstofnun en þau eru ein af þeim stofnunum sem komu að málum, sérstaklega förguninni, og forvitnast um hvernig á að gera þetta - og hvernig ekki. Við tölum um umferðaröryggi í þætti dagsins. Sérstaklega þegar kemur að notkun farsíma í umferðinni - sem er auðvitað stórhættuleg. Það vitum við öll. En engu að síður er mjög algengt að fólk geti ekki látið símann í friði undir stýri. Og kannski er einhver hlustandi Samfélagsins einmitt að fikta við símann undir stýri núna og ætti þá að hætta því snarlega. En á sama tíma og tæknin er að stefna fólki í hættu undir stýri og á vegum landsins hefur öryggi í bílum aukist mjög mikið, t.d. með aukinni sjálfvirkni og þar kemur tæknin líka til skjalanna. Við tölum við sérfræðing í forvörnum um þessi mál. (Sigrún A. Þorsteinsdóttir) Málfarsmínúta verður á sínum stað og svo kemur Edda Olgudóttir í sitt reglubundna vísindaspjall.

Við ætlum við að fá að vita allt um stórmerkilegt verkfæri, sem kallast jöklastika. Í hvað var jöklastikan notuð? Við ræðum við mann sem er eiginlega óvart helsti sérfræðingur heimsins í þessum dularfulla og eldgamla hlut, Arngrímur Borgþórsson heitir hann. Við ætlum, eins og við höfum gert reglulega undanfarið, að kynnast starfsemi Þjóðskjalasafns Íslands. Að þessu sinni ætlar Njörður Sigurðsson aðstoðarþjóðskjalavörður að fræða okkur um einkaskjalasöfn og skoða með okkur áhugaverð skjöl. Vorið er komið, að minnsta kosti á næsta leiti, og þá sér maður að sífellt fleiri fara að þvo bílana sína af miklum móð - en það er ekki sama hvernig það er gert - og hversu oft - Umhverfisstofnun hefur í það minnsta ákveðnar skoðanir á þessu og við ætlum að heyra í þeim í þættinum Svo fáum við pistil frá Páli Líndal umhverfissálfræðingi.

Við ætlum við að fá að vita allt um stórmerkilegt verkfæri, sem kallast jöklastika. Í hvað var jöklastikan notuð? Við ræðum við mann sem er eiginlega óvart helsti sérfræðingur heimsins í þessum dularfulla og eldgamla hlut, Arngrímur Borgþórsson heitir hann. Við ætlum, eins og við höfum gert reglulega undanfarið, að kynnast starfsemi Þjóðskjalasafns Íslands. Að þessu sinni ætlar Njörður Sigurðsson aðstoðarþjóðskjalavörður að fræða okkur um einkaskjalasöfn og skoða með okkur áhugaverð skjöl. Vorið er komið, að minnsta kosti á næsta leiti, og þá sér maður að sífellt fleiri fara að þvo bílana sína af miklum móð - en það er ekki sama hvernig það er gert - og hversu oft - Umhverfisstofnun hefur í það minnsta ákveðnar skoðanir á þessu og við ætlum að heyra í þeim í þættinum Svo fáum við pistil frá Páli Líndal umhverfissálfræðingi.

Við ætlum að tala um mold hér í byrjun þáttar - við helsta sérfræðing okkar í því fyrirbæri, Ólaf Gest Arnalds prófessor, en hann gaf nýverið út heljarinnar ritverk sem er tileinkað íslenskum jarðvegi og náttúru. Mold er svo mögnuð, undirstaða alls, áhrifavaldur í öllu okkar umhverf, en hún er líka afskaplega viðkvæm - og jafnvel hættuleg. Svo er hún okkar mikilvægasta og að mörgu leiti vanmetnasta auðlind. Hvaða væntingar hefur fólk á aldrinum 18-25 ára þegar kemur að ást og nánd? Katrín Pálma og Þorgerðardóttir er nýbyrjuð á doktorsverkefni þar sem hún kannar m.a. hverju byltingar eins og MeToo hafa skilað sér til ungmennin sem þau svo nýta í eigin lífi og samböndum. Ungt fólk býr eðli málsins samkvæmt oft ekki yfir mikilli reynslu af ástarsamböndum og því er áhugavert að heyra hvaða hugmyndir það hefur um nánd og ást og ekki síður að skoða hvaðan slíkar hugmyndir koma. Málfarsmínútan er á sínum stað og í lok þáttar kemur svo Edda Olgudóttir til okkar í vísindaspjallið og ætlar að ræða við okkur um mikinn og alvarlegan ófögnuð; sýklalyfjaónæmi.

Við ætlum að tala um mold hér í byrjun þáttar - við helsta sérfræðing okkar í því fyrirbæri, Ólaf Gest Arnalds prófessor, en hann gaf nýverið út heljarinnar ritverk sem er tileinkað íslenskum jarðvegi og náttúru. Mold er svo mögnuð, undirstaða alls, áhrifavaldur í öllu okkar umhverf, en hún er líka afskaplega viðkvæm - og jafnvel hættuleg. Svo er hún okkar mikilvægasta og að mörgu leiti vanmetnasta auðlind. Hvaða væntingar hefur fólk á aldrinum 18-25 ára þegar kemur að ást og nánd? Katrín Pálma og Þorgerðardóttir er nýbyrjuð á doktorsverkefni þar sem hún kannar m.a. hverju byltingar eins og MeToo hafa skilað sér til ungmennin sem þau svo nýta í eigin lífi og samböndum. Ungt fólk býr eðli málsins samkvæmt oft ekki yfir mikilli reynslu af ástarsamböndum og því er áhugavert að heyra hvaða hugmyndir það hefur um nánd og ást og ekki síður að skoða hvaðan slíkar hugmyndir koma. Málfarsmínútan er á sínum stað og í lok þáttar kemur svo Edda Olgudóttir til okkar í vísindaspjallið og ætlar að ræða við okkur um mikinn og alvarlegan ófögnuð; sýklalyfjaónæmi.

Vísindahópur undir forystu Péturs Orra Heiðarssonar, dósents í lífefnafræði við Háskóla Íslands fékk í haust einn hæsta styrk sem Evrópska rannsóknaráðið veitir. Styrkurinn er til rannsóknaverkefnis sem miðar að því að að öðlast betri skilning á þeim þáttum sem ráða því hvernig hægt er að breyta einni tegund frumu í aðra. Rannsóknin getur fært með sér gríðarmikil tækifæri fyrir heilbrigðisvísindi og framþróun læknavísinda og Pétur Orri mætir til okkar á eftir. VIð ræðum svo við Katrínu Ólafsdóttur nýdoktor um rannsóknir hennar á hvernig fólk í ofbeldissamböndum upplifir aðstæður á ólíkan máta, þolendur og gerendur sjá hlutina ekki sömu augum, orðræðan og tilfinningar eru mismunandi - hvernig stendur á því og er hægt að samrýma þessar tvær hliðar? Rannsóknir Katrínar varpa ákveðnu ljósi á það sem hefur verið kallað menningarstríð á Íslandi, hvernig samfélagsumræður og skautun hefur þróast í kjölfar me too byltingarinnar.

Vísindahópur undir forystu Péturs Orra Heiðarssonar, dósents í lífefnafræði við Háskóla Íslands fékk í haust einn hæsta styrk sem Evrópska rannsóknaráðið veitir. Styrkurinn er til rannsóknaverkefnis sem miðar að því að að öðlast betri skilning á þeim þáttum sem ráða því hvernig hægt er að breyta einni tegund frumu í aðra. Rannsóknin getur fært með sér gríðarmikil tækifæri fyrir heilbrigðisvísindi og framþróun læknavísinda og Pétur Orri mætir til okkar á eftir. VIð ræðum svo við Katrínu Ólafsdóttur nýdoktor um rannsóknir hennar á hvernig fólk í ofbeldissamböndum upplifir aðstæður á ólíkan máta, þolendur og gerendur sjá hlutina ekki sömu augum, orðræðan og tilfinningar eru mismunandi - hvernig stendur á því og er hægt að samrýma þessar tvær hliðar? Rannsóknir Katrínar varpa ákveðnu ljósi á það sem hefur verið kallað menningarstríð á Íslandi, hvernig samfélagsumræður og skautun hefur þróast í kjölfar me too byltingarinnar.

Við ætlum að horfa til himins í þætti dagsins og kynna okkur forvitnilega fræðigrein sem kallast þjóðleg stjörnufræði - en einn helsti fræðimaður á því sviði heimsótti Ísland nýverið og kynnti rannsóknir sínar sem snúa meðal annars að því að skoða hvaða þekkingu frumbyggjasamfélög víða um heim hafa í gegnum tíðina haft á stjarnhimninum. Og það er heilmikið, en vitneskjan var ekki geymd í flóknum og erfiðum fræðigreinum stjarneðlisfræðinga - nei oftar en ekki í munnlegri geymd og skáldlega fram sett - eins og Gylfaginning Snorra Eddu er dæmi um. Máltækni er á allra vörum þessa dagana en hún getur haft sínar skuggahliðar, tæknin byggir á gríðarlegu magni texta sem taka ekki endilega mið af nútíðinni eða því samfélagi sem við viljum skapa í dag. Svanhvít Lilja Ingólfsdóttir, sérfræðingur í máltækni hjá Miðeind hefur velt þessum málum fyrir sér. Málfarsmínútan er svo á sínum stað og í lok þáttar heimsækir okkur safnstjóri RÚV og leyfir okkur að heyra eitthvað úr fortíðinni - safn RÚV geymir marga gimsteinana.

Við ætlum að horfa til himins í þætti dagsins og kynna okkur forvitnilega fræðigrein sem kallast þjóðleg stjörnufræði - en einn helsti fræðimaður á því sviði heimsótti Ísland nýverið og kynnti rannsóknir sínar sem snúa meðal annars að því að skoða hvaða þekkingu frumbyggjasamfélög víða um heim hafa í gegnum tíðina haft á stjarnhimninum. Og það er heilmikið, en vitneskjan var ekki geymd í flóknum og erfiðum fræðigreinum stjarneðlisfræðinga - nei oftar en ekki í munnlegri geymd og skáldlega fram sett - eins og Gylfaginning Snorra Eddu er dæmi um. Máltækni er á allra vörum þessa dagana en hún getur haft sínar skuggahliðar, tæknin byggir á gríðarlegu magni texta sem taka ekki endilega mið af nútíðinni eða því samfélagi sem við viljum skapa í dag. Svanhvít Lilja Ingólfsdóttir, sérfræðingur í máltækni hjá Miðeind hefur velt þessum málum fyrir sér. Málfarsmínútan er svo á sínum stað og í lok þáttar heimsækir okkur safnstjóri RÚV og leyfir okkur að heyra eitthvað úr fortíðinni - safn RÚV geymir marga gimsteinana.

Við röltum um friðland fugla í Vatnsmýri, með Ólafi Karli Nielsen fuglafræðingi, sem hefur ásamt fleirum í áratugi vaktað bæði þar sem og í kringum Reykjavíkurtjörn. Það hafa orðið töluverðar breytingar í gegnum tíðina, fuglategundir sem áður flykktust að þessum svæðum í miðbæ höfuðborgarinnar sjást þar ekki lengur - hvað veldur? Við ætlum að velta fyrir okkur nýjungum í heilbrigðistækni. Háskólinn í Reykjavík mun næsta haust bjóða upp á nýtt nám í stafrænni heilbrigðistækni þar sem leitast verður við að að mennta sérfræðinga með þekkingu í að nýta gögn úr heilbrigðiskerfinu til góðs eins og það er orðað. Til okkar kemur Anna Sigríður Islind dósent við tölvunarfræðideild skólans og forstöðukona nýja meistaranámsins. Málfarsmínúta er á sínum stað og við fáum líka dýraspjall, sem er í formi pistils í dag, en Ester Rut Unnsteinsdóttir dýravistfræðingur segir okkur stórfréttir úr heimi músanna - en hagamýs eru víst að nema land í Vestmannaeyjum. Missið ekki af því.

Við röltum um friðland fugla í Vatnsmýri, með Ólafi Karli Nielsen fuglafræðingi, sem hefur ásamt fleirum í áratugi vaktað bæði þar sem og í kringum Reykjavíkurtjörn. Það hafa orðið töluverðar breytingar í gegnum tíðina, fuglategundir sem áður flykktust að þessum svæðum í miðbæ höfuðborgarinnar sjást þar ekki lengur - hvað veldur? Við ætlum að velta fyrir okkur nýjungum í heilbrigðistækni. Háskólinn í Reykjavík mun næsta haust bjóða upp á nýtt nám í stafrænni heilbrigðistækni þar sem leitast verður við að að mennta sérfræðinga með þekkingu í að nýta gögn úr heilbrigðiskerfinu til góðs eins og það er orðað. Til okkar kemur Anna Sigríður Islind dósent við tölvunarfræðideild skólans og forstöðukona nýja meistaranámsins. Málfarsmínúta er á sínum stað og við fáum líka dýraspjall, sem er í formi pistils í dag, en Ester Rut Unnsteinsdóttir dýravistfræðingur segir okkur stórfréttir úr heimi músanna - en hagamýs eru víst að nema land í Vestmannaeyjum. Missið ekki af því.

Við ætlum að forvitnast um jarðgangagerð í tilefni af því að innviðaráðherra ætlar að skipa starfshóp sem á að kanna möguleikana á gerð jarðganga til Vestmannaeyja. Freyr Pálsson sérfræðingur Vegagerðarinnar í jarðgangagerð ætlar að spjalla við okkur um jarðgöng á eftir. Við ræðum líka við Láru Jóhannsdóttur prófessor í umhverfis og auðlindafræði við viðskiptafræðideild háskóla Íslands um rannsókn sem hún og fleiri gerðu á áhrifum covid 19 faraldursins á vestfjörðum. Covid geysaði þar eins og annars staðar, óvenjulega skæð veira á því svæði um tíma, en þessi fámennu samfélög sem þar eru tóku áskorunum og erfiðleikunum á eftirtektarverðan hátt leiddi rannsóknin í ljós, seigla og aðgangur að náttúru urðu að lykilatriðum til að koma sér yfir þennan erfiða hjalla - fræðumst meira um það hér á eftir Svo er umhverfispistill, og það er Inga Huld Ármann hjá ungum umhverfissinnum sem flytur okkur hann.

Við ætlum að forvitnast um jarðgangagerð í tilefni af því að innviðaráðherra ætlar að skipa starfshóp sem á að kanna möguleikana á gerð jarðganga til Vestmannaeyja. Freyr Pálsson sérfræðingur Vegagerðarinnar í jarðgangagerð ætlar að spjalla við okkur um jarðgöng á eftir. Við ræðum líka við Láru Jóhannsdóttur prófessor í umhverfis og auðlindafræði við viðskiptafræðideild háskóla Íslands um rannsókn sem hún og fleiri gerðu á áhrifum covid 19 faraldursins á vestfjörðum. Covid geysaði þar eins og annars staðar, óvenjulega skæð veira á því svæði um tíma, en þessi fámennu samfélög sem þar eru tóku áskorunum og erfiðleikunum á eftirtektarverðan hátt leiddi rannsóknin í ljós, seigla og aðgangur að náttúru urðu að lykilatriðum til að koma sér yfir þennan erfiða hjalla - fræðumst meira um það hér á eftir Svo er umhverfispistill, og það er Inga Huld Ármann hjá ungum umhverfissinnum sem flytur okkur hann.

Við forvitnumst um stöðuna á metan- og heitavatnsmálum á Akureyri og nágrenni í Samfélaginu í dag. Það hefur komið fram í fréttum að heitavatnsnotkun á Akureyrarsvæðinu hefur aukist mikið auk þess sem metansöfnun á svæðinu virðist vera komin á ákveðna endastöð. Við fjöllum um þennan viðbúna skort á metani og heitu vatni fyrir norðan og fáum til okkar í spjall Eyþór Björnsson forstjóra Norðurorku. Árið 2022 voru tæplega 1.100 heimilisofbeldismál tilkynnt lögreglu. Fæst þessara mála rata til lögreglunnar. Stjórnvöld vilja breyta verkreglum svo hægt sé að grípa inn í aðstæður og fækka alvarlegum afleiðingum heimilisofbeldis með því að gefa heilbrigðisstarfsfolki heimildir til að tilkynna mál sem koma inn á borð til þeirra til lögreglunnar, að höfðu samráði við þolanda. Frumvarp um þetta hefur verið lagt fram og við rýnum betur í það og þessi mál með Drífu Jónasdóttur sérfræðingi hjá heilbrigðisráðuneytinu. Málfarsmínúta er svo á sínum stað og í lok þáttur er vísindaspjallið með Eddu Olgudóttur - og hún ætlar að segja okkur frá nýrri rannsókn á því hvers vegna við fitnum aftur eftir megrun.

Við forvitnumst um stöðuna á metan- og heitavatnsmálum á Akureyri og nágrenni í Samfélaginu í dag. Það hefur komið fram í fréttum að heitavatnsnotkun á Akureyrarsvæðinu hefur aukist mikið auk þess sem metansöfnun á svæðinu virðist vera komin á ákveðna endastöð. Við fjöllum um þennan viðbúna skort á metani og heitu vatni fyrir norðan og fáum til okkar í spjall Eyþór Björnsson forstjóra Norðurorku. Árið 2022 voru tæplega 1.100 heimilisofbeldismál tilkynnt lögreglu. Fæst þessara mála rata til lögreglunnar. Stjórnvöld vilja breyta verkreglum svo hægt sé að grípa inn í aðstæður og fækka alvarlegum afleiðingum heimilisofbeldis með því að gefa heilbrigðisstarfsfolki heimildir til að tilkynna mál sem koma inn á borð til þeirra til lögreglunnar, að höfðu samráði við þolanda. Frumvarp um þetta hefur verið lagt fram og við rýnum betur í það og þessi mál með Drífu Jónasdóttur sérfræðingi hjá heilbrigðisráðuneytinu. Málfarsmínúta er svo á sínum stað og í lok þáttur er vísindaspjallið með Eddu Olgudóttur - og hún ætlar að segja okkur frá nýrri rannsókn á því hvers vegna við fitnum aftur eftir megrun.

Katrín Guðjónsdóttir fagsviðsstjóri hjá Matvælastofnun ræðir um upprunamerkingar matvæla, atriði sem skiptir neytendur sífellt meira máli - en því miður virðist sem hvorki löggjöf né framsetning margra söluaðila mæti kröfum almennings. Til mynda þarf kjöt í kryddlegi ekki að vera upprunamerkt, og við vitum sjaldnast hvaðan fiskurinn okkar er. Við förum í heimsókn í húsakynni Eyjafjarðardeildar Rauða krossins og fræðumst um starfið sem þar fer fram, en Rauði kross Íslands starfrækir nokkrar deildir í hverjum landshluta. Það er deildarstjórinn Ingibjörg Halldórsdóttir sem tekur á móti okkur og segir frá öllum þeim fjölbreyttu verkefnum sem Rauði krossinn við Eyjafjörð sinnir. Páll líndal umhverfissálfræðingur er svo með sinn pistill.

Katrín Guðjónsdóttir fagsviðsstjóri hjá Matvælastofnun ræðir um upprunamerkingar matvæla, atriði sem skiptir neytendur sífellt meira máli - en því miður virðist sem hvorki löggjöf né framsetning margra söluaðila mæti kröfum almennings. Til mynda þarf kjöt í kryddlegi ekki að vera upprunamerkt, og við vitum sjaldnast hvaðan fiskurinn okkar er. Við förum í heimsókn í húsakynni Eyjafjarðardeildar Rauða krossins og fræðumst um starfið sem þar fer fram, en Rauði kross Íslands starfrækir nokkrar deildir í hverjum landshluta. Það er deildarstjórinn Ingibjörg Halldórsdóttir sem tekur á móti okkur og segir frá öllum þeim fjölbreyttu verkefnum sem Rauði krossinn við Eyjafjörð sinnir. Páll líndal umhverfissálfræðingur er svo með sinn pistill.

Við ætlum að ræða um vöðvarýrnun, sem er eitthvað sem kemur fyrir okkur öll með hækkandi aldri, en er líka eitthvað sem við getum og eigum að sporna gegn ef því verður mögulega við komið. Arnar Hafsteinsson íþróttafræðingur er með meistaragráðu í heilbrigðisvísindum og vann rannsókn um vöðvarýrnun og hversu algengt þetta ástand, þessi sjúkdómur, er hér á landi. Við rýnum í rannsóknina. Mikil fjöldi eldri Íslendinga þjáist af vöðvarýrnun sem veldur miklu álagi á heilbrigðiskerfið - svo ekki sé talað um skert lífsgæði. Við förum í heimsókn í garðyrkjustöðina Sólbakka sem er staðsett á jörðinni Ósi í Hörgársveit. Þar er stunduð lífræn ræktun og undanfarið hefur verið lögð áhersla á að ræktun gulróta. En hvernig er að koma upp lífrænni garðyrkjustöð og hverjar hafa helstu áskoranirnar verið? Við fáum svör við þessum spurningum og fleiri til þegar við setjumst niður í létt kaffispjall með mæðgunum og garðyrkjubændunum Nönnu Stefánsdóttur og Sunnu Hrafnsdóttur. Við höldum áfram að kynna okkur leyndardóma Þjóðskjalasafns Íslands og að þessu sinni förum við og skoðum risa vöruskemmu með fjöldanum öllum af vörumbrettum sem eru hlaðin endalausu magni kassa með skjölum og bókum og möppum, sumt er búið að fara yfir, öðru á eftir að sinna. Og þarna leynast sko fjársjóðir, og upplýsingar, misathyglisverðar auðvitað, en allt skiptir máli í stóra samhenginu. Gunnar Örn Hannesson er fagstjóri skráninga hjá Þjóðskjalasafninu.

Við ætlum að ræða um vöðvarýrnun, sem er eitthvað sem kemur fyrir okkur öll með hækkandi aldri, en er líka eitthvað sem við getum og eigum að sporna gegn ef því verður mögulega við komið. Arnar Hafsteinsson íþróttafræðingur er með meistaragráðu í heilbrigðisvísindum og vann rannsókn um vöðvarýrnun og hversu algengt þetta ástand, þessi sjúkdómur, er hér á landi. Við rýnum í rannsóknina. Mikil fjöldi eldri Íslendinga þjáist af vöðvarýrnun sem veldur miklu álagi á heilbrigðiskerfið - svo ekki sé talað um skert lífsgæði. Við förum í heimsókn í garðyrkjustöðina Sólbakka sem er staðsett á jörðinni Ósi í Hörgársveit. Þar er stunduð lífræn ræktun og undanfarið hefur verið lögð áhersla á að ræktun gulróta. En hvernig er að koma upp lífrænni garðyrkjustöð og hverjar hafa helstu áskoranirnar verið? Við fáum svör við þessum spurningum og fleiri til þegar við setjumst niður í létt kaffispjall með mæðgunum og garðyrkjubændunum Nönnu Stefánsdóttur og Sunnu Hrafnsdóttur. Við höldum áfram að kynna okkur leyndardóma Þjóðskjalasafns Íslands og að þessu sinni förum við og skoðum risa vöruskemmu með fjöldanum öllum af vörumbrettum sem eru hlaðin endalausu magni kassa með skjölum og bókum og möppum, sumt er búið að fara yfir, öðru á eftir að sinna. Og þarna leynast sko fjársjóðir, og upplýsingar, misathyglisverðar auðvitað, en allt skiptir máli í stóra samhenginu. Gunnar Örn Hannesson er fagstjóri skráninga hjá Þjóðskjalasafninu.

Við byrjum á að heimsækja líklega eina fallegustu flokkunaraðstöðu landsins, sem er í kjallaranum á Grósku hugmyndahúsi. Þar er mannmargt í húsi, fjölbreytt starfsemi til staðar og því fellur auðvitað til úrgangur þar eins og annars staðar þar sem fólk heldur sig. Í flokkunaraðstöðunni, sem kallast Auðlind, er stefnt að því að flokka allt sem mest og best og nákvæmast - því úrgangur er verðmæti. Snyrtimennska, aðgengi og leiðbeiningar eru hafðar að leiðarljósi í þessari sorpgeymslu, móttöku og flokkunarstöð. Spjallað við Börk Smára Kristinsson nýsköpunar- og þróunarstjóri hjá Pure North rekur Auðlind. Svo göngum við út á Blikastaðanes í Mosfellsbæ með tíkinni Flugu sem veit fátt betra en að fá að spóka sig þar. Á Blikastaðanesi er golfvöllur og fjölfarinn göngu- og hjólreiðastígur. Þar eru líka friðlýstar fornminjar sem okkur langaði að forvitnast um. Kristinn Magnússon fornleifafræðingur hjá Minjastofnun Íslands hitti Samfélagið og tíkina Flugu á Blikastaðanesi og sagði frá fornminjum sem þar er að finna. Málfarsmínúta er á sínum stað og svo er dýraspjallið, sem að þessu sinni fjallar um hið svokallaða miðsjávarlag sem Klara Jakobsdóttir fiskifræðingur veit allt um og segir okkur af.

Við byrjum á að heimsækja líklega eina fallegustu flokkunaraðstöðu landsins, sem er í kjallaranum á Grósku hugmyndahúsi. Þar er mannmargt í húsi, fjölbreytt starfsemi til staðar og því fellur auðvitað til úrgangur þar eins og annars staðar þar sem fólk heldur sig. Í flokkunaraðstöðunni, sem kallast Auðlind, er stefnt að því að flokka allt sem mest og best og nákvæmast - því úrgangur er verðmæti. Snyrtimennska, aðgengi og leiðbeiningar eru hafðar að leiðarljósi í þessari sorpgeymslu, móttöku og flokkunarstöð. Spjallað við Börk Smára Kristinsson nýsköpunar- og þróunarstjóri hjá Pure North rekur Auðlind. Svo göngum við út á Blikastaðanes í Mosfellsbæ með tíkinni Flugu sem veit fátt betra en að fá að spóka sig þar. Á Blikastaðanesi er golfvöllur og fjölfarinn göngu- og hjólreiðastígur. Þar eru líka friðlýstar fornminjar sem okkur langaði að forvitnast um. Kristinn Magnússon fornleifafræðingur hjá Minjastofnun Íslands hitti Samfélagið og tíkina Flugu á Blikastaðanesi og sagði frá fornminjum sem þar er að finna. Málfarsmínúta er á sínum stað og svo er dýraspjallið, sem að þessu sinni fjallar um hið svokallaða miðsjávarlag sem Klara Jakobsdóttir fiskifræðingur veit allt um og segir okkur af.

Við rýnum í afkomu íslenskra jökla með félögum úr Jöklarannsóknarfélagi Íslands, þeim Andra Gunnarssyni formanni félagsins og Hrafnhildi Hannesdóttur jöklafræðingi. En þessi jöklafélagsskapur mælir og skoðar jökla árlega og hefur safnað miklu magni upplýsinga um þessi stórbrotnu og ægifögru náttúrufyrirbæri. Jöklunum okkur líður ekki nógu vel í þeim loftlagsbreytingum sem eru að eiga sér stað, þeir breytast og mikill hluti þeirra mun hverfa endanlega, fyrr heldur en seinna því miður. Við ætlum í tilefni af alþjóðlegum degi vatns, sem var í gær, að fjalla um vatn á Íslandi. Vöktun á vatni, mengun í vatni og mikilvægi þess að gera þær ráðstafanir sem hægt er að gera til að tryggja að vatn sé heilnæmt, gott og ómengað - eins og kostur er. Hólmfríður Þorsteinsdóttir sérfræðingur hjá Umhversisstofnun í teymi vatns og hafs ætlar að ræða þau mál við okkur. Svo fáum við í lok þáttar umhverfispistil frá Stefáni Gíslasyni umhverfisstjórnunarfræðingi, sem ætlar að segja okkur meira frá risarækjum - og hversu mengandi framleiðsla á þeim er.

Við rýnum í afkomu íslenskra jökla með félögum úr Jöklarannsóknarfélagi Íslands, þeim Andra Gunnarssyni formanni félagsins og Hrafnhildi Hannesdóttur jöklafræðingi. En þessi jöklafélagsskapur mælir og skoðar jökla árlega og hefur safnað miklu magni upplýsinga um þessi stórbrotnu og ægifögru náttúrufyrirbæri. Jöklunum okkur líður ekki nógu vel í þeim loftlagsbreytingum sem eru að eiga sér stað, þeir breytast og mikill hluti þeirra mun hverfa endanlega, fyrr heldur en seinna því miður. Við ætlum í tilefni af alþjóðlegum degi vatns, sem var í gær, að fjalla um vatn á Íslandi. Vöktun á vatni, mengun í vatni og mikilvægi þess að gera þær ráðstafanir sem hægt er að gera til að tryggja að vatn sé heilnæmt, gott og ómengað - eins og kostur er. Hólmfríður Þorsteinsdóttir sérfræðingur hjá Umhversisstofnun í teymi vatns og hafs ætlar að ræða þau mál við okkur. Svo fáum við í lok þáttar umhverfispistil frá Stefáni Gíslasyni umhverfisstjórnunarfræðingi, sem ætlar að segja okkur meira frá risarækjum - og hversu mengandi framleiðsla á þeim er.

Skýrsla milliríkjanefndar Sameinuðu þjóðanna, IPCC, um loftslagsbreytingar kom út í fyrradag. Aðalritari Sameinuðu þjóðanna hefur líkt henni við leiðarvísi að því hvernig hægt er að aftengja þá tifandi tímasprengju sem hann kallar loftslagsvána. En til þess þurfi mikið átak og samstilltar aðgerðir þjóða heims. Og þetta þarf að gera hratt. Við ætlum ræða þessa skýrslu við Halldór Þorgeirsson formann Loftslagsráðs og Elínu Björk Jónasdóttur veðurfræðing. Við ræðum við tvo íslenska kynjafræðikennara sem fóru til Afríku til að kenna þarlendum kennurum um kynjajafnrétti og skólaumhverfi - hvernig gekk það fyrir sig, hverju á jafnréttiskennsla og jafnréttismeðvitund að skila innan afrískar skóla - og er það sambærilegt við það sem tekist er á við innan íslenska skólakerfisins? Þórður Kristinsson og María Hjálmtýsdóttir segja okkur allt um það. Við heyrum eina málfarsmínútu og ræðum svo um vísindi við Eddu Olgudóttur. Överur og Everest koma við sögu hjá henni í dag.

Skýrsla milliríkjanefndar Sameinuðu þjóðanna, IPCC, um loftslagsbreytingar kom út í fyrradag. Aðalritari Sameinuðu þjóðanna hefur líkt henni við leiðarvísi að því hvernig hægt er að aftengja þá tifandi tímasprengju sem hann kallar loftslagsvána. En til þess þurfi mikið átak og samstilltar aðgerðir þjóða heims. Og þetta þarf að gera hratt. Við ætlum ræða þessa skýrslu við Halldór Þorgeirsson formann Loftslagsráðs og Elínu Björk Jónasdóttur veðurfræðing. Við ræðum við tvo íslenska kynjafræðikennara sem fóru til Afríku til að kenna þarlendum kennurum um kynjajafnrétti og skólaumhverfi - hvernig gekk það fyrir sig, hverju á jafnréttiskennsla og jafnréttismeðvitund að skila innan afrískar skóla - og er það sambærilegt við það sem tekist er á við innan íslenska skólakerfisins? Þórður Kristinsson og María Hjálmtýsdóttir segja okkur allt um það. Við heyrum eina málfarsmínútu og ræðum svo um vísindi við Eddu Olgudóttur. Överur og Everest koma við sögu hjá henni í dag.

Það er litið sífellt meira til vindorkuvera, vindmyllugarða, þegar kemur að rafmagnsframsleiðslu á Íslandi og mikið rætt um að þarna sé á ferðinni umhverfisvænni raforkukostur. Í dag verður haldið málþing á vegum Fuglaverndar þar sem þetta er skoðað, hvaða áhrif hafa vindorkuver á fuglalíf á Íslandi? Eru vindorkuver áhættunar virði? Við ræðum við Aðalstein Örn Snæþórsson og Kristinn Hauk Skarphéðinsson fuglafræðinga um rannsóknir á þessum málum. Við klæðum okkur í sýnileikavesti og setjum á okkur hjálm í Samfélaginu því við ætlum að heimsækja nýtt skrifstofuhús Alþingis í þættinum. Þar er verið að slípa gólf og reisa milliveggi - og auðvitað allt þar á millli. Ragna Árnadóttir skrifstofustjóri Alþingis ætlar að leiða okkur um húsið. Ruslarabb um gluggaumslög Neytendaspjall við Brynhildi Pétursdóttur ritstjóra Neytendablaðsins um 70 ára afmæli samtakanna. Þau hafa mæðst í mörgu í gegnum tíðina og unnið mál sem hafa verið til mikilla bóta fyrir neytendur á Íslandi. Brynhildur rifjar nokkur upp.

Það er litið sífellt meira til vindorkuvera, vindmyllugarða, þegar kemur að rafmagnsframsleiðslu á Íslandi og mikið rætt um að þarna sé á ferðinni umhverfisvænni raforkukostur. Í dag verður haldið málþing á vegum Fuglaverndar þar sem þetta er skoðað, hvaða áhrif hafa vindorkuver á fuglalíf á Íslandi? Eru vindorkuver áhættunar virði? Við ræðum við Aðalstein Örn Snæþórsson og Kristinn Hauk Skarphéðinsson fuglafræðinga um rannsóknir á þessum málum. Við klæðum okkur í sýnileikavesti og setjum á okkur hjálm í Samfélaginu því við ætlum að heimsækja nýtt skrifstofuhús Alþingis í þættinum. Þar er verið að slípa gólf og reisa milliveggi - og auðvitað allt þar á millli. Ragna Árnadóttir skrifstofustjóri Alþingis ætlar að leiða okkur um húsið. Ruslarabb um gluggaumslög Neytendaspjall við Brynhildi Pétursdóttur ritstjóra Neytendablaðsins um 70 ára afmæli samtakanna. Þau hafa mæðst í mörgu í gegnum tíðina og unnið mál sem hafa verið til mikilla bóta fyrir neytendur á Íslandi. Brynhildur rifjar nokkur upp.

Hvort er betra að búa á landsbyggðunum eða á höfuðborgarsvæðinu? Við þessari spurningu fæst örugglega ekkert endanlegt svar, sitt sýnist hverjum og margt í mörgu eins og sagt er. Það stöðvar okkur sem þjóð þó ekki í að takast reglulega á um þetta og það er rætt um launamun, og láglauna- og hálaunasvæði, rafmagns- og kyndingarkostnað, leikskólagjöld- og biðtíma, leigu- og húsnæðisverð, vegalengdir og samgöngur og þjónustustig og matvælaverð- og framboð og hvaðeina. Við ræðum við Sigríði Elínu Þórðardóttur forstöðumann þróunarsviðs Byggðastofnunar og Sigurður Árnason sérfræðingur við sama svið, en þar má finna gögn og samatektir um hvaðeina sem tengist þessum eilífðar átökum. Á morgun verður kváradeginum fagnað. Það er dagur kynsegin fólks, kannski dálítið í anda bóndadags og konudags. Hingað koma þau Regn Sólmundur Evu, sem starfar með Q-félagi hinsegin stúdenta og Ólöf Bjarki Antons, sem er formaður Trans Ísland. Þau ætla að ræða við okkur um ýmis mál sem snúa að samfélagi kynsegin fólks og auðvitað um þennan dag - kváradaginn. Málfarsmínúta Helga Lára Þorsteinsdóttir safnstjóri RÚV með upptöku frá 1987 þegar ísraelsku listamennirnir Datner og Kushnir heimsóttu Ísland eftir að hafa slegið í gegn með lag sem er almennt kallað Hubbahulle.

Hvort er betra að búa á landsbyggðunum eða á höfuðborgarsvæðinu? Við þessari spurningu fæst örugglega ekkert endanlegt svar, sitt sýnist hverjum og margt í mörgu eins og sagt er. Það stöðvar okkur sem þjóð þó ekki í að takast reglulega á um þetta og það er rætt um launamun, og láglauna- og hálaunasvæði, rafmagns- og kyndingarkostnað, leikskólagjöld- og biðtíma, leigu- og húsnæðisverð, vegalengdir og samgöngur og þjónustustig og matvælaverð- og framboð og hvaðeina. Við ræðum við Sigríði Elínu Þórðardóttur forstöðumann þróunarsviðs Byggðastofnunar og Sigurður Árnason sérfræðingur við sama svið, en þar má finna gögn og samatektir um hvaðeina sem tengist þessum eilífðar átökum. Á morgun verður kváradeginum fagnað. Það er dagur kynsegin fólks, kannski dálítið í anda bóndadags og konudags. Hingað koma þau Regn Sólmundur Evu, sem starfar með Q-félagi hinsegin stúdenta og Ólöf Bjarki Antons, sem er formaður Trans Ísland. Þau ætla að ræða við okkur um ýmis mál sem snúa að samfélagi kynsegin fólks og auðvitað um þennan dag - kváradaginn. Málfarsmínúta Helga Lára Þorsteinsdóttir safnstjóri RÚV með upptöku frá 1987 þegar ísraelsku listamennirnir Datner og Kushnir heimsóttu Ísland eftir að hafa slegið í gegn með lag sem er almennt kallað Hubbahulle.

Það er deilt töluvert um skógrækt á Íslandi, um umfang og tegundir trjáa sem er plantað. Við ætlum að reyna að skilja betur helstu átakalínur í þessari umræðu, fáum til okkar Þóru Ellen Þórhallsdóttur, plöntuvistfræðingur og prófessor við Háskóla Íslands og Eddu Sigurdís Oddsdóttur sviðstjóri rannsóknasviðs hjá Skógræktinni Rætt við Sindra Gíslason forstöðumaður Náttúrustofu Suðvesturlands. Hann hélt í gær erindi um framandi sjávarlífverur sem berast hingað, t.d. Með kjölfestuvatni skipa, á ráðstefnu um aðlögun að loftslagsbreytingum. Hann segir okkur frá mikilvægi þess að bregðast við þessu. Svo heimsækjum við matjurtagarða Reykjavíkurborgar en fyrr í vikunni var opnað fyrir umsóknir um þá. Guðný Arndís Olgeirsdóttir er allt í öllu þar.

Það er deilt töluvert um skógrækt á Íslandi, um umfang og tegundir trjáa sem er plantað. Við ætlum að reyna að skilja betur helstu átakalínur í þessari umræðu, fáum til okkar Þóru Ellen Þórhallsdóttur, plöntuvistfræðingur og prófessor við Háskóla Íslands og Eddu Sigurdís Oddsdóttur sviðstjóri rannsóknasviðs hjá Skógræktinni Rætt við Sindra Gíslason forstöðumaður Náttúrustofu Suðvesturlands. Hann hélt í gær erindi um framandi sjávarlífverur sem berast hingað, t.d. Með kjölfestuvatni skipa, á ráðstefnu um aðlögun að loftslagsbreytingum. Hann segir okkur frá mikilvægi þess að bregðast við þessu. Svo heimsækjum við matjurtagarða Reykjavíkurborgar en fyrr í vikunni var opnað fyrir umsóknir um þá. Guðný Arndís Olgeirsdóttir er allt í öllu þar.

Við fjöllum um skýrslu sem nýlega kom út á vegum Samtaka sveitarfélaga og atvinnuþróunar á Norðurlandi eystra, en skýrslan er svokallað frumhagkvæmnismat á byggingu líforkuvers á Norðurlandi eystra. Staður eða verksmiðja sem mun taka við úrgangi og breyta honum í orku, úrgangi sem í dag er að mestu urðaður. Til að segja okkur frá þessu verkefni og stöðu þess kemur til okkar Kristín Helga Schiöth verkefnastjóri hjá SSNE. Hingað kemur svo framkvæmdastjóri Frumtaka, Jakob Falur Garðarsson, en Frumtök eru samtök frumlyfjaframleiðenda á Íslandi. Hann ætlar meðal annars að tala við okkur um kostnað við nýjar meðferðir við alvarlegum sjúkdómum sem munu valda byltingu í heilbrigðisþjónustu á næstu árum. Við fáum svo í lok þáttar umhverfispistil frá Bryndísi Marteinsdóttur.

Við fjöllum um skýrslu sem nýlega kom út á vegum Samtaka sveitarfélaga og atvinnuþróunar á Norðurlandi eystra, en skýrslan er svokallað frumhagkvæmnismat á byggingu líforkuvers á Norðurlandi eystra. Staður eða verksmiðja sem mun taka við úrgangi og breyta honum í orku, úrgangi sem í dag er að mestu urðaður. Til að segja okkur frá þessu verkefni og stöðu þess kemur til okkar Kristín Helga Schiöth verkefnastjóri hjá SSNE. Hingað kemur svo framkvæmdastjóri Frumtaka, Jakob Falur Garðarsson, en Frumtök eru samtök frumlyfjaframleiðenda á Íslandi. Hann ætlar meðal annars að tala við okkur um kostnað við nýjar meðferðir við alvarlegum sjúkdómum sem munu valda byltingu í heilbrigðisþjónustu á næstu árum. Við fáum svo í lok þáttar umhverfispistil frá Bryndísi Marteinsdóttur.

Við fjöllum um mengaðan jarðveg. Hingað koma Guðjón Ingi Eggertsson, heilbrigðisfulltrúi hjá Heilbrigðiseftirliti Reykjavíkur og Gunnhildur Ingibjörg Georgsdóttir, sérfræðingur hjá Isavia. Þau ætla að fjalla um það þegar notkun svæða breytist og vitað er af mengun á morgunverðarfundi á vegum Verkís í fyrramálið. Annars vegar Ártúnshöfða í Reykjavík og flugvallarsvæðið í Keflavík. Sjálfbærni og hringrásarhagkerfi hefur verið leiðarljós í starfsemi Amtsbókasafnsins á Akureyri að undanförnu. Þar er hægt að fá lánað margskonar hluti aðra en bækur og þar eru starfræktir ýmsir klúbbar og haldnir viðburðir þar sem hægt er að skiptast á kunnáttu, fatnaði og ýmsu. Hrönn Björgvinsdóttir verkefnastjóri á Amtsbókasafninu kemur í Samfélagið og segir okkur frá hvernig sjálfbærni og hringrásarhagkerfið mótar starfsemi safnsins. Málfarsmínútan verður á sínum stað í umsjón Önnu Sigríðar Þráinsdóttur og í lok þáttar kemur Edda Olgudóttir í vísindaspjall um rannsóknir á gláku.

Við fjöllum um mengaðan jarðveg. Hingað koma Guðjón Ingi Eggertsson, heilbrigðisfulltrúi hjá Heilbrigðiseftirliti Reykjavíkur og Gunnhildur Ingibjörg Georgsdóttir, sérfræðingur hjá Isavia. Þau ætla að fjalla um það þegar notkun svæða breytist og vitað er af mengun á morgunverðarfundi á vegum Verkís í fyrramálið. Annars vegar Ártúnshöfða í Reykjavík og flugvallarsvæðið í Keflavík. Sjálfbærni og hringrásarhagkerfi hefur verið leiðarljós í starfsemi Amtsbókasafnsins á Akureyri að undanförnu. Þar er hægt að fá lánað margskonar hluti aðra en bækur og þar eru starfræktir ýmsir klúbbar og haldnir viðburðir þar sem hægt er að skiptast á kunnáttu, fatnaði og ýmsu. Hrönn Björgvinsdóttir verkefnastjóri á Amtsbókasafninu kemur í Samfélagið og segir okkur frá hvernig sjálfbærni og hringrásarhagkerfið mótar starfsemi safnsins. Málfarsmínútan verður á sínum stað í umsjón Önnu Sigríðar Þráinsdóttur og í lok þáttar kemur Edda Olgudóttir í vísindaspjall um rannsóknir á gláku.

Við forvitnumst um hvernig námi í lögreglufræðum er háttað hér á landi. Hver eru inntökuskilyrðin, hvað eru margir nemendur teknir inn, hvernig eru kynjahlutföllin og hvar og hvernig fer kennsla fram? Þetta eru nokkrar af þeim spurningum sem við í Samfélaginu munum leita svara við í dag. Og sú sem svarar þessum spurningum okkar er Eyrún Eyþórsdóttir, brautarstjóri í lögreglufræðum. Svo fáum við að vita allt um nýja Ölfusárbrú sem gert er ráð fyrir að reisa norður af Selfossi innan skamms. Brúin er hluti af miklum vegabótum sem staðið hafa yfir á Suðurlandsvegi undanfarið og verður heilmikið mannvirki. Við tölum við Guðmund Val Guðmundsson sem stjórnar þessu verkefni fyrir Vegagerðina. Að lokum endurflytjum við pistil frá Páli Líndal umhverfissálfræðingi um fagið umhverfissálfræði.

Við forvitnumst um hvernig námi í lögreglufræðum er háttað hér á landi. Hver eru inntökuskilyrðin, hvað eru margir nemendur teknir inn, hvernig eru kynjahlutföllin og hvar og hvernig fer kennsla fram? Þetta eru nokkrar af þeim spurningum sem við í Samfélaginu munum leita svara við í dag. Og sú sem svarar þessum spurningum okkar er Eyrún Eyþórsdóttir, brautarstjóri í lögreglufræðum. Svo fáum við að vita allt um nýja Ölfusárbrú sem gert er ráð fyrir að reisa norður af Selfossi innan skamms. Brúin er hluti af miklum vegabótum sem staðið hafa yfir á Suðurlandsvegi undanfarið og verður heilmikið mannvirki. Við tölum við Guðmund Val Guðmundsson sem stjórnar þessu verkefni fyrir Vegagerðina. Að lokum endurflytjum við pistil frá Páli Líndal umhverfissálfræðingi um fagið umhverfissálfræði.

Í sjónvarpsfréttum í gærkvöldi kom fram hjá ráðherra háskóla, iðnaðar og nýsköpunar að Ísland stæði verr að vígi en aðrar þjóðir þegar kemur að netöryggi og að það gæti ógnað þjóðaröryggi. Aðstoðaryfirlögregluþjónn á greiningardeild ríkislögreglustjóra sagði í sömu frétt að yfirvöld yrðu að vera viðbúin netárás á mikilvæga innviði. Guðmundur Arnar Sigmundsson er forstöðumaður netöryggissveitar CERT-IS en sú sveit er hluti af viðbragði yfirvalda við öryggisógn á netinu. Hann ræðir þessi mál við okkur. Við kynnum okkur róbótavæðingu í Samfélaginu í dag. Við könnumst flest við róbótafjós, en færri hafa kannski heyrt um róbótagróðrarstöð. En nú verður breyting þar á. Við skruppum í heimsókn í gróðrastöðina Sólskóga sem er staðsett í Kjarnaskógi við Akureyri, en þau munu bráðlega taka í notkun róbót sem mun gjörbreyta starfseminni. Við forvitnuðumst um þessar breytingar hjá Katrínu Ásgrímsdóttur, framkvæmdastjóra Sólskóga. Málfarsmínútan er á sínum stað og við fáum líka heimsókn frá Þjóðskjalasafni Íslands en undanfarið höfum við reglulega fjallað um starfsemina þar og fengið að skoða safnkostinn. Að þessu sinni kemur til okkar Unnar Ingvarsson, fagstjóri stafrænnar endurgerðar. Hann ætlar að segja okkur frá því hvernig skjöl eru gerð stafræn, meðal annars til birtingar á vefnum og sýna okkur áhugaverð skjöl sem þar er að finna.

Í sjónvarpsfréttum í gærkvöldi kom fram hjá ráðherra háskóla, iðnaðar og nýsköpunar að Ísland stæði verr að vígi en aðrar þjóðir þegar kemur að netöryggi og að það gæti ógnað þjóðaröryggi. Aðstoðaryfirlögregluþjónn á greiningardeild ríkislögreglustjóra sagði í sömu frétt að yfirvöld yrðu að vera viðbúin netárás á mikilvæga innviði. Guðmundur Arnar Sigmundsson er forstöðumaður netöryggissveitar CERT-IS en sú sveit er hluti af viðbragði yfirvalda við öryggisógn á netinu. Hann ræðir þessi mál við okkur. Við kynnum okkur róbótavæðingu í Samfélaginu í dag. Við könnumst flest við róbótafjós, en færri hafa kannski heyrt um róbótagróðrarstöð. En nú verður breyting þar á. Við skruppum í heimsókn í gróðrastöðina Sólskóga sem er staðsett í Kjarnaskógi við Akureyri, en þau munu bráðlega taka í notkun róbót sem mun gjörbreyta starfseminni. Við forvitnuðumst um þessar breytingar hjá Katrínu Ásgrímsdóttur, framkvæmdastjóra Sólskóga. Málfarsmínútan er á sínum stað og við fáum líka heimsókn frá Þjóðskjalasafni Íslands en undanfarið höfum við reglulega fjallað um starfsemina þar og fengið að skoða safnkostinn. Að þessu sinni kemur til okkar Unnar Ingvarsson, fagstjóri stafrænnar endurgerðar. Hann ætlar að segja okkur frá því hvernig skjöl eru gerð stafræn, meðal annars til birtingar á vefnum og sýna okkur áhugaverð skjöl sem þar er að finna.

Lára Jóhannsdóttir, prófessor í umhverfis- og auðlindafræði hjá viðskiptafræðideild HÍ og Þórey Þórisdóttir doktorsnemi og stundakennari við viðskiptafræði deild koma í heimsók í tilefni af ráðstefnunni Viðskipti og vísindi. Dagskráin þar sýnir glögglega hversu fjölbreytt þessi fræðigrein er. Þar verður meðal annars fjallað um skattsvik, nýsköpun, sölu banka, kulnun, forystu og síðast en ekki síst; siðferði og sjálfbærni. En viðmælendur okkar hafa skoðað þau mál vandlega, sérstaklega þegar kemur að tískuiðnaðinum. Svo tölum við um fisk og kaffi. Páll Gunnar Pálsson matvælafræðingur starfaði í áratugi við rannsóknir á meðhöndlun, geymslu og meðferð sjávarafurða. Hann heldur núna úti heimasíðunni Fiskur og kaffi þar sem hann skrifar pistla um mál þessu tengd. Hann kemur í kaffi. Svo er það dýraspjall. Hingað kemur sviðsstjóri Botnasjávarsviðs Hafrannsóknastofnunar. Hún heitir Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir og tók við stöðunni í haust, en sinnir að auki rannsóknum og leiðsögn framhaldsnema. Við ræðum við Guðbjörgu Ástu um friðun hafsvæða, vöktun og rannsóknir og hvernig hægt er að auka samstarf hagsmunaaðila og vísindafólks.

Lára Jóhannsdóttir, prófessor í umhverfis- og auðlindafræði hjá viðskiptafræðideild HÍ og Þórey Þórisdóttir doktorsnemi og stundakennari við viðskiptafræði deild koma í heimsók í tilefni af ráðstefnunni Viðskipti og vísindi. Dagskráin þar sýnir glögglega hversu fjölbreytt þessi fræðigrein er. Þar verður meðal annars fjallað um skattsvik, nýsköpun, sölu banka, kulnun, forystu og síðast en ekki síst; siðferði og sjálfbærni. En viðmælendur okkar hafa skoðað þau mál vandlega, sérstaklega þegar kemur að tískuiðnaðinum. Svo tölum við um fisk og kaffi. Páll Gunnar Pálsson matvælafræðingur starfaði í áratugi við rannsóknir á meðhöndlun, geymslu og meðferð sjávarafurða. Hann heldur núna úti heimasíðunni Fiskur og kaffi þar sem hann skrifar pistla um mál þessu tengd. Hann kemur í kaffi. Svo er það dýraspjall. Hingað kemur sviðsstjóri Botnasjávarsviðs Hafrannsóknastofnunar. Hún heitir Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir og tók við stöðunni í haust, en sinnir að auki rannsóknum og leiðsögn framhaldsnema. Við ræðum við Guðbjörgu Ástu um friðun hafsvæða, vöktun og rannsóknir og hvernig hægt er að auka samstarf hagsmunaaðila og vísindafólks.

Við ræðum um strandveiðar við nýkjörinn formann félags strandveiðimanna Kjartan Pál Sveinsson. Hann er doktor í félagsfræði en aðallega trillukarl. Við ætlum að ræða við Reyni Tómas Geirsson prófessor emiritus og fyrrverandi forstöðulækni á kvennadeild Landspítalans en hann ásamt fleirum lagðist yfir gögn á Íslandi um mæðradauða - og tók saman yfirlit yfir 40 ára tímabil. Mæðradauði er sem betur fer ekki algengur á Íslandi, en gögnin gefa okkur mikilvægar upplýsingar um hvernig og hvar má betur gera þegar kemur meðal annars að mæðravernd og stuðning við konur. Umhverfispistillinn er í höndum Tinnu Hallgrímsdóttur forseta ungra umhverfissinna, en hún ræðir um hinar mörgu og flóknu hliðar sjálfbærni.

Við ræðum um strandveiðar við nýkjörinn formann félags strandveiðimanna Kjartan Pál Sveinsson. Hann er doktor í félagsfræði en aðallega trillukarl. Við ætlum að ræða við Reyni Tómas Geirsson prófessor emiritus og fyrrverandi forstöðulækni á kvennadeild Landspítalans en hann ásamt fleirum lagðist yfir gögn á Íslandi um mæðradauða - og tók saman yfirlit yfir 40 ára tímabil. Mæðradauði er sem betur fer ekki algengur á Íslandi, en gögnin gefa okkur mikilvægar upplýsingar um hvernig og hvar má betur gera þegar kemur meðal annars að mæðravernd og stuðning við konur. Umhverfispistillinn er í höndum Tinnu Hallgrímsdóttur forseta ungra umhverfissinna, en hún ræðir um hinar mörgu og flóknu hliðar sjálfbærni.

Hingað til okkar í gær kom Guðmundur Stephensen borðtennisleikari og goðsögn, sem gerði sér lítið fyrir og vann Íslandsmeistaratitillinn aftur, eftir að hafa ekki spilað í áratug. Mögnuð endurkoma í íþrótt, og við ætlum að rýna í endurkomur í íþróttum almennt með háskólakennara í íþróttafræðideildinni í Háskólanum í Reykjavík, Sveini Þorgeirssyni. Eru endurkomur algengar, hvað hefur helst áhrif; líkamlegt atgervi eða andlegt - eða kannski bara eðli íþróttarinnar sjálfrar? Dýrfinna er félagsskapur sem sérhæfir sig í leit og björgun gæludýra. Mest er um að leitað sé að hundum sem hafa af einhverjum ástæðum sloppið frá eigendum sínum og ekki fundist. En oft finnast þeir reyndar, með hjálp sjálfboðaliða á vegum Dýrfinnu. Anna Margrét Áslaugardóttir er formaður Dýrfinnu. Heyrum í henni. Málfarsmínúta er á sinum stað, og við ætlum líka að fræðast aðeins um endurnýtingu á óvæntum hlutum sem falla til á heimilinu - en leikskólakennarar standa öðrum framar þegar kemur að því að endurnýta rusl - og við ræðum við eina á eftir, Mariu Ösp Ómarsdóttur. Svo er vísindaspjallið með Eddu Olgudóttur, hún ætlar að ræða um briseyja ígræðslu til að lækna sykursýki.

Hingað til okkar í gær kom Guðmundur Stephensen borðtennisleikari og goðsögn, sem gerði sér lítið fyrir og vann Íslandsmeistaratitillinn aftur, eftir að hafa ekki spilað í áratug. Mögnuð endurkoma í íþrótt, og við ætlum að rýna í endurkomur í íþróttum almennt með háskólakennara í íþróttafræðideildinni í Háskólanum í Reykjavík, Sveini Þorgeirssyni. Eru endurkomur algengar, hvað hefur helst áhrif; líkamlegt atgervi eða andlegt - eða kannski bara eðli íþróttarinnar sjálfrar? Dýrfinna er félagsskapur sem sérhæfir sig í leit og björgun gæludýra. Mest er um að leitað sé að hundum sem hafa af einhverjum ástæðum sloppið frá eigendum sínum og ekki fundist. En oft finnast þeir reyndar, með hjálp sjálfboðaliða á vegum Dýrfinnu. Anna Margrét Áslaugardóttir er formaður Dýrfinnu. Heyrum í henni. Málfarsmínúta er á sinum stað, og við ætlum líka að fræðast aðeins um endurnýtingu á óvæntum hlutum sem falla til á heimilinu - en leikskólakennarar standa öðrum framar þegar kemur að því að endurnýta rusl - og við ræðum við eina á eftir, Mariu Ösp Ómarsdóttur. Svo er vísindaspjallið með Eddu Olgudóttur, hún ætlar að ræða um briseyja ígræðslu til að lækna sykursýki.

Seint beint út frá Háskóla Íslands að loknum viðburði á vegum félags stjórnmálafræðinga og stofnunar stjórnsýslufræða og stjórnmála um orðræðu og áreitni gagnvart stjórnmálafólki. Yfirskriftin er Ótímabært sáðlát, svikarar og frekjur - allt eitthvað sem pólitíkusar hafa verið kallaðir í opinberri umræðu Rætt við tvær sem voru með framsögu á fundinum, Bríet B Einarsdóttur fjölmiðla og boðskiptafræðing og Evu Marín Hlynsdóttur, prófessor í stjórnmálafræði. Svo heimsækjum við líka Sæbjörgu, skip slysavarnaskóla sjómanna, sem rekinn er af Slysavarnafélaginu Landsbjörgu. Hilmar Snorrason er skólastjóri þar - hann ætlar að sýna okkur skipið og segja frá starfinu. Guðmundur Stephensen, borðtennisspilari kemur svo til okkar, en hann gerði sér lítið fyrir og vann Íslandsmeistaratitilinn í borðtennis um helgina, en hann lagði spaðann á hilluna fyrir tíu árum, hafandi þá verið Íslandsmeistari margoft og verið í atvinnumennsku erlendis.

Seint beint út frá Háskóla Íslands að loknum viðburði á vegum félags stjórnmálafræðinga og stofnunar stjórnsýslufræða og stjórnmála um orðræðu og áreitni gagnvart stjórnmálafólki. Yfirskriftin er Ótímabært sáðlát, svikarar og frekjur - allt eitthvað sem pólitíkusar hafa verið kallaðir í opinberri umræðu Rætt við tvær sem voru með framsögu á fundinum, Bríet B Einarsdóttur fjölmiðla og boðskiptafræðing og Evu Marín Hlynsdóttur, prófessor í stjórnmálafræði. Svo heimsækjum við líka Sæbjörgu, skip slysavarnaskóla sjómanna, sem rekinn er af Slysavarnafélaginu Landsbjörgu. Hilmar Snorrason er skólastjóri þar - hann ætlar að sýna okkur skipið og segja frá starfinu. Guðmundur Stephensen, borðtennisspilari kemur svo til okkar, en hann gerði sér lítið fyrir og vann Íslandsmeistaratitilinn í borðtennis um helgina, en hann lagði spaðann á hilluna fyrir tíu árum, hafandi þá verið Íslandsmeistari margoft og verið í atvinnumennsku erlendis.

Við ætlum að ræða aðeins samkomulag sem náðist á vettvangi Sameinuðu þjóðanna í gær um verndun hafsvæða. Þetta samkomulag hefur ekki verið endanlega útfært en það snýr að hafsvæðum utan landhelgi ríkja og var lengi í vinnslu. Það er stefnt að því að á þessum áratug náist að vernda 30% þessara svæða. Við förum yfir þetta betur með Lísu Anne Libungan sérfræðingui í vistkerfi hafs hjá Samtökum fyrirtækja í sjávarútvegi. VIð ræðum við Ingrid Kuhlman sem er formaður Lífsvirðingar, félags sem berst fyrir lögleiðingu dánaraðstoðar á Íslandi - við ætlum að ræða svokallaða lífsviljaskrá, sem stóð íslendingum til boða um tíma en var svo aflögð. Félagið vill fá hana aftur í gagnið. Við ræðum líka um dánaraðstoð og hvar umræða um þau mál standa á Íslandi í dag, en vísbendingar eru um að heilbrigðisstarfsfólk líti slíkt sífellt jákvæðari augum. Við fáum heimsókn frá Helgu Láru Þorsteinsdóttur safnstjóra RÚV og málfarsmínútan verður líka á sínum stað.

Við ætlum að ræða aðeins samkomulag sem náðist á vettvangi Sameinuðu þjóðanna í gær um verndun hafsvæða. Þetta samkomulag hefur ekki verið endanlega útfært en það snýr að hafsvæðum utan landhelgi ríkja og var lengi í vinnslu. Það er stefnt að því að á þessum áratug náist að vernda 30% þessara svæða. Við förum yfir þetta betur með Lísu Anne Libungan sérfræðingui í vistkerfi hafs hjá Samtökum fyrirtækja í sjávarútvegi. VIð ræðum við Ingrid Kuhlman sem er formaður Lífsvirðingar, félags sem berst fyrir lögleiðingu dánaraðstoðar á Íslandi - við ætlum að ræða svokallaða lífsviljaskrá, sem stóð íslendingum til boða um tíma en var svo aflögð. Félagið vill fá hana aftur í gagnið. Við ræðum líka um dánaraðstoð og hvar umræða um þau mál standa á Íslandi í dag, en vísbendingar eru um að heilbrigðisstarfsfólk líti slíkt sífellt jákvæðari augum. Við fáum heimsókn frá Helgu Láru Þorsteinsdóttur safnstjóra RÚV og málfarsmínútan verður líka á sínum stað.

Sigríður Gunnarsdóttir, forstöðumaður Rannsókna- og skráningarseturs Krabbameinsfélagins kemur til okkar en nýverið var gefin út spá um fjölgun nýrra krabbameinstilfella til ársins 2040 og þar kom í ljós að gert er ráð fyrir yfir fimmtíu prósent hlutfallslegri aukningu hér á landi. Þetta er unnið upp úr gögnum eins og þeim sem meðal annars Sigríður og hennar fólk safnar. Við fáum að vita allt um fræbanka norrænu erfðaauðlindastofnunarinnar, NordGen á Svalbarða. Þessi frægeymsla er stundum kölluð dómsdagshvelfingin - sem hljómar dálítið eins og mannvirki í James Bond mynd. Árni Bragason landgræðslustjóri, starfaði um árabil sem forstjóri NordGen og hefur margoft heimsótt Svalbarða og hvelfinguna. Hann verður á línunni. Malfarsmínútan er á sínum stað - og svo er dýraspjall í dag - og við ætlum að ræða við Arnar Pálsson erfðafræðing og prófessor í lífupplýsingafræði

Sigríður Gunnarsdóttir, forstöðumaður Rannsókna- og skráningarseturs Krabbameinsfélagins kemur til okkar en nýverið var gefin út spá um fjölgun nýrra krabbameinstilfella til ársins 2040 og þar kom í ljós að gert er ráð fyrir yfir fimmtíu prósent hlutfallslegri aukningu hér á landi. Þetta er unnið upp úr gögnum eins og þeim sem meðal annars Sigríður og hennar fólk safnar. Við fáum að vita allt um fræbanka norrænu erfðaauðlindastofnunarinnar, NordGen á Svalbarða. Þessi frægeymsla er stundum kölluð dómsdagshvelfingin - sem hljómar dálítið eins og mannvirki í James Bond mynd. Árni Bragason landgræðslustjóri, starfaði um árabil sem forstjóri NordGen og hefur margoft heimsótt Svalbarða og hvelfinguna. Hann verður á línunni. Malfarsmínútan er á sínum stað - og svo er dýraspjall í dag - og við ætlum að ræða við Arnar Pálsson erfðafræðing og prófessor í lífupplýsingafræði

Við ætlum að kíkja í heimsókn í opna leikskólann svokallaða, en þetta er gjaldfrjáls úrræði, þar sem foreldrum gefst kostur á að koma saman nokkrum sinnum í viku með ung börn sín til að leika, fræðast og njóta samveru. Það eru memmm play félagasamtök sem halda utan um þessar stundir og við ræðum við Maríu Ösp Ómarsdóttur, eina þeirra sem stýrir þessum leikskóla, við spjöllum líka við foreldra sem sækja þangað. Við forvitnumst um græna iðngarða sem munu innan margra ára hefja starfsemi í mannvirkjum sem reist voru yfir fyrirhugað álver við Helguvík á Reykjanesi. Mannvirki sem risu fyrir 15 árum en hafa aldrei verið nýtt. Þarna eru áætlanir um fjölbreytta starfsemi sem grundvallast á grænni hringrás ef svo má segja. Kjartan Eiríksson er framkvæmdastjóri iðngarðanna. Hann tók á móti okkur þar í morgun Svo er umhverfispistill á sínum stað eins og alltaf á fimmtudögum, að þessu sinni er það Stefán Gíslason sem heldur utan um hann

Við ætlum að kíkja í heimsókn í opna leikskólann svokallaða, en þetta er gjaldfrjáls úrræði, þar sem foreldrum gefst kostur á að koma saman nokkrum sinnum í viku með ung börn sín til að leika, fræðast og njóta samveru. Það eru memmm play félagasamtök sem halda utan um þessar stundir og við ræðum við Maríu Ösp Ómarsdóttur, eina þeirra sem stýrir þessum leikskóla, við spjöllum líka við foreldra sem sækja þangað. Við forvitnumst um græna iðngarða sem munu innan margra ára hefja starfsemi í mannvirkjum sem reist voru yfir fyrirhugað álver við Helguvík á Reykjanesi. Mannvirki sem risu fyrir 15 árum en hafa aldrei verið nýtt. Þarna eru áætlanir um fjölbreytta starfsemi sem grundvallast á grænni hringrás ef svo má segja. Kjartan Eiríksson er framkvæmdastjóri iðngarðanna. Hann tók á móti okkur þar í morgun Svo er umhverfispistill á sínum stað eins og alltaf á fimmtudögum, að þessu sinni er það Stefán Gíslason sem heldur utan um hann

Við ætlum að ræða friðlýst svæði og þjóðgarða, en starfshópur skilaði inn fyrir áramót skýrslu þar sem stöðu þessara svæða og áskorunum er lýst. Árni Finnsson hjá náttúruverndarsamtökum Íslands var formaður starfshópsins, og hann ætlar að ræða við okkur um helstu lykilþætti sem þarna komu fram, meðal annars hvað varðar mögulega fjölgun og stækkun friðlýstra svæða, þanþol svæðanna hvað varðar ágang, skipulag og umsjón - sem og fýsileika gjaldtöku. Svo veltum við fyrir okkur fjarkennslu og möguleikum hennar við Háskóla Íslands. Nú eru boðið upp á nokkur hundruð námskeið í fjarkennslu við skólann og áform um að fjölga þeim. Hólmfríður Árnadóttir, er verkefnisstýra fjarnáms við Háskóla Íslands. Hún ætlar að ræða þessi mál við okkur á eftir. Málfarsmínúta verður á sínum stað og svo kemur Edda Olgudóttir til okkar í sitt reglubundna vísindaspjall.

Við ætlum að ræða friðlýst svæði og þjóðgarða, en starfshópur skilaði inn fyrir áramót skýrslu þar sem stöðu þessara svæða og áskorunum er lýst. Árni Finnsson hjá náttúruverndarsamtökum Íslands var formaður starfshópsins, og hann ætlar að ræða við okkur um helstu lykilþætti sem þarna komu fram, meðal annars hvað varðar mögulega fjölgun og stækkun friðlýstra svæða, þanþol svæðanna hvað varðar ágang, skipulag og umsjón - sem og fýsileika gjaldtöku. Svo veltum við fyrir okkur fjarkennslu og möguleikum hennar við Háskóla Íslands. Nú eru boðið upp á nokkur hundruð námskeið í fjarkennslu við skólann og áform um að fjölga þeim. Hólmfríður Árnadóttir, er verkefnisstýra fjarnáms við Háskóla Íslands. Hún ætlar að ræða þessi mál við okkur á eftir. Málfarsmínúta verður á sínum stað og svo kemur Edda Olgudóttir til okkar í sitt reglubundna vísindaspjall.

Verðbólga mælist nú 10,2 prósent og hefur ekki verið svo mikil síðan haustið 2009. Þetta er umfram það sem greiningaraðilar, sem svo eru kallaðir, höfðu spáð og það virðist ætla að verða þrautin þyngri að hemja verðbólguna, sem er auðvitað mikill skaðvaldur. Jón Bjarki Bentsson er aðalhagfræðingur Íslandsbanka og því einn þessara greiningaraðila - hann sest hér eftir augnablik. VIð ræðum við verkefnastjóra gegn ofbeldi hjá ríkislögreglustjóra, Eygló Harðardóttur hér á eftir - en meðferð þessara mála, ekki hvað síst þeirra sem tengjast kynbundnu ofbeldi og kynferðisofbeldi, hefur tekið töluverðum breytingum síðustu misserin. Á hvaða hátt og með hvaða árangri? Að hverju er stefnt? Eygló fer yfir þetta með okkur. Svo er Páll Líndal umhverfissálfræðingur með sinn pistil í lok þáttar.

Verðbólga mælist nú 10,2 prósent og hefur ekki verið svo mikil síðan haustið 2009. Þetta er umfram það sem greiningaraðilar, sem svo eru kallaðir, höfðu spáð og það virðist ætla að verða þrautin þyngri að hemja verðbólguna, sem er auðvitað mikill skaðvaldur. Jón Bjarki Bentsson er aðalhagfræðingur Íslandsbanka og því einn þessara greiningaraðila - hann sest hér eftir augnablik. VIð ræðum við verkefnastjóra gegn ofbeldi hjá ríkislögreglustjóra, Eygló Harðardóttur hér á eftir - en meðferð þessara mála, ekki hvað síst þeirra sem tengjast kynbundnu ofbeldi og kynferðisofbeldi, hefur tekið töluverðum breytingum síðustu misserin. Á hvaða hátt og með hvaða árangri? Að hverju er stefnt? Eygló fer yfir þetta með okkur. Svo er Páll Líndal umhverfissálfræðingur með sinn pistil í lok þáttar.

Við ætlum að forvitnast um sprotafyrirtækið So Green sem framleiðir og selur kolefniseiningar sem miða að því að styðja við menntun stúlkna í þróunarlöndum. Þetta er kolefnisjöfnun - en þarna eru ekki gróðursett tré eða mokað í skurði, heldur er menntun stúlkna tryggð. Guðný Nielsen stofnandi So Green kemur til okkar. Við ræðum svo við Finn Friðriksson dósent við Háskólann á Akureyri sem við annan mann er að hefja rannsókn á framburði fólks á Íslandi, hvernig einstaklingar breyta framburði sínum og viðhorf til ýmissa svæðisbundinna málýskna. Það er ýmislegt sem bendir til þess að raddaði framburðurinn sé að hverfa, sá vestfirski er nánast alveg horfinn - en skaftfellski einhljóða framburðurinn er að styrkja sig. Málfarsmínútan er á sínum stað og við heimsækjum Þjóðskjalasafnið og ræðum við Heiðar Lind Hansson skjalavörð og fáum að skoða merkilegt skjal sem tengist rokksögu Íslands.

Við ætlum að forvitnast um sprotafyrirtækið So Green sem framleiðir og selur kolefniseiningar sem miða að því að styðja við menntun stúlkna í þróunarlöndum. Þetta er kolefnisjöfnun - en þarna eru ekki gróðursett tré eða mokað í skurði, heldur er menntun stúlkna tryggð. Guðný Nielsen stofnandi So Green kemur til okkar. Við ræðum svo við Finn Friðriksson dósent við Háskólann á Akureyri sem við annan mann er að hefja rannsókn á framburði fólks á Íslandi, hvernig einstaklingar breyta framburði sínum og viðhorf til ýmissa svæðisbundinna málýskna. Það er ýmislegt sem bendir til þess að raddaði framburðurinn sé að hverfa, sá vestfirski er nánast alveg horfinn - en skaftfellski einhljóða framburðurinn er að styrkja sig. Málfarsmínútan er á sínum stað og við heimsækjum Þjóðskjalasafnið og ræðum við Heiðar Lind Hansson skjalavörð og fáum að skoða merkilegt skjal sem tengist rokksögu Íslands.

Samfélagið heimsækir húsnæði Heilbrigðisstofnunar Vestfjarða hér á Ísafirði og ætla á eftir að spjalla við Gylfa Ólafsson forstjóra þeirrar góðu stofnunar um starfið , áskoranir fyrir heilbrigðisþjónustu utan höfuðborgarsvæðisins og ýmislegt fleira. Við ætlum svo að kíkja í ráðhúsið á Akureyri, hitta fyrir matreiðslumeistarann Svein Thorarensen sem ræður öllu í mötuneytinu þar, Sveinn hefur tileinkað sér í störfum sínum ýmsar leiðir til að berjast gegn matarsóun - og þetta hefur gengið vel, það er ekki mikið sem fellur til eða fer til spillist hjá okkar manni - við fáum að vita hvernig hann fer að Svo er það Sesselja Ingibjörg Barðdal, hún er framkvæmdastjóri hjá afar athyglisverðu verkefni sem heitir Eimur - og snýst um bætta nýtingu orkuauðlinda, sjálfbærni og nýsköpun í orkumálum á norðausturlandi. Við röltum með henni um miðbæinn á Akureyri og ræðum um tækifæri og áskoranir. Svo er málfarsmínútan á sínum stað

Samfélagið heimsækir húsnæði Heilbrigðisstofnunar Vestfjarða hér á Ísafirði og ætla á eftir að spjalla við Gylfa Ólafsson forstjóra þeirrar góðu stofnunar um starfið , áskoranir fyrir heilbrigðisþjónustu utan höfuðborgarsvæðisins og ýmislegt fleira. Við ætlum svo að kíkja í ráðhúsið á Akureyri, hitta fyrir matreiðslumeistarann Svein Thorarensen sem ræður öllu í mötuneytinu þar, Sveinn hefur tileinkað sér í störfum sínum ýmsar leiðir til að berjast gegn matarsóun - og þetta hefur gengið vel, það er ekki mikið sem fellur til eða fer til spillist hjá okkar manni - við fáum að vita hvernig hann fer að Svo er það Sesselja Ingibjörg Barðdal, hún er framkvæmdastjóri hjá afar athyglisverðu verkefni sem heitir Eimur - og snýst um bætta nýtingu orkuauðlinda, sjálfbærni og nýsköpun í orkumálum á norðausturlandi. Við röltum með henni um miðbæinn á Akureyri og ræðum um tækifæri og áskoranir. Svo er málfarsmínútan á sínum stað

Þáttur dagsins er sendur út frá tveimur stöðum, frá Akureyri og Flateyri. Á Vestfjörðum er ekki mikið af heitu vatni en hér er engu að síður hitaveita. Orkubú Vestfjarða rekur kerfi sem notar rafmagn til að hita vatn sem svo er dreift til íbúa á svæðinu. Samfélagið tók hús á Elíasi Jónatanssyni Orkubússtjóra í morgun og fékk að vita allt um fjarvarmaveitu. Við ætlum að fræðast um verkefnið bændageð en andleg vanlíðan, streita og kvíði er algeng meðal bænda hér á landi segir í kynningu á verkefninu og hafa síðustu ár reynst mörgum bændum erfið. Því var ákveðið að bregðast við með forvörnum, fræðslu og aðgengi að upplýsingum og samtali um andlega heilsu Guðrún Birna Brynjarsdóttir, sérfræðingur hjá bændasamtökunum segir okkur frá þessu. Og svo er það mál málanna síðustu daga - þessar breytingar á enskum verkum Roald Dahls þar sem móðgandi orðalag er fjarlægt eða breytt. Þessu hefur verið misjafnlega tekið eins og við var að búast, en munu þau viðbrögð og umræðan sem á sér stað vera gagnleg og skipta máli? Það er spurning, sem meðal annarra, við leggjum fyrir Eirík Rögnvaldsson prófessor emiritus í íslenskri málfræði hér á eftir, en á facebook síðu hans Málspjallið, sköpuðust líflegar og upplýsandi umræður. Svo er umhverfispistill á sínum stað, að þessu sinni er hann í höndum Bryndísar Marteinsdóttur.

Þáttur dagsins er sendur út frá tveimur stöðum, frá Akureyri og Flateyri. Á Vestfjörðum er ekki mikið af heitu vatni en hér er engu að síður hitaveita. Orkubú Vestfjarða rekur kerfi sem notar rafmagn til að hita vatn sem svo er dreift til íbúa á svæðinu. Samfélagið tók hús á Elíasi Jónatanssyni Orkubússtjóra í morgun og fékk að vita allt um fjarvarmaveitu. Við ætlum að fræðast um verkefnið bændageð en andleg vanlíðan, streita og kvíði er algeng meðal bænda hér á landi segir í kynningu á verkefninu og hafa síðustu ár reynst mörgum bændum erfið. Því var ákveðið að bregðast við með forvörnum, fræðslu og aðgengi að upplýsingum og samtali um andlega heilsu Guðrún Birna Brynjarsdóttir, sérfræðingur hjá bændasamtökunum segir okkur frá þessu. Og svo er það mál málanna síðustu daga - þessar breytingar á enskum verkum Roald Dahls þar sem móðgandi orðalag er fjarlægt eða breytt. Þessu hefur verið misjafnlega tekið eins og við var að búast, en munu þau viðbrögð og umræðan sem á sér stað vera gagnleg og skipta máli? Það er spurning, sem meðal annarra, við leggjum fyrir Eirík Rögnvaldsson prófessor emiritus í íslenskri málfræði hér á eftir, en á facebook síðu hans Málspjallið, sköpuðust líflegar og upplýsandi umræður. Svo er umhverfispistill á sínum stað, að þessu sinni er hann í höndum Bryndísar Marteinsdóttur.

Við gerum tilraun til hvalaskoðunar í Samfélaginu dagsins. Fréttir og myndskeið af hnúfubökum við Hafnarfjarðarhöfn urðu til þess að við byrjuðum daginn á þeim slóðum með Eddu Elísabetu Magnúsdóttur sjávarlíffræðingi og lektor við menntavísindasvið Háskóla Íslands. Störðum út á sjó í þeirri von að sjá hnúfubak blása og spjölluðum um þessar áhugaverðu skepnur. Heyrum það eftir smástund. Við ætlum svo að skoða um skaðabótaskyldu- og ábyrgð fólks sem sinnir sjálfboðaliðastörfum. Hoppukastalaslys á Akureyri og ákærur í kjölfar þess eru tilefnið þó við dveljum ekki við það einstaka mál, heldur skoðum almennt ábyrgð einstaklinga annars vegar og félagasamtaka hverskonar hinsvegar með prófessor við lagadeild HR, Guðmundi Sigurðssyni. Málfarsmínúta verður á sínum stað og Edda Olgudóttir ætlar svo að spjalla við okkur um vísindi eins og alltaf á miðvikudögum.

Við gerum tilraun til hvalaskoðunar í Samfélaginu dagsins. Fréttir og myndskeið af hnúfubökum við Hafnarfjarðarhöfn urðu til þess að við byrjuðum daginn á þeim slóðum með Eddu Elísabetu Magnúsdóttur sjávarlíffræðingi og lektor við menntavísindasvið Háskóla Íslands. Störðum út á sjó í þeirri von að sjá hnúfubak blása og spjölluðum um þessar áhugaverðu skepnur. Heyrum það eftir smástund. Við ætlum svo að skoða um skaðabótaskyldu- og ábyrgð fólks sem sinnir sjálfboðaliðastörfum. Hoppukastalaslys á Akureyri og ákærur í kjölfar þess eru tilefnið þó við dveljum ekki við það einstaka mál, heldur skoðum almennt ábyrgð einstaklinga annars vegar og félagasamtaka hverskonar hinsvegar með prófessor við lagadeild HR, Guðmundi Sigurðssyni. Málfarsmínúta verður á sínum stað og Edda Olgudóttir ætlar svo að spjalla við okkur um vísindi eins og alltaf á miðvikudögum.

Við ætlum að huga að rafbílum, sérstaklega rafjeppum. Rafbílar njóta mikilla vinsælda hérlendis, en fyrir þjóð sem ferðast gjarnan um á fjöllum í vetrarfærð þykja smábílar ekki vera nóg. Hvaða rafjeppar eru komnir fram, hvernig virka þeir og hvað eru bílaframleiðendur og bílaspekulantar að veðja á? Jóhannes Reykdal ritstjóri og blaðamaður á Bílablogginu kíkir til okkar. Við heimsækjum vatnsbólin í Heiðmörk. Setjumst upp í lekaprófaðan bíl og fáum að skoða það sem leynist handan rammgerðra girðinganna sem loka af það allraheilagasta á vatnsverndarsvæðinu; sjálfa Gvendarbrunna. Sigrún Tómasdóttir jarðfræðingur hjá Orkuveitunni tekur á móti okkur og fræðir okkur um vatn og mikilvægi þess að passa vel upp á það. Við ræðum svo um neytendamál í lok þáttar, Brynhildur Pétursdóttir ritstjóri neytendablaðsins rýnir í bambus sem er gjarnan auglýstur sem umhverfisvænni kostur þegar kemur að textíl og fötum - jafnvel sem tannburstar. En er bambusinn grænni, betri, umhverfisvænni? -Það er málum blandið.

Við ætlum að huga að rafbílum, sérstaklega rafjeppum. Rafbílar njóta mikilla vinsælda hérlendis, en fyrir þjóð sem ferðast gjarnan um á fjöllum í vetrarfærð þykja smábílar ekki vera nóg. Hvaða rafjeppar eru komnir fram, hvernig virka þeir og hvað eru bílaframleiðendur og bílaspekulantar að veðja á? Jóhannes Reykdal ritstjóri og blaðamaður á Bílablogginu kíkir til okkar. Við heimsækjum vatnsbólin í Heiðmörk. Setjumst upp í lekaprófaðan bíl og fáum að skoða það sem leynist handan rammgerðra girðinganna sem loka af það allraheilagasta á vatnsverndarsvæðinu; sjálfa Gvendarbrunna. Sigrún Tómasdóttir jarðfræðingur hjá Orkuveitunni tekur á móti okkur og fræðir okkur um vatn og mikilvægi þess að passa vel upp á það. Við ræðum svo um neytendamál í lok þáttar, Brynhildur Pétursdóttir ritstjóri neytendablaðsins rýnir í bambus sem er gjarnan auglýstur sem umhverfisvænni kostur þegar kemur að textíl og fötum - jafnvel sem tannburstar. En er bambusinn grænni, betri, umhverfisvænni? -Það er málum blandið.

Rætt um tísku og hvernig samfélagsbreytingar og umrót speglast í henni. Fatahönnuðurinn og spekúlantinn Guðmundur Jörundsson sest niður hjá okkur og segir okkur hvernig við endum á að klæðast því sem er efst á baugi í fréttum, ber hæst í hugmyndafræði og pælingum. Erík Bergmann prófessor ætlar að vera á línunni hér á eftir og ræða við okkur um samsæriskenningar um svokallað djúpríki og leynileg samtök sem sumir telja að stjórni bak við tjöldin. Raunar bendir ný könnun Maskínu fyrir fjölmiðlanefnd til þess að um þriðjungur trúi slíkum kenningum hér á landi. Málfarsmínúta Svo er safnaspjall í lok þáttar með safnstjóra okkar, Helgu Láru Þorsteinsdóttur. Gullmolinn sem hún veiðir upp úr safni RÚV í dag kallast á við atburði dagsins - tengist semsagt verkalýðsbaráttu.

Rætt um tísku og hvernig samfélagsbreytingar og umrót speglast í henni. Fatahönnuðurinn og spekúlantinn Guðmundur Jörundsson sest niður hjá okkur og segir okkur hvernig við endum á að klæðast því sem er efst á baugi í fréttum, ber hæst í hugmyndafræði og pælingum. Erík Bergmann prófessor ætlar að vera á línunni hér á eftir og ræða við okkur um samsæriskenningar um svokallað djúpríki og leynileg samtök sem sumir telja að stjórni bak við tjöldin. Raunar bendir ný könnun Maskínu fyrir fjölmiðlanefnd til þess að um þriðjungur trúi slíkum kenningum hér á landi. Málfarsmínúta Svo er safnaspjall í lok þáttar með safnstjóra okkar, Helgu Láru Þorsteinsdóttur. Gullmolinn sem hún veiðir upp úr safni RÚV í dag kallast á við atburði dagsins - tengist semsagt verkalýðsbaráttu.

Stærstu losunarfyrirtækin á Íslandi, þau sem menga lang lang mest, eru ekki að standa sig og sýna litla ábyrgð í loftlagsmálum. VIð ætlum að ræða við Sigurpál Ingibergsson gæðastjóra sem hefur skoðað sjálfbærniskýrslur og farið yfir alla losun, allan hagnað og kolefnisbindingu yfir 90 fyrirtækja og stofnana á Íslandi. Niðurstaðan er svört (ekki græn). Margir hafa hamstrað undanfarið vegna verkfalls Eflingar, sem nú hefur verið frestað. Fólk hefur hamstrað elsdneyti eins og við ræddum aðeins í gær hér í Samfélaginu en líka mat og jafnvel lyf. En hvaðan kemur þetta orð ?hamstra?? og er það kannski eitthvað tengt vinalega nagdýrinu sem við þekkjum svo vel? Við hittum Önnu Sigríði Þráinsdóttur málfarsráðunaut áðan við kaffivélina og spurðum hana út í hamstur og fleira. Svo er Dýraspjallið: Það er Sigríður Rut Frandóttir líffræðingur, sérfræðingur í flugum, sérstaklega ávaxtaflugum, sem segir okkur allt um þessi mögnuðu viðfangsefni sín.

Stærstu losunarfyrirtækin á Íslandi, þau sem menga lang lang mest, eru ekki að standa sig og sýna litla ábyrgð í loftlagsmálum. VIð ætlum að ræða við Sigurpál Ingibergsson gæðastjóra sem hefur skoðað sjálfbærniskýrslur og farið yfir alla losun, allan hagnað og kolefnisbindingu yfir 90 fyrirtækja og stofnana á Íslandi. Niðurstaðan er svört (ekki græn). Margir hafa hamstrað undanfarið vegna verkfalls Eflingar, sem nú hefur verið frestað. Fólk hefur hamstrað elsdneyti eins og við ræddum aðeins í gær hér í Samfélaginu en líka mat og jafnvel lyf. En hvaðan kemur þetta orð ?hamstra?? og er það kannski eitthvað tengt vinalega nagdýrinu sem við þekkjum svo vel? Við hittum Önnu Sigríði Þráinsdóttur málfarsráðunaut áðan við kaffivélina og spurðum hana út í hamstur og fleira. Svo er Dýraspjallið: Það er Sigríður Rut Frandóttir líffræðingur, sérfræðingur í flugum, sérstaklega ávaxtaflugum, sem segir okkur allt um þessi mögnuðu viðfangsefni sín.

Svo virðist sem nokkur fjöldi fólks hafi ákveðið að hamstra eldsneyti. En þetta er hættulegt efni. Rætt við umhverfisstofnun og slökkviðliðið. Jódís Bjarnadóttir félagráðgjafi og sérfræðingur í málefnum flóttaólks hjá FJölmenningarsetri og Arnbjörg Jónsdóttir félagsfræðingur og stundakennari við HÍ; Fjallað um félagsleg tengsl og flóttafólk, þessi mál hafa verið rannsökuð og gefa leiðbeinandi niðurstöður. Umhverfispistill fimmtudagsins er að þessu sinni í höndum Evlalíu Kolbrúnar Ágústsdóttur, sem er meðstjórnandi í loflagsnefnd ungra umhverfissinna

Svo virðist sem nokkur fjöldi fólks hafi ákveðið að hamstra eldsneyti. En þetta er hættulegt efni. Rætt við umhverfisstofnun og slökkviðliðið. Jódís Bjarnadóttir félagráðgjafi og sérfræðingur í málefnum flóttaólks hjá FJölmenningarsetri og Arnbjörg Jónsdóttir félagsfræðingur og stundakennari við HÍ; Fjallað um félagsleg tengsl og flóttafólk, þessi mál hafa verið rannsökuð og gefa leiðbeinandi niðurstöður. Umhverfispistill fimmtudagsins er að þessu sinni í höndum Evlalíu Kolbrúnar Ágústsdóttur, sem er meðstjórnandi í loflagsnefnd ungra umhverfissinna

Hvað vilja börn gera þegar þau fara út að leika á leikskólanum? Hvað vilja leikskólakennararnir að sé til staðar á leiksskólalóðinni? Verður að vera róla? Er sandkassinn nauðsynlegur? Til hvers er hólarnir, má vera drullusvæði og þarf þessi rosalegu leiktæki út um allt? Við ræðum hér á eftir við Karen Lind Árnadóttur sem er með BS í landlagsarkitektur og rannsakaði hönnun leikskólalóða og hvaða hlutar þeirra eru vinsælastir og mikilvægastir og hvers vegna. Við heimsækjum Þjóðskjalasafn Íslands í þætti dagsins og kynnum okkur starfið þar. Komumst meðal annars að því hvað er elst í því góða safni. Hrefna Róbertsdóttir þjóðskjalavörður tekur á móti okkur. Málfarsmínútan Edda Olgudottir er með vísindaspjallið og ætlar að ræða um föstur og rannsóknir á þeim.

Hvað vilja börn gera þegar þau fara út að leika á leikskólanum? Hvað vilja leikskólakennararnir að sé til staðar á leiksskólalóðinni? Verður að vera róla? Er sandkassinn nauðsynlegur? Til hvers er hólarnir, má vera drullusvæði og þarf þessi rosalegu leiktæki út um allt? Við ræðum hér á eftir við Karen Lind Árnadóttur sem er með BS í landlagsarkitektur og rannsakaði hönnun leikskólalóða og hvaða hlutar þeirra eru vinsælastir og mikilvægastir og hvers vegna. Við heimsækjum Þjóðskjalasafn Íslands í þætti dagsins og kynnum okkur starfið þar. Komumst meðal annars að því hvað er elst í því góða safni. Hrefna Róbertsdóttir þjóðskjalavörður tekur á móti okkur. Málfarsmínútan Edda Olgudottir er með vísindaspjallið og ætlar að ræða um föstur og rannsóknir á þeim.

Grænmetisolíur hafa verið töluvert áberandi í umræðunni á samfélagsmiðlum að undanförnu þar sem allskonar aðilar, áhrifavaldar oftar en ekki eru að halda fram skaðsemi þeirra. Næringarfræðingar hafa séð sig knúna til að svara þessari umræðu og til okkar kemur Jóhanna Eyrún Torfadóttir næringarfræðingur hjá embætti landlæknis og fer yfir þetta mál, bæði hvers vegna grænmetisolíur eru vísindalega taldar vera betri og hollari og hvernig svona hugmyndir og rangfærslur ná flugi. Við fjöllum um norræna umhverfismerkið Svaninn í þætti dagsins. Veltum fyrir okkur framtíðinni og heyrum af stórri viðhorfskönnun þar sem meðal annars var spurt sérstaklega um grænþvott. Elva Rakel Jónsdóttir framkvæmdastjóri Svansins á Íslandi sest hjá okkur á eftir. Páll Líndal umhverfissálfræðingur les okkur svo pistilinn í lok þáttar.

Grænmetisolíur hafa verið töluvert áberandi í umræðunni á samfélagsmiðlum að undanförnu þar sem allskonar aðilar, áhrifavaldar oftar en ekki eru að halda fram skaðsemi þeirra. Næringarfræðingar hafa séð sig knúna til að svara þessari umræðu og til okkar kemur Jóhanna Eyrún Torfadóttir næringarfræðingur hjá embætti landlæknis og fer yfir þetta mál, bæði hvers vegna grænmetisolíur eru vísindalega taldar vera betri og hollari og hvernig svona hugmyndir og rangfærslur ná flugi. Við fjöllum um norræna umhverfismerkið Svaninn í þætti dagsins. Veltum fyrir okkur framtíðinni og heyrum af stórri viðhorfskönnun þar sem meðal annars var spurt sérstaklega um grænþvott. Elva Rakel Jónsdóttir framkvæmdastjóri Svansins á Íslandi sest hjá okkur á eftir. Páll Líndal umhverfissálfræðingur les okkur svo pistilinn í lok þáttar.

Er ferðaþjónustan láglaunagrein í hálaunalandi hér á Íslandi og fer það illa saman? Hvers vegna? Við ætlum að ræða við hagfræðinginn Sigríði Mogensen sem er sviðstjóri iðnaðar og hugverkasviðs hjá Samtökum iðnaðarins Svo ætlum við á bólakaf í vísindin, því hingað kemur Arnar Pálsson erfðafræðingur. Hann ætlar ræða við okkur hina vísindalegu aðferð og hvað felst í henni. Málfarsmínútan er svo á sínum stað. Við ætlum, eins og við gerum stundum hér í Samfélaginu, að tala við Ingu Dóru Guðmundsdóttur í Nuuk á Grænlandi. Hún ætlar að fara yfir ýmis mál sem hafa verið ofarlega á baugi í grænlensku samfélagi undanfarið.

Er ferðaþjónustan láglaunagrein í hálaunalandi hér á Íslandi og fer það illa saman? Hvers vegna? Við ætlum að ræða við hagfræðinginn Sigríði Mogensen sem er sviðstjóri iðnaðar og hugverkasviðs hjá Samtökum iðnaðarins Svo ætlum við á bólakaf í vísindin, því hingað kemur Arnar Pálsson erfðafræðingur. Hann ætlar ræða við okkur hina vísindalegu aðferð og hvað felst í henni. Málfarsmínútan er svo á sínum stað. Við ætlum, eins og við gerum stundum hér í Samfélaginu, að tala við Ingu Dóru Guðmundsdóttur í Nuuk á Grænlandi. Hún ætlar að fara yfir ýmis mál sem hafa verið ofarlega á baugi í grænlensku samfélagi undanfarið.

Starlink, háhraða netþjónusta Space X og Elons Musk um gervihnetti er nú aðgengileg hér á landi. Þetta tilkynnti Space X á Twitter í gær. En hvað þýðir það fyrir íslenska netnotendur og hvað er Starlink? Guðmundur Arnar Sigmundsson forstöðumaður Certís, netöryggissveitar fjarskiptastofu segir okkur allt um málið. Insels svokallaðir er hópur manna sem finnst ósanngjarnt að þeir fái ekki kynlíf og kenna konum um alla sína óhamingju er viðfangsefni stjórnmálasálfræðingsins Bjarka Grönfeldt. Hvað verður til þess að þessir ungu menn finna sig í svona hugmyndafræði, hvað felst í henni, hvernig tengist hún annarri kvenhatursmenningu sem grasserar helst á internetinu og er þetta hættulegt? Málfarsmínúta Okkar eina sanna Vera Illugadóttir sest svo hjá okkur á eftir. Hún ætlar að segja okkur frá elstu mús í heimi og öðrum háöldruðum dýrum.

Starlink, háhraða netþjónusta Space X og Elons Musk um gervihnetti er nú aðgengileg hér á landi. Þetta tilkynnti Space X á Twitter í gær. En hvað þýðir það fyrir íslenska netnotendur og hvað er Starlink? Guðmundur Arnar Sigmundsson forstöðumaður Certís, netöryggissveitar fjarskiptastofu segir okkur allt um málið. Insels svokallaðir er hópur manna sem finnst ósanngjarnt að þeir fái ekki kynlíf og kenna konum um alla sína óhamingju er viðfangsefni stjórnmálasálfræðingsins Bjarka Grönfeldt. Hvað verður til þess að þessir ungu menn finna sig í svona hugmyndafræði, hvað felst í henni, hvernig tengist hún annarri kvenhatursmenningu sem grasserar helst á internetinu og er þetta hættulegt? Málfarsmínúta Okkar eina sanna Vera Illugadóttir sest svo hjá okkur á eftir. Hún ætlar að segja okkur frá elstu mús í heimi og öðrum háöldruðum dýrum.

Nýjar tölur frá Byggðastofnun sýna að hlutfallslega flestir íbúar með erlent ríkisfang eiga heima í Mýrdalshreppi, eða 51,5%. Íbúar með erlent ríkisfang eru semsagt í meirihluta þar. Við hringjum austur og tölum við sveitarstjórann Einar Frey Elínarson. Samfélagið kynnir sér skyndihjálp í dag. Það styttist nefnilega í 112 daginn, sem fer fram á laugardaginn, 11.2. Á þeim degi er vakin athygli á skyndihjálp og því starfi sem fer fram hjá neyðarlínunni og fleiri viðbragðsaðilum og því sem almenningur getur gert. Þar gegnir skyndihjálp lykilhlutverki. Og þema dagsins er ?Hvað get ég gert?? Við ætlum að tala við Hildi Vattnes Kristjánsdóttur sérfræðing í skyndihjálp hjá Rauða krossinum á eftir. Við spjöllum við Auði Hrefnu Guðmundsdóttur nýráðinn svæðisstjóra Samtaka sameinuðu þjóðanna um ábyrga viðskiptahætti. Þetta er sáttmáli sem fyrirtæki og aðilar í atvinnulífinu geta gert við sameinuðu þjóðirnar og snýst um að tileinka sér sjálfbærni, berjast gegn spillingu, stunda og stuðla að umhverfisvernd, vanda mannauðsmál og fleira. Stefán Gíslason er svo með umhverfispistilinn í dag og hann ætlar í honum meðal annars að ræða um rafbíla

Nýjar tölur frá Byggðastofnun sýna að hlutfallslega flestir íbúar með erlent ríkisfang eiga heima í Mýrdalshreppi, eða 51,5%. Íbúar með erlent ríkisfang eru semsagt í meirihluta þar. Við hringjum austur og tölum við sveitarstjórann Einar Frey Elínarson. Samfélagið kynnir sér skyndihjálp í dag. Það styttist nefnilega í 112 daginn, sem fer fram á laugardaginn, 11.2. Á þeim degi er vakin athygli á skyndihjálp og því starfi sem fer fram hjá neyðarlínunni og fleiri viðbragðsaðilum og því sem almenningur getur gert. Þar gegnir skyndihjálp lykilhlutverki. Og þema dagsins er ?Hvað get ég gert?? Við ætlum að tala við Hildi Vattnes Kristjánsdóttur sérfræðing í skyndihjálp hjá Rauða krossinum á eftir. Við spjöllum við Auði Hrefnu Guðmundsdóttur nýráðinn svæðisstjóra Samtaka sameinuðu þjóðanna um ábyrga viðskiptahætti. Þetta er sáttmáli sem fyrirtæki og aðilar í atvinnulífinu geta gert við sameinuðu þjóðirnar og snýst um að tileinka sér sjálfbærni, berjast gegn spillingu, stunda og stuðla að umhverfisvernd, vanda mannauðsmál og fleira. Stefán Gíslason er svo með umhverfispistilinn í dag og hann ætlar í honum meðal annars að ræða um rafbíla

Í gær var gefin út tilkynning um innköllun á ákveðinni tegund af hampolíu sem reyndist innihalda efnið thc, en það efni finnst í kannabisplöntunni og er álitið fíkniefni hér á landi. Hampolía þessi var til sölu í matvöruverslunum og thc mældist við eftirlit vera yfir leyfilegum mörkum. Annað efni sem unnið er úr kannabis er cbd sem ýmsir telja að geti verið afar heilsusamlegt. T.d. sem fæðubótarefni. Við ætlum aðeins að ræða þessi mál við Þórhall Inga Halldórsson, prófessor í matvæla- og næringarfræði við Háskóla Íslands. Við ræðum við Rannveigu Traustadóttur prófessor emiritus í fötlunarfræðum við Háskóla Íslands. Um þessar mundir er loks verið að fagna því að hálf öld er liðin síðan námsbraut í þjóðfélagsfræðum var stofnuð innan háskólans, innan hennar var félagsfræðin, mannfræðin og stjórnmálafræðin - þetta var semsagt fyrirveri félagsvísindadeildar sem hefur auðvitað þróast og stækkað, sálfræðin kom til dæmis inn og svo hefur þarna verið fjöldi þverfaglegra baráttugreina eins og kynjafræði, fötlunarfræði og hinsegin fræði. Hvað var háskólinn áður en þessi deild var stofnuð - og hverju breytti hún, fyrir skólann sem og samfélagið - Rannveig rifjar þetta og ýmislegt fleira upp með okkur. Við heyrum málfarsmínútu og Edda Olgudóttir kemur svo til okkar í vísindaspjall. Hún ætlar að segja okkur frá mælingum á mengun af völdum örþráða í fötum.

Í gær var gefin út tilkynning um innköllun á ákveðinni tegund af hampolíu sem reyndist innihalda efnið thc, en það efni finnst í kannabisplöntunni og er álitið fíkniefni hér á landi. Hampolía þessi var til sölu í matvöruverslunum og thc mældist við eftirlit vera yfir leyfilegum mörkum. Annað efni sem unnið er úr kannabis er cbd sem ýmsir telja að geti verið afar heilsusamlegt. T.d. sem fæðubótarefni. Við ætlum aðeins að ræða þessi mál við Þórhall Inga Halldórsson, prófessor í matvæla- og næringarfræði við Háskóla Íslands. Við ræðum við Rannveigu Traustadóttur prófessor emiritus í fötlunarfræðum við Háskóla Íslands. Um þessar mundir er loks verið að fagna því að hálf öld er liðin síðan námsbraut í þjóðfélagsfræðum var stofnuð innan háskólans, innan hennar var félagsfræðin, mannfræðin og stjórnmálafræðin - þetta var semsagt fyrirveri félagsvísindadeildar sem hefur auðvitað þróast og stækkað, sálfræðin kom til dæmis inn og svo hefur þarna verið fjöldi þverfaglegra baráttugreina eins og kynjafræði, fötlunarfræði og hinsegin fræði. Hvað var háskólinn áður en þessi deild var stofnuð - og hverju breytti hún, fyrir skólann sem og samfélagið - Rannveig rifjar þetta og ýmislegt fleira upp með okkur. Við heyrum málfarsmínútu og Edda Olgudóttir kemur svo til okkar í vísindaspjall. Hún ætlar að segja okkur frá mælingum á mengun af völdum örþráða í fötum.

Að minnsta kosti 5000 eru látin í Tyrklandi og Sýrlandi eftir öfluga jarðskjálftahrinu sem hófst aðfararnótt 6. febrúar. Óttast er að miklu fleiri hafi látist og mjög margir slasast. Þúsundir húsa hrundu í skjálftunum og björgunarfólk leggur allt kapp á að ná til fólks sem er fast í rústum mannvirkja. Tveir stórir skjálftar urðu, sá fyrri snemma á mánudagsmorgun 7.8 að stærð og sá seinni um kl. 13.30. Sá var af stærðinni 7.5. Að mati Alþjóðaheilbrigðismálastofnunarinnar er líklegt að skjálftarnir hafi áhrif á um 23 milljónir manna í Tyrklandi og Sýrlandi. Við ætlum að tala um þessar hamfarir við Kristínu Jónsdóttur, hópstjóra náttúruvár hjá Veðurstofunnijarðskjálftafræðing og fá að vita betur hvað gerðist þarna. Og núna á eftir mun hópur Íslendinga fljúga með flugvél Landhelgisgæslunnar til Tyrklands og taka þátt í björgunarstörfum. Slysavarnarfélagið Landsbjörg og utanríkisráðuneytið hófu þegar að undirbúa slíka aðstoð í gærmorgun. Um 80 alþjóðlegar sveitir taka þátt í björgunaraðgerðum vegna jarðskjálftanna. Við heyrum meira af þessu og ræðum við Jón Þór Víglundsson upplýsingafulltrúa Landsbjargar Það blasir við að þessum öflugu jarðskjálftum í Tyrklandi og Sýrlandi fylgir mikil neyð og mikilvægt að bregðast hratt við. Það hefur Rauði krossinn gert, eins og jafnan þegar slík áföll dynja yfir. Samtökin hér á landi hafa þegar hafið neyðarsöfnun. Atli Viðar Thorstensen er sviðsstjóri alþjóðasviðs Rauða krossins á Íslandi. Atli kemur til okkar. VIð ræðum líka um býflugur, því Evrópusambandið hefur gefið tilskipun til sinna aðildaríkja sinna um að nú sé nauðsynlegt að grípa til aðgerða til að bjarga þeim, en þeim hefur fækkað mjög vegna landbúnaðarhátta og eiturefnanotkunar. Þau í Brussel hafa líka reiknað út að býflugurnar koma með hundruði miljarða inn í evrópskan landbúnað með sínu vinnuframlagi - sem er auðvitað sjálfboðastarf. Hvaða aðgerðir getur Evrópa gripið til og ætti Ísland að gera eitthvað líka? Við ræðum við Tómas Óskar Guðjónsson líffræðing og býflugnabónda.

Að minnsta kosti 5000 eru látin í Tyrklandi og Sýrlandi eftir öfluga jarðskjálftahrinu sem hófst aðfararnótt 6. febrúar. Óttast er að miklu fleiri hafi látist og mjög margir slasast. Þúsundir húsa hrundu í skjálftunum og björgunarfólk leggur allt kapp á að ná til fólks sem er fast í rústum mannvirkja. Tveir stórir skjálftar urðu, sá fyrri snemma á mánudagsmorgun 7.8 að stærð og sá seinni um kl. 13.30. Sá var af stærðinni 7.5. Að mati Alþjóðaheilbrigðismálastofnunarinnar er líklegt að skjálftarnir hafi áhrif á um 23 milljónir manna í Tyrklandi og Sýrlandi. Við ætlum að tala um þessar hamfarir við Kristínu Jónsdóttur, hópstjóra náttúruvár hjá Veðurstofunnijarðskjálftafræðing og fá að vita betur hvað gerðist þarna. Og núna á eftir mun hópur Íslendinga fljúga með flugvél Landhelgisgæslunnar til Tyrklands og taka þátt í björgunarstörfum. Slysavarnarfélagið Landsbjörg og utanríkisráðuneytið hófu þegar að undirbúa slíka aðstoð í gærmorgun. Um 80 alþjóðlegar sveitir taka þátt í björgunaraðgerðum vegna jarðskjálftanna. Við heyrum meira af þessu og ræðum við Jón Þór Víglundsson upplýsingafulltrúa Landsbjargar Það blasir við að þessum öflugu jarðskjálftum í Tyrklandi og Sýrlandi fylgir mikil neyð og mikilvægt að bregðast hratt við. Það hefur Rauði krossinn gert, eins og jafnan þegar slík áföll dynja yfir. Samtökin hér á landi hafa þegar hafið neyðarsöfnun. Atli Viðar Thorstensen er sviðsstjóri alþjóðasviðs Rauða krossins á Íslandi. Atli kemur til okkar. VIð ræðum líka um býflugur, því Evrópusambandið hefur gefið tilskipun til sinna aðildaríkja sinna um að nú sé nauðsynlegt að grípa til aðgerða til að bjarga þeim, en þeim hefur fækkað mjög vegna landbúnaðarhátta og eiturefnanotkunar. Þau í Brussel hafa líka reiknað út að býflugurnar koma með hundruði miljarða inn í evrópskan landbúnað með sínu vinnuframlagi - sem er auðvitað sjálfboðastarf. Hvaða aðgerðir getur Evrópa gripið til og ætti Ísland að gera eitthvað líka? Við ræðum við Tómas Óskar Guðjónsson líffræðing og býflugnabónda.

Flugvél Landhelgisgæslunnar TF-SIF hefur mikið verið í fréttum undanfarið vegna fyrirætlana um að selja hana. Þær hugmyndir mættu mikilli andstöðu úr ýmsum áttum og nú virðast þær hafa verið settar á ís - eða hætt við þær. Við heimsækjum flugskýli Gæslunnar á eftir og skoðum þessa umtöluðu flugvél. Rætt við VIggó Sigurðsson stýrimaður hjá Gæslunni. Við ræðum líka útrýmingu mannkyns. Er hún yfirvofandi? Hvernig þá og getum við komið í veg fyrir slíkt? Stórt er spurt. Við ræðum við Hlyn Orra Stefánsson heimspeking við Stokkhólmsháskóla sem vinnur innan nýrrar rannsóknarstofnanar í Svíþjóð sem skoðar hamfaraáhættur og kynnir stjórnvöldum heimsins hvernig þau geti brugðist við. Minnir þau á þörf þess að hætta að hugsa í kjörtímabilum og fara að spá í árhundruðum. Það eru tæknimilljarðarmæringar sem fjármagna þessar rannsóknir, hvers vegna? Málfarsmínuta um skrípi. Safnaspjall með safnstjóra RÚV, Helgu Láru Þorsteinsdóttur: Viðtal sem Margrét Indriðadóttir tók við dr. Sigurð Þórarinsson jarðfræðing í apríl árið 1949 um Náttúrugripasafnið í Reykjavík.

Flugvél Landhelgisgæslunnar TF-SIF hefur mikið verið í fréttum undanfarið vegna fyrirætlana um að selja hana. Þær hugmyndir mættu mikilli andstöðu úr ýmsum áttum og nú virðast þær hafa verið settar á ís - eða hætt við þær. Við heimsækjum flugskýli Gæslunnar á eftir og skoðum þessa umtöluðu flugvél. Rætt við VIggó Sigurðsson stýrimaður hjá Gæslunni. Við ræðum líka útrýmingu mannkyns. Er hún yfirvofandi? Hvernig þá og getum við komið í veg fyrir slíkt? Stórt er spurt. Við ræðum við Hlyn Orra Stefánsson heimspeking við Stokkhólmsháskóla sem vinnur innan nýrrar rannsóknarstofnanar í Svíþjóð sem skoðar hamfaraáhættur og kynnir stjórnvöldum heimsins hvernig þau geti brugðist við. Minnir þau á þörf þess að hætta að hugsa í kjörtímabilum og fara að spá í árhundruðum. Það eru tæknimilljarðarmæringar sem fjármagna þessar rannsóknir, hvers vegna? Málfarsmínuta um skrípi. Safnaspjall með safnstjóra RÚV, Helgu Láru Þorsteinsdóttur: Viðtal sem Margrét Indriðadóttir tók við dr. Sigurð Þórarinsson jarðfræðing í apríl árið 1949 um Náttúrugripasafnið í Reykjavík.

Við fjöllum gjarnan um sorp og endurvinnslu hér í Samfélaginu og í dag ætlar að kíkja til okkar mikill áhugamaður um þessi mál, heimilisfaðir í Vesturbænum sem er að velta þessu fyrir sér - eins og svo margir - og hefur verið virkur á spjall síðu á fb í umræðum um þessi mál, Teitur Atlason heitir hann og talar hér á eftir um ruslið sitt og annarra. Upplýsingatæknimessan eða UT-messan fer fram í Hörpu í dag og á morgun. Í dag fer fram ráðstefna fyrir fagfólk í upplýsingatækni og á morgun er tæknidagur þar sem almenningur getur kynnt sér það nýjasta í tækninni. Samfélagið leit við í Hörpu í morgun og hitti Stefán Gunnlaug Jónsson sérfræðing í gervigreind, rétt áður en hann steig á svið í Eldborg og hélt fyrirlestur um siðferðisleg álitaefni og gervigreind. Málfarsmínúta er á sveimi og í lok þáttar verður rætt við Áka Jarl Lárusson þróunarlíffræðing um rannsóknir hans á dýrum til sjós og lands, allt frá krossfiskum, sæstjörnum það er að segja til hafarna

Við fjöllum gjarnan um sorp og endurvinnslu hér í Samfélaginu og í dag ætlar að kíkja til okkar mikill áhugamaður um þessi mál, heimilisfaðir í Vesturbænum sem er að velta þessu fyrir sér - eins og svo margir - og hefur verið virkur á spjall síðu á fb í umræðum um þessi mál, Teitur Atlason heitir hann og talar hér á eftir um ruslið sitt og annarra. Upplýsingatæknimessan eða UT-messan fer fram í Hörpu í dag og á morgun. Í dag fer fram ráðstefna fyrir fagfólk í upplýsingatækni og á morgun er tæknidagur þar sem almenningur getur kynnt sér það nýjasta í tækninni. Samfélagið leit við í Hörpu í morgun og hitti Stefán Gunnlaug Jónsson sérfræðing í gervigreind, rétt áður en hann steig á svið í Eldborg og hélt fyrirlestur um siðferðisleg álitaefni og gervigreind. Málfarsmínúta er á sveimi og í lok þáttar verður rætt við Áka Jarl Lárusson þróunarlíffræðing um rannsóknir hans á dýrum til sjós og lands, allt frá krossfiskum, sæstjörnum það er að segja til hafarna

Það var sagt frá því í Morgunblaðinu fyrr í vikunni að miklar vonir væru bundnar við nýja aðferð við að greina krabbamein af mikilli nákvæmni með blóðprufu. Þar kom fram að aðferðin gæti verið bylting í greiningu krabbameins. Við ætlum að ræða á eftir við Sigurdís Haraldsdóttur, yfirlækni krabbameinslækninga á Landspítala og dósent við Háskóla Íslands um öra þróun í aðerðum til að greina og skima eftir krabbameinum. Agnarsmátt hylki sem innihélt geislavirkt efni, cesium-137, er fundið eftir sex daga dauðaleit að því í óbyggðum vestur Ástralíu. Efnið var notað við námuvinnslu og féll af flutningabíl fyrirtækisins Rio Tinto. Cesium 137 er stórhættulegt efni, eins og geislavirk efni eru gjarnan. Við ætlum að tala við Sigurð M. Magnússon, forstjóra Geislavarna ríkisins um þetta mál og hvaða geislavirku efni eru notuð hér á landi. Þau eru nefnilega fleiri en marga grunar. Bryndís Marteinsdóttir flytur okkur svo umhverfispistil í lok þáttar, dagur votlendis er í dag og pistilinn tileinkaður honum og Ramsarsvæðum Íslands, sem eru vernduð votlendissvæði.

Það var sagt frá því í Morgunblaðinu fyrr í vikunni að miklar vonir væru bundnar við nýja aðferð við að greina krabbamein af mikilli nákvæmni með blóðprufu. Þar kom fram að aðferðin gæti verið bylting í greiningu krabbameins. Við ætlum að ræða á eftir við Sigurdís Haraldsdóttur, yfirlækni krabbameinslækninga á Landspítala og dósent við Háskóla Íslands um öra þróun í aðerðum til að greina og skima eftir krabbameinum. Agnarsmátt hylki sem innihélt geislavirkt efni, cesium-137, er fundið eftir sex daga dauðaleit að því í óbyggðum vestur Ástralíu. Efnið var notað við námuvinnslu og féll af flutningabíl fyrirtækisins Rio Tinto. Cesium 137 er stórhættulegt efni, eins og geislavirk efni eru gjarnan. Við ætlum að tala við Sigurð M. Magnússon, forstjóra Geislavarna ríkisins um þetta mál og hvaða geislavirku efni eru notuð hér á landi. Þau eru nefnilega fleiri en marga grunar. Bryndís Marteinsdóttir flytur okkur svo umhverfispistil í lok þáttar, dagur votlendis er í dag og pistilinn tileinkaður honum og Ramsarsvæðum Íslands, sem eru vernduð votlendissvæði.

Elínóra Inga Sigurðardóttir, formaður KVENN, félags kvenna í nýsköpun kemur til okkar og ræðir meðal annars um alþjóðlega ráðstefnu sem ber yfirskriftina Women for solutions and sustainability sem haldin verður hér á landi í haust og nýsköpunarumhverfið á Íslandi. Gufuborinn Dofri hefur verið sagður verðmætasta vinnuvél Íslandssögunnar. Hann var notaður til að bora eftir heitu vatni um allar trissur hér á landi frá árinu 1957 til 1991, frá Nóatúni í Reykjavík að Kröflu. Nú er verið að gera borinn upp svo hægt verði að sýna hann almenningi við Elliðaárstöð. Samfélagið fékk að skoða borinn þar sem verið er að gera hann upp í VHE vélsmiðjunni í Hafnarfirði og ræddi við Bjarna Bjarnason forstjóra OR um sögu borsins. Anna Sigríður Þráinsdóttir bauð upp á málfarsmínútu. Edda Olgudóttir sagði frá rannsókn á áhrifum skjátíma og hreyfingar á börn.

Elínóra Inga Sigurðardóttir, formaður KVENN, félags kvenna í nýsköpun kemur til okkar og ræðir meðal annars um alþjóðlega ráðstefnu sem ber yfirskriftina Women for solutions and sustainability sem haldin verður hér á landi í haust og nýsköpunarumhverfið á Íslandi. Gufuborinn Dofri hefur verið sagður verðmætasta vinnuvél Íslandssögunnar. Hann var notaður til að bora eftir heitu vatni um allar trissur hér á landi frá árinu 1957 til 1991, frá Nóatúni í Reykjavík að Kröflu. Nú er verið að gera borinn upp svo hægt verði að sýna hann almenningi við Elliðaárstöð. Samfélagið fékk að skoða borinn þar sem verið er að gera hann upp í VHE vélsmiðjunni í Hafnarfirði og ræddi við Bjarna Bjarnason forstjóra OR um sögu borsins. Anna Sigríður Þráinsdóttir bauð upp á málfarsmínútu. Edda Olgudóttir sagði frá rannsókn á áhrifum skjátíma og hreyfingar á börn.

Rúm sex ár eru síðan #metoo byltingin skók heimsbyggðina en hvergi er útséð um þau áhrif sem hún mun hafa. Eða hefur kannski allt of lítið breyst miðað við ólguna sem ríkti í þessum málaflokki haustið 2017? Nanna Hlín Halldórsdóttir, nýdoktor á hugvísindasviði Háskóla Íslands segir frá verkefninu ?Flæðandi siðfræði. Feminísk siðfræði og #metoo? sem nýverið hlaut styrk frá Rannís. Reykjavíkurleikarnir standa nú yfir en það er vettvangur fyrir íslenskt íþróttafólk til að hitta annað íþróttafólk víða að úr heiminum og keppa í fjölbreyttum íþróttagreinum, allt frá handbolta til klifurs og pílukasti til tölvuleikja. Silja Úlfarsdóttir upplýsingafulltrúi leikanna ætlar að segja okkur meira. Við forvitnumst líka um verkefni hjá Matís, sem miðar að því að kanna möguleikana á verðmætaaukningu hliðarafurða frá garðyrkju. Eva Margrét Jónudóttir er sérfræðingur hjá Matís. Pistill frá Páli Líndal umhverfissálfræðingi í lok þáttar.

Rúm sex ár eru síðan #metoo byltingin skók heimsbyggðina en hvergi er útséð um þau áhrif sem hún mun hafa. Eða hefur kannski allt of lítið breyst miðað við ólguna sem ríkti í þessum málaflokki haustið 2017? Nanna Hlín Halldórsdóttir, nýdoktor á hugvísindasviði Háskóla Íslands segir frá verkefninu ?Flæðandi siðfræði. Feminísk siðfræði og #metoo? sem nýverið hlaut styrk frá Rannís. Reykjavíkurleikarnir standa nú yfir en það er vettvangur fyrir íslenskt íþróttafólk til að hitta annað íþróttafólk víða að úr heiminum og keppa í fjölbreyttum íþróttagreinum, allt frá handbolta til klifurs og pílukasti til tölvuleikja. Silja Úlfarsdóttir upplýsingafulltrúi leikanna ætlar að segja okkur meira. Við forvitnumst líka um verkefni hjá Matís, sem miðar að því að kanna möguleikana á verðmætaaukningu hliðarafurða frá garðyrkju. Eva Margrét Jónudóttir er sérfræðingur hjá Matís. Pistill frá Páli Líndal umhverfissálfræðingi í lok þáttar.

Mannkynið skilgreinir sig oft frá öðrum dýrategundum sem svo að við séum hugsandi verur. En hvað er hugsun? Þessi spurning var yfirskrift fræðslufundar á vegum Íslenskrar erðagreiningar sem haldinn var á laugardaginn. Jörgen Pind, prófessor emeritus í sálfræði við Háskóla Íslands ræðir við okkur um hugsun og rannsóknir sálfræðinnar á henni. Fyrir nokkrum dögum var stofnað félag lækna gegn umhverfisvá. Markmiðin eru meðal annars að standa vörð um lýðheilsu, hvetja til sjálfbærrar þróunar, hvetja til upplýstrar umræðu um náttúru og umhverfismál byggða á vísindalegum grunni og fræða fólk um áhrif umhverfis á heilsu. Hjalti Már Björnsson læknir er einn stofnenda þessa félagsskapar. Veganúar rennur sitt skeið á morgun en í tilefni af þessum vitundarvakningarmánuði um dýra- og umhverfisvernd var haldið málþing síðasta fimmtudag á vegum Samtaka grænkera á Íslandi undir yfirskriftinni Hvalveiðar og áhrif þeirra á dýralíf, vistkerfi og ímynd Íslands. Við fáum Valgerði Árnadóttur, formann samtaka grænkera til okkar. Málfarsmínútan verður líka á sínum stað í umsjón Önnu Sigríðar Þráinsdóttur.

Mannkynið skilgreinir sig oft frá öðrum dýrategundum sem svo að við séum hugsandi verur. En hvað er hugsun? Þessi spurning var yfirskrift fræðslufundar á vegum Íslenskrar erðagreiningar sem haldinn var á laugardaginn. Jörgen Pind, prófessor emeritus í sálfræði við Háskóla Íslands ræðir við okkur um hugsun og rannsóknir sálfræðinnar á henni. Fyrir nokkrum dögum var stofnað félag lækna gegn umhverfisvá. Markmiðin eru meðal annars að standa vörð um lýðheilsu, hvetja til sjálfbærrar þróunar, hvetja til upplýstrar umræðu um náttúru og umhverfismál byggða á vísindalegum grunni og fræða fólk um áhrif umhverfis á heilsu. Hjalti Már Björnsson læknir er einn stofnenda þessa félagsskapar. Veganúar rennur sitt skeið á morgun en í tilefni af þessum vitundarvakningarmánuði um dýra- og umhverfisvernd var haldið málþing síðasta fimmtudag á vegum Samtaka grænkera á Íslandi undir yfirskriftinni Hvalveiðar og áhrif þeirra á dýralíf, vistkerfi og ímynd Íslands. Við fáum Valgerði Árnadóttur, formann samtaka grænkera til okkar. Málfarsmínútan verður líka á sínum stað í umsjón Önnu Sigríðar Þráinsdóttur.

Reglum um valdbeitingu lögreglu hefur verið breytt þannig að nú má lögreglan nota rafbyssur. Það mun þó ekki gerast fyrr en að lokinni þjálfun lögreglumanna og kaupum á slíkum tækjum. Þessi mögulega rafvopnavæðing mælist misvel fyrir og ýmsar gagnrýnisraddir hafa heyrst í umræðunni. Landsamband lögreglumanna fagnar hinsvegar þessari breytingu. Við ætlum að tala við formanninn, Fjölni Sæmundsson. Hús íslenskunnar verður afhent Árnastofnun í næsta mánuði og starfsfólk stofnunarinnar er byrjað að pakka niður. Nafnasamkeppni um húsið fer af stað næstu daga. Árnastofnun fær fjölmargar fyrirspurnir um íslensku handritin ekki síst frá ferðamönnum sem stundum banka upp á og vilja fá að sjá þau ekki síst Konungsbók Eddukvæða. Við heimsækjum Guðrúnu Nordal, forstöðumann Árnastofnunar í þættinum í dag. Við heyrum málfarsmínútu og svo kemur Sævar Helgi Bragason til okkar, hann ætlar að segja okkur frá halastjörnunni ZTF E3 sem nú má sjá milli stjörnumerkjanna Litla- og Stórabjarnar.

Reglum um valdbeitingu lögreglu hefur verið breytt þannig að nú má lögreglan nota rafbyssur. Það mun þó ekki gerast fyrr en að lokinni þjálfun lögreglumanna og kaupum á slíkum tækjum. Þessi mögulega rafvopnavæðing mælist misvel fyrir og ýmsar gagnrýnisraddir hafa heyrst í umræðunni. Landsamband lögreglumanna fagnar hinsvegar þessari breytingu. Við ætlum að tala við formanninn, Fjölni Sæmundsson. Hús íslenskunnar verður afhent Árnastofnun í næsta mánuði og starfsfólk stofnunarinnar er byrjað að pakka niður. Nafnasamkeppni um húsið fer af stað næstu daga. Árnastofnun fær fjölmargar fyrirspurnir um íslensku handritin ekki síst frá ferðamönnum sem stundum banka upp á og vilja fá að sjá þau ekki síst Konungsbók Eddukvæða. Við heimsækjum Guðrúnu Nordal, forstöðumann Árnastofnunar í þættinum í dag. Við heyrum málfarsmínútu og svo kemur Sævar Helgi Bragason til okkar, hann ætlar að segja okkur frá halastjörnunni ZTF E3 sem nú má sjá milli stjörnumerkjanna Litla- og Stórabjarnar.

Í gær var sagt frá því að efna ætti til alþjóðlegrar samkeppni um þróun Keldnalands, sem er víðfemt landsvæði hér í höfuðborginni. Landið er í eigu Betri samgangna ohf og þetta tengist allt saman samkomulagi um uppbyggingu samgangna á höfuðborgarsvæðinu. Þorsteinn R. Hermannsson forstöðumaður þróunar hjá Betri samgöngum ætlar að spjalla við okkur um þetta. Hvenær eru myndlistarmenn aðgerðarsinnar og hvenær ekki? Við veltum því fyrir okkur í þættinum í dag og ræðum við Sigtrygg Bjarna Baldvinsson, myndlistarmann. Hér á landi er vaxandi hópur myndlistarmanna sem lætur sig náttúruna varða og Sigtryggur hefur ásamt fleirum staðið fyrir vinnustofu um náttúruna og myndlistina á hjara veraldar. Við tökum hús á Sigtryggi. Svo fáum við pistil frá ungum umhverfissinna; Finni Ricart Andrasyni.

Í gær var sagt frá því að efna ætti til alþjóðlegrar samkeppni um þróun Keldnalands, sem er víðfemt landsvæði hér í höfuðborginni. Landið er í eigu Betri samgangna ohf og þetta tengist allt saman samkomulagi um uppbyggingu samgangna á höfuðborgarsvæðinu. Þorsteinn R. Hermannsson forstöðumaður þróunar hjá Betri samgöngum ætlar að spjalla við okkur um þetta. Hvenær eru myndlistarmenn aðgerðarsinnar og hvenær ekki? Við veltum því fyrir okkur í þættinum í dag og ræðum við Sigtrygg Bjarna Baldvinsson, myndlistarmann. Hér á landi er vaxandi hópur myndlistarmanna sem lætur sig náttúruna varða og Sigtryggur hefur ásamt fleirum staðið fyrir vinnustofu um náttúruna og myndlistina á hjara veraldar. Við tökum hús á Sigtryggi. Svo fáum við pistil frá ungum umhverfissinna; Finni Ricart Andrasyni.

Tómas Guðbjartsson læknir er staddur við rætur hæsta fjalls Suður-Ameríku, Aconcagua í Argentínu, sem hann hyggst klífa næstu tvær vikurnar. Tómas var að gefa út, ásamt nokkrum læknum, út bækling um þá kvilla sem geta hrjáð fólk í mikilli hæð. Fjölmagir binda vonir við það að þingsályktunartillaga um aðgerðaráætlun um þjónustu við eldra fólk verið samþykkt á Alþingi og farið verði í framkvæmdir samkvæmt henni. Alzheimerssamtökin sendu inn umsögn um tillöguna en umsagnarfrestinum lauk núna í byrjun vikunnar. Vilborg Gunnarsdóttir, framkvæmdastjóri samtakanna kemur til okkar í dag og segir okkur frá stöðu mála og umsögn samtakanna. Við heyrum málfarsmínútu og Edda Olgudóttir kemur líka til okkar í sitt reglubundna vísindaspjall. Hún ætlar að tala um heilann.

Tómas Guðbjartsson læknir er staddur við rætur hæsta fjalls Suður-Ameríku, Aconcagua í Argentínu, sem hann hyggst klífa næstu tvær vikurnar. Tómas var að gefa út, ásamt nokkrum læknum, út bækling um þá kvilla sem geta hrjáð fólk í mikilli hæð. Fjölmagir binda vonir við það að þingsályktunartillaga um aðgerðaráætlun um þjónustu við eldra fólk verið samþykkt á Alþingi og farið verði í framkvæmdir samkvæmt henni. Alzheimerssamtökin sendu inn umsögn um tillöguna en umsagnarfrestinum lauk núna í byrjun vikunnar. Vilborg Gunnarsdóttir, framkvæmdastjóri samtakanna kemur til okkar í dag og segir okkur frá stöðu mála og umsögn samtakanna. Við heyrum málfarsmínútu og Edda Olgudóttir kemur líka til okkar í sitt reglubundna vísindaspjall. Hún ætlar að tala um heilann.

Í gær fór fram í Háskólanum í Reykjavík ráðstefna um rakaskemmdir og myglu; byggingargalla og fúsk í nýjum byggingum. Þessi ráðstefna var til heiðurs Dr. Ríkharði Kristjánssyni, sem er sjálfstætt starfandi ráðgjafaverkfræðingur og á að baki langan feril. Hann talaði sjálfur á þessari ráðstefnu um fúsk. Ríkharður verður gestur okkar. Landsvirkjun seldi upprunavottorð fyrir tvo milljarða á síðasta ári og á næsta ári gætu tekjur af þessari sölu orðið á milli 8 - 15 milljarðar króna. Upprunavottorðin hafa verið til umræðu undanfarið því nýlega fréttist að öll raforka sem Landsvirkjun selur teljist nú vera framleidd með kolum, olíu og kjarnorku vegna þessara vottorða. Við reynum að komast til botns í þessu í þættinum í dag og ræðum við Hönnu Björgu Konráðsdóttur, lögfræðing og deildarstjóra hjá Orkustofnun og Stefán Gíslason, umhverfisstjórnunarfræðing. Íslenska landsliðið lendir í 12. sæti á HM í handbolta, sem lýkur um næstu helgi. Liðinu tókst ekki að greiða sér leið á ólympíuleika eins og margir höfðu vonað en ekki er öll nótt úti - það er von. En það getur verið flókið mál. Þorkell Gunnar Sigurbjörnsson íþróttafréttamaður ætlar að gera tilraun til að útskýra það fyrir okkur.

Í gær fór fram í Háskólanum í Reykjavík ráðstefna um rakaskemmdir og myglu; byggingargalla og fúsk í nýjum byggingum. Þessi ráðstefna var til heiðurs Dr. Ríkharði Kristjánssyni, sem er sjálfstætt starfandi ráðgjafaverkfræðingur og á að baki langan feril. Hann talaði sjálfur á þessari ráðstefnu um fúsk. Ríkharður verður gestur okkar. Landsvirkjun seldi upprunavottorð fyrir tvo milljarða á síðasta ári og á næsta ári gætu tekjur af þessari sölu orðið á milli 8 - 15 milljarðar króna. Upprunavottorðin hafa verið til umræðu undanfarið því nýlega fréttist að öll raforka sem Landsvirkjun selur teljist nú vera framleidd með kolum, olíu og kjarnorku vegna þessara vottorða. Við reynum að komast til botns í þessu í þættinum í dag og ræðum við Hönnu Björgu Konráðsdóttur, lögfræðing og deildarstjóra hjá Orkustofnun og Stefán Gíslason, umhverfisstjórnunarfræðing. Íslenska landsliðið lendir í 12. sæti á HM í handbolta, sem lýkur um næstu helgi. Liðinu tókst ekki að greiða sér leið á ólympíuleika eins og margir höfðu vonað en ekki er öll nótt úti - það er von. En það getur verið flókið mál. Þorkell Gunnar Sigurbjörnsson íþróttafréttamaður ætlar að gera tilraun til að útskýra það fyrir okkur.

Forn vinnslustaður þar sem hvalbein voru unnin fannst nýlega á Höfnum á Skaga og á Ströndum í fornleifauppgreftri. Þetta er í fyrsta sinn sem slíkur vinnslustaður hefur fundist á norðuratlantshafssvæðinu. Fundurinn hefur vakið það mikla athygli að bandarísk stofnun hefur ákveðið að styrkja dna rannsókn á staðnum. Lísabet Guðmundsdóttir, fornleifafræðingur kemur til okkar á eftir en hún er að rannska hvalbeinavinnslustaðinn og sat nýlega alþjóðlegt málþing um fornDNA sem sumir segja að eigi eftir að breyta sögunni. Í dag eru 50 ár síðan gos hófst í Heimaey og þess er minnst með margvíslegum hætti. Í kjölfar goss voru flutt inn og reist svokölluð viðlagasjóðshús. Alls vel á fimmta hundrað hús sem stóðu, og standa víða um land: 155 hús á höfuðborgarsvæðinu, 132 á Reykjanesi, 10 á Vesturlandi, 10 á Norðurlandi, 8 á Austurlandi og 164 á Suðurlandi - alls 479 hús. Við ætlum að tala við Kristjönu Aðalgeirsdóttur arkitekt í Helsinki um þessi hús. Hún hefur rannsakað þau sérstaklega og segir þau um margt mjög merkileg. Við heyrum málfarsmínútu og svo kemur Helga Lára Þorsteinsdóttir safnstjóri RÚV í heimsókn með áhugaverða upptöku úr safninu.

Forn vinnslustaður þar sem hvalbein voru unnin fannst nýlega á Höfnum á Skaga og á Ströndum í fornleifauppgreftri. Þetta er í fyrsta sinn sem slíkur vinnslustaður hefur fundist á norðuratlantshafssvæðinu. Fundurinn hefur vakið það mikla athygli að bandarísk stofnun hefur ákveðið að styrkja dna rannsókn á staðnum. Lísabet Guðmundsdóttir, fornleifafræðingur kemur til okkar á eftir en hún er að rannska hvalbeinavinnslustaðinn og sat nýlega alþjóðlegt málþing um fornDNA sem sumir segja að eigi eftir að breyta sögunni. Í dag eru 50 ár síðan gos hófst í Heimaey og þess er minnst með margvíslegum hætti. Í kjölfar goss voru flutt inn og reist svokölluð viðlagasjóðshús. Alls vel á fimmta hundrað hús sem stóðu, og standa víða um land: 155 hús á höfuðborgarsvæðinu, 132 á Reykjanesi, 10 á Vesturlandi, 10 á Norðurlandi, 8 á Austurlandi og 164 á Suðurlandi - alls 479 hús. Við ætlum að tala við Kristjönu Aðalgeirsdóttur arkitekt í Helsinki um þessi hús. Hún hefur rannsakað þau sérstaklega og segir þau um margt mjög merkileg. Við heyrum málfarsmínútu og svo kemur Helga Lára Þorsteinsdóttir safnstjóri RÚV í heimsókn með áhugaverða upptöku úr safninu.

Við fjöllum um hljómflutningstæki í þættinum í dag. Dæmi eru um það að fólk hafi sótt niður í kjallara gömlu steríogræurnar sínar, magnara, plötuspilara og stóru hátalarana og komið þeim fyrir í stofunni á nýjan leik. Vínílplatan er gengin aftur og ofan á allt þá hefur sala á geisladiskum aukist. Er fólk búið að fá nóg af streymisveitum. Afhverju er fólk að leita í gamla tækni, er ekki til neitt nýtt? Við ræðum við Guðmund Jóhannsson tæknisérfræðing um gömul og ný hljómflutningstæki og gamla og nýja tækni . Svo kemur til okkar Friðrik R. Jónsson frumkvöðull, hann er stofnandi Carbon Recycling International svo dæmi sé nefnt. Hann hefur undanfarin ár komið víða við í rekstri tengdum umhverfismálum og loftslagsmálum. Málfarsmínútan verður á sínum stað og Vera Illugadóttir kemur til okkar í lok þáttar í spjall. Okkur skilst nefnilega að það sé ekki bara bóndadagur í dag ? heldur sé dagurinn líka tileinkaður mörgæsum.

Við fjöllum um hljómflutningstæki í þættinum í dag. Dæmi eru um það að fólk hafi sótt niður í kjallara gömlu steríogræurnar sínar, magnara, plötuspilara og stóru hátalarana og komið þeim fyrir í stofunni á nýjan leik. Vínílplatan er gengin aftur og ofan á allt þá hefur sala á geisladiskum aukist. Er fólk búið að fá nóg af streymisveitum. Afhverju er fólk að leita í gamla tækni, er ekki til neitt nýtt? Við ræðum við Guðmund Jóhannsson tæknisérfræðing um gömul og ný hljómflutningstæki og gamla og nýja tækni . Svo kemur til okkar Friðrik R. Jónsson frumkvöðull, hann er stofnandi Carbon Recycling International svo dæmi sé nefnt. Hann hefur undanfarin ár komið víða við í rekstri tengdum umhverfismálum og loftslagsmálum. Málfarsmínútan verður á sínum stað og Vera Illugadóttir kemur til okkar í lok þáttar í spjall. Okkur skilst nefnilega að það sé ekki bara bóndadagur í dag ? heldur sé dagurinn líka tileinkaður mörgæsum.

Síðar í dag verða í Veröld kynntar niðurstöður könnunar þar sem borin voru saman viðhorf Íslendinga til umhverfismála og loftslagsbreytinga með 10 ára millibili. Og það kemur á daginn að viðhorfin í samfélaginu breyttust talsvert milli áranna 2010 og 2020. Sigrún Ólafsdóttir prófessor og Sóllilja Bjarnadóttir, doktorsnemi í félagsfræði við Háskóla Íslands ætla að fara yfir niðurstöðurnar. Félag fjalaleiðsögumanna hyggst setja af stað herferð um mikilvægi menntunar fjallaleiðsögumanna. Þetta kom fram á málþingi Félags fjallaleiðsögumanna og Ferðamálastofu um öryggi ferðamanna í gær. Við heyrum í Garðari Hrafni Sigurjónssyni varaformanni Félags Fjallaleiðsögumanna. Búast má við miklum vatnavöxtum og asahláku næsta sólarhringinn vegna veðrabrigðanna sem eru í vændum. Ýmsar aðgerðir eru í gangi hjá Vegagerðinni vegna þessa. G. Pétur Matthíasson, forstöðumaður samskiptadeildar hjá vegagerðinni verður á línunni. Við fáum svo í lok þáttar pistil frá Stefáni Gíslasyni umhverfisstjórnunarfræðingi.

Síðar í dag verða í Veröld kynntar niðurstöður könnunar þar sem borin voru saman viðhorf Íslendinga til umhverfismála og loftslagsbreytinga með 10 ára millibili. Og það kemur á daginn að viðhorfin í samfélaginu breyttust talsvert milli áranna 2010 og 2020. Sigrún Ólafsdóttir prófessor og Sóllilja Bjarnadóttir, doktorsnemi í félagsfræði við Háskóla Íslands ætla að fara yfir niðurstöðurnar. Félag fjalaleiðsögumanna hyggst setja af stað herferð um mikilvægi menntunar fjallaleiðsögumanna. Þetta kom fram á málþingi Félags fjallaleiðsögumanna og Ferðamálastofu um öryggi ferðamanna í gær. Við heyrum í Garðari Hrafni Sigurjónssyni varaformanni Félags Fjallaleiðsögumanna. Búast má við miklum vatnavöxtum og asahláku næsta sólarhringinn vegna veðrabrigðanna sem eru í vændum. Ýmsar aðgerðir eru í gangi hjá Vegagerðinni vegna þessa. G. Pétur Matthíasson, forstöðumaður samskiptadeildar hjá vegagerðinni verður á línunni. Við fáum svo í lok þáttar pistil frá Stefáni Gíslasyni umhverfisstjórnunarfræðingi.

Landnámsskálinn á Stöð í Stöðvarfirði er fyrsti skálinn af því tagi sem rannsakaður hefur verið eins og glæpavettvangur. Tekin voru dna sýni á vettvangi sem mögulega eiga eftir draga upp nákvæma mynd af lífinu sem þar var í kringum landnámið. Við ræðum við Bjarna F Einarsson fornleifafræðing um rannsóknirnar og líka um bátinn í Þingvallavatni sem hann óttast að liggi nú undir skemmdum. Það á að hlýna á landinu í lok vikunnar og það heldur hressilega. Það má gera ráð fyrir meira en 20 gráðu hitasveiflu sumstaðar og rigningu eftir langan kuldakafla með brunagaddi víða. Einar Sveinbjörnsson veðurfræðingur hjá Bliku ætlar að fara betur yfir það sem er í vændum. Og svo ætlum við aðeins að tala um Svansvottun nýbygginga með tilliti til rakaskemmda og myglu. Bergþóra Kvaran er sérfræðingur hjá Umhverfisstofnun. Við spjöllum við hana. Málfarsmínútan verður á sínum stað og svo kemur hingað Edda Olgudóttir eins og alltaf á miðvikudögum. Að þessu sinni ætlar hún að fjalla um D-vítamín.

Landnámsskálinn á Stöð í Stöðvarfirði er fyrsti skálinn af því tagi sem rannsakaður hefur verið eins og glæpavettvangur. Tekin voru dna sýni á vettvangi sem mögulega eiga eftir draga upp nákvæma mynd af lífinu sem þar var í kringum landnámið. Við ræðum við Bjarna F Einarsson fornleifafræðing um rannsóknirnar og líka um bátinn í Þingvallavatni sem hann óttast að liggi nú undir skemmdum. Það á að hlýna á landinu í lok vikunnar og það heldur hressilega. Það má gera ráð fyrir meira en 20 gráðu hitasveiflu sumstaðar og rigningu eftir langan kuldakafla með brunagaddi víða. Einar Sveinbjörnsson veðurfræðingur hjá Bliku ætlar að fara betur yfir það sem er í vændum. Og svo ætlum við aðeins að tala um Svansvottun nýbygginga með tilliti til rakaskemmda og myglu. Bergþóra Kvaran er sérfræðingur hjá Umhverfisstofnun. Við spjöllum við hana. Málfarsmínútan verður á sínum stað og svo kemur hingað Edda Olgudóttir eins og alltaf á miðvikudögum. Að þessu sinni ætlar hún að fjalla um D-vítamín.

Til okkar kemur Sigurður Guðmundsson læknir en hann tók þátt í umræðum um langlífi á læknadögum í Hörpu í morgun. Þar var meðal annars spurt: hvað ræður langlífi? Stór spurning. Horft er á ferðamenn hér á landi sem einangraða hagræna stærð en mennskan hefur verið tekin út úr ferðaþjónustunni. Hún er ekki bara mikilvægur hluti af íslensku hagkerfi heldur líka hluti af íslenskri menningu. Þetta segir Katrín Anna Lund, professor í ferðamálafræði við Háskóla Íslands sem telur að breyta þurfi hvernig hugsað er um Ísland sem ferðamannaland. Við fáum svo pistil í lok þáttar frá Páli Líndal umhverfissálfræðingi.

Til okkar kemur Sigurður Guðmundsson læknir en hann tók þátt í umræðum um langlífi á læknadögum í Hörpu í morgun. Þar var meðal annars spurt: hvað ræður langlífi? Stór spurning. Horft er á ferðamenn hér á landi sem einangraða hagræna stærð en mennskan hefur verið tekin út úr ferðaþjónustunni. Hún er ekki bara mikilvægur hluti af íslensku hagkerfi heldur líka hluti af íslenskri menningu. Þetta segir Katrín Anna Lund, professor í ferðamálafræði við Háskóla Íslands sem telur að breyta þurfi hvernig hugsað er um Ísland sem ferðamannaland. Við fáum svo pistil í lok þáttar frá Páli Líndal umhverfissálfræðingi.

Við hittum Jón Pál Hreinsson bæjarstjóra í Bolungarvík, en þar á að rísa nýtt hverfi á næstunni. Við bönkum líka upp á í Kertahúsinu á Ísafirði, þar er Sædís Ólöf Þórsdóttir allt í öllu en hún og maðurinn hennar reka líka ferðaþjónustufyrirtækið Fantastic Fjords. Beinagrind af íslandssléttbaki sem veiddur var við Ísland árið 1891 verður aðalsýningagripur á nýrri sýningu Náttúruminjasafns Íslands sem verður opnuð í Náttúruhúsinu á Seltjarnarnesi. Geirfuglinn verður einnig hluti af sýningunni. Nú stendur yfir samkeppni um hönnun grunnsýningarinnar og hafa þrír þátttakendur verið valdir eftir forval sem haldið var á evrópska efnahagssvæðinu. Við heimsækjum Náttúruhúsið úti á Nesi.

Við hittum Jón Pál Hreinsson bæjarstjóra í Bolungarvík, en þar á að rísa nýtt hverfi á næstunni. Við bönkum líka upp á í Kertahúsinu á Ísafirði, þar er Sædís Ólöf Þórsdóttir allt í öllu en hún og maðurinn hennar reka líka ferðaþjónustufyrirtækið Fantastic Fjords. Beinagrind af íslandssléttbaki sem veiddur var við Ísland árið 1891 verður aðalsýningagripur á nýrri sýningu Náttúruminjasafns Íslands sem verður opnuð í Náttúruhúsinu á Seltjarnarnesi. Geirfuglinn verður einnig hluti af sýningunni. Nú stendur yfir samkeppni um hönnun grunnsýningarinnar og hafa þrír þátttakendur verið valdir eftir forval sem haldið var á evrópska efnahagssvæðinu. Við heimsækjum Náttúruhúsið úti á Nesi.

Við verðum með annan fótinn hér á Vestfjörðum, nánar tiltekið á Flateyri við Önundarfjörð. Við höfum komið okkur fyrir í bókabúðinni þar, en hún er sögð vera elsta upprunalega verslun á Íslandi. Við ætlum að spjalla við kaupmanninn, Eyþór Jóvinsson, sem er langafabarn stofnanda verslunarinnar ?Bræðranna Eyjólfsson?. Við ætlum svo að ræða um tröll, sérstaklega skessur, birtingarmyndir þeirra, hvað þær geta táknað, hver merking þeirra er og hvernig henni er beitt. Það mættu tröll, sérstaklega ein skessa, á þrettándahátíð Eyjamanna fyrir viku - og það er búið að kýta töluvert yfir því hvað hún táknaði, hvort þarna var á ferð húmor eða rasismi, kvenfyrirlitning, persónuníð. Til að rýna í allar þessar ólíku og flóknu táknmyndir kemur til okkar skessufræðingur, þjóðfræðingurinn Dagrún Ósk Jónsdóttir, og ræðir um rasisma, kvenfyrirlitningu, vald, húmor - og tröll. Málfarsmínúta Rætt við sérfræðing hjá Hafrannsóknarstofnun sem les í kvarnir til aldursgreina fiska, frekar flókið ferli en afskaplega forvitnilegt, og það mun koma ykkur á óvart hvað sumir fiskar verða gamlir, Aðalbjörg Jónsdóttir heitir hún og er í dýraspjallinu í dag.

Við verðum með annan fótinn hér á Vestfjörðum, nánar tiltekið á Flateyri við Önundarfjörð. Við höfum komið okkur fyrir í bókabúðinni þar, en hún er sögð vera elsta upprunalega verslun á Íslandi. Við ætlum að spjalla við kaupmanninn, Eyþór Jóvinsson, sem er langafabarn stofnanda verslunarinnar ?Bræðranna Eyjólfsson?. Við ætlum svo að ræða um tröll, sérstaklega skessur, birtingarmyndir þeirra, hvað þær geta táknað, hver merking þeirra er og hvernig henni er beitt. Það mættu tröll, sérstaklega ein skessa, á þrettándahátíð Eyjamanna fyrir viku - og það er búið að kýta töluvert yfir því hvað hún táknaði, hvort þarna var á ferð húmor eða rasismi, kvenfyrirlitning, persónuníð. Til að rýna í allar þessar ólíku og flóknu táknmyndir kemur til okkar skessufræðingur, þjóðfræðingurinn Dagrún Ósk Jónsdóttir, og ræðir um rasisma, kvenfyrirlitningu, vald, húmor - og tröll. Málfarsmínúta Rætt við sérfræðing hjá Hafrannsóknarstofnun sem les í kvarnir til aldursgreina fiska, frekar flókið ferli en afskaplega forvitnilegt, og það mun koma ykkur á óvart hvað sumir fiskar verða gamlir, Aðalbjörg Jónsdóttir heitir hún og er í dýraspjallinu í dag.

Persónuvernd hefur komist að niðurstöðu í máli manns sem óskaði eftir því að fá leitarniðurstöður um sig fjarlægðar úr leitarvélum google. Niðurstaða Persónuverndar var sú að gengist væri við því að maðurinn ætti rétt á að gleymast. Eða að minnsta kosti að ákveðnar niðurstöður hyrfu. En hvernig ganga þessi mál fyrir sig og hversu sterkur er þessi réttur? Helga Þórisdóttir forstjóri Persónuverndar ræðir við okkur. Ísland tók um áramótin við formennsku í norrænu ráðherranefndinni. VIð ætlum af því tilefni að ræða norrænt samstarf. Sumir vilja meina að blikur séu á lofti með það, í því sé minni slagkraftur og valdið lítið, norðurlöndin enda að halla sér í átt til annarra þjóða og alþjóðasamtaka. Er það gott eða slæmt og er tilefni hjá Íslandi til að nýta formennskuna í að snúa þessari þróun við? Ræðum við Hrannar B Arnarson formann Norræna félagsins á Íslandi Umhverfispistilll frá Bryndísi Marteinsdóttir

Persónuvernd hefur komist að niðurstöðu í máli manns sem óskaði eftir því að fá leitarniðurstöður um sig fjarlægðar úr leitarvélum google. Niðurstaða Persónuverndar var sú að gengist væri við því að maðurinn ætti rétt á að gleymast. Eða að minnsta kosti að ákveðnar niðurstöður hyrfu. En hvernig ganga þessi mál fyrir sig og hversu sterkur er þessi réttur? Helga Þórisdóttir forstjóri Persónuverndar ræðir við okkur. Ísland tók um áramótin við formennsku í norrænu ráðherranefndinni. VIð ætlum af því tilefni að ræða norrænt samstarf. Sumir vilja meina að blikur séu á lofti með það, í því sé minni slagkraftur og valdið lítið, norðurlöndin enda að halla sér í átt til annarra þjóða og alþjóðasamtaka. Er það gott eða slæmt og er tilefni hjá Íslandi til að nýta formennskuna í að snúa þessari þróun við? Ræðum við Hrannar B Arnarson formann Norræna félagsins á Íslandi Umhverfispistilll frá Bryndísi Marteinsdóttir

Við forvitnumst um heilsutækniklasann, sem er samstarfsvettvangur í heilsu- og líftækni á Íslandi. Í morgun var kynnt skýrsla á vegum þeirra þar sem staðan í heilsutækni er tekin saman. Freyr Hólm Ketilsson framkvæmdastjóri ætlar að setjast hjá okkur á eftir og ræða þessi mál. Við höldum áfram umræðu okkar um stöðu gerenda ofbeldis, í gær ræddum við við Katrínu Ólafsdóttur sem gerði doktorsrannsókn sína á um hvernig og hvers vegna ofbeldi þrífst í nánum samböndum. Í dag ætlum við að heyra betur af hvaða úrræði standa til boða gerendum ofbeldis, Anna Kristín Newton sálfræðingur er ein fárra sem sérhæfa sig í að aðstoða þau sem sýna af sér ofbeldishegðun eða vilja breyta kynferðislegri hegðun sinni. Við fáum að heyra eina málfarsmínútu og svo kemur hingað lok þáttar Edda Olgudóttir og fer yfir glóðvolgar fréttir úr heimi vísindanna.

Við forvitnumst um heilsutækniklasann, sem er samstarfsvettvangur í heilsu- og líftækni á Íslandi. Í morgun var kynnt skýrsla á vegum þeirra þar sem staðan í heilsutækni er tekin saman. Freyr Hólm Ketilsson framkvæmdastjóri ætlar að setjast hjá okkur á eftir og ræða þessi mál. Við höldum áfram umræðu okkar um stöðu gerenda ofbeldis, í gær ræddum við við Katrínu Ólafsdóttur sem gerði doktorsrannsókn sína á um hvernig og hvers vegna ofbeldi þrífst í nánum samböndum. Í dag ætlum við að heyra betur af hvaða úrræði standa til boða gerendum ofbeldis, Anna Kristín Newton sálfræðingur er ein fárra sem sérhæfa sig í að aðstoða þau sem sýna af sér ofbeldishegðun eða vilja breyta kynferðislegri hegðun sinni. Við fáum að heyra eina málfarsmínútu og svo kemur hingað lok þáttar Edda Olgudóttir og fer yfir glóðvolgar fréttir úr heimi vísindanna.

Við tölum um fugla í Samfélagi dagsins. Nú er hart í ári, mikið frost víða löngum stundum og maður ímyndar sér að lífsbaráttan sé hörð hjá smávinum okkar fuglunum. Kristinn Haukur Skarphéðinsson dýravistfræðingur á Náttúrufræðistofnun Íslands ætlar að ræða við okkur um lífsbaráttu fugla á landi og sjó um hávetur á norðurslóðum. Katrín Ólafsdóttir sem nýverið varði doktorsritgerð sína í menntavísindum þar sem hún rannsakaði hvernig og hversvegna ofbeldi þrífst í nánum samböndum kemur til okkar. Hún byggði rannsóknina meðalan annars upp á viðtölum við bæði þolendur og gerendur ofbeldis - sem og hópviðtölum við ungt fólk um sambönd og samþykki. Við höfum stundum hér í samfélaginu rætt við meistaranema um verkefni þeirra og í dag ætlum við einmitt að gera það. Andrea Hanna Þorsteinsdóttir ætlar síðar í vikunni að verja meistaraverkefni sitt við Háskólann í Reykjavík sem fjallar um vilja fólks til að greiða fyrir kolefnisjöfnun flugferða og mögulegar leiðir til að hafa áhrif á vilja fólks til að gera það af fúsum og frjálsum vilja.

Við tölum um fugla í Samfélagi dagsins. Nú er hart í ári, mikið frost víða löngum stundum og maður ímyndar sér að lífsbaráttan sé hörð hjá smávinum okkar fuglunum. Kristinn Haukur Skarphéðinsson dýravistfræðingur á Náttúrufræðistofnun Íslands ætlar að ræða við okkur um lífsbaráttu fugla á landi og sjó um hávetur á norðurslóðum. Katrín Ólafsdóttir sem nýverið varði doktorsritgerð sína í menntavísindum þar sem hún rannsakaði hvernig og hversvegna ofbeldi þrífst í nánum samböndum kemur til okkar. Hún byggði rannsóknina meðalan annars upp á viðtölum við bæði þolendur og gerendur ofbeldis - sem og hópviðtölum við ungt fólk um sambönd og samþykki. Við höfum stundum hér í samfélaginu rætt við meistaranema um verkefni þeirra og í dag ætlum við einmitt að gera það. Andrea Hanna Þorsteinsdóttir ætlar síðar í vikunni að verja meistaraverkefni sitt við Háskólann í Reykjavík sem fjallar um vilja fólks til að greiða fyrir kolefnisjöfnun flugferða og mögulegar leiðir til að hafa áhrif á vilja fólks til að gera það af fúsum og frjálsum vilja.

Við ætlum að velta fyrir okkur nýjustu tækni og hvað ber þar hæst á nýju ári. Hjálmar Gíslason forstjóri Grid, birtir árlega svokallaða tæknispá þar sem hann fer yfir það helsta sem vænta má að sjá í tækni. Við rýnum í nýjustu spá Hjálmars. Við ætlum að rýna í tölur um lífmassa í heiminum og hvernig hlutdeildin skiptist á milli lífvera. Hvað er mannkyn mikill hluti lífmassa á jörðinni? Og hvaða áhrif hefur maðurinn á lífmassa annarra lífvera? Það kemur kannski ekki á óvart að villtum spendýrum fækkar viðstöðulaust og það er helst út af útþenslu mannsins, sem ræktar endalaust af búfénaði til manneldis á kostnað villtra dýra og plönturíkisins. Sigurður Loftur Thorlacius umhverfisverkfræðingur hjá Eflu fer yfir þetta með okkur Málfarsmínúta Helga Lára Þorsteinsdóttir safnstjóri kíkir til okkar með gamla upptöku í farteskinu að þessu sinni heyrum við brot úr áramótaávarpi Sveins Björnssonar forseta árið 1951

Við ætlum að velta fyrir okkur nýjustu tækni og hvað ber þar hæst á nýju ári. Hjálmar Gíslason forstjóri Grid, birtir árlega svokallaða tæknispá þar sem hann fer yfir það helsta sem vænta má að sjá í tækni. Við rýnum í nýjustu spá Hjálmars. Við ætlum að rýna í tölur um lífmassa í heiminum og hvernig hlutdeildin skiptist á milli lífvera. Hvað er mannkyn mikill hluti lífmassa á jörðinni? Og hvaða áhrif hefur maðurinn á lífmassa annarra lífvera? Það kemur kannski ekki á óvart að villtum spendýrum fækkar viðstöðulaust og það er helst út af útþenslu mannsins, sem ræktar endalaust af búfénaði til manneldis á kostnað villtra dýra og plönturíkisins. Sigurður Loftur Thorlacius umhverfisverkfræðingur hjá Eflu fer yfir þetta með okkur Málfarsmínúta Helga Lára Þorsteinsdóttir safnstjóri kíkir til okkar með gamla upptöku í farteskinu að þessu sinni heyrum við brot úr áramótaávarpi Sveins Björnssonar forseta árið 1951

New York ríki í Bandaríkjunum hefur bæst í hóp nokkurra ríkja þar sem hafa leyft jarðgerð eða moltugerð líkamsleifa fólks. Þá er líkamanum komið fyrir á ákveðinn hátt þannig að náttúrulegt niðurbrot á sér stað tiltölulega hratt og eftir verður næringarrík molta sem aðstandendur fá afhenta í lok ferlisins. Við spyrjum: hvernig er þetta ferli og væri þetta hægt hér? Sigríður Bylgja Sigurjónsdóttir mannvistfræðingur er stofnandi Trés lífsins, sem hefur það markmið að setja á fót bálstofu og minningargarð þar sem gróðursett yrðu tré með ösku látinna. Hún ætlar að spjalla við okkur um þetta á eftir. Við ætlum svo að fræðast um þrettándahátíðir - sérstaklega þessa sem er í Vestmannaeyjum, því að öðrum uppákomum ólöstuðum annars staðar á landinu þá er sú sem er haldin í Eyjum, og er í kvöld, algerlega einstök, Í Eyjunni hafa skapast hefðir sem fyrirfinnast hvergi annars staðar og sjálfboðaliðar leggja mikið á sig til að skapa töfrandi stemmningu sem situr eftir í hugum og minningum allra sem það upplifa. Þjóðfræðingurinn Hrefna Díana Viðarsdóttir eyjakona og sérfræðingur og aðdáandi þrettándans kemur til okkar. Málfarsmínútan verður í þrettánda gír og við ræðum svo við Lísu Anne Libungen síldarsérfræðing frá Hafró um þessa skemmtilegu fisktegund í dýraspjallinu svokallaða.

New York ríki í Bandaríkjunum hefur bæst í hóp nokkurra ríkja þar sem hafa leyft jarðgerð eða moltugerð líkamsleifa fólks. Þá er líkamanum komið fyrir á ákveðinn hátt þannig að náttúrulegt niðurbrot á sér stað tiltölulega hratt og eftir verður næringarrík molta sem aðstandendur fá afhenta í lok ferlisins. Við spyrjum: hvernig er þetta ferli og væri þetta hægt hér? Sigríður Bylgja Sigurjónsdóttir mannvistfræðingur er stofnandi Trés lífsins, sem hefur það markmið að setja á fót bálstofu og minningargarð þar sem gróðursett yrðu tré með ösku látinna. Hún ætlar að spjalla við okkur um þetta á eftir. Við ætlum svo að fræðast um þrettándahátíðir - sérstaklega þessa sem er í Vestmannaeyjum, því að öðrum uppákomum ólöstuðum annars staðar á landinu þá er sú sem er haldin í Eyjum, og er í kvöld, algerlega einstök, Í Eyjunni hafa skapast hefðir sem fyrirfinnast hvergi annars staðar og sjálfboðaliðar leggja mikið á sig til að skapa töfrandi stemmningu sem situr eftir í hugum og minningum allra sem það upplifa. Þjóðfræðingurinn Hrefna Díana Viðarsdóttir eyjakona og sérfræðingur og aðdáandi þrettándans kemur til okkar. Málfarsmínútan verður í þrettánda gír og við ræðum svo við Lísu Anne Libungen síldarsérfræðing frá Hafró um þessa skemmtilegu fisktegund í dýraspjallinu svokallaða.

Við heimsækjum Hörpu, sem hlaut Svansvottun á dögunum. Ræðum þar við Ástu Ólafsdóttur og Rakel Lárusdóttur um vottunarferlið og hverju það breytir fyrir tónlistar- og ráðstefnuhúsið. Við ætlum að ræða virðismat starfa, en þá er í mjög einfaldri mynd metið hvort er mikilvægara, eða öllu heldur verðmætara: að passa peninga eða börn? Að fljúga flugvélum eða hjúkra fólki? Að vinna í vaktavinnu eða dagvinnu? Þetta er aðferð sem á að beita, og er að einhverju leyti gert, þegar kemur að launasamningum, en samt er launamunur til staðar, sérstaklega þegar kemur að kynjuðum starfsvettvöngum. En þetta er nefnilega líka flókið mál, og það er mikilvægt að reyna að skilja þetta. Helga Björg Ragnarsdóttir framkvæmdastýra Jafnlaunastofu útskýrir þetta fyrir okkur hér á eftir Umhverfispistilinn er svo á sínum stað, Finnur Ricart Andrason hjá ungum umhverfissinnum er með hann þessa vikuna

Við heimsækjum Hörpu, sem hlaut Svansvottun á dögunum. Ræðum þar við Ástu Ólafsdóttur og Rakel Lárusdóttur um vottunarferlið og hverju það breytir fyrir tónlistar- og ráðstefnuhúsið. Við ætlum að ræða virðismat starfa, en þá er í mjög einfaldri mynd metið hvort er mikilvægara, eða öllu heldur verðmætara: að passa peninga eða börn? Að fljúga flugvélum eða hjúkra fólki? Að vinna í vaktavinnu eða dagvinnu? Þetta er aðferð sem á að beita, og er að einhverju leyti gert, þegar kemur að launasamningum, en samt er launamunur til staðar, sérstaklega þegar kemur að kynjuðum starfsvettvöngum. En þetta er nefnilega líka flókið mál, og það er mikilvægt að reyna að skilja þetta. Helga Björg Ragnarsdóttir framkvæmdastýra Jafnlaunastofu útskýrir þetta fyrir okkur hér á eftir Umhverfispistilinn er svo á sínum stað, Finnur Ricart Andrason hjá ungum umhverfissinnum er með hann þessa vikuna

Við ætlum að tala um bíla í Samfélaginu í dag. Bílgreinasambandið hefur tekið saman tölur um bílasölu á árinu 2022 og þar kemur fram töluverð aukning. Við skoðum þessar tölur með Maríu Jónu Magnúsdóttur, framkvæmdastjóra Bílgreinasambandsins. Við ætlum svo að rýna í rannsókn um jafnlaunavottun og árangur hennar - hluti þeirra niðurstaðna sem út eru komnar sýna að jafnlaunavottun hafi ekki bein áhrif á launamun kynjanna. Er þá jafnlaunstaðall og lögfesting hans húmbukk og óþarfi? Er til einhvers að vinna með þessu verkfæri? Við ræðum við tvær þeirra sem koma að rannsókninni, .þær eru Ragna Kemp Haraldsdóttir, lektor í upplýsingafræði og Guðbjörg Andrea Jónsdóttir, forstöðumaður Félagsvísindastofnunar. Málfarsmínúta Edda Olgudóttir kemur í sitt fyrsta vísindaspjall á árinu 2023. Að þessu sinni ætlar hún að ræða við okkur um rannsóknir á lyktarskyni og covid.

Við ætlum að tala um bíla í Samfélaginu í dag. Bílgreinasambandið hefur tekið saman tölur um bílasölu á árinu 2022 og þar kemur fram töluverð aukning. Við skoðum þessar tölur með Maríu Jónu Magnúsdóttur, framkvæmdastjóra Bílgreinasambandsins. Við ætlum svo að rýna í rannsókn um jafnlaunavottun og árangur hennar - hluti þeirra niðurstaðna sem út eru komnar sýna að jafnlaunavottun hafi ekki bein áhrif á launamun kynjanna. Er þá jafnlaunstaðall og lögfesting hans húmbukk og óþarfi? Er til einhvers að vinna með þessu verkfæri? Við ræðum við tvær þeirra sem koma að rannsókninni, .þær eru Ragna Kemp Haraldsdóttir, lektor í upplýsingafræði og Guðbjörg Andrea Jónsdóttir, forstöðumaður Félagsvísindastofnunar. Málfarsmínúta Edda Olgudóttir kemur í sitt fyrsta vísindaspjall á árinu 2023. Að þessu sinni ætlar hún að ræða við okkur um rannsóknir á lyktarskyni og covid.

Svo förum við á vettvang bruna í Mosfellsdal, þar sem húsið yfir heitavatnsborholuna MG 29 brann til kaldra kola á föstudaginn var. Við hittum sérfræðing frá Veitum þar sem segir okkur betur frá því sem þar gerðist og hvað það þýðir. Egill Maron Þorbergsson. Við ætlum að taka stöðuna á ferðaþjónustunni sem er að koma út úr hátíðardagskránni sinni eins og við öll, en það reyndi mikið á þau vegna ófærðar og veðurs - Bjarnheiður Hallsdóttir formaður stjórnar samtaka ferðaþjónustunnar sest hjá okkur, við ræðum um tapið sem varð vegna vegalokana, hvert ferðafólk var að stefna og hvort vetrarríkið Ísland henti ferðamennsku Hvað á að gera við rusl frá flugvélum? Flugfarþegar þekkja það eflaust flestir að í háloftunum eru engar flokkunartunnur sem bætist við flugviskubit einhverra. En rusl sem skapast í alþjóðlegum ferðalögum, og ekki aðeins frá farþegum, hefur hingað til ekki verið flokkað, það er brennt eða urðað. Umhverfisstofnun og Matvælastofnun hafa gefið út nýjar leiðbeiningar um það hvernig mætti breyta þessu þannig hægt sé að flokka úrgang frá flugvélum og skipum - við ræðum um flugvélarusl seinna í þættinum. Páll Líndal umhverfissálfræðingur er svo með sinn pistil og ætlar að velta fyrir sér ástæðum þess að við frestum því gjarnan að taka ákvörðun, gæti það verið vegna þess að við óttumst breytingar?

Svo förum við á vettvang bruna í Mosfellsdal, þar sem húsið yfir heitavatnsborholuna MG 29 brann til kaldra kola á föstudaginn var. Við hittum sérfræðing frá Veitum þar sem segir okkur betur frá því sem þar gerðist og hvað það þýðir. Egill Maron Þorbergsson. Við ætlum að taka stöðuna á ferðaþjónustunni sem er að koma út úr hátíðardagskránni sinni eins og við öll, en það reyndi mikið á þau vegna ófærðar og veðurs - Bjarnheiður Hallsdóttir formaður stjórnar samtaka ferðaþjónustunnar sest hjá okkur, við ræðum um tapið sem varð vegna vegalokana, hvert ferðafólk var að stefna og hvort vetrarríkið Ísland henti ferðamennsku Hvað á að gera við rusl frá flugvélum? Flugfarþegar þekkja það eflaust flestir að í háloftunum eru engar flokkunartunnur sem bætist við flugviskubit einhverra. En rusl sem skapast í alþjóðlegum ferðalögum, og ekki aðeins frá farþegum, hefur hingað til ekki verið flokkað, það er brennt eða urðað. Umhverfisstofnun og Matvælastofnun hafa gefið út nýjar leiðbeiningar um það hvernig mætti breyta þessu þannig hægt sé að flokka úrgang frá flugvélum og skipum - við ræðum um flugvélarusl seinna í þættinum. Páll Líndal umhverfissálfræðingur er svo með sinn pistil og ætlar að velta fyrir sér ástæðum þess að við frestum því gjarnan að taka ákvörðun, gæti það verið vegna þess að við óttumst breytingar?

Þáttastjórnendur Samfélagsins, Þórhildur Ólafsdóttir og Guðmundur Pálsson rifja upp nokkur eftirminnileg efni úr þáttum ársins 2022. Fjallað verður um veður, sníkjudýr, hrosshausa, skringileg hljóð og mikilvægi góðra útvarpsstefja.

Þáttastjórnendur Samfélagsins, Þórhildur Ólafsdóttir og Guðmundur Pálsson rifja upp nokkur eftirminnileg efni úr þáttum ársins 2022. Fjallað verður um veður, sníkjudýr, hrosshausa, skringileg hljóð og mikilvægi góðra útvarpsstefja.

Í þættinum verður rætt við Ólaf S. Andrésson prófessor emiritus um rannsóknarstörf hans í gegnum áratugina, sem spanna allt frá veirufræði til náttúruverndar.

Í þættinum verður rætt við Ólaf S. Andrésson prófessor emiritus um rannsóknarstörf hans í gegnum áratugina, sem spanna allt frá veirufræði til náttúruverndar.

Rætt við Heiðrúnu Hauksdóttur og Birgit Raschofer - sem hafa báðar sinnt sjálfaboðastörfum af krafti á árinu, sérstaklega í þágu flóttafólks frá Úkraínu. Þær segja frá því sem þær hafa upplifiað, og sýn sinni á sjálfboðastörf. Málfar Umhverfispistill Stefáns Gíslasonar

Rætt við Heiðrúnu Hauksdóttur og Birgit Raschofer - sem hafa báðar sinnt sjálfaboðastörfum af krafti á árinu, sérstaklega í þágu flóttafólks frá Úkraínu. Þær segja frá því sem þær hafa upplifiað, og sýn sinni á sjálfboðastörf. Málfar Umhverfispistill Stefáns Gíslasonar

Áramótin nálgast, þetta eru tímamót sem kalla gjarnan á endurlit, uppgjör. Helstu sérfræðingar slíkra upprifjanna hér á RÚV setjast niður með okkur í Samfélaginu, fólkið sem setur saman ánnála sem birtast annars vegar í sjónvarpi og hinsvegar í útvarpi, fréttahaukarnir Alma Ómarsdóttir og Höskuldur Kári Schram. Krafan um færri flugelda verður háværari um hver áramót, flugeldar menga og eru skaðlegir. En nákvæmlega hvers vegna menga þeir og hvernig er það skaðlegt? Við ætlum að skoða þau mál með gestum frá Umhverfisstofnun, það eru Jóhannes Bjarki Urbancic Tómasson, sérfræðing í teymi hringrásarhagkerfis og Þorsteinn Jóhannsson, sérfræðingur í teymi loftgæða. Málfarsmínútan Í vísindaspjalli kemur Edda Olgudóttir með samantekt af öllum helstu vísindaafrekum ársins - sem er ótal mörg, sérstaklega vegna þess að veirufræðirannsóknir fóru á flug í kjölfar Covid.

Áramótin nálgast, þetta eru tímamót sem kalla gjarnan á endurlit, uppgjör. Helstu sérfræðingar slíkra upprifjanna hér á RÚV setjast niður með okkur í Samfélaginu, fólkið sem setur saman ánnála sem birtast annars vegar í sjónvarpi og hinsvegar í útvarpi, fréttahaukarnir Alma Ómarsdóttir og Höskuldur Kári Schram. Krafan um færri flugelda verður háværari um hver áramót, flugeldar menga og eru skaðlegir. En nákvæmlega hvers vegna menga þeir og hvernig er það skaðlegt? Við ætlum að skoða þau mál með gestum frá Umhverfisstofnun, það eru Jóhannes Bjarki Urbancic Tómasson, sérfræðing í teymi hringrásarhagkerfis og Þorsteinn Jóhannsson, sérfræðingur í teymi loftgæða. Málfarsmínútan Í vísindaspjalli kemur Edda Olgudóttir með samantekt af öllum helstu vísindaafrekum ársins - sem er ótal mörg, sérstaklega vegna þess að veirufræðirannsóknir fóru á flug í kjölfar Covid.

Leifur Hauksson, sem lést síðastliðið vor, stjórnaði þáttunum Í tíma og ótíma 2001-2, þar sem hann ræddi við ýmsa viðmælendur um tímann. Leikin eru valin brot úr nokkrum þáttum. Umsjón: Þórhildur Ólafsdóttir og Guðmundur Pálsson.

Leifur Hauksson, sem lést síðastliðið vor, stjórnaði þáttunum Í tíma og ótíma 2001-2, þar sem hann ræddi við ýmsa viðmælendur um tímann. Leikin eru valin brot úr nokkrum þáttum. Umsjón: Þórhildur Ólafsdóttir og Guðmundur Pálsson.

Jólin nálgast og mörg hafa það fyrir sið að heimsækja látna ástvini yfir hátíðarnar, jafnvel með skraut og ljós. Starfsfólk kirkjugarðanna er í óða önn að greiða aðgengi að görðunum, sem margir eru á kafi í snjó eftir veðurhvellinn um daginn. Eins yndislegur og þessi tími er þá fylgir honum hinsvegar gríðarmikið magn af rusli sem safnast fyrir í görðunum, það fýkur um og tekur langan tíma að safna saman og því miður er fæst af því flokkanlegt. Það er því ljóst að nú þurfum við endurhugsa kerti og leiðaskreytingar og við ræðum Kára Aðalsteinsson garðyrkjustjóra hjá Kirkjugörðum Reykjavíkur um hvernig best sé að vera umhverfisvænn kirkjugarðsgestur. Og talandi um umhverfismál - sem við gerum nú mikið af hér í þessum þætti - síðasti umhverfispistill fyrir jól er í höndum Bryndísar Marteinsdóttur og hún ætlar að fara yfir hvernig umhverfisvæn jólagjafainnpökkun fer fram. Svo er síðasti þáttur í örþáttaséríu Þorgeirs Ólafssonar um samfélag og samfélagsmiðla - að þessu sinni ræðir hann við varafréttastjóra RÚV Valgeir Örn Ragnarsson um hlutverk ríkismiðla og viðbrögð RÚV við upplýsingaóreiðu og hvernig stofnunin notfærir sér samfélagsmiðlanna til að koma efni sínu á framfæri.

Jólin nálgast og mörg hafa það fyrir sið að heimsækja látna ástvini yfir hátíðarnar, jafnvel með skraut og ljós. Starfsfólk kirkjugarðanna er í óða önn að greiða aðgengi að görðunum, sem margir eru á kafi í snjó eftir veðurhvellinn um daginn. Eins yndislegur og þessi tími er þá fylgir honum hinsvegar gríðarmikið magn af rusli sem safnast fyrir í görðunum, það fýkur um og tekur langan tíma að safna saman og því miður er fæst af því flokkanlegt. Það er því ljóst að nú þurfum við endurhugsa kerti og leiðaskreytingar og við ræðum Kára Aðalsteinsson garðyrkjustjóra hjá Kirkjugörðum Reykjavíkur um hvernig best sé að vera umhverfisvænn kirkjugarðsgestur. Og talandi um umhverfismál - sem við gerum nú mikið af hér í þessum þætti - síðasti umhverfispistill fyrir jól er í höndum Bryndísar Marteinsdóttur og hún ætlar að fara yfir hvernig umhverfisvæn jólagjafainnpökkun fer fram. Svo er síðasti þáttur í örþáttaséríu Þorgeirs Ólafssonar um samfélag og samfélagsmiðla - að þessu sinni ræðir hann við varafréttastjóra RÚV Valgeir Örn Ragnarsson um hlutverk ríkismiðla og viðbrögð RÚV við upplýsingaóreiðu og hvernig stofnunin notfærir sér samfélagsmiðlanna til að koma efni sínu á framfæri.

Nýverið lauk ráðstefnu Sameinuðu þjóðanna um líffræðilega fjölbreytni - þetta er annars konar dæmi en loftlagsráðstefnan en ekki minna mikilvæg mál undir - vistkerfin okkar, landsvæði, plöntur og dýrategundir deyja út, hverfa, daglega. Stefnt er að því að 30 prósent land og hafsvæða heimsins verið vernduð fyrir 2030. Rætt við Snorra Sigurðsson sem er sviðsstjóri hjá náttúruverndarsviði Náttúrufræðistofnunar Íslands og Þórdísi Björt Sigþórsdóttur, teymisstjóra náttúruverndar, Umhverfisstofnun. Við segjum ykkur líka frá björnum í ameríku en nýjar rannsóknir skýra fjölbreytta litadreifingu svartbjarna, þeir eru ekki bara svartir nefnilega. Málfarsmínútan er svo á sínum stað - og loks kemur Edda Olgudóttir til okkar í vísindaspjallið. Hún ætlar að segja okkur frá nýjum rannsóknum sem gera mögulega snemmgreiningu á alzheimers - og það væri þá gert með blóðprufu.

Nýverið lauk ráðstefnu Sameinuðu þjóðanna um líffræðilega fjölbreytni - þetta er annars konar dæmi en loftlagsráðstefnan en ekki minna mikilvæg mál undir - vistkerfin okkar, landsvæði, plöntur og dýrategundir deyja út, hverfa, daglega. Stefnt er að því að 30 prósent land og hafsvæða heimsins verið vernduð fyrir 2030. Rætt við Snorra Sigurðsson sem er sviðsstjóri hjá náttúruverndarsviði Náttúrufræðistofnunar Íslands og Þórdísi Björt Sigþórsdóttur, teymisstjóra náttúruverndar, Umhverfisstofnun. Við segjum ykkur líka frá björnum í ameríku en nýjar rannsóknir skýra fjölbreytta litadreifingu svartbjarna, þeir eru ekki bara svartir nefnilega. Málfarsmínútan er svo á sínum stað - og loks kemur Edda Olgudóttir til okkar í vísindaspjallið. Hún ætlar að segja okkur frá nýjum rannsóknum sem gera mögulega snemmgreiningu á alzheimers - og það væri þá gert með blóðprufu.

Þóriddur Bjarnason og Gréta Bergrún Jóhannesdóttir: Nýverið kom út á vegum Byggðastofnunar rit þar sem niðurstöður úr rannsóknarverkefninu Byggðafesta og búferlaflutningar eru kynntar. Þar má kynna sér mannfjöldaþróun eftir svæðum, þróun byggðarlaga og landsvæða og skoðaðir eru helstu áhrifaþættir, sögur bæði fyrirliggjandi gagna sem og einstaklinganna sem mynda samfélögin. Afhverju búum við þar sem við búum og hvað gæti breytt því? Við fáum svo áttunda hluta örþáttaséríu Þorgeirs Ólafssonar um samfélag og samfélgasmiðla - að þessu sinni er það líðan ungs fólks í netheimun sem hann kannar sérstaklega í spjalli við Ingibjörgu Evu Þórisdóttur doktor í sálfræði. Pistill umhverfissálfræðingsins Páls Líndals er svo í þætti dagsins.

Þóriddur Bjarnason og Gréta Bergrún Jóhannesdóttir: Nýverið kom út á vegum Byggðastofnunar rit þar sem niðurstöður úr rannsóknarverkefninu Byggðafesta og búferlaflutningar eru kynntar. Þar má kynna sér mannfjöldaþróun eftir svæðum, þróun byggðarlaga og landsvæða og skoðaðir eru helstu áhrifaþættir, sögur bæði fyrirliggjandi gagna sem og einstaklinganna sem mynda samfélögin. Afhverju búum við þar sem við búum og hvað gæti breytt því? Við fáum svo áttunda hluta örþáttaséríu Þorgeirs Ólafssonar um samfélag og samfélgasmiðla - að þessu sinni er það líðan ungs fólks í netheimun sem hann kannar sérstaklega í spjalli við Ingibjörgu Evu Þórisdóttur doktor í sálfræði. Pistill umhverfissálfræðingsins Páls Líndals er svo í þætti dagsins.

Matarmarkaður Íslands fór fram um helgina í Hörpu. Slagorð markaðarins voru uppruni, umhyggja og upplifun. Þarna voru ýmsir smáframleiðendur samankomnir sem lokkuðu til sín gesti og gangandi, fólk gat smakkað, heyrt upprunasögur og verslað beint frá býli. Samfélagið brá sér í Hörpu í gær en sú heimsókn tók reyndar óvænta stefnu við heyrum betur af því hér rétt á eftir? Við ræðum síðan við Brynhildi Pétursdóttur ritstjóra neytendablaðsins um einn helsta neytendafrömuð okkar tíma, Ralp Nader lögfræðing sem á stóran þátt í því að auka umferðaröryggi þegar hannt ókst á við bílaframleiðendur um að hanna bæila með öryggi frekar en útlit og sparnað í fyrirrúmi - við förum af þessu tilefni í gegnum sögu margra helstu öryggistækja sem nú eru staðalbúnaður í bifreiðum - en fyrir hverju einu og einasta skrefi sem var tekið í átt að því að vernda fólk og bjarga mannslífinum þurfti að berjast hatrammlega. Í sjöunda örþætti Þorgeirs Ólafssonar um samfélagsmiðla er áfram rætt við Skúla B. Geirdal verkefnisstjóra hjá Fjölmiðlanefnd. Í dag ræða þær um börn og netmiðla. Málfarsmínútan og ruslarabb er líka á sínum stað.

Matarmarkaður Íslands fór fram um helgina í Hörpu. Slagorð markaðarins voru uppruni, umhyggja og upplifun. Þarna voru ýmsir smáframleiðendur samankomnir sem lokkuðu til sín gesti og gangandi, fólk gat smakkað, heyrt upprunasögur og verslað beint frá býli. Samfélagið brá sér í Hörpu í gær en sú heimsókn tók reyndar óvænta stefnu við heyrum betur af því hér rétt á eftir? Við ræðum síðan við Brynhildi Pétursdóttur ritstjóra neytendablaðsins um einn helsta neytendafrömuð okkar tíma, Ralp Nader lögfræðing sem á stóran þátt í því að auka umferðaröryggi þegar hannt ókst á við bílaframleiðendur um að hanna bæila með öryggi frekar en útlit og sparnað í fyrirrúmi - við förum af þessu tilefni í gegnum sögu margra helstu öryggistækja sem nú eru staðalbúnaður í bifreiðum - en fyrir hverju einu og einasta skrefi sem var tekið í átt að því að vernda fólk og bjarga mannslífinum þurfti að berjast hatrammlega. Í sjöunda örþætti Þorgeirs Ólafssonar um samfélagsmiðla er áfram rætt við Skúla B. Geirdal verkefnisstjóra hjá Fjölmiðlanefnd. Í dag ræða þær um börn og netmiðla. Málfarsmínútan og ruslarabb er líka á sínum stað.

Í kuldakastinu sem nú gengur yfir eru eflaust margir bílstjórar sem uppfæra vef Vegagerðarinnar reglulega, þótt færðin hafi reyndar verið ágæt hingað til víðast hvar. En það þarf einhver að sjá um að uppfæra þessi gögn, eftirlitsbílar Vegagerðarinnar keyra um götur og vegi um allt land og mæla veggripið. Við förum á hálkurúntinn með Andra Sigurgeirsson hjá vetrarþjónustu Vegagerðarinnar. Rannsóknir á hafsbotni segja okkur afar mikilvæga hluti um lífríki sjávar, hafstrauma og umhverfisbreytingar - ein þeirra sem sinnir slíkum rannsóknum er Steinunn Hilma Ólafsdóttir hjá Hafrannsóknarstofnun og hún kemur í dýraspjall til okkar í þætti dagsins og segir meðal annars frá rannsóknarleiðangri á grænlandssundi, en hafsbotnin þar getur verið mjög djúpur, þar er fögur fjöll og djúp gil, nýjar og ógreindar og stórfurðulegar tegundir - semsagt algert himnaríki fyrir fróðleiksfúst náttúruvísindafólk. Málfarsmínúta og ruslarabb er svo á sínum stað og í lok þáttar er sjötti þáttur örþáttaseríu Þorgeirs Ólafssonar en í innslagi dgsins ræðir hann við Skúla B. Geirdal verkefnastjóra fjölmiðlanefndar um niðurstöður rannsókna um hvernig fólk aflar sér upplýsinga.

Í kuldakastinu sem nú gengur yfir eru eflaust margir bílstjórar sem uppfæra vef Vegagerðarinnar reglulega, þótt færðin hafi reyndar verið ágæt hingað til víðast hvar. En það þarf einhver að sjá um að uppfæra þessi gögn, eftirlitsbílar Vegagerðarinnar keyra um götur og vegi um allt land og mæla veggripið. Við förum á hálkurúntinn með Andra Sigurgeirsson hjá vetrarþjónustu Vegagerðarinnar. Rannsóknir á hafsbotni segja okkur afar mikilvæga hluti um lífríki sjávar, hafstrauma og umhverfisbreytingar - ein þeirra sem sinnir slíkum rannsóknum er Steinunn Hilma Ólafsdóttir hjá Hafrannsóknarstofnun og hún kemur í dýraspjall til okkar í þætti dagsins og segir meðal annars frá rannsóknarleiðangri á grænlandssundi, en hafsbotnin þar getur verið mjög djúpur, þar er fögur fjöll og djúp gil, nýjar og ógreindar og stórfurðulegar tegundir - semsagt algert himnaríki fyrir fróðleiksfúst náttúruvísindafólk. Málfarsmínúta og ruslarabb er svo á sínum stað og í lok þáttar er sjötti þáttur örþáttaseríu Þorgeirs Ólafssonar en í innslagi dgsins ræðir hann við Skúla B. Geirdal verkefnastjóra fjölmiðlanefndar um niðurstöður rannsókna um hvernig fólk aflar sér upplýsinga.

VIð ætlum að rýna í það sem hefur verið kallað mikilvægasta vísindaafrek það sem af er öldinni. Í gær staðfesti vísindafólk í Bandaríkjunum að þau hefðu náð kjarnasamruna á tilraunarstofu. Kjarnasamruni er í mjög einföldu máli næstum endalaus hrein orka - við erum að tala um lausnin við stærstu vandamálum mannkyns og jarðar. En, er þetta endastöð - eða bara ein varða á langri vegferð? Dr Ágúst Valfells kjarnorkuverkfræðingur fer yfir þessi mál með okkur Við heimsækjum líka höfuðstöðvar Eimskips við Sundahöfn en í gær var tekin í notkun landtenging fyrir tvö af stærstu skipum félagsins. Það gerir þeim kleift að nota rafmagn meðan skipin liggja við höfn í stað mikils magns af olíu. Við ræðum við Vilhelm Þorsteinsson forstjóra Eimskips. Við fáum svo umhverfispistil eins og venjan er hér á fimmtudögum - hann er að þessu sinni í höndum Elísabetar Herdísar Brynjarsdóttur sem situr í stjórn ungra umhverfissinna.

VIð ætlum að rýna í það sem hefur verið kallað mikilvægasta vísindaafrek það sem af er öldinni. Í gær staðfesti vísindafólk í Bandaríkjunum að þau hefðu náð kjarnasamruna á tilraunarstofu. Kjarnasamruni er í mjög einföldu máli næstum endalaus hrein orka - við erum að tala um lausnin við stærstu vandamálum mannkyns og jarðar. En, er þetta endastöð - eða bara ein varða á langri vegferð? Dr Ágúst Valfells kjarnorkuverkfræðingur fer yfir þessi mál með okkur Við heimsækjum líka höfuðstöðvar Eimskips við Sundahöfn en í gær var tekin í notkun landtenging fyrir tvö af stærstu skipum félagsins. Það gerir þeim kleift að nota rafmagn meðan skipin liggja við höfn í stað mikils magns af olíu. Við ræðum við Vilhelm Þorsteinsson forstjóra Eimskips. Við fáum svo umhverfispistil eins og venjan er hér á fimmtudögum - hann er að þessu sinni í höndum Elísabetar Herdísar Brynjarsdóttur sem situr í stjórn ungra umhverfissinna.

Þær fréttir bárust í vikunni að 13 ára stúlka í Bretlandi að nafni Alyssa, hefði þegið tilraunameðferð við hvítblæði, sem aðrar meðferðir höfðu ekki náð að vinna bug á. Það blasti við að frekari meðferðir kæmu að litlu eða engu gagni og því var ráðist í byltingarkennda meðferð sem byggir á erfðatækni. Og nú, hálfu ári síðar, greinist sjúkdómurinn ekki. En hvað felst í þessari meðferð og hvað þýðir þetta fyrir læknavísindin og fólk sem glímir við lífshættulega sjúkdóma á borð við hvítblæði? Arnar Pálsson erfðafræðingur fer yfir það með okkur á eftir. VIð höldum svo áfram með umfjöllun okkar um sorpflokkun, en nýtt og ítarlegra flokkunarkerfi og innheimta verður tekin upp um land allt á næsta ári - í gær heyrðum við hvernig hefur gengið hjá Ísfirðingum og í dag tökum við stöðuna á Borgarbyggð og Norðurlandi eystra - á öllum þessum stöðum hefur lífrænt sorp verið flokkað sér - en höfuðborgarbúar byrja á því um áramótin og geta því eflaust lært eitt og annað af samlöndum sínum. Viðmælendur: Hrafnhildur Tryggvadóttir deildarstjóri umhverfis- og framkvæmdamála í Borgar byggð og Smári Jónas Lúðvíksson verkefnastjóri umhverfismála við Samtök sveitarfélaga og atvinnuþróunar á Norðurlandi eystra. Við fáum málfarsmínútu og í lok þáttar kemur Edda Olgudóttir til okkar í vísindaspjall um nýjar rannsóknir á Huntingsdons sjúkdómnum.

Þær fréttir bárust í vikunni að 13 ára stúlka í Bretlandi að nafni Alyssa, hefði þegið tilraunameðferð við hvítblæði, sem aðrar meðferðir höfðu ekki náð að vinna bug á. Það blasti við að frekari meðferðir kæmu að litlu eða engu gagni og því var ráðist í byltingarkennda meðferð sem byggir á erfðatækni. Og nú, hálfu ári síðar, greinist sjúkdómurinn ekki. En hvað felst í þessari meðferð og hvað þýðir þetta fyrir læknavísindin og fólk sem glímir við lífshættulega sjúkdóma á borð við hvítblæði? Arnar Pálsson erfðafræðingur fer yfir það með okkur á eftir. VIð höldum svo áfram með umfjöllun okkar um sorpflokkun, en nýtt og ítarlegra flokkunarkerfi og innheimta verður tekin upp um land allt á næsta ári - í gær heyrðum við hvernig hefur gengið hjá Ísfirðingum og í dag tökum við stöðuna á Borgarbyggð og Norðurlandi eystra - á öllum þessum stöðum hefur lífrænt sorp verið flokkað sér - en höfuðborgarbúar byrja á því um áramótin og geta því eflaust lært eitt og annað af samlöndum sínum. Viðmælendur: Hrafnhildur Tryggvadóttir deildarstjóri umhverfis- og framkvæmdamála í Borgar byggð og Smári Jónas Lúðvíksson verkefnastjóri umhverfismála við Samtök sveitarfélaga og atvinnuþróunar á Norðurlandi eystra. Við fáum málfarsmínútu og í lok þáttar kemur Edda Olgudóttir til okkar í vísindaspjall um nýjar rannsóknir á Huntingsdons sjúkdómnum.

Sorp er samfélagslegt mál. Hvert eitt og einasta okkar hendir einhverju daglega, og samkvæmt lögum og reglum sem taka gildi um áramótin eigum við að bæta flokkunina, sérstaklega þegar kemur að lífrænum úrgangi. Fyrir sum sveitarfélög, eins og þau á höfuðborgarsvæðinu, er þetta mikið stökk - en önnur eru komin lengra og við ætlum forvitnast um hvernig þetta hefur gengið hjá Ísafjarðarbæ. Nanný Arna Guðmundsdóttir formaður umhverfisnefndar Ísafjarðabæjar. Skíðasvæðið í Hlíðarfjalli á Akureyri verður opnað á föstudaginn. Og það þrátt fyrir að lítið hafi snjóað. Við forvitnumst um snjóframleiðslu og undirbúning opnunar Hlíðarfjalls á eftir og spjöllum við Brynjar Helga Ásgeirsson forstöðumann skíðasvæðisins í Hlíðarfjalli. Svo er málfarsspjall. Ef við nennum. Hvað þýðir það að nenna? Er það að vera latur og áhugalaus? Og hvaða leiðindi eru þetta þá í jólalaginu kunna Ef ég nenni sem Helgi Björns syngur. Eða er kannski eitthvað meira við þetta orð? Anna Sigríður Þráinsdóttir málfarsráðunautur fer yfir það með okkur.

Sorp er samfélagslegt mál. Hvert eitt og einasta okkar hendir einhverju daglega, og samkvæmt lögum og reglum sem taka gildi um áramótin eigum við að bæta flokkunina, sérstaklega þegar kemur að lífrænum úrgangi. Fyrir sum sveitarfélög, eins og þau á höfuðborgarsvæðinu, er þetta mikið stökk - en önnur eru komin lengra og við ætlum forvitnast um hvernig þetta hefur gengið hjá Ísafjarðarbæ. Nanný Arna Guðmundsdóttir formaður umhverfisnefndar Ísafjarðabæjar. Skíðasvæðið í Hlíðarfjalli á Akureyri verður opnað á föstudaginn. Og það þrátt fyrir að lítið hafi snjóað. Við forvitnumst um snjóframleiðslu og undirbúning opnunar Hlíðarfjalls á eftir og spjöllum við Brynjar Helga Ásgeirsson forstöðumann skíðasvæðisins í Hlíðarfjalli. Svo er málfarsspjall. Ef við nennum. Hvað þýðir það að nenna? Er það að vera latur og áhugalaus? Og hvaða leiðindi eru þetta þá í jólalaginu kunna Ef ég nenni sem Helgi Björns syngur. Eða er kannski eitthvað meira við þetta orð? Anna Sigríður Þráinsdóttir málfarsráðunautur fer yfir það með okkur.

Það er ekki hlaupið að því að skilgreina svæði í geimnum sem ríki heims, hér á jörðu niðri hafa ráð yfir. En þar svífa allskyns tól og tæki sem auðvelda okkur lífið en valda mörgum vísindamönnum vandræðum - og þar er líka fullt af geimrusli. Við ætlum að horfa út í geim hér rétt á eftir og skoða þessi mál með Bjarna Má Magnússyni prófessor við lagadeild Háskólans á Bifröst. VIð fáum svo heimsókn frá safni RÚV, safnstjóri, Helga Lára Þorsteinsdóttir, kemur hingað til okkar og kippir með sér gullmola úr safinu, að þessu sinni ætlar hún koma með efni frá okkar elsku bestu rás 2, afmælisbarnið okkar góða, og rifja upp innslag frá árinu 1994 - þegar hið glænýja og flókna internet var notað til að komast í samband við jolasveininn. Málfarsmínúta Svo verður fimmti þáttur Þorgeirs Ólafssonar um samfélagsmiðla og samfélag fluttur, þetta er örþáttasería þar sem hann skoða áhrif, rannsóknir, álitaefni og framtíð tengdum samfélagsmiðlum - og í dag ræðið Þorgeir við Elfu Ýr framkvæmdastjóra fjölmiðlanefndar um hvort og hvenrig þessir miðlar hafa áhrif á traust fólks til helstu samfélagsstofnanna.

Það er ekki hlaupið að því að skilgreina svæði í geimnum sem ríki heims, hér á jörðu niðri hafa ráð yfir. En þar svífa allskyns tól og tæki sem auðvelda okkur lífið en valda mörgum vísindamönnum vandræðum - og þar er líka fullt af geimrusli. Við ætlum að horfa út í geim hér rétt á eftir og skoða þessi mál með Bjarna Má Magnússyni prófessor við lagadeild Háskólans á Bifröst. VIð fáum svo heimsókn frá safni RÚV, safnstjóri, Helga Lára Þorsteinsdóttir, kemur hingað til okkar og kippir með sér gullmola úr safinu, að þessu sinni ætlar hún koma með efni frá okkar elsku bestu rás 2, afmælisbarnið okkar góða, og rifja upp innslag frá árinu 1994 - þegar hið glænýja og flókna internet var notað til að komast í samband við jolasveininn. Málfarsmínúta Svo verður fimmti þáttur Þorgeirs Ólafssonar um samfélagsmiðla og samfélag fluttur, þetta er örþáttasería þar sem hann skoða áhrif, rannsóknir, álitaefni og framtíð tengdum samfélagsmiðlum - og í dag ræðið Þorgeir við Elfu Ýr framkvæmdastjóra fjölmiðlanefndar um hvort og hvenrig þessir miðlar hafa áhrif á traust fólks til helstu samfélagsstofnanna.

Pétur Henry Petersen prófessor í taugavísindum við Læknadeild Háskóla Íslands: Minnkar heilinn í nýbökuðum feðrum? Ný rannsókn sem gerð var á Spáni og í Bandaríkjunum bendir að minnsta kosti til þess að heilabörkurinn skreppi saman og starfsemi hans breytist. Vitað var að sambærilegar breytingar ættu sér stað í mæðrum en nú hefur komið í ljós að heili feðra sem taka þátt í frumuppeldinu breytist líka, þó ekki eins mikið. Þetta er allt til þess að tryggja tengslamyndun og auka getu foreldra að lesa í þarfir barnsins. Í Dýraspjalli dagsins verður rætt við Ingibjörgu G Jónsdóttur sjávarvistfræðing en hún sinnir meðal annars merkingu á þorski hjá Hafró til að kanna göngur og fleira - sérdeilis gott að afla þeirra upplýsinga til að þekkja þessa mikilvægustu nytjategund okkar Íslendinga. Málfarsmínúta Lýðræðið og traustið: Þorgeir Ólafsson ræðir við Jón Gunnar Ólafsson nýdoktor við Háskóla Íslands um hvaða áhrif samfélagsmiðlarnir hafa á traust almennings á stofnanir samfélagsins, fjölmiðla og samfélagsmiðla.

Pétur Henry Petersen prófessor í taugavísindum við Læknadeild Háskóla Íslands: Minnkar heilinn í nýbökuðum feðrum? Ný rannsókn sem gerð var á Spáni og í Bandaríkjunum bendir að minnsta kosti til þess að heilabörkurinn skreppi saman og starfsemi hans breytist. Vitað var að sambærilegar breytingar ættu sér stað í mæðrum en nú hefur komið í ljós að heili feðra sem taka þátt í frumuppeldinu breytist líka, þó ekki eins mikið. Þetta er allt til þess að tryggja tengslamyndun og auka getu foreldra að lesa í þarfir barnsins. Í Dýraspjalli dagsins verður rætt við Ingibjörgu G Jónsdóttur sjávarvistfræðing en hún sinnir meðal annars merkingu á þorski hjá Hafró til að kanna göngur og fleira - sérdeilis gott að afla þeirra upplýsinga til að þekkja þessa mikilvægustu nytjategund okkar Íslendinga. Málfarsmínúta Lýðræðið og traustið: Þorgeir Ólafsson ræðir við Jón Gunnar Ólafsson nýdoktor við Háskóla Íslands um hvaða áhrif samfélagsmiðlarnir hafa á traust almennings á stofnanir samfélagsins, fjölmiðla og samfélagsmiðla.

Íslendingar hafa í meira en 30 ár komið að þróunarsamvinnu í Malaví í Afríku. Kristjana Sigurbjörnsdóttir verkefnastjóri sendiráðs Íslands í Lilongwe segir frá þróunarsamvinnu og vinnuheimsókn utanríkisráðherra. Ný rannsókn þriggja vísindakvenna við Háskóla Íslands bendir til að tvítyngd börn með íslensku sem annað mál læri takmarkaða íslensku í leikskólum. Rætt við Jóhönnu Einarsdóttur prófessor í talmeinafræði. Stefán Gíslason flytur umhverfispistil í aðdraganda jóla.

Íslendingar hafa í meira en 30 ár komið að þróunarsamvinnu í Malaví í Afríku. Kristjana Sigurbjörnsdóttir verkefnastjóri sendiráðs Íslands í Lilongwe segir frá þróunarsamvinnu og vinnuheimsókn utanríkisráðherra. Ný rannsókn þriggja vísindakvenna við Háskóla Íslands bendir til að tvítyngd börn með íslensku sem annað mál læri takmarkaða íslensku í leikskólum. Rætt við Jóhönnu Einarsdóttur prófessor í talmeinafræði. Stefán Gíslason flytur umhverfispistil í aðdraganda jóla.

Samskipti milli lækna, sem og annars heilbrigðisstarfsfólks og almennings hafa aldrei verið eins auðveld, enda hafa þau aukist mjög. Sem er gott upp að vissu marki, en líka slæmt segja sumir heimilislæknar. Þau ergja sig mörg á því sem þau kalla rauðvínsskilaboð, sem birtast stundum til þeirra úr heilsuverunni á síðkvöldum. Það á ekki allt erindi við lækna. En hvort er heilsuveran bölvun eða blessun? Og hvernig er hægt að sía út skilaboð svo þau sem eiga raunverulegt erindi komist að. Rætt við Odd Steinarsson sérfræðing í heimilislækningum og varaformann Læknafélagsins. Við ætlum að kíkja ofan í jörðina og spjalla aðeins um það smáa í jarðveginum. Nú bendir allt til þess að ástæðu alvarlegrar sýkingar í hrossastóði fyrir nokkrum dögum megi rekja til eiturmyndandi jarðvegsbakteríu. Við ætlum að ræða um örverur í jarðvegi, slæmar og góðar, við Úlf Óskarsson skógvísindamann. Málfarsmínúta Og við ræðum líka um bakteríur í vísindaspjalli dagsins með Eddu Olgudóttur.

Samskipti milli lækna, sem og annars heilbrigðisstarfsfólks og almennings hafa aldrei verið eins auðveld, enda hafa þau aukist mjög. Sem er gott upp að vissu marki, en líka slæmt segja sumir heimilislæknar. Þau ergja sig mörg á því sem þau kalla rauðvínsskilaboð, sem birtast stundum til þeirra úr heilsuverunni á síðkvöldum. Það á ekki allt erindi við lækna. En hvort er heilsuveran bölvun eða blessun? Og hvernig er hægt að sía út skilaboð svo þau sem eiga raunverulegt erindi komist að. Rætt við Odd Steinarsson sérfræðing í heimilislækningum og varaformann Læknafélagsins. Við ætlum að kíkja ofan í jörðina og spjalla aðeins um það smáa í jarðveginum. Nú bendir allt til þess að ástæðu alvarlegrar sýkingar í hrossastóði fyrir nokkrum dögum megi rekja til eiturmyndandi jarðvegsbakteríu. Við ætlum að ræða um örverur í jarðvegi, slæmar og góðar, við Úlf Óskarsson skógvísindamann. Málfarsmínúta Og við ræðum líka um bakteríur í vísindaspjalli dagsins með Eddu Olgudóttur.

Verkefni UNICEF, barnahjálpar Sameinuðu þjóðanna, eru mörg og virðast því miður óþrjótandi. Samtökin hafa sent frá sér ákall þar sem kemur fram að stefnt sé að því að ná til 110 milljóna barna á næsta ári. Birna Þórarinsdóttir framkvæmdastjóri UNICEF á Íslandi sest hjá okkur á eftir. Svo ætlum við að tala við tvo unga umhverfissinna, þær Sigrúnu Perlu Gísladóttur og Helgu Hvanndal. Þær eru að fara á Ráðstefnu Sameinuðu Þjóðanna um samninginn um líffræðilegan fjölbreytileika, COP 15 sem var sett í dag. Þær segja okkur frá markmiðum og viðfangsefnum þeirrar stóru ráðstefnu sem fer fram í Montreal í Kanada. Svo verður ruslasrabbið á sínum stað og við fáum líka pistil frá Páli Líndal umhverfissálfræðingi í lok þáttar.

Verkefni UNICEF, barnahjálpar Sameinuðu þjóðanna, eru mörg og virðast því miður óþrjótandi. Samtökin hafa sent frá sér ákall þar sem kemur fram að stefnt sé að því að ná til 110 milljóna barna á næsta ári. Birna Þórarinsdóttir framkvæmdastjóri UNICEF á Íslandi sest hjá okkur á eftir. Svo ætlum við að tala við tvo unga umhverfissinna, þær Sigrúnu Perlu Gísladóttur og Helgu Hvanndal. Þær eru að fara á Ráðstefnu Sameinuðu Þjóðanna um samninginn um líffræðilegan fjölbreytileika, COP 15 sem var sett í dag. Þær segja okkur frá markmiðum og viðfangsefnum þeirrar stóru ráðstefnu sem fer fram í Montreal í Kanada. Svo verður ruslasrabbið á sínum stað og við fáum líka pistil frá Páli Líndal umhverfissálfræðingi í lok þáttar.

Nú í lok síðasta mánaðar bárust fréttir af klórslysi í Grafarvogslaug þar sem fimm þurftu að leita til bráðamóttöku eftir að hafa andað að sér klórgasi. Þetta efni - klór - sem er sett í laugar og potta stuðlar að hreinlæti baðgesta og mörg okkar tengjum jafvel klórlykt við það. En klór er vandmeðfarið eins og sýndi sig í Grafarvogslaug og í Samfélaginu í dag spyrjum við hvað er þetta efni og af hverju er það í sundlaugum? Rætt við Kristján Erling Jónsson tæknistjóra ÍTR og Ágúst Kvaran efnafræðing Það var annar í aðventu í gær, og í fyrsta sinn í vetur þurfti ég að skafa smá af bílnum mínum í morgun - því veturinn hefur verið óvenjulega mildur um allt land - skíðafólk er eðlilega að fara á límingunum - og í náttúrunni, umhverfinu okkar, er allt aðeins öðruvísi, það fréttist af mýflugum á sveimi, mýs eru allsstaðar, fuglar syngja, sumarblóm standa keik, Er mildur vetur góður eða slæmur fyrir gróður og dýr? Við ætlum að setjast niður og ræða við náttúrufræðinginn og prófessorinn Bjarna Diðrik Sigurðsson hjá Landbúnaðarháskólanum. Málfarsmínútan er á sínum stað - og í við fáum svo þriðja viðtalið í örþáttaséríu Þorgeirs Ólafssonar um samfélag og samfélagsmiðla - í dag ræðir hann við Maríu Rún Bjarnadóttur lögfræðing um hatursorðræðu.

Nú í lok síðasta mánaðar bárust fréttir af klórslysi í Grafarvogslaug þar sem fimm þurftu að leita til bráðamóttöku eftir að hafa andað að sér klórgasi. Þetta efni - klór - sem er sett í laugar og potta stuðlar að hreinlæti baðgesta og mörg okkar tengjum jafvel klórlykt við það. En klór er vandmeðfarið eins og sýndi sig í Grafarvogslaug og í Samfélaginu í dag spyrjum við hvað er þetta efni og af hverju er það í sundlaugum? Rætt við Kristján Erling Jónsson tæknistjóra ÍTR og Ágúst Kvaran efnafræðing Það var annar í aðventu í gær, og í fyrsta sinn í vetur þurfti ég að skafa smá af bílnum mínum í morgun - því veturinn hefur verið óvenjulega mildur um allt land - skíðafólk er eðlilega að fara á límingunum - og í náttúrunni, umhverfinu okkar, er allt aðeins öðruvísi, það fréttist af mýflugum á sveimi, mýs eru allsstaðar, fuglar syngja, sumarblóm standa keik, Er mildur vetur góður eða slæmur fyrir gróður og dýr? Við ætlum að setjast niður og ræða við náttúrufræðinginn og prófessorinn Bjarna Diðrik Sigurðsson hjá Landbúnaðarháskólanum. Málfarsmínútan er á sínum stað - og í við fáum svo þriðja viðtalið í örþáttaséríu Þorgeirs Ólafssonar um samfélag og samfélagsmiðla - í dag ræðir hann við Maríu Rún Bjarnadóttur lögfræðing um hatursorðræðu.

Hvernig hljómar heyrnarskerðing? Kristbjörg Gunnarsdóttir og Kristbjörg Pálsdóttir eru báðar heyrnarfræðingar og leiða okkur í gegnum nokkrar upptökur sem leyfa hlustendum að heyra hvernig mismunandi heyrnarskerðingar hljóma. Hvað er átt við þegar talað er um algóritma. Í innslaginu í dag um samfélagsmiðlana ræðir Þorgeir Ólafsson við Elfu Ýr Gylfadóttur framkvæmdastjóra fjölmiðlanefndar um algóritmana, hvernig þeir virka, til dæmis til að selja okkur vörur og þjónustu og hins vegar til að beina til okkar efni sem forritið telur okkur hafa áhuga á, þar á meðal efni sem samfélaginu stafar hugsanlega hætta af. Þau ræða einnig hvaða áhrif svokölluð skautun getur hugsanlega haft á samfélagið og lýðræðisumræðu. Málfarsmínúta Dýraspjall: Sara Harðardóttir plöntusvifsfræðingur hjá Hafró. Sara rannsakar smáþörunga, og hefur sérstakan áhuga á þörungi sem býr á hafís og getur sagt okkur margt um ferðalag ísjaka árhundruðir aftur í tímann.

Hvernig hljómar heyrnarskerðing? Kristbjörg Gunnarsdóttir og Kristbjörg Pálsdóttir eru báðar heyrnarfræðingar og leiða okkur í gegnum nokkrar upptökur sem leyfa hlustendum að heyra hvernig mismunandi heyrnarskerðingar hljóma. Hvað er átt við þegar talað er um algóritma. Í innslaginu í dag um samfélagsmiðlana ræðir Þorgeir Ólafsson við Elfu Ýr Gylfadóttur framkvæmdastjóra fjölmiðlanefndar um algóritmana, hvernig þeir virka, til dæmis til að selja okkur vörur og þjónustu og hins vegar til að beina til okkar efni sem forritið telur okkur hafa áhuga á, þar á meðal efni sem samfélaginu stafar hugsanlega hætta af. Þau ræða einnig hvaða áhrif svokölluð skautun getur hugsanlega haft á samfélagið og lýðræðisumræðu. Málfarsmínúta Dýraspjall: Sara Harðardóttir plöntusvifsfræðingur hjá Hafró. Sara rannsakar smáþörunga, og hefur sérstakan áhuga á þörungi sem býr á hafís og getur sagt okkur margt um ferðalag ísjaka árhundruðir aftur í tímann.

Tómas Grétar Gunnarsson vistfræðingur og forstöðumaður Rannsóknarseturs HÍ á Suðurlandi og Sunna Áskelsdóttir verkefnastjóri Landgræðslunnar: Skógrækt, loftlagsmál og lífriki Íslands. Málþing með þessari yfirskrift var haldið en þar kom fólk saman úr ólíkum áttum og tók stöðuna. Krafa um samvinnu ólíkra sérhæfðra greina er gerð í samræmdri áætlun í landsgræðslu og skógrækt. Sunna og Tómas ræddu um þau mál sem farið var yfir á málþinginu. Endurflutt efni: Maurar á Íslandi. Málfsarsmínúta. Ruslarabb. Raddsvið í leðurblökum - sagt frá nýrri rannsókn. Umhverfispistill frá Bryndísi Marteinsdóttur um jarðveg.

Tómas Grétar Gunnarsson vistfræðingur og forstöðumaður Rannsóknarseturs HÍ á Suðurlandi og Sunna Áskelsdóttir verkefnastjóri Landgræðslunnar: Skógrækt, loftlagsmál og lífriki Íslands. Málþing með þessari yfirskrift var haldið en þar kom fólk saman úr ólíkum áttum og tók stöðuna. Krafa um samvinnu ólíkra sérhæfðra greina er gerð í samræmdri áætlun í landsgræðslu og skógrækt. Sunna og Tómas ræddu um þau mál sem farið var yfir á málþinginu. Endurflutt efni: Maurar á Íslandi. Málfsarsmínúta. Ruslarabb. Raddsvið í leðurblökum - sagt frá nýrri rannsókn. Umhverfispistill frá Bryndísi Marteinsdóttur um jarðveg.

Verðbólgusaga Íslands á 20. Öld. Helgi Skúli Kjartansson prófessor emiritus. Ný matvælastefna var kynnt á dögunum. Jóhannes Sveinbjarnarson og Ólafur Ögmundarson. Vísindaspjall um rannsóknir þar sem ræktun á smáum líffærum koma við sögu. Edda Olgudóttir.

Verðbólgusaga Íslands á 20. Öld. Helgi Skúli Kjartansson prófessor emiritus. Ný matvælastefna var kynnt á dögunum. Jóhannes Sveinbjarnarson og Ólafur Ögmundarson. Vísindaspjall um rannsóknir þar sem ræktun á smáum líffærum koma við sögu. Edda Olgudóttir.

Við tölum við Dr. Karl Ægi Karlsson, prófessor í taugavísindum við Háskólann í Reykjavík og einn stofnanda sprotafyrirtækisins 3Z. Þau hafa þróað erfðabreytt líkan af ADHD í sebrafiskum með það markmið að finna ný lyf. Og það tókst. Áhrifarík umhyggja er ný siðfræðistefna og hreyfing sem miðar að því að bæta heiminn á sem skilvirkastan hátt. Áhrifarík umhyggja hvetur til góðgerðarstarfsemi sem skilar mælanlegum árangri og á meðal þeirra sem aðhyllast stefnuna er margt ríkasta fólk heims, til að mynda Elon Musk. En það eru ekki bara milljarðamæringar sem geta lagt sitt af mörkum, hér á Íslandi hafa einnig verið stofnuð samtök og rætt verður við Elías Bjart Einarsson meðlim í Samtökum um áhrifaríka umhyggju á Íslandi. VIð fáum síðan pistil frá Finni Ricart Andrasyni loftlagsfulltrúa ungra umhverfissinna, en hann er búinn að melta aðeins allt sem fram kom á loftlagsráðstefnu Sameinuðu þjóðanna sem haldin var í Egyptalandi á dögunum og ætlar að segja okkur frá upplifunum sínum af ráðstefnunni og draga það helsta markvert, slæmt og gott, saman

Við tölum við Dr. Karl Ægi Karlsson, prófessor í taugavísindum við Háskólann í Reykjavík og einn stofnanda sprotafyrirtækisins 3Z. Þau hafa þróað erfðabreytt líkan af ADHD í sebrafiskum með það markmið að finna ný lyf. Og það tókst. Áhrifarík umhyggja er ný siðfræðistefna og hreyfing sem miðar að því að bæta heiminn á sem skilvirkastan hátt. Áhrifarík umhyggja hvetur til góðgerðarstarfsemi sem skilar mælanlegum árangri og á meðal þeirra sem aðhyllast stefnuna er margt ríkasta fólk heims, til að mynda Elon Musk. En það eru ekki bara milljarðamæringar sem geta lagt sitt af mörkum, hér á Íslandi hafa einnig verið stofnuð samtök og rætt verður við Elías Bjart Einarsson meðlim í Samtökum um áhrifaríka umhyggju á Íslandi. VIð fáum síðan pistil frá Finni Ricart Andrasyni loftlagsfulltrúa ungra umhverfissinna, en hann er búinn að melta aðeins allt sem fram kom á loftlagsráðstefnu Sameinuðu þjóðanna sem haldin var í Egyptalandi á dögunum og ætlar að segja okkur frá upplifunum sínum af ráðstefnunni og draga það helsta markvert, slæmt og gott, saman

Íslendingar eru komnir í neyslugírinn nú í aðdraganda jólanna, afsláttardagar og auglýsingar dynja á okkur, allt miðar að því að kaupa og missa ekki af æðislegum hlutum á stórkostlegum afslætti. Þorbjörg Sandra Brakke er ein þeirra sem kemur að verkefninu Saman gegn sóun, sem tilheyrir Umhverfisstofnun, og þau vilja reyna að mynda ákveðið mótvægi gegn þessu með fræðslu og ábendingum um hvernig má gera jólin umhverfisvænni með breyttum áherslum þegar kemur að gjöfum og innkaupum. Við höldum svo áfram í svipuðum takti og ræðum við stofnendur Spjara fataleigunnar, sem vilja breyta því hvernig við notum og kaupum föt, vilja leggja áherslur á endurnýtingu, fataleigur og nýja hönnun. Krist­ín Edda Óskars­dótt­ir og Sig­ríður Guðjóns­dótt­ir koma í heimsókn. VIð fáum svo fyrsta innslagið af nokkrum sem fjalla um samfélagsmiðla áhrif þeirra á fólk og samfélag, rannsóknir á þeim og fleira. Þorgeir Ólafsson sér um þessa örþætti sem verða á dagskrá í Samfélaginu næstu vikurnar og í dag ræðir hann við Jón Gunnar Ólafsson nýdoktor við Háskóla Íslands um upplýsingaóreiðu, falsfréttir og upplýsingastríð. Þeir ræða meðal annars hvað átt er við með þessum hugtökum, mismunandi aðferðum við að dreifa röngum upplýsingum og aðferðum við að sía þær út. Málfarsmínútan er á sínum stað og svo fáum við heimsókn frá safni RÚV - að þessu sinni heyrum við viðtal frá miðri síðustu öld við Katrínu Thoroddsen lækni.

Íslendingar eru komnir í neyslugírinn nú í aðdraganda jólanna, afsláttardagar og auglýsingar dynja á okkur, allt miðar að því að kaupa og missa ekki af æðislegum hlutum á stórkostlegum afslætti. Þorbjörg Sandra Brakke er ein þeirra sem kemur að verkefninu Saman gegn sóun, sem tilheyrir Umhverfisstofnun, og þau vilja reyna að mynda ákveðið mótvægi gegn þessu með fræðslu og ábendingum um hvernig má gera jólin umhverfisvænni með breyttum áherslum þegar kemur að gjöfum og innkaupum. Við höldum svo áfram í svipuðum takti og ræðum við stofnendur Spjara fataleigunnar, sem vilja breyta því hvernig við notum og kaupum föt, vilja leggja áherslur á endurnýtingu, fataleigur og nýja hönnun. Krist­ín Edda Óskars­dótt­ir og Sig­ríður Guðjóns­dótt­ir koma í heimsókn. VIð fáum svo fyrsta innslagið af nokkrum sem fjalla um samfélagsmiðla áhrif þeirra á fólk og samfélag, rannsóknir á þeim og fleira. Þorgeir Ólafsson sér um þessa örþætti sem verða á dagskrá í Samfélaginu næstu vikurnar og í dag ræðir hann við Jón Gunnar Ólafsson nýdoktor við Háskóla Íslands um upplýsingaóreiðu, falsfréttir og upplýsingastríð. Þeir ræða meðal annars hvað átt er við með þessum hugtökum, mismunandi aðferðum við að dreifa röngum upplýsingum og aðferðum við að sía þær út. Málfarsmínútan er á sínum stað og svo fáum við heimsókn frá safni RÚV - að þessu sinni heyrum við viðtal frá miðri síðustu öld við Katrínu Thoroddsen lækni.

Um helgina buðu Náttúruminjasafn Íslands og Náttúrufræðistofnun gestum og gangandi upp á aðstoðu og tæki til að greina helstu steintegundir á ÍSlandi undri dyggri leiðsögn sérfræðinga stofnananna. Bæði voru steinar á staðnum, en fólk kom líka með sína eigin. Svo virðist vera sem steinasafnarar séu víða og steinasöfn inn á mörgum heimilum. 19. nóvember er alþjóðlegur klósettdagur Sameinuðu Þjóðanna. Tæplega helmingur mannkyns býr við óviðunandi salernisaðstæður sem ógnar bæði heilsu þeirra og umhverfi. Hér á Íslandi erum við svo heppin að hafa bæði rennandi vatn og góða fráveitu en það hefur ekki alltaf verið raunin. Til okkar kemur Guðjón Friðriksson sagnfræðingur sem skrifaði fráveitusögu landsins en klukkan 5 í dag býður hann gestum í sögugöngu um ræsi miðborgarinnar. Ruslarabb - bökunarpappír. Páll Jakob Líndal, umhverfissálfræðingur verður svo með sinn pistil

Gervigreind er allt í kringum okkur án þess að við gerum okkur alltaf grein fyrir því. Símarnir, tölvurnar og tækin sem við notum safna upplýsingum og hafa áhrif á hegðun okkar. Því er mikilvæg að vanda til verka og huga jafnvel að siðferði slíkrar tækni. Þetta og fleiri ræðum við við Maríu Óskarsdóttur, dósent við tölvunarfræðideild Háskólans í Reykjavík. VIð ætlum svo að huga að neytendamálum, að þessu sinni heyrum við af tveimur nýlegum úrskurðum í kærunefnd húsamála sem þykja góð tíðindi og skýra betur og ramma inn réttindi og skyldur leigusala annars vegar og leigjenda hinsvegar þegar kemur að viðhaldi og frágangi íbúða sem og leigukostnaði og hvernig hann má og getur breyst. Stjórnandi leigjendaaðstoðarinnar, Kolbrún Arna Villadsen lögfræðingur, kemur til okkar og fer yfir þessi mál Málfar Þá ætlum við að heyra af nýrri pistlaröð sem verður á dagskrá hér í Samfélaginu næstu vikurnar og fjallar um samfélasmiðla, áhrif þeirra á fólk og samfélag, helstu rannsóknir á þeim og fleira - Þorgeir Ólafsson hefur unnið að gerð þessa örþáttaraðar og kemur til okkar og fer yfir hverju við er að búast.

Guðrún Aspelund sóttvarnarlæknir: Málþing um sýklalyfjaónæmi og sýklalyf var haldin í höfuðstöðvum Landlæknisembættisins í morgun, Samfélagið var á staðnum. Dýraspjall, rætt við Guðjón Már Sigurðsson sjávarlíffræðing hjá Hafró. Guðjón segir okkur frá sínum helstu rannsóknarefnum en hann sinnir hvalarannsóknum fyrir Hafró, telur hvalina, rannsakar hegðun þeirra og fleira. Guðjón er líka sérfræðingur í marglyttum. Málfarsmínúta Finnur Ricart Andrason: Loftlagsráðstefna COP27 er að ljúka, sumir segja hana hafa verið gagnslausa, aðrir eru bjartsýnni. Finnur fer yfir það góða og slæma með okkur í þættinum

Það er stundum sagt enginn veit hvað átt hefur fyrr en misst hefur. Þetta á við um dagsbirtuna, hún er að hverfa og söknurinn að sliga marga, held mér að sé óhætt að segja. En eitt er að missa af birtu fyrir náttúrulegar sakir, það er bara þannig á Íslandi, annað og verra er að hanna birtuna í burt - sem er því miður eitthvað sem er alltof oft gert þegar kemur að skipulagi byggðar og íverurýma. Við ræðum við Önnu Sigríði Jóhannsdóttur arkitekt sem hefur sérhæft sig í dagsbirtu í íbúabyggð. Við ætlum að heimsækja eldisfyrirtækið Sæbýli í Grindavík. Þar er starfrækt ungviðaeldisstöð fyrir sæeyru, sem mörgum þykir herramannsmatur. Við ræðum þar við Ásgeir Guðnason sem er frumkvöðull í slíku eldi. Við tölum líka við Jón Ásgeirsson framkvæmdastjóra Auðlindagarðs HS-Orku, en hugmyndir eru uppi um samstarf þeirra á milli um umfangsmikið áframeldi á sæeyrum. Ruslarabb Við fáum svo umhverfispistil frá Stefáni Gíslasyni umhverfisstjórnunarfræðingi í lok þáttar.

VIð kíkjum á fund um kolefnisspor framkvæmda, ræðum við fulltrúa frá þremur stórum framkvæmdaaðilum á Íslandi um hvaða leiðir þau fara til að lágmarka losun gróðurhúsalofttegunda í sinni starfsemi og hvaða áskoranir eru við grænu skrefin. Rætt við: Stefán Kári Sveinbjörnsson, verkefnisstjóri í sjálfbærni hjá Isavia Páll Valdimar Kolka, verkefnastjóri umhverfismála hjá Vegagerðinni Ívar Kristinn Jasonarson, sérfræðingur hjá Loftslagi og grænum lausnum hjá Landsvirkjun Við ætlum einnig að kynna okkur starfsemi líknarmiðstöðva sem eiga að styrkja líknarþjónustu innan heilbrigðisþjónustunnar um land allt . Sérhæfing í líknarþjónustu hefur aukist, en frekari þróunar er þörf auk þess sem kallað er eftir meiri stuðningi, þá bæði við heilbrigðisstarfsfólk, sjúklinga og aðstandendur. Við ræðum við Svandísi Írisi Hálfdánardóttur sem er verkefnisstjóri líknarmiðstöðvar landspítalans. Þá er málfarsmínútan á sínum stað og svo ræðum við afdrif býflugna í vísindaspjalli dagsins með Eddu Olgudóttur

Við heyrðum fréttir af því um helgina að murtustofninn í Þingvallavatni væri í afar slæmu ástandi. Við ætlum að tala um Þingvallamurtuna við Finn Ingimarsson forstöðumann Náttúrustofu Kópavogs, sem hefur vaktað Þingvallavatn undanfarin ár. Halla Tómasdóttir, forstjóri The B-Team, er komin heim til New York eftir að hafa sótt loftslagsráðstefnu Sameinuðu þjóðanna, COP27 í Sharm El Sheik í Egyptalandi. Hún verður á línunni hjá okkur og segir okkur frá því sem hún var að gera þar. Við ætlum svo að ræða við Ágústu Þorbergsdóttur ritstjóra Íðorðabankans, sem var settur á laggirnar fyrir aldarfjórðungi síðan, bankinn er uppflettisafn orða innan ákveðinna starfs- eða fræðigreina, sum orð þekkir almenningur vel, önnur eru svakalega sérhæfð, sum ná flugi og önnur ekki. Það er nefnilega bæði list og vísindi að finna upp orð sem þjált, stutt og lýsandi fyrir efnið.

Því miður hefur ákveðinn vandræðagangur gjarnan fylgt því hvernig heimilisofbeldismál eru meðhöndluð innan kerfisins, hvort þau eru skráð, hver viðbrögðin eiga að vera og á hverra forræði. Nýverið var útbúin skýrsla um samræmt verklag innan heilbrigðisþjónustunnar þegar kemur að móttöku þolenda heimilisofbeldis. Þetta er eitthvað sem heilbrigðisstarfsfólk hefur kallað lengi eftir, enda sýna rannsóknir að nánast daglega leita fólk sér heilbrigðisþjónustu vegna heimilisofbeldis. Við ræðum við skýrsluhöfund og formann starfshóps um málið, Drífu Jónasdóttir afbrotafræðing. Það birtist áhugaverð grein í Læknablaðinu nýlega þar sem fjallað er um það sem kallað er skyndilegt góðkynja tímabundið minnisleysi. Það er þegar fólk lendir í því undarlega ástandi að mynda ekki nýjar minningar, oftast í nokkrar klukkustundir í senn, er illa áttað og man ekki jafnvel nokkrar vikur aftur í tímann. Það lagast svo yfirleitt á 4-6 klukkustundum. Og það eru nokkrir tugir slíkra tilvika skráðir á hverju ári á bráðamóttöku Landspítalans. Auður Gauksdóttir læknanemi er annar höfunda þessarar greinar og hún ætlar að segja okkur meira um þetta. Við tökum einnig stöðuna á loftlagsráðstefnunni í Egyptalandi sem er nú í fullum gangi, Málfarsmínúta er á sínum stað og svo kemur safnstjóri RÚV, Helga Lára Þorsteinsdóttir til okkar, og við heyrum úr þættinum Eftir hádegið sem var á dagskrá í sjöunni, þar sem þáttastjórnandi hringdi af handahófi í fólk, spjallaði við það og leyfði því að velja óskalag.

Það er margt sem bendir til þess að ýmsar pestir herji nú af meiri krafti á samfélög sem gripu til sóttvarnaraðgerða þegar covid faraldurinn var í hámæli. Undanfarin tvö ár fækkaði t.d. mjög tilfellum inflúensu og RS vírus svo dæmi séu tekin. En nú virðast hinar og þessar pestir vera á fleygiferð - kannski eðlilega. Og svo virðist covid vera mallandi í samfélaginu líka. Sigríður Dóra Magnúsdóttir er framkvæmdastjóri lækninga hjá heilsugæslu Höfuðborgarsvæðisins. Hún fer yfir þessi mál með okkur. VIð ræðum svo við líffræðiljósmyndarann Svanhildi Egilsdóttur í dýraspjalli dagsins, hún starfar hjá Hafró og eitt hennar hlutverka er einmitt að mynda þær fjölbreyttu lífverur sem tengjast hafinu, ekki auðvelt verkefni enda þurfa lífverurnar helst að vera lifandi og ferskar - sem þýðir að Svanhildur þarf oft að vinna sín ljósmyndastörf út á rúmsjó. Svanhildur elskar líka fjörurferðir og segir fjöruferðir vera allra meina bót - og vill auka veg þeirra með aukinni fræðslu og þekkingarmiðlun. Hingað kemur líka Gunnar Dofri Ólafsson hjá Sorpu. Hann ætlar að segja okkur allt um stóru húsasorpsrannsóknina sem er í gangi núna. Þá er kafað djúpt í heimilissorpið og það greint í smæstu smáatriði. Svo verður málfarsmínútan á sínum stað.

Flest hafa þrætt við maka sinn um hver á að ganga frá þvottinum, ryksuga, kaupa og elda matinn, hver er að vinna of mikið eða gera annað utan heimilisins meðan hitt situr eftir með börn og húsverk. Hvaða áhrif hefur þessi núningur um verkaskiptingu á lífsánægjuna? Tengsl heimilisverka og lífsánægju er einmitt viðfangsefni rannsóknar sem hagfræðidoktorsneminn Anna Guðrún Ragnarsdóttir fer fyrir og við ræðum við hana. Við símum til Grænlands og tölum þar við Ingu Dóru Guðmundsdóttur í Nuuk. Tölum aðeins um nýafstaðnar kosningar og nýjan alþjóðaflugvöll. Við tengjum okkur líka við Loftlagsráðstefnuna í Egyptalandi í þættinum og fáum af henni helsti tíðindi. Svo fáum við umhverfispistilinn eins og alltaf á fimmtudögum, það er plöntuvistfræðingurinn Bryndís Marteinsdóttir sem flytur okkur hann og fjallar um votlendi og endurheimt þess.

Við ræðum við tvo íslenska hjálparstarfsmenn sem eru nýkomnir heim eftir að hafa tekið þátt í vatnshreinsiverkefni í Pakistan þar sem kröftugar rigningar höfðu valdið einhverjum mestu flóðum í manna minnum, neyðarástandi var lýst yfir, tíu milljón manns hafa hrakist á flótta og tvö þúsund farist - hamfarirnar raktar til loftlagsbreytinga, landið fjölmennt og innviðir hrundu - að koma á hreinu vatni lífsnauðsyn - meira um þetta hér á eftir. Skaðaminnkandi nálgun hefur verið mikið í umræðunni undanfarið. Nýlega voru stofnuð samtökin Matthildur - skaðaminnkun sem hafa það að markmiði að auka þekkingu og vinna að framgangi skaðaminnkandi inngripa og úrræða á Íslandi auk þess að standa vörð um mannréttindi jaðarsetts fólks á Íslandi. Þá einkum þeirra sem glíma við vímuefnavanda og/eða heimilisleysi. Svala Jóhannesdóttir er sérfræðingur í skaðaminnkun og ein af stofnendum samtakanna. Málfarsmínútan er svo á sínum stað og Edda Olgudóttir ræðir um mótefni gegn malaríu í vísindaspjallinu.

Við byrjum á að tengja okkur stuttlega inn á Loftlagsráðstefnuna í Egyptalandi sem er nú í fullum gangi, Finnur Ricart Andrason, hjá Ungum umhverfissinum og pistlahöfundur Samfélagsins er staddur þar og fer yfir helst markvert sem þar hefur átt sér stað hingað til. Við ræðum um göngustíga og leiðir, og hönnun þeirra. Gunnar Óli Guðjónsson landlagsarkitekt hefur sérhæft sig í göngustígagerð og komið að gerð leiðarvísis fyrir öll þau sem setja slíkt upp, hvort sem er á ferðamannastöðum, sumarhúsa- eða landeigendur og stjórnvöld. Það er nefnilega ákveðin kúnst og vísinda við að leggja göngustíg - ef stígurinn er settur bara niður einhversstaðar getur hann hæglega eyðilagst eða þá að fólk einfaldlega notar hann ekki, því hann liggur bara ekki rétt. Við ræðum við Gunnar Óla. Tónmenntakennara vantar til starfa í fjöldamarga grunnskóla, tónmennt er skyldugrein samkvæmt námskrá - hvernig stendur á því að þessi staða er komin upp og hvernig á að bregðast við henni? Við ræðum við Dr Kristín Valsdóttir, deildarforseti listkennsludeildar Listaháskóla Íslands og sérfræðing í tónmenntakennslu um þetta Páll Líndal umhverfissálfræðingur verður svo með sinn pistil í lok þáttar, og fjallar þar meðal annars um listina (og spennuna) við að stytta sér leið.

Árleg loftlagsráðstefna Sameinuðu þjóðanna hófst í gær. Árni Finnsson formaður Náttúruverndarsamtaka Íslands er á leiðinni, en hann hefur sótt þessar samkomur oft í gegnum tíðina. Hvaða væntingar hefur hann til þessa fundar - og hvað eigum við að vera að hlusta eftir? Þorsteinn Kári Jónsson, forstöðumaður sjálfbærni og samfélagstengsla hjá Marel: Marel hefur ásamt nokkrum íslenskum fyrirtækjum unnið með aðferðafræði sem sett er upp fyrir fyrirtæki sem vilja vinna sín loftslagslagmarkmið út frá vísindum Parísarsáttmálans og kallast Science Based Targets. Við fáum að forvitnast um hvernig svona vinna gagnast atvinnulífinu og samfélaginu öllu. Málfarsmínúta Við tökum svo neytendaspjall í lok þáttar, og ræðum við ritstjóra Neytendablaðsins, Brynhildi Pétursdóttur, um þau áform Svíþjóðar að reikna ?alla? neysludrifna losun inn í losunarbókhald landsins. Á Íslandi er það þannig að ef þú kaupir bíl, eða flík, eða hvaðeina sem er innflutt - eins og flest hér nú er - þá verður kolefniskostnaðurinn við framleiðsluna eftir í upprunalandinu. Þannig að mælingarnar taka í raun ekki fyllilega á allir neyslu okkar. Þetta hefur verið gagnrýnt, bent á að rík lönd axla í raun ekki fyllilega ábyrgð á neyslu sinni og því sé ekki gætt að loftlagsréttlæti. Kæmi til greina að breyta þessu hér á landi - og þar með neysluhegðun landans?

Hin árlega loftslagsráðstefna Sþ. hefst á sunnudaginn, hún fer að þessu sinni fram í Egyptalandi, nánar tiltekið Sharm el Sheikh. Þessar ráðstefnur þykja mikilvægur vettvangur til að ríki heims geti unnið að loftlagsaðgerðum í sameiningu, markmiðið sagt sameiginlegt og því ættu leiðirnar að vera það líka. Rætt annarsvegar við Helgu Barðadóttur sem fer fyrir sendinefnd íslenskra stjórnvalda - og hinsvegar Tinnu Hallgrímsdottur, sem verður á svæðinu sem formaður Ungra umhverfissina. Málfarsmínúta Ingibjörg Svala Jónsdóttir prófessor í vistfræði við Háskóla Íslands er gestur í dýraspjallinu svokallaða, hún hefur rannsakað dýr og gróður á túndrum heimsins, sérstaklega við norðurheimskaut. Ruslarabb endurflutt, um flokkun sápupumpa og pilluspjaldna.

Við ræðum þróun nýrra uppskrifta á steypu. Ræðum við Sigríði Ósk Bjarnadóttur sem er framkvæmdastjóri umhverfismála hjá Hornsteini, Hornsteinn er eignarhaldsfélag í eigu Björgunar, BM Vallá og Sementsverksmiðjunnar - semsagt allt byggingarfyrirtæki sem eru þá að reyna að koma sér upp umhverfisvænni og grænni starfsháttum, vera með í hringrásarhagkerfinu. Og svosem ekki vanþörf á, íslenski byggingariðnaðurinn með stærsta kolefnisfótsporið og steypan mengandi óþverri, því miður, eins og hún er gagnleg. Samtök um Kvennaathvarf eru 40 ára um þessar mundir og ætla að reisa nýtt hús yfir starfsemina. Hulda Ragnheiður Árnadóttir er formaður stjórnar samtakanna. Hún ætlar að segja okkur frá Kvennaathvarfinu og nýju húsi. Svo er umhverfispistill á sínum stað eins og alltaf á fimmtudögum, og hann tekur á máli málanna: hringrásarhagkerfinu, Það er Kolbrún Fríða Hrafnkelsdóttir hringrásarhagkerfið fulltrúi Ungra umhverfissinna sem flytur okkur pistilinn í dag.

Rætt við forseta læknadeildar um leiðir til að fjölga læknanemum. Þórarinn Guðjónsson. Rætt við tvo stjórnarmenn í Hellarannsóknarfélagi Íslands. Í Kveik í gær voru íslenskir hraunhellar skoðaðir en þeir geta sem kunnugt er verið afar viðkvæmir. Guðni Gunnarsson formaður Hellarannsóknarfélagsins og Þórir Már Jónsson sem situr í stjórn félagsins. Málfarsmínútan er svo á sínum og Edda Olgudóttir kemur í vísindaspjall.

Við ætlum að ræða um hringrásarhagkerfið og þá sérstaklega hvernig okkur Íslendingum gengur að endurnýta þau hráefni sem náttúran gefur af sér - ný meistararannsókn frá háskóla íslands í umhverfis og auðlinda fræðum afhjúpar stöðu Íslands í þessum efnum - höfundurinn, Guðmundur Steingrímsson sest niður hjá okkur hér á eftir. Og meira þessu tengt. Bergþóra Kvaran sérfræðingur í teymi hringrásarhagkerfis hjá Umhverfisstofnun kemur til okkar. Hún var að ljúka við að halda fyrirlestur um Umhverfisvænni framkvæmdir fyrir heilsusamlegra heimili. Þar velti hún fyrir sér hvernig gera má heimilin umhverfisvænni, hvaða umhverfismerkjum má treysta og ýmsu öðru. Meira um það á eftir. Svo kemur Anna Sigríður Þráinsdóttir málfarsráðunautur til okkar í lok þáttar í stutt málfarsspjall.

ÚTÓN stendur fyrir svokallaðri bransaveislu í aðdraganda Iceland Airwaves tónlistarhátíðarinnar sem hefst í vikunni. Þar gefst tónlistarfólki og öðrum áhugasömum, tækifæri til að hitta fagfólk í tónlistarbransanum og ræða málin. Við ræðum við Sigtrygg Baldursson framkvæmdastjóra ÚTÓN og Hrefnu Helgadóttur samskipta- og markaðsstjóra. Við ræðum um hraðtísku og umhverfisáhrif þeirra, en tískufatarisinn og vefverslunin SheIn þykir vera langverstur meðal jafninga í þeim efnum. Málfarsmínúta Helga Lára Þorsteinsdóttir kíkir svo til okkar með brot úr safni útvarpsins, Lóa spákona spáði í bolla fyrir hlustendur og aðra í beinni útsendingu árið 1991.

Sorg er sammannleg tilfinning sem tekur á sig ýmsar myndir. Enginn kemst í gegnum lífið án þess að upplifa sorg. Sorgarmiðstöð er staður sem styður við syrgjendur. Þau Karólína Helga Símonardóttir stjórnarformaður Sorgarmiðstöðvar og Gísli Álfgeirsson stjórnarmeðlimur ræða sorgina og það starf sem fram fer í Sorgarmiðstöðinni. Hennar rödd eru félagasamtök sem starf með það að markmiði að auka vitund meðal almennings á stöðu kvenna af erlendum uppruna í íslensku samfélagi. Samtökin hlutu í vikunni jafnréttisviðurkenningu á jafnréttisþingi. Þær Chanel Björk Sturludóttir og Elínborg Kolbeinsdóttir segja okkur meira frá Hennar rödd. Málfarsmínútan er svo á sínum stað. Í lok þáttar fáum við dýraspjallið svokallaða, dagskrárliður sem fjallar ekkert endilega alltaf um dýr, heldur eru vistkerfin öll jafnan undir og við fáum þá gjarnan til okkar náttúruvísindafólk og forvitnumst um þeirra störf og sérfræðiþekkingu - að þessu sinni er það Rakel Guðmundsdóttir líffræðingur hjá Hafró sem kom til okkar, hún sérhæfir sig meðal annars í útreikningum á burðarþoli íslenskra fjarða - getur þá reiknað út hvort og hversu mikið af sjókvíaeldi þeir þola - en eldisræktun er umdeilt hitamál á Íslandi og því eflaust fróðlegt að heyra af störfum Rakelar.

Er geðfötluðu fólki mismunað í íslenskum lögum? Þurfa þeir sem glíma við geðrænar áskoranir fjölbreyttari stuðning og meðferð heldur en nú er veitt? Við ræðum þessi mál við Helgu Baldvins Bjargardóttir mannréttindalögmann og þroskaþjálfa. Hún var í áhugaverðu viðtali í Geðhjálparblaðinu sem kom út í mánuðinum þar sem hún ræddi meðal annars úreltar nálganir í þessum málaflokki. Við fáum að vita meira um það. Við ræðum við Kára Kristinsson prófessor í viðskiptafræðideild Háskóla Íslands, en hann hefur rannsakað aldursfordóma á íslenskum vinnumarkaði, og þá hvort eldri umsækjendur séu metnir öðruvísi en þau sem yngri eru þegar kemur að ráðningum í störf. Við fáum svo eitt ruslarabb, þar verður tekið fyrir hvernig rétt sé að farga dún-koddum og sængum. Stefán Gíslason flytur okkur svo umhverfispistilinn í lok þáttar.

Jasmina Vajzovic Crnac er yfir alþjóðateymi velferðarsviðs Reykjavíkurborgar. Hún segir okkur frá hlutverki teymisins og helstu verkefnunum sem hefa aukist mikið undanfarið í takt við aukinn straum flóttamanna og umsækjenda um alþjóðlega vernd. Við forvitnumst um starfsemi íslenska fyrirtækisins Carbon Recycling International sem hefur þróað aðferð og tækni til að endurvinna koltvísýring og umbreyta honum í Metanól. Björk Kristjánsdóttir forstjóri fyrirtækisins ræðir við okkur og segir meðal annars frá starfsemi þess í Kína. Málfarsmínútan er svo á sínum stað og í lok þáttar . Edda Olgudóttir kom í vísindaspjall og ræddi um nýja rannsókn á svefni.

Verkefnisstjórn um Sundabraut er tekin til starfa og það er stefnt að því að framkvæmdir geti hafist árið 2026. Við tölum við formann verkefnisstjórnarinnar um þessa stóru framkvæmd sem hefur verið rætt um í áratugi. Ertu RIE foreldri eða veistu ekkert hvað þú ert að gera? Við ræðum uppeldisaðferðir en í gegnum tíðina hafa verið allskonar hugmyndir um réttu leiðirnar til að koma börnum til manns, það eru tískustraumar í þessu eins og öðru og Ragný Þóra Guðjohnsen lektor við Menntavísindasvið Háskóla Íslands hefur rannsakað uppeldisaðferðir sem hafa verið notaðar á Íslandi í áranna rás og skoðað fræðilegan grunn þeirra. Páll Líndal umhverfissálfræðingur flytur okkur svo pistil í lok þáttar.

Ferðamenn sem koma hingað til lands til að skoða fugla hefur fjölgað - íslenskt leiðsögufólk hefur sumt hvert sérhæft sig í fuglaleiðsögn, og við tölum við einn slíkan hér á eftir, Trausta Gunnarsson, og forvitnumst starfið, fuglaferðamennina og þarfir þeirra og möguleika svona sérhæfðar ferðamennsku á Íslandi. Við tölum um súrdeig og súrdeigsbrauð í þætti dagsins. Ragnheiður Maísól Sturludóttir vinnur núna meistaraverkefni í þjóðfræði við Háskóla Íslands þar sem hún skoðar tengingu reyndra súrdeigsbakara við deigið sitt og brauðið. Tilfinningatengsl og líkamleg tengsl. Ragnheiður Maísól sest hjá okkur á eftir. Málfarsmínútan verður á sínum stað og í lok þáttar spjöllum við um neytendamál við Brynhildi Pétursdóttur.

Nú stendur fyrir dyrum að kanna möguleikana á að bora eftir heitu vatni á Kjalarnesi. Við ætlum að tala um heitt vatn á höfuðborgarsvæðinu við tvo sérfræðinga sem koma að kortlagningu svæða í og við höfuðborgina þar sem jarðhita er að finna. (Egill Maron Þorbergsson Veitur og Þráinn Friðriksson OR) Björk Bjarnadóttir kom til okkar fyrir skemmstu, þá var hún á leið í alþjóðlega hafragrautskeppni í Skotlandi. Hún er búin að keppa, við fáum að vita hvernig gekk - og fáum líka að vita uppskriftina af sérstaka hafragrautnum hennar - sem er getum við staðfest verulega gómsætur. Það munu allir sem hlusta á þetta samtal vilja prófa sig áfram í hafragrautsgerð, sannið til. Málfarsmínúta Svo fáum við dýraspjall í lok þáttar, við leitum gjarnan til okkar besta náttúruvísindafólks og gefum þeim lausan tauminn, að þessu sinni er það Snæbjörn Pálsson sem er prófessor í stofnlíffræði við Háskóla Íslands sem kemur og segir okkur meðal annars af breytileika dýrategunda hér á Íslandi og rannsóknir á þeim.

Við tölum aðeins um fasteignamarkaðinn. Húsnæðis- og mannvirkjastofnun fylgist grannt með þróuninni þar og samkvæmt nýrri greiningu þeirra fyrir októbermánuði eru augljós merki um kólnun á þeim markaði. Kári Friðriksson hagfræðingur hjá Húsnæðis- og mannvirkjastofnun fer yfir þau mál með okkur. Þórdís Jóna Sigurðardóttir nýr forstjóri Menntamálastofnunar kemur svo til okkar, hún á að leggja stofnunina niður - og reisa hvað hennar í stað? Við fáum að vita það ásamt ýmsu fleiru, það gustar oft um skólamálin - er hún tilbúin í vindhviðurnar? Við fáum líka umhverfispistil í lok þáttar eins og ávallt á fimmtudögum, Bryndís Marteinsdóttir flytur okkur hann.

Það er tekist á um lestur barna, einu sinni sem oftar, en kannski af meiri hörku en áður - manni finnst það kannski. Nú eru lestrarfimiprófin í brennidepli, eru þau mælitækið sem við þurfum til að vinna með og bæta lestrarhæfni barnanna okkar - sitt sýnist hverjum, en hvað er þá rétta leiðin, þarf að kollvarpa öllu, eða fínstilla eitthvað aðeins. Við ræðum við lestrarsérfræðing hér í byrjun þáttar, Svövu Þórhildi Hjaltalín, sem vill breyta töluvert um stefnu og segir okkur ástæðuna fyrir því. Í gær var settur í loftið vefur um orkuskipti hér á landi - orkuskipti.is. Það eru Samtök iðnaðarins, Landsvirkjun, Samorka og Efla sem standa að vefnum sem er ætlað að veita upplýsingar um orkunotkun, orkuskipti og efnahagslegan ávinning Íslands af orkuskiptum. Sigríður Mogensen frá Samtökum iðnaðarins ætlar að fara yfir þessi mál með okkur á eftir. Málfarsmínúta Edda Olgudóttir kemur í vísindaspjall. Hún ætlar að segja okkur frá rannsókn á stofnfrumumeðferð á fóstrum, til að laga klofinn hrygg.

Jónas Páll Jónasson, fiskifræðingur: Þau sem fylgjast með fréttum vestra og samfélagsmiðlum hafa mögulega tekið eftir því að það er mikið rætt um krabba. Það er vegna þess að krabbastofnar eru að hrynja, með agalegum afleiðingum fyrir efnahagslíf og fjölda samfélaga, sérstaklega í Alaska. Hvað veldur því að kröbbunum hefur fækkað svona, koma þeir aftur - og eru þetta sömu krabbar og búist er við að finnist hér við Ísland? Við ræðum við sérfræðing um málið. Í gær kom Helga Lára Þorsteinsdóttir safnstjóri RÚV færandi hendi með upptöku úr safninu þar sem Benedikt Gröndal lýsti heimsókn til New York. Meðal þess sem hann sagði frá var heimsókn á veitingastaðinn Iceland restaurant sem var rekinn á Broadway um miðja síðustu öld. Sólveig Ólafsdóttir sagnfræðingur ætlar að segja okkur eitt og annað um þann dularfulla stað. Við fáum málfarsráðunaut, Önnu Sigríði Þráinsdóttur til okkar í spjall, til að útskýra fyrir okkur tölur. Háar tölur.

Orkuskipti í flugi eru innan seilingar, upp að vissu marki að minnsta kosti. Við höfum áður fjallað um hvernig innanlandsflug á litlum flugvélum gæti verið knúið áfram af rafmagni en það er töluvert lengra í land þegar kemur að millilandaflugi með breiðþotum. Heiða Njóla Guðbrandsdóttir er aðstoðarframkvæmdastjóri rekstrarsviðs Icelandair. Hún ætlar að spjalla við okkur þessi mál. Inga Þóra Ingvarsdóttir: Við ætlum að forvitnast um kennslugrein í Réttarholtsskóla, sem kallast yfirnátturufræði. Þar geta ungmenni lært um vampírur, geimverur, drauga, skrímsli og álfa meðal annars - algerlega eitthvað sem fellur vel að áhugasviði unglinga - við heimsækjum kennararn sem skóp námskeiðið og kennir það og fáum að vita meira Málfarsmínútan fær að hljóma hér á eftir og svo kemur Vera Illugadóttir til okkar. Við þurfum mjög nauðsynlega að heyra af úrslitum kanadísku keppninnar um feitasta björnin sem og nýsjálensku keppninnar um fugl ársins, þar sem minna frægum og forvitnilegum fuglum er hampað sérstaklega að þessu sinni

Bergþóra Baldursdóttir PhD, verkefnastjóri byltuvarna á Landspítalanum og sérfræðingur í sjúkraþjálfun og Sigrún Sunna Skúladóttir PhD, aðjúnkt við hjúkrunarfræðideild HÍ: Það er fullt tilefni til að óttast byltur, það að detta og meiða sig, fólk verður líklegra til þess að detta illa eftir því sem það eldist, og afleiðingarnar geta verið hrikalegar, verulega skert lífsgæði, brot sem leiða fólk jafnvel til dauða. En þó byltur ógni heilsufari okkar álíka og krabbamein og hjartasjúkdómar veit fæst fólk, og kannski sérstaklega ekki þau sem yngri eru, af þeim. Það er hægt að vinna gegn byltum, þjálfun og uppbygging er nauðsynleg. Í dag er alþjóðlegur sjónverndardagur og síðar í vikunni, á laugardag, er dagur hvíta stafsins. Og þessir viðburðir gefa tilefni til að velta fyrir sér aðgengi blindra og sjónskertra í víðu samhengi, tækifærum og stöðunni - eins og maður segir. Sigþór Hallfreðsson er formaður Blindrafélagsins. Við tölum við hann á eftir. Umhverfispistilinn, Finnur Ricart Andrason loftlagsfulltrúi ungra umhverfissinna flytur hann

Við ræðum líffræðilega fjölbreytni. Nú er til umsagnar í samráðsgáttinni svokölluð grænbók um líffræðilega fjölbreytni íslenskra vistkerfa. Snorri Sigurðsson er sviðsstjóri náttúruverndar hjá Náttúrufræðistofnun Íslands hann ætlar að fjalla um grænbókina á Hrafnaþingi á eftir. En fyrst sest hann hjá okkur. Yfir milljarður unglinga og ungs fólks eru í hættu á að tapa heyrn vegna langvarandi tónlistarhlustunar með heyrnartólum. Heyrnarheilsa verður verulega skert í framtíðinni verði ekkert að gert - við ætlum að ræða við Kristján Sverrisson forstjóra heyrnar og talmeinastöðvar Íslands Anna Sigríður Þráinsdóttir: Málfarsmínúta Í vísindaspjalli dagsins kemur Edda Olgudóttir og svarar spurningunni um hvort það sé óhollt að borða á kvöldin.

Persónuvernd og tengd mál verða sífellt mikilvægari þegar þjónusta og samskipti færast í síauknum mæli á netið og notendahópurinn færist sífellt neðar í aldri. Helga Þórisdóttir forstjóri Persónuverndar ræddi þau mál. Við ræðum persónulega ábyrgð þegar kemur að loftslagsmálum. Ágústa Loftsdóttir, eðlisfræðingur og sérfræðingur í orkumálum. Í ruslarabbi dagsins var rætt við Eirík Örn Þorsteinsson um hvert maður á að fleygja snýtibréfi og eldhúspappír. Páll Líndal umhverfissálfræðingur flutti sinn reglulega pistil.

Fyrirætlanir frumkvöðulsins og auðkýfingsins Elon Musk um að kaupa samfélagsmiðilinn Twitter virðast aftur vera komnar á dagskrá eftir að hann dró til baka tilboð sitt upp á meira en 40 milljarða dala. Björn Berg Gunnarsson deildarstjóri greiningardeildar Íslandsbanka hefur fylgst rækilega með þessu máli. Við tölum um máltækni og leiðir til að gera íslenskunni hærra undir höfði í ört vaxandi tæknisamfélagi. Vilhjálmur Þorsteinsson er framkvæmdastjóri Miðeindar, sem sérhæfir sig í máltækni og gervigreind. Málfarsmínútan er á sínum stað í umsjón Önnu Sigríðar Þráinsdóttur. Í neytendaspjallinu ræðum við um málefni leigjenda. Kolbrú Villadsen lögfræðingur hjá leigjendaaðstoðinni ræðir málin.

Samfélagið sendir út frá Snæfellsnesi í dag. Við ræðum við tvo hafnarstjóra þar; Kjartan Karvelson í Stykkishólmi og Hafstein Garðarsson í Grundarfirði. Málfarsmínútan í umsjón Önnu Sigríðar Þráinsdóttur. Arctic Circle, Hringborð norðurslóða, fer fram í Hörpu 13.-16. október. Ólafur Ragnar Grímsson er stofnandi og formaður Hringborðsins.

Bein útsending frá Menntakviku. Kristín Erla Harðardóttir, forstöðumaður Menntavísindastofnunar um Menntakviku. Ásta Olga Magnúsdóttir hjá hönnunarfyrirtækinu Gagarín og Ragna Benedikta Garðarsdóttir prófessor í félagssálfræði um Astrid loftslagsfræðslu. Kolbeinn Hólmar Stefánsson, dósent við félagsvísindasvið HÍ og Elsa Eiríksdóttir, dósent við menntavísindasvið HÍ ræða um félagslegt óréttlæti í skólum. Stefán Gíslason flytur umhverfispistil um risarækjur.

Í dag er forvarnardagurinn haldinn í mörgum skólum, í sautjánda sinn. Á þessum degi er athygli sérstaklega beint að ungmennum í 9. bekk grunnskóla og á fyrsta ári í framhaldsskóla. Í ár er yfirskrift forvarnadagsins: Hugum að verndandi þáttum ? áskoranir í lífi barna og ungmenna. Við ætlum ræða forvarnir í grunnskólum við Ingibjörgu Guðmundsdóttur verkefnastjóra heilsueflandi grunnskóla hjá embætti Landlæknis. Svandís Anna Sigurðardóttir, sérfræðingur í hinsegin- og kynjajafnréttismálum: Við ætlum svo að fræðast um svokallaða regnbogavottun, þetta kemur frá Reykjavíkurborg og snýst um að starfstaðir og stofnanir uppfylli ákveðnar kröfur um að vera hinseginvæn, þetta á við til dæmis um sundlaugar, sem bjóða þá meðal annars upp á ókynbundna búningsaðstöðu - og skólana, hvers hlutverk auðvitað er að mæta þörfum allra nemenda, en þannig er að málefni hinsegin barna sem sækja skóla hafa verið lítið sem ekkert tekin fyrir. Málfarsmínúta o Edda Olgudóttir kemur til okkar í vísindaspjall. Hún ætlar í dag að fjalla um erfðabreytileika sem gæti haft áhrif á hversu veikt fólk verður af Covid 19.

Sænski erfðafræðingurinn Svante Pääbo hlýtur nóbelsverðlaunin í lífeðlisfræði og læknisfræði í ár fyrir fyrir rannsóknir á genamengi útdauðra manntegunda og þróun mannsins. Þess á geta að faðir Svantes, lífefnafræðingurinn Sune Bergström hlaut sömu verðlaun árið 1982 Kollegi Svantes, Arnar Pálsson erfðafræðingur segir okkur allt um nóbelsverðlaunahafann og rannsóknir hans. Við ætlum svo að skoða nýjustu strauma og stefnur í lögreglu og afbrotafræðum. Eyrún Eyþórs­dótt­ir, lektor í lög­reglu­fræðum við Há­skól­ann á Ak­ur­eyri og Margrét Valdimarsdóttir dósent við HA í afbrotafræði voru að koma af árlegri ráðstefnu afbrotafræðinga í Evrópu. Þar voru fjölbreyttar rannsóknar kynntar, Margrét og Eyrún kynntu eina slíka sem þær hafa unnið að sem snýst um rannsókn á fordómum lögreglunema. Anna Sigríður Þráinsdóttir, málfarsráðunautur: Skoðum greinar sem voru skrifaðar rétt undir lok áttunda áratugarins þar sem Sigurður Skúlason magister telur upp aðskotaorð í íslensku tungumáli. Og hver eru þessi aðskotaorð? Jú, halló, til dæmis. Baktería. Drama. Dama. Sósa - og svo fleiri og fleiri. Skellur fyrir hreintungusinna - eða hvað?

Fellibylurinn Ian hefur valdið miklu tjóni þar sem hann hefur komið á land, sérstaklega í Florida og óttast er að fjölmargir hafi látist í kjölfarið. En það hafa nokkrir stórir fellibylir valdið usla undanfarið - enda er tímabil fellibylja enn í gangi. Einar Sveinbjörnsson veðurfræðingur hjá Bliku ætlar að ræða við okkur um fellibylji. Guðriður Gyða Eyjólfsdóttir sveppafræðingur kemur til okkar, hún er nýkomin af norræna sveppamótinu í Höör á Skáni í Svíþjóð. Málfarsmínútan Helga Lára Þorsteinsdóttir safnstjóri RÚV: geirfuglinn heim

Birta Bjargardóttir bankastjóri: Við í Samfélaginu verðu með annan fótinn vestur á fjörðum. Við ætlum að heimsækja Blábankann á Þingeyri við Dýrafjörð. Þar er starfrækt samfélags- og nýsköpunarmiðstöð sem gegnir fjölmörgum hlutverkum. Við fáum að vita allt um það. Björk Bjarnadóttir: Björk er á leið í alþjóðlega keppni í hafragrautsgerð í Skotlandi, já þessi grái vellingur sem fólk annað hvort elskar eða hatar er keppnisefni, það er meiri að segja keppt í tveimur flokkum, annars vegar hefðbundinn hafragrautur, þá eru bara þrjú innihaldsefni leyfð, vatn, hafrar salt og svo sérstakur hafragrautur - þá geta keppendur látið ljós sitt skína því takmörk á innihaldsefnum eru engin. Björk notar meðal annars indversk krydd í sinn graut. Fjölskyldan sem hefur leyft okkur í Samfélaginu að fylgjast með vegferð sinni í átakinu plastlaus september kemur svo til okkar og fer yfir hvernig hefur gengið í mánuðinum - og hvernig þau haldi að gangi áfram. Svo fáum við sérstakan gest til okkar í lok þáttar, sjálf Vera Illugadóttir kemur til okkar og segir okkur frá feitum björnum.

Skemmdarverk eru talin líklegasta ástæðan fyrir skyndilegum gasleka á sjávarbotni á fjórum stöðum í sænskri og danskri lögsögu. Þá er talið líklegt að útsendarar erlends ríkis hafi verið að verki. Í sjónvarpsfréttum í gær sagði utanríkisráðherra það vera áhyggjuefni fyrir Íslendinga hvort skemmdir verði unnar á sæstrengjum til og frá landinu. Áhyggjurnar minnki ekki við skemmdarverkin á gasleiðslurnar í Eystrasalti. En hvað gerist hér ef gagnaflutningar um ljósleiðara sem liggja á hafsbotni milli Íslands og Evrópu rofna skyndilega? Til hvaða ráða þyrfti að grípa? Guðmundur Arnar Sigmundsson forstöðumaður netöryggissveitarinnar Certís ræðir við okkur. Helga Harðardóttir og Kristján Þ. Halldórsson, verkefnastjórar hjá Byggðastofnun: Rætt um byggðaverkefnið brothættar byggðir, fleiri sveitarfélög hafa bæst við meðan önnur eru útskrifuð. Ruslarabb um límband og límmiða. Bryndís Marteinsdóttir plöntuvistfræðingur flytur umhverfispistilinn.

Við sendum beint út frá ráðstefnu í Háskóla Íslands þar sem fjöldi sérfræðinga er saman kominn og rýnir það í hvernig hugmyndir um réttlæti í kynferðisbrotamálum hafa þróast og hvernig það samsvarar þeim stefnum sem finna má innan dómsstólanna, í refsirétti og hegningarlögum. Viðmælendur: Hildur Fjóla Antonsdóttir nýdoktor við HÍ og skipuleggjandi ráðstefnunnar og María Rún Bjarnadóttir, doktor í lögfræði og verkefnastjóri hjá lögreglunni: Við höfum hér í Samfélaginu fjallað um föngun og förgun koltvísýrings, aðallega í samhengi við carbfix og tengd mál. En það er fleira að gerast. Bandaríska fyrirtækið Running tide er með starfsemi hér á Íslandi, en fyrirtækið vinnur meðal annars að því að finna leiðir til að binda koltvísýrings á hafi úti, meðal annars með þörungum. Við fáum að vita meira um málið á eftir, þegar við tölum við Kristin Árna Lár Hróbjartsson framkvæmdastjóra Running tide á Íslandi. Við fáum líka málfarsmínútu og vísindaspjall með Eddu Olgudóttur í lok þáttar. ????????

Íslenska ríkið hefur árum saman átt í deilum og málaferlum vegna notkunar breskrar verslanakeðju á heitinu Iceland. Ísland hafði betur eftir að hafa stefnt versluninni en Iceland foods áfrýjaði og munnlegur málflutningur fór fram fyrr í þessum mánuði. Þetta er um margt mjög undarlegt mál og sérstakt. Ásdís Magnúsdóttir lögmaður flutti málið fyrir hönd landsins Íslands. Við ræðum við hana. Hólmfríði Arnardóttur framkvæmdastjóri Fuglaverndar kemur í spjall, hún er nýkomin af aðalfundi Alþjóðlegu fuglaverndunarsamtakanna, sem fögnuðu þar 100 ára afmæli. Við ætlum að forvitnast um hvað er helst að frétta af heilsu og líðan fugla út um allan heim, hvernig verndunarverkefni hafa gengið og hvaða tegundir eiga undir högg að sækja og afhverju. Íslendingar bera ábrygð á mörgum tegundum - erum við að standa okkur? Páll Líndal umhverfissálfræðingur með pistil

Litlum rafknúnum farartækjum hefur fjölgað mikið undanfarið. Þar eru rafhlaupahjólin kannski mest áberandi hér á höfuðborgarsvæðinu að minnsta kosti. Og nú á að breyta umferðarlögum, meðal annars þeim hluta sem snýr að slíkum farartækjum og öðrum svipuðum - smáfarartækjum eins og þau eru kölluð. Við tölum við lögfræðing hjá innviðaráðuneytinu, sem sat í starfshópi um smáfarartæki, en niðurstöður þess hóps voru hafðar til hliðsjónar við gerð frumvarps um breytingar á umferðarlögum sem núna er til umsagnar í samráðsgáttinni. Freystein Sigmundsson jarðeðlisfræðingur: maðurinn með gps tækin og í lopapeysunum fallegu. Freysteinn var nýverið valinn heiðursfélagi hjá Sambandi bandarískra jarðvísindamanna fyrir rannsóknir og framlag sitt á sviði jarðeðlisfræðinnar, hann leggur sig eftir því að skilja hvað jörðin er að segja okkur og skrifaði grein nýverið þar sem hann er að túlka ásamt félögum sínum hvað hún sagði áður en gaus við Fagradalsfjall Málfarsmínúta Brynhildur Pétursdóttir, neytendaspjall. Rætt um hvaða áhrif sífelld heyrnartólanotkun hefur á heyrnarheilsu.

Íslenskukennsla, tungumálið okkar og útlendingar, er mikið til umræðu þessa dagana, og við ætlum að ræða við tvær manneskjur sem heyrist reglulega í hér á RÚV, þau tala íslensku með erlendum hreim - annar les veðurfréttir reglulega og hin er fréttakona á Fréttastofunni - hvernig hefur þeim verið tekið, er áskorun að tala íslensku í vinnu sem krefst þess að þau geri það opinberlega og finna þau að það sé mikilvægt að raddir eins og þeirra heyrist? Við ætlum að forvitnast um íslenskt sprotafyrirtæki sem hefur þróað nýjar leiðir til að kenna grunnskólabörnum stærðfræði meðal annars með aðstoð tölvuleiks. Mathieu Skúlason framkvæmdastjóri Evolytes segir okkur allt um málið. Málfarsmínúta er svo á sínum stað og svo kemur fjölskyldan sem er í átakinu plastlaus september til okkar og segir okkur frá því hvernig hefur gengið í síðustu viku

Birna Guðrún Ásbjörnsdóttir, doktorsnemi í heilbrigðisvísindum og Áki Guðni Karlsson, verkefnisstjóri og doktorsnemi í þjóðfræði: Hvernig er samskiptum manna og örvera háttað? Í aðra röndina erum við að þrífa og spritta og sótthreinsa allt i kring um okkur, gerilsneyða matvæli og geyma í kæli - en í hina erum við á fullu að dekstra við súr fyrir súrdeigsbrauðið, búa til súrkál og kimchi og kombucha, erum í moltugerð og tökum endalaus bætiefni fyrir þarmaflóruna. Hvað eru örverur fyrir okkur? Það er rannsóknarefni sem þverfaglegur hópur úr ólíkum deildum háskólans hefur tekið að sér að kanna - og við ætlum að forvitnast um það verkefni. Þrátt fyrir illdeilur, viðskiptaþvinganir, hótanir og átök tekst Bandaríkjunum og Rússlandi að halda friðinn í geimnum. Þrír geimfarar, tveir Rússar og einn Bandaríkjamaður héldu af stað til Alþjóðlegu geimstöðvarinnar í gær þar sem þeir munu vinna saman, ásamt öðrum sem þar eru , næstu mánuði. Sævar Helgi Bragason ætlar að ræða við okkur um þessi mál á eftir. Finnur Ricart Andrason, loftlagsfulltrúi hjá ungum umhverfissinnum með loftlagspistil þar sem hann rýnir í hvernig stjórnvöldum er að mistakast hrapalega að framfylgja sínum eigin markmiðum í loftlagsmálum.

Rætt við Ragnar Jónsson blóðferlasérfræðing en hann ásamt Björgvini Sigurðssyni DNA sérfræðingi og félaga sinum hjá tæknideild lögreglunnar er höfundur greinar í einu þekktasta fræðibókaflokki meinafræðinnar. Þar segja þeir frá rannsókn á manndrápi við Hringbraut í Reykjavík árið 2007 þar sem blóðsummerki voru slík að hægt var að lesa í atburðarásina - og að lokum upplýsa málið. Í fréttaskýringaþættinum Kveik í gærkvöldi var fjallað um mjög alvarlegt bílslys sem varð á brúnni yfir Núpsvötn fyrir nokkrum árum. Tvær konur og lítil stúlka létust í þessu slysi. Aðrir farþegar í bílnum slösuðust alvarlega. Við ætlum að ræða við höfund bókarinnar Harður skellur, sem fjallar um margvísleg áhrif alvarlegra umferðarslysa; Svanhvíti Vatnsdal Jóhannsdóttur. Hún hefur sjálf lent í tveimur alvarlegum slysum. Málfarsmínúta Visindaspjall með Eddu Olgudóttur, hún segir frá hreyfingu í pillu.

Nú er verið að skipta um síur í skólphreinsistöðinni við Klettagarða og það er ekkert áhlaupaverk. Við heimsækjum hreinsistöðina og spjöllum við Pál Ragnar Pálsson hjá Veitum um þetta verkefni og spyrjum hann út í kerfin sem taka við, hreinsa og dæla burt skólpi. Urriðaholt í Garðabæ er fyrsta vistvottaða hverfið á Íslandi, þar voru innleiddar svokallaðar blágrænar ofanvatnslausnir, sem viðhalda þá vatni og lífríki hins fagra Urriðavatns sem er þarna rétt við. Það eru um hálfur annar áratugur síðan uppbygging þarna hófst og við ætlum að fara yfir skilvirkni þessara innviða, reynslu og áskoranir með Hrund Ólöf Andradóttur prófessor í umhverfisverkfræði sem hefur leitt rannsóknir á hverfinu. Svo fáum við málfarsspjall í dag, ekki málfarsmínútu - það þarf lengri tíma til að velta fyrir sér íslenskum málstaðli og hvort eigi að breyta honum, og hverjir eigi að gera það og þá hvernig - við fáum málfarsráðunaut RÚV, Önnu Sigríði Þráinsdóttur og Eirík Rögnvaldsson prófessor emiritus til okkar en þau leiða umræður um þetta hitamál á fræðakvöldi í neskirkju í kvöld.

Maya Staub, starfandi framkvæmdastjóri: Rýnt í rannsókn sem gerð var á upplifunum og reynslu innflytjenda á Íslandi þar sem ljósi var varpað á þær hindranir sem þau standa frammi fyrir - ekki hvað síst þegar kemur að íslenskunni. Málfarsmínúta Helga Lára Þorsteinsdóttir, safnstjóri RÚV: Ólöf Rún Skúladóttir fréttakona ræðir við Lindu Pétursdóttur áriða 1988, rétt áður en Linda keppir í Ungfrú heimur. Við endurflytjum svo viðtal sem var fyrst flutt í Samfélaginu í vor, við íslenskan jarðfræði, Eld Ólafsson, sem fer fyrir námafyrirtæki sem leitar að gulli á Grænlandi - og gott betur en það, hefur fundið það, því fyrr í mánuðinum birtust fréttir um að tíu tonn af gulli hafi fundist í námu sem fyrirtækið vinnur í.

Dagur íslenskrar náttúru er í dag. Samfélagið fór að pæla í fólkinu sem leggur mikið á sig til að nálgast náttúruna okkar og í þeim sem eru að selja, markaðssetja og sýna náttúruna. Þetta er ferðafólkið annarsvegar og ferðaþjónustufólkið hinsvegar. Við ræddum við mægðurnar Ragnheiði Önnu Róbertsdóttur og Sigrúnu Elsu Smáradóttur sem reka ferðaþjónustufyrirtæki sem bíður upp á sérsniðnar ferðir um Ísland, við Perlu Magnúsdóttur sem hefur selt túristum ferðir um árabil og er nú farin að leiðsegja þeim og svo var rætt við nokkra ferðamenn við Hallgrímskirkju og þeir þingaðir um ferðalagið um landið. Á leiðinni í vinnuna eftir Vesturlandsveginum í morgun sá umsjónarmaður Samfélagsins fólk í gulum jökkum vera að grafa. Þetta var neðan við veginn við mörk Blikastaðalands og lands Korpúlfsstaða. Mosfellsbæjarmegin semsagt. Og þegar betur var að gáð kom í ljós að þarna var í gangi fornleifauppröftur. Rétt fyrir neðan þessa alfaraleið sem er Vesturlandsvegurinn. Hermann Hjartarson fornleifafræðingur tók vel í að spjalla við Samfélagið og leiddi okkur í allan sannleika um hvað er þarna á seyði. Málfarsmínúta Eððvarð Atli og Gunnella: fjölskyldan leyfir okkur fylgjast með hvernig gengur í átakinu plastlaus september.

Birgitta Steingrímsdóttir, sérfræðingur í hringrásarhagkerfinu hjá Umhverfisstofnun er ein þeirra sem þar tekur til máls síðar í dag þegar Bláskelin verður afhent, en það er viðurkenning fyrir framúrskarandi plastlausa lausn sem stuðlar að minni plastnotkun og plastúrgangi í samfélaginu. Að afhendingunni lokinni verður haldið málþingið ?Plastvandinn. Reddast þetta?? í Veröld, húsi Vigdísar. Birgitta sest hjá okkur og fer yfir hvernig gengur að leysa plastvandann. Aldís Erna Pálsdóttir, nýdoktor og fuglafræðingur: áhrif skógræktar, mannvirkja, raflína og vega á vaðfugla. Mun söngur sumarsins hverfa? Erpur Snær Hansen, fýlsungabjörgun. Stefán Gíslason flytur okkur svo umhverfispistil í lok þáttar.

Leiðangrar sem farnir hafa verið á vegum Hafrannsóknastofnunar til að mynda hafsbotninn allt frá árinu 2004 hafa leitt í ljós talsvert af rusli á hafsbotninum í kringum landið. Aðallega veiðarfæri sem flest eru úr plastefnum. Petrún Sigurðardóttir líffræðingur hefur rannsakað þetta. Samhliða framþróun í menntamálum hefur meðal menntunarstig aukist töluvert, semsagt fleiri eru með háskólagráður en áður. Þrátt fyrir það er töluverður munur á menntunarstöðu ólíkra félagshópa og þau sem tilheyra hærri stéttum líklegust til að ljúka meiri menntun. VIð ætlum að ræða við Öddu Guðrúnu Gylfadóttur félagsfræðing sem rannsakaði stéttamun í námsvali á Íslandi meistararitgerð sinni í Oxford skóla. Við fræðumst um nýtt orgel í Grafarvogskirkju. Það verður vígt næsta sunnudag en söfnun hefur staðið yfir í nokkurn tíma. Svona orgel kostar nefnilega skildinginn. Svo verður málfarsmínútan á sínum stað og Edda Olgudóttir spjallar um vísindi. Að þessu sinni um hreyfingu og Parkinson sjúkdóminn.

Þingsetning er í dag og Samfélagið heimsótti Alþingi og ræddi við starfsfólk sem var á þönum út um allt hús að undirbúa. Páll Líndal umhverfissálfræðingur flutti pistil.

Við erum alltaf að heyra meira og meira um kolefnisjöfnun, en þessu fyrirbæri er haldið á lofti víða í samfélaginu, hjá fyrirtækjum, stofnunum og einstaklingum, og því haldið fram að með kolefnisjöfnun sé verið að þurrka út kolefnissporið sem fylgir nánast öllum mannanna verkum. En kolefnisjöfnun er hinsvegar flókið dæmi og það er ekki endilega samasemmerki á milli kolefnisjöfnunar og raunverulegar kolefnisbindingar. Áður en farið er í að rýna í raunverulega virkni kolefnisjöfnunar þarf að skilgreina hana betur - og Staðlaráð Íslands vinnur hörðum höndum að því. Viðmælendur: Helga Sigrún Harðardóttir framkvæmdastjóri Staðlaráðs og Haukur Logi Jóhannsson verkefnastjóri loftslagsverkefna Svefnbyltingin er hafin í Háskólanum í Reykjavík en þar stendur nú yfir rannsókn á lífstíl fólks á aldrinum 18-40 ára og mögulegum áhrifum á kæfisvefn. Katrín Ýr Friðgeirsdóttir doktorsnemi við íþróttafræðideild skólans segir okkur meira um þetta. Málfarsmínúta VIð fáum svo neytendaspjall við ætlum að ræða við Ívar Halldórsson stjórnanda evrópsku neytendavaktarinnar um helstu umkvörtunarefni ferðalanga sem rata inn á þeirra borð.

Helena Jónsdóttir sálfræðingur hefur starfað á ýmsum vettvangi fyrir samtökin Lækna án landamæra. Við ætlum að forvitnast um störf hennar og þeirra, en verið er að auglýsa eftir fólki. Við sláum svo á þráðinn til Finnlands og heyrum hljóðið í Guðmundi Fylkissyni lögreglumanni sem starfar þessa dagana með lögreglunni í Helsinki. Málfarsmínúta Gunnella Hólmarsdóttir og Eððvarð Birgisson: Plastlaus september, Gunnella og Ebbi ætla að taka þátt í átakinu.

Jörð skalf í nótt við Grímsey. Páll Einarsson, jarðeðlisfræðingur, fræðir okkur um skjálftana og hvað er þarna á seyði. Vorið 2011 brutust út blóðug átök í Sýrlandi. Og enn er barist. Ólöf Ragnarsdóttir fréttamaðir ræðir við okkur um stríð í Sýrlandi. Nýr pistlahöfundur flytur sinn fyrsta umhverfispistil - Bryndís Marteinsdóttir, plöntuvistfræðingur.

Lúðvík Geirsson hafnarstjóri í Hafnarfirði: Það eru miklar framkvæmdir fyrirhugaðar við höfnina í Straumsvík vegna áforma um niðurdælingu á koltvísýringi fyrir Carbfix verkefnið. . Svana Andrea Halldórsdóttir, hjúkrunarfræðingur: Svana starfar á landspítalanum, en ætlar að söðla um og verða hjúkkan á Tene - flytja til Tenerife og bjóða þar upp á hjúkrunarþjónustu fyrir Íslendinga, sem dvelja þar í þúsundatali, sérstaklega yfir vetrarmánuðina. Ruslarabbið Málfarsmínúta Vísindaspjallið með Eddu Olgudóttir - hún ætlar að ræða um tengsl frunsu og hlaupabólu við alsheimers.

Anna Heiða Ólafsdóttir, fiskifræðingur hjá Hafró: Í sumar var farinn umfangsmikill rannsóknarleiðangur þar sem magn uppsjávarfiska í norðaustur Atlantshafi var metið. Í leiðangrinum í sumar mældist útbreiðsla makríls mun meiri við Ísland samanborið við síðustu tvö ár. Arna Laufey Steinarsdóttir: Við heyrum um áhugaverða meistarannsókn í viðskiptafræði sem kannaði áhrif persónuleika fólks á skattasiðferði og áform um skattsvik. Hvað er það við persónueinkenni fólks sem hefur mótandi áhrif á skattasiðferði þeirra, það er hversu líkleg þau eru til að borga skattana sína með glöðu geði eða hvort þau reyna að skjóta undan skatti við hvert tækifæri. Anna Sigríður Þráinsdóttir, málfarsráðunautur: Má kalla pizzu pissu? Og fleiri pælingar um framburð á til að mynda kaffidrykkjum, bakkelsi og réttum sem koma erlendis frá.

Ragnhildur Friðriksdóttir sérfræðingur hjá Byggðastofnun: Ættu og ætla byggðir landsins að búa sig undir loftlagsbreytingar? Hvaða áhrif hefur loftlagsváin á þéttbýli Íslands? Hagsmunaaðilar hafa komið saman og skoðað hvernig aðlaga má innviði okkar, atvinnuvegi og samfélög að því sem vænta má. Við gerðum okkur ferð suður í Kópavog í morgun og hittum þar einn af kyndilberum pönks á Íslandi, Gunnar Lárus Hjálmarsson; Dr. Gunna. Hann mun leiða göngu á miðvikudaginn næsta um slóðir pönksins í Kópavogi. Hann rekur fyrir okkur pönksöguna. Málfarsmínúta Helga Lára Þorsteinsdóttir, safnstjóri RÚV: úr safni rúv fannst gamall bútur úr síðdegisþætti frá fyrstu árum Rásar 2, þar sem Margrét Blöndal og Broddi Broddason áttu sviðið.

Rætt um matvælasvindl og leiðir til að stemma stigu við því. Sæmundur Sveinsson fagstjóri hjá Matís beitir erfðatækni til að staðfesta uppruna og tegund matvæla. Mörg sem hafa farið í gegnum nám, sérstaklega í háskóla, þekkja hversu erfitt og flókið og stundum óyfirstíganlegt það er að gera ritgerðir. Rætt við forstöðukonu Ritvers HÍ, Emmu Björg Eyjólfsdóttur, um hvernig þau taka á móti nemendum með ritstíflu og hvað þau gera til að koma þeim áfram með verkið. Fyrir rétt tæpu ári brann kirkjan í Grímsey til grunna sem var mikið áfall fyrir samfélagið þar. Nú er risin ný kirkja og styttist í að hún verði tekin í gagnið. Ragnhildur Hjaltadóttir í Grímsey var á línunni. Málfarsmínúta. Algengt er að fuglar fljúgi á rúður í húsum, oft þannig að þeir stórslasast eða drepast. Það er erfitt að finna fuglshræ í umvörpum fyrir neðan sama gluggann og því reyna vonandi flestir að grípa til ráðstafana til að draga úr fugladauða. En hvaða leiðir virka best? Rætt við Tómas Grétar Gunnarsson vistfræðing.

Ágúst Torfi Hauksson stjórnarformaður landssamtaka sláturleyfishafa og framkvæmdastjóri Kjarnafæði Norðlenska: Brátt verður fé rekið af fjalli, og flest þaðan og í sláturhúsin. Það er komin sláturtíð, rætt um afurðaverð og framboð, fallþunga dilka, mönnun í komandi vertíð og ýmislegt fleira. Bandaríska alríkislögreglan rannsakar nú hvort, og í hvaða mæli, Donald Trump fyrrverandi forseti hélt eftir ýmsum skjölum tengdum embættinu eftir að hann hætti sem forseti. Birta Björnsdóttir fréttamaður ætlar að segja okkur frá rannsókn bandarísku alríkislögreglunnar sem bendir til þess að sum þessara skjala hafi verið háleynileg. Ruslarabb Finnur Ricart Andrason: Umhverfispistill um eyjur sem sökkva í sæ.

Vonin um að útrýma eða takmarka verulega tilfelli riðu í sauðfé hér á landi hefur aukist mjög eftir að verndandi arfgerðir fundust í fé hér á landi. En hvernig er það gert? Eyþór Einarsson ráðunautur hjá Ráðgjafarmiðstöð landbúnaðarins ætlar að segja okkur allt um málið. Mávar eiga undir högg að sækja á höfuðborgarsvæðinu, Garðbæingar vilja stinga á eggin þeirra og í borgarstjórn hefur verið lögð fram tillaga um fækka þeim. Við ætlum nálgast þetta efni á heimspekilegu nótunum í þætti dagsins, ræðum við Ólaf Pál Jónsson heimspeking um tegundahyggju, tilvistarrétt, sambýli manna og dýra og það hvort það sé rangt að þykja mávurinn kannski bara vera ljótur og leiðinlegur fugl. Málfarsmínútan verður á sínum stað og svo kemur Edda Olgudóttir til okkar í vikulegt vísindaspjall.

Fyrr í þessum mánuði var sagt frá því að viðkoma rjúpu hefði verið slök sumstaðar á landinu en útlitið í vor þótti býsna gott. Ólafur Karl Nielsen vistfræðingur hjá Náttúrufræðistofnun hefur rannsakað stöðu rjúpnastofnsins og horfur og kemur með nýjustu fréttir. Hrafnhildur Sigmarsdóttir ráðgjafi á Stígamótum var kölluð kolklikkuðkunta á kommentakerfinu eftir að hafa skrifað grein um kynferðisofbeldi. Hún ákvað að í stað þess að leiða þetta hjá sér, að skrifa aðra grein og orðræðu- og atferlisgreina niðrandi upphrópanir og dónaskap sem er svo algengur á samfélagsmiðlum. Ruslarabb Páll Líndal umhverfissálfræðingur með pistil.

Nú fyrir helgi skipaði menningar- og viðskiptaráðherra í stöðu þjóðminjavarðar, en Harpa Þórsdóttir verður flutt úr embætti safnstjóra Listasafns Íslands í embætti þjóðminjavarðar. Sú aðferð að færa til embættismann en ekki auglýsa stöðuna hefur verið töluvert gagnrýnd síðustu daga. Harpa Þórsdóttir ræðir þetta við okkur, en líka um starf þjóðminjavarðar, sín fyrri störf og hvernig það var að eiga heima á Þjóðminjasafninu sem barn - en Harpa er dóttir Þórs Magnússonar fyrrverandi þjóðminjavarðar. Sigrún Huld Jónasdóttir doktor í sjávarlíffræði:Sigrún er var að koma í land í morgun, hefur alið manninn á rannsóknarskipi við Grænland síðustu vikurnar. Hún skoðaði sérstaklega hvernig loftlagsáhrif breyta afkomu átunnar - sem er undirstaða flestra okkar helstu nytjastofna. Fleiri rannsóknir voru gerðar um borð og við ætlum að forvitnast um þær og ferðina. Málfarsmínúta Brynhildur Pétursdóttir ritstjóri neytendablaðsins: Neytendaspjall um þá ákvörðun danskra stjórnvalda að hafa meira vistkerafæði, loftlagsvænt fæði, á boðstólnum í opinberum mötuneytum.

Kristín Jónsdóttir jarðskjálftafræðingur: verkefni um ljósleiðara á Vatnajökli sem er notaður sem jarðskjálftamælir. Ljósleiðarar liggja víða um land og milli landa. Það gæti verið tækifæri til jarðskjálftavöktunar á áður óþekktum skala. Sigurð Jóhannesson forstöðumann Hagfræðistofnunarinnar: Afhverju borgar það sig að rafvæða hafnir en ekki að niðurgreiða kaup á rafbílum? Hagfræðistofnun hefur gefið út skýrslu þar sem kostnaður og ábati af nokkrum helstu aðgerðum stjórnvalda í loftlagsmálum er metinn - og það kemur eitt og annað forvitnilegt í ljós. Dýraspjall (e) Guðný Vala Þorsteinsdóttir, örverusérfræðingur/ grjótætusérfræðingur/geimlíffræðingur kemur í dýraspjallið til okkar og segir frá hinum mögnuðu og lífseigu örverum.

SIgrún Ólafsdóttir prófessor í félagsfræði og Sóllilja Bjarnadóttir doktorsnemi í félagsfræði: Við ætlum að skoða viðhorf Íslendinga til aðgerða í loftlagsmálum, hvað heldur almenningur að aðgerðirnar skili - er fólk almennt til í að fórna eigin hægindum og lífsstíl fyrir framtíð jarðar, treystum við stjórnmálum og stofnunum til að breyta rétt? Við ætlum líka að forvitnast um sjálfvirknivæðingu við ræktun matjurta. Sprotafyrirtækið Surova fékk á dögunum styrk úr Matvælasjóði til að fullgera tækni sem gerir slíka ræktun alsjálfvirka - allt frá sáningu til pakkningar. Tómas Helgi Hjartarson er framkvæmdastjóri Surova og hann segir okkur meira. Þó engin virkni sé á gosstöðvunum í Meradölum vilja margir berja nýja hraunið augum og leggja leið sína þangað. Og þrátt fyrir enga virkni eru ýmis tilmæli og reglur í gildi á svæðinu. Hjördís Guðmundsdóttir samskiptastjóri almannavarnadeildar ríkislögreglustjóra segir okkur frá þeim. (891 7090) Svo fáum við umhverfispistil frá Stefáni Gíslasyni. Þ

Magnús Þór Jónsson formaður Kennarasambandsins: Skólarnir eru farnir af stað, grunnskólar, framhaldsskólar og háskólar byrja lang flestir í þessari viku. Við ætlum að taka stöðuna svona í byrjun skólaárs með formanni kennarasambandsins, hvernig er með námskrána og prófin, verður hörð kjarabarátta, um hvað verður rifist innan skólakerfisins í ár, hvað ef covid fer aftur af stað, er lúsin mætt - það er af nógu að taka. Við höfum heyrt fréttir af miklum þurrkum í Evrópu þetta sumarið og raunar víða um heim. Hitabylgjur hafa verið tíðar og lítil úrkoma - nema þá úrhelli samhliða þrumuveðrum. Þetta veldur vitaskuld miklum vanda; neysluvatn verður af skornum skammti, vandamál við matvælaframleiðslu aukast og hætta á gróðureldum er gríðarleg. Og það er talað um að þurrkarnir nú stefni í að verða þeir mestu í 500 ár. Elín Björk Jónasdóttir veðurfræðingur ætlar að ræða þessi mál við okkur og líka aðgerðir kínverskra yfirvalda til að framkalla rigningu, en þar hafa sumstaðar verið miklir þurrkar. Ruslarabb Jón Garðar Helgason, formaður austurlandsdeildar 4x4 jeppaklúbbsins: félagar í honum gerðu sér ferð upp á Kverkfjallasvæði þar sem mikill utanvegaakstur hafði nýverið orðið og skilið eftir sig djúp og mikil sár í þessu viðkvæma eldfjalla landslagi. Jeppafólkið tók hrífurnar sínar og fór hamförum við að laga og við ætlum að heyra af ferðinni og ræða um viðhorf íslenskra eigenda risajeppa til utanvegaaksturs.

Ólafur Teitur Guðnason samskiptastjóri Carbfix: Við ætlum að forvitnast um Carbfix verkefnið sem gengur út á að dæla niður koltvísýringi í jarðlögin. Verkefni sem hefur vakið heimsathygli. Og það er ýmislegt að frétta af Carbfix og margt í pípunum, bókstaflega. Nýlega fékkst risastyrkur til að þróa niðurdælingu á innfluttum koltvísýringi frá iðnaði erlendis. Það á að reisa miðstöð við Straumsvík. Við fáum líka að heyra af tilraunum með niðurdælingu á sjó í stað ferskvatns og fyrirhugaðri hlutafélagavæðingu Carbfix, sem er eigu Orkuveitunnar. Til okkar kemur Gunnar Dofri Ólafsson, samskipta- og þróunarstjóri Sorpu. Eftirspurn eftir metani hefur aukist töluvert þó minna fari fyrir metan á fólksbílum en sumir vonuðust eftir. Málfarsmínúta Eva Björk Káradóttir framkvæmdastjóri Hvalasafnsins á Húsavík: hvalir skipta máli, sérstaklega á Húsavík, en fjöldinn allur sem sækir þorpið heim til að skoða þá, bæði úti á flóa sem og í hvalasafninu: Hvernig hefur gengið að taka á móti fólki og hvað er það að sjá.

Það er alltaf að koma betur í ljós hvernig vistkerfi og lífverur í skógum tengjast, senda boð og virka sem heild. Sum ganga svo langt að telja slík kerfi hafa ákveðna greind til að bera. Að minnsta kosti eru flestir vísindamenn sammála um að undir yfirborðinu leynist afar umfangsmikið samspil lífvera - einskonar net, sem tengir saman lífverurnar í skóginum. Og þar gegna sveppir lykilhlutverki. Úlfur Óskarsson skógvísindamaður þekkir þessi mál vel. Við ætlum líka að forvitnast um svokölluð bambahús, sem eru gróðurhús, gerð úr stórum umbúðum fyrir vökva sem hingað er fluttur - aðallega í iðnaði hverskonar. Þessar umbúðir eru kallaðar bambar. Jón Hafþór Marteinsson hugvitsmaður hefur nýtt þessar umbúðir til að smíða úr þeim gróðurhús. Hann segir okkur allt um það. Í lok þáttar rifjum við upp frásögn Veru Ilugadóttur af óknyttaöpum á Indlandi, hún heimsótti Samfélagið í október árið 2018 og sagði frá öpum sem ollu miklum usla.

Við ætlum að forvitnast um starfsemi Umhverfisstofnunar, sem er stór stofnun meða afar vítt starfssvið. Forstjórinn Sigrún Ágústsdóttir sest hjá okkur. Svo ætlum við að heyra fréttir frá Grænlandi. Af hreindýraveiðum, ferðaþjónustu, ráðstefnuhaldi og sterkasta manni Grænlands, svo eitthvað sé nefnt. Inga Dóra Guðmundsdóttir í Nuuk verður á línunni. Við veltum líka fyrir okkur ferðasumrinu 2022 hér á landi og hvernig haustið og veturinn líta út. Jóhannes Þór Skúlason framkvæmdastjóri Samtaka ferðaþjónustunnar segir okkur allt um það.

Tómas Grétar Gunnarsson, vistfræðingur og forstöðumaður Rannsóknaseturs Háskóla Íslands á Suðurlandi: Fardagar fugla standa sem hæst, margar tegundir löngu búnar að hypja sig af landi burt, aðrar í startholunum - það er eftirsjá að þeim, þarna eru fuglar sem koma með vorið og sumarið til okkar, kyrja undir sólinni - og nú eru þeir að fara. En afhverju og hvert? Hvernig fór sumarið í ár með þá, og koma þeir ekki örugglega aftur? Jóna Símonía Bjarnadóttir: Jóna rekur ásamt vinkonum sínum kaffihúsið Þjóðlegt með kaffinu í félgasheimilinu í Ögri í Ísafjarðardjúpi. Og eins og gefið er til kynna er þjóðlegt meðlæti á boðstólnum. Rætt við Jónu um reksturinn og framleiðsluna og deilurnar um hjónabandssæluna. Hversu mikið af sultu, hvernig sultu, hversu stökk á hún að vera og hvernig munstur á að vera ofan á. Sitt sýnist hverjum og vinkonurnar skipa sér hvert í sitt horn þegar kemur að því hvernig hjónabandssælan á að vera - eins og Íslendingar allir að þvi er virðist. Endurfluttur pistill frá Ester Rut Unnsteinsdóttur spendýravistfræðingi um leðurblökur.

Rán Finnsdóttir líffræðingur er í Jökuldal, er þar að setja upp svokallaða vöktunarreiti, en tilgangur þeirra er að vakta ástand gróðurs og jarðvegs á Íslandi. Þeir verða þúsund talsins þessir reitir - og með tíma og tíma gefa þeir okkur ítarlegar upplýsingar um gróðurvistkerfi Íslands og landnýtingu. Stella Samúelsóttir framkvæmdarstýra UN Women á Íslandi: Hvernig hefur staða kvenna í Afganistan breyst frá því talibanar tóku yfir stjórn landsins fyrir ári síðan. Endurfluttur pistill frá Fjallabaki, þar sem sagt er af ljóðakeppni sem er haldin öll kvöld í talstöðinni. Þátttakendur eru landverðir, skálaverðir, hálendisbjörgunarsveitarfólk og annað fjallafólk með aðgang að góðu radíói.

Bjarndís Helga Tómasdóttir, varaformaður Samtakanna '78 og Hildur Björk Hörpudóttur sóknarprestur í Reykholti: Verkefnið Ein saga, eitt skref er samvinnuverkefni Þjóðkirkjunnar og Samtakanna '78 sem miðar að því að skoða sögur af misrétti gagnvart hinsegin fólki í kirkjunni. Vefsíða verkefnisins verður formlega opnuð á viðburði í Skálholti 25. júní. Axel Sæland, formaður garðyrkjudeildar Bændasamtakanna: Um miðjan júní var kynnt skýrsla Spretthópsins svokallaða, en þar er alvarleg staða matvælaframleiðslu í landinu skoðuð. Hver er afstaða grænmetisbænda? Tvær nýjar rannsóknir gjörbylta skilningi okkar á sögu hænunnar. Svo segja altjént vísindamennirnir sem að þeim stóðu, en þessar rannsóknir birtust í mætum vísindaritum í byrjun mánaðar. En hver er skilningur okkar á sögu hænunnar, hversu lengi hefur þessi góði fugl fylgt mannkyninu?

Ragna Margrét Guðmundsdóttir frumkvöðull: Pikkolo er verkefni sem snýst um að koma upp afhendingarstöðvum við stóra vinnustaði og í hverfum borgarinnar, þangað sem fólk getur sótt matvörur sem það kaupir á netinu. Prófanir eru í gangi þessa dagana og fyrsta stöðin verður opnuð með haustinu. Skúli Haukur Skúlason, framkvæmdastjóri Útivistar: Það er mikið um að vera hjá Útivist í tengslum við Jónsmessunótt, meðal annars Jónsmessunæturganga á Fimmvörðuháls. Skúli segir frá sumrinu hjá Útivist. Ruslarabb um sprittkerti. Hafdís Hanna Ægisdóttir flytur umhverfispistil um sjálfbærni.

Guðni Þorvaldsson. jarðræktarfræðingur hjá Landbúnaðarháskóla Íslands: Hvernig vita bændur hvenær grasið er tilbúið fyrir slátt? Hvað gerir gott hey? Hvað gerir góð tún? Hvernig ræktar fólk gott gras? Guðný Ljósbrá Hreinsdóttir: Guðný gerði meistarverkefni um matartúrisma og matarferðalög á Íslandi og rannsakaði upplifun ferðamanna og fann meðal annars út hvaða sóknarfæri liggja í þessari tegund ferðamennsku. Málfarsmínúta Vísindaspjall með Eddu Olgudóttur: Áhrif streitu á ónæmiskerfið.

Helga Jóhanna Bjarnadóttir sviðstjóri hjá Eflu: Hvaða fiskur er með mesta kolefnisfótsporið og hvað veldur? Er hægt að draga úr mengun þegar kemur að fiskveiðum- og fiskeldi? Rætt um kolefnisfótspor matvæla. Olgeir Gunnsteinsson sérfræðingur í lekaleit hjá Veitum: Hvaða dulurfulla hljóð er þetta? Hvaðan kemur það og hvað þýðir það? Ef eitthvað? Við komumst að því síðar í þættinum. Ruslarabb um einnota hanska Páll Líndal umhverfissálfræðingur með pistil.

Þórður Víkingur Friðgeirsson og Helgi Þór Ingason úr Háskólanum í Reykjavík: Við forvitnumst um gervigreind í þætti dagsins og hvernig má nýta þá ört vaxandi tækni í kennslu. Hingað koma lektor og prófessor við HR sem vinna nú að rannsóknum á því hvernig má innleiða gervigreind til að kenna verkefnastjórnun. Einar Bjarni Einarsson lögfræðingur hjá Neytendasamtökunum: hvað á að gera þegar flugi er seinkað eða því aflýst? Tiltölulega einfalt á að vera að sækja bætur án kostnaðar - þó það blasi ekkert endilega við þegar litið er á upplýsingar hjá flugrekstarfélögunum Ragnar Þorsteinsson í Sýrnesi, sauðfjárbóndi og lambaljósmyndari: listin að mynda lömb Málfarsmínúta Helga Lára Þorsteinsdóttir safnstjóri RÚV kemur með gamla klippu úr safni útvarpsins. Í mörg ár var Búnaðamannafélag Íslands með dagskrá í útvarpi tileinkaða Jónsmessunni. Þátturinn hét Jónsmessuhátíð bænda og var oft með nokkuð hátíðlegum blæ. Við ætlum að heimsækja bæinn Hrafnkellsstaði í Hrunamannahreppi þar sem Helgi Haraldsson heiðursfélagi í búnaðamannafélagi íslands ? sauðfjárbóndi alla ævi, fæddur undir lok þarsíðustu aldar segir frá.

Pétur Henry Petersen, prófessor í taugalíffærafræði við Háskóla Íslands: Í vísindaspjalli hér í Samfélaginu á dögunum sagði hún frá erlendri rannsókn á parkinsonsjúkdóminum þar sem til rannsóknar voru heilar sem fólk hafði gefið til rannsókna að sér látnu. Við fórum að velta fyrir okkur hvort þetta væri hægt hér; þ.e.a.s. að gefa líkama sinn og líffæri í þágu vísindanna. Pétur Henry ætlar að ræða við okkur aðeins um hvernig rannsóknum á líffærum, vefjum og lífsýnum er háttað og ætli við spyrjum hann ekki líka sérstaklega út í mannsheilann sem er hans sérsvið. Evelyn Bunter: Við skoðum áfram áhugaverð lokaverkefni í háskóla og að þessu sinni kíkjum við á meistaraverkefni í umhverfis? og auðlindafræði við HÍ um verndarsvæðin í hafi við Ísland. Evelyn, sem vann verkefnið varð afar hissa þegar hún kafaði ofan í málið og áttaði sig á hversu lítið af hafsvæði Íslands er undir formlegri vernd. Ísland er langt frá því að standa við sínar skuldbindingar tengdum þróunarmarkmiðum Sameinuðu Þjóðanna. Evelyn segir okkur betur frá stöðunni í þættinum, hvers vegna vernda þurfi hafið, hvað felist í því og hvað sé mögulega að koma í veg fyrir að það sér gert. Ruslarabb um spreybrúsa. Stefán Gíslason með umhverfispistil.

Við ræðum aðeins um rafvæðingu hafna á eftir. Nýtt háspennu-landtengingarkerfi var tekið í notkun á tveimur stærstu hafnarbökkunum í Hafnarfjarðarhöfn á sjómannadaginn og fyrsta farþegaskipið landtengt. Áður hafði togarinn Baldvin Njálsson verið tengdur við þetta nýja kerfi. Þau skip sem geta tengst með þessum hætt sleppa við að brenna olíu, með tilheyrandi útblæstri, mengun og hávaða. Í ræðum þetta við Lúðvík Geirsson hafnarstjóra - á hafnarbakkanum. VIð ætlum svo að ræða við Önnu Þóru kristinsdóttur sálfræðing og ráðgjafa hjá stígamótum en hún leiðir þar hóp fólks sem eru þolendur vændis - en nývereið kom ??ut bókin venjulegar konur í vændi á íslnadi sem veitir einstaka innsýn í þeirra upplifanir Óhætt er að segja að ungir umhverfissinnar séu verulega óánægðir með íslensk stjórnvöld, ekki aðeins tóku þau í gær þátt ásamt fleiri náttúruverndarhópum að mótmæla rammaáætlun og færslu náttúrugersema úr verndarflokki í biðflokk - heldur gefa þau stjórnvöldum algera falleinkun þegar kemur að loftlagsmálunum og segja þau blekkja og beita villandi aðferðum tengdum loftlagsmarkmiðum Íslands - við fáum að vita meira af því í þætti dagsins þegar rætt verður við Finn Ricart Andrason. Málfarsmínútan verður á sínum stað og Edda Olgudóttir kemur í lok þáttar - hún ætlar að tala um D-vítamín.

Hjónin Óskar Svavarsson og María Kristín Þrastardóttir reka nýsköpunarfyrirtækið Sidewind sem vinnur nú að þróun á búnaði sem framleiðir raforku með því að beisla hliðarvind á stórum flutningaskipum og framleiða rafmagn. Þau ætla að segja okkur betur frá þessu hér rétt á eftir. Eru Íslendingar náttúrubörn? Eða erum við orðin fullkomlega aftengd henni vegna tækniframfara og ofurtrúar á eigin getu, við höfum jú tekið náttúruna nánast alfarið í okkar þjónustu. Hvernig fæst mannskepnan til að vera í liði með náttúrunni - er hægt að snúa aftengingunni við? Þetta er stórar spurningar sem Skúli Skúlason prófessor í vist- og þróunarfræði við háskólann á hólum og náttúruminjasafn Íslands fær að svara. Brynhildur Pétursdóttir ritstjóri Neytendablaðsins: innihaldsefni morgunkorns, eins og kókó puffs hafa orðið til þess að það var tekið af markaði hér á landi og víðar - en sneri svo aftur og þá uppfull af hverju? Við förum líka yfir könnun á gæðum klósetthreinsa - þeir skipta máli, þurfa að virka, annars er maður bara að sturta peningum niður klósettið.

Víðir Sigrúnarson yfirlæknir á Vogi: Nýverið var sagt frá stærsta fíkniefnamáli Íslands þegar lögreglan haldlagði fíkniefni og efni til framleiðslu þeirra að verðmæti hátt í 2 miljarða króna. Við ætlum að reyna að átta okkur á þýðingu þessarar lögregluaðgerðar á undirheimana á Íslandi, er þetta skellur fyrir hagkerfið sem þar ræður ríkjum, breytir þetta einhverju um framboð og eftirspurn, fælir þetta frá glæpamenn sem framleiða og selja eiturlyf, og hvað þýðir þetta fyrir þau sem eru háð efnum, fólk með fíknisjúkdóma? Fyrir 24 árum lenti Guðmundur Felix Grétarsson í mjög alvarlegu slysi þegar hann var að vinna við háspennulínu. Hann hlaut marga alvarlega áverka og missti báða handleggi. Hlustendur þekkja þessa sögu, enda hefur þjóðin fylgst með Guðmundi og ótrúlegri þrautseigju hans í gegnum árin og ekki síst frá árinu 2013 þegar hann flutti til Frakklands með það markmið að fá grædda á sig handleggi. Fyrir um einu og hálfu ári undirgekkst hann svo gríðarlega flókna aðgerð sem þykir hafa heppnast með ólíkindum vel. Guðmundur er á Íslandi í stuttri heimsókn þar sem hann talar á læknaráðstefnu í Hörpu í dag og við ætlum að ræða við hann hér rétt á eftir. Málfarsmínúta og ruslarabb eru svo á sínum stað

Halla Jónsdóttir stofnandi Optitog: Veiðar með ljósi er nýsköpun sem felst í því að botnvörpur eru notaðar til veiða en ekki dregnar eftir botninum heldur ljós þess í stað notað til að reka fiskinn, í þessu tilviki rækju, inn í nótina. Þetta þýðir umhverfisvænni veiðar, bæði fyrir hafsbotn sem og í eldsneyti skipa. Halla segir okkur frá hugmyndinni. Valgerður Árnadóttir formaður Grænkera: Grænkerar hafa ýmislegt við tillögur spretthóps landbúnaðarráðherra að athuga. Jón Björnsson var pistlahöfundur í Samfélaginu um árabil. Hann hefur nú komið pistlum sínum á aðgengilegt form hjá hljóðbókasafninu Málfarsmínúta

Sigríður Ósk Bjarnadóttir dósent við Háskóla Íslands í umhverfis- og byggingaverkfræði: Það er talið að mannvirkjageirinn losi um 30-40% gróðurhúsalofttegunda á heimsvísu. Hér á landi hefur Mannvirkjastofnun metið það sem svo að árleg losun bygginga reiknað í koltvísýringsígildum, sé um 360 þúsund tonn. Í dag var kynntur vegvísir eða aðgerðaáætlun til að draga úr losun í byggingariðnaði. Sigríður fór yfir tillögurnar og aðgerðirnar sem koma þar fram. Reynir Smári Atlason, forstöðumaður sjálfbærnimála hjá Creditinfo og formaður dómnefndar hvatningarverðlauna um sjálfbærniskýrslu ársins 2022 og Hrund Gunnsteinsdóttir, framkvæmdastjóri Festu- miðstöð um sjálfbærni: Sjálfbærniskýrsla ársins var valin í vikunni en fyrirtæki, stofnanir, lífeyrissjóðir og sveitarfélög gefa frá sér upplýsingar sem snúa að sjálfbærni á ábyrgan og gagnsæjan hátt, þannig að almenningur og markaðurinn hafi tök á að vera upplýstur um þá aðila sem þau eiga viðskipti við á einn eða annan hátt. Úlf Níelsson prófessor í Viðskiptafræði: Fólki eldra en 65 ára hér á landi hefur fjölgað um 70% frá aldamótum og sú þróun mun halda áfram. Þá er mikilvægt að huga að sparnaði til efri áranna - þar eru líffeyrissjóðir vissulega í lykilhlutverki en hvað annað er mikilvægt að hafa í huga og eru Íslendingar almennt í aðstöðu til að leggja fyrir og búa sig undir gott líf eftir vinnu? Úlf hefur rannsakað þessi mál og borið Ísland saman við önnur lönd.

Nýr meirihluti er tekinn við í Reykjavíkurborg með nýjan sáttmála um verkefni næsta kjörtímabils. Þar er meðal annars nokkuð rætt um umhverfis- og loftslagsmál. Dóra Björt Guðjónsdóttir oddviti Pírata og formaður Umhverfis- og skipulagsráðs. Niðurstöður nýrrar könnunar gefa til kynna að enn vanti töluvert upp á í jafnréttismálum á vinnustöðum. Þórey Vilhjálmsdóttir Proppé. Guðrún Línberg Guðjónsdóttir sér um málfarsmínútuna. Edda Olgudóttir segir frá nýjum rannsóknum á orsökum Parkinsonsjúkdómsins.

Matvælaráðherra heimilaði innflutning á gæludýrum fólks á flótta undan stríðinu í Úkraínu í mars og nú tekur Matvælastofnun við umsóknum frá þeim sem vilja koma með gæludýr frá Úkraínu til Íslands. Hrund Hólm deildarstjóri hjá MAST. Hvernig er hægt að nýta stafræna tækni til miðlunar, skráningar og varðveislu menningararfsins? Skúli Björn Gunnarsson forstöðumaður Gunnarsstofnunar skipuleggur málþing um stafrænan menningararf. Eiríkur Örn Þorsteinsson hjá Sorpu segir okkur hvert við eigum að fleygja snakkpokunum í ruslarabbi dagsins. Páll Líndal umhverfissálfræðingur flytur okkur pistil um áhrif veðurs á sálarlífið.

Sitt sýnist hverjum um nýjan keppningsbúning sem Knattspyrnusamband Íslands kynnti á dögunum. Viðbrögð netverja voru flest afar neikvæð. En það er eitt að hafa skoðun á hlutunum og annað að hafa vit á þeim, og hér í Samfélaginu tökum við slíka hluti alvarlega og ákváðum að komast til botns í þessu máli. Í þættinum í dag fáum við því til okkar þá Guðmund Jörundsson fatahönnuð og Einar Örn Jónsson íþróttafréttamann til að fara í saumana á nýju treyjunni. VIð hugum líka að öðru: Skólaslit eru á næsta leiti, ferðatakmörkunum hefur verið aflétt og góða veðrið þegar látið gert vart við sig. Það er kominn tími á sumarfrí en áður en lagt er af stað er að mörgu að huga. Snorri Rafn Hallsson tók upp símann og kannaði hvernig fara skal að til að gera fríið sem best - og ræddi við fjölda sérfræðinga sem gefa okkur mörg góð ráð - Rætt er við Svölu Guðmundsdóttur, Ragnheiði Kristínu Björnsdóttur, Maríu Björg Tamimi, Villa Goða og Tómas Ævar Ólafsson. Málfarsmínútan Edda Elísabet Magnúsdóttir aðjúnkt í líffræði við HÍ með pistil um hljóðheim Norðurskautsins.

Mímir Mixa og Bryndís Ásta Magnúsdóttir nýstúdentar: Rætt við Mími og Bryndísi um menntaskólaárin, covidáhrifin á nám og félagslíf og hvernig framtíðin horfi við þeim. Kári Árnason sjúkraþjálfari og doktorsnemi: Kári segir frá rannsókn sinni á tengslum axlarmeiðsla við svokallaðann orkuleka í neðri hluta líkama, en hann rannsakar hvernig þetta hefur áhrif á íþróttafólk, sérstaklega í kastíþróttum eins og handbolta. Ruslarabb um túss- og blekpenna Ragnhildur Helgadóttir rektor HR: Taugatækni, hvað er það og hvernig ætlar HR að nota sér fagið innan sinnar kennslu og starfsemi.

Ólöf Garðarsdóttir, prófessor í félagssögu: Árið 2021 fæddust tæplega 5000 börn hér á landi. Sá fjöldi hefur ekki verið hærri í áratug en engu að síður fer fæðingartíðni lækkandi. Konur á Íslandi eignast færri börn og seinna en áður fyrr. Ólöf rýnir í tölurnar og segir okkur ýmislegt um mannfjöldarannsóknir og fólksfjölgun í víðu samhengi. Rakel Linda Kristjánsdóttir sérkennari: Fjallað um lestur og lesskilning, áskoranir, hindranir og sigra, en Rakel þekkir af eigin raun úr sínum störfum hvað við stöndum frammi fyrir í þessum efnum. Málfarsmínúta Edda Olgudóttir í vísindaspjalli um micro RNA

Gylfi Þór Þorsteinnsson aðgerðarstjóri fyrir móttöku flóttafólks frá Úkraínu: Heimsókn í móttökumiðstöð flóttafólks í Reykjavík. Rætt við Gylfa um bresti, áskoranir og vandamál sem hafa komið upp við móttökuna sem og ávinning og gengi. Nýsköpunarsamfélagið á Íslandi er í hraðri þróun og hinir ýmsu klasar hafa verið settir á laggirnar. Fyrir tæpum fjórum árum bættist Fjártækniklasinn í hópinn. Spjallað við Gunnlaug Jónsson, framkvæmdastjóra Fjártækniklasans og fræðst um fjártækni og starfsemi klasans. Anna Sigríður Þráinsdóttir í málfarsspjalli um unglingamál, eðli þess og réttmæti.

Davið Arnar Stefánsson, sérfræðingur hjá Landgræðslunni: Stuðla auglýsingar þar sem bílum er keyrt utan vega og ofan í ár að því að fólk geri slíkt í raun og veru? Landgræðslan hefur um árabil gagnrýnt það hvernig íslensk náttúra birtist sem svæði sem má gera hvað sem er á í hverskyns auglýsingum og kynningarefni - við skoðun tengingunum þarna á milli og veltum því upp hvort og þá hverju væri hægt að breyta. Rannsóknir hafa sýnt að þegar kemur að vali á sjálfbærum og umhverfisvænum vörum er kauphegðun okkar Íslendinga ekki alltaf í samræmi við yfirlýst viðhorf okkar. Snorri Rafn Hallsson tók Dóru Sóldísi Ásmundardóttur, verðandi umhverfis- og auðlindafræðing tali og fræddist um hvernig hnippingar geta hjálpað okkur að taka betri ákvarðanir og hvernig matvöruverslanir geta lagt sitt á vogarskálarnar. Málfarsmínúta á sínum stað. Guðrún Línberg Guðjónsdóttir sá um. Rætt við Einar Bjarni Einarsson lögfræðingur Neytendasamtakanna: Fjallað um verðmerkingar, en tvö mál hafa verið tekin fyrir og úrskurðað í þar sem seljandi og kaupandi tókust á um verðmerkingar. Hvenær stendur gefið verð og hvenær ekki?

Brynja Hrafnkelsdóttir skordýrafræðingur hjá Skógræktinni: náttúrulegir óvinir meindýra, hverjir eru þeir og hvað gera þeir. Á að eitra og úða í görðum? Hrönn Egilsdóttir sviðstjóri og sjávarvistfræðingur hjá Hafró: dýraspjallið í dag tekur okkur neðansjávar þar sem við veltum fyrir okkur ótrúlegum dýrum sem þar búa. Ruslarabbið fjallar um hvað eigi að gera við ónýt kort, eins og kreditkort. Málfarsmínúta Endurflutt: Það er mikil eftirspurn eftir trjám til gróðursetningar og útlit fyrir að það vanti mjög mikið af plöntum á næstunni í þau mörgu skógræktarverkefni sem liggur fyrir að ráðist verði í. Þröstur Eysteinsson skógræktarstjóri.

Mikill skortur á þurrmjólk fyrir ungabörn er orðinn að stóru og aðkallandi vandamáli í Bandaríkjunum. Birna Anna Björnsdóttir rithöfundur í New York hefur fylgst vel með þessu máli. Farice er félag í eigu ríkisins sem rekur gagnaflutningakerfin til og frá landinu um tvo sæstrengi; Farice og Danice. Nú er sá þriðji; Íris, að bætast við en lagning hans hófst fyrr í vikunni. Þorvarður Sveinsson, framkvæmdastjóri Farice. Málfarsmínútan verður á sínum stað í umsjón Guðrúnar Línberg Guðjónsdóttur. Edda Olgudóttir fjallar um apabólu.

Það er mikil eftirspurn eftir trjám til gróðursetningar og útlit fyrir að það vanti mjög mikið af plöntum á næstunni í þau mörgu skógræktarverkefni sem liggur fyrir að ráðist verði í. Þröstur Eysteinsson skógræktarstjóri. Ný meistararannsókn nema í íþrótta- og heilsufræði við Háskóla Íslands leiddi í ljós að einmanaleiki og hamingja eykst með hækkandi aldri. Þröstur Hjálmarsson. Reiðhjólauppboð Lögreglunnar á Höfuðborgarsvæðinu er fastur liður og fer fram á netinu. Þórir Ingvarsson aðstoðaryfirlögregluþjónn. Hvað eigum við að gera við tóm pilluspjöld? Eiríkur Örn Þorsteinsson hjá Sorpu svarar því. Páll Líndal umhverfissálfræðingur fjallar um blá svæði.

Diljá Ámundadóttir, sálgætir: Mörg finna sig í mikill klemmu þegar einhver þeim tengdur er ásakaður um ofbeldi, eða þegar einhver nákominn verður fyrir ofbeldi. Það myndast togstreita, á að taka afstöðu, sýna hlutekningu og hvernig þá? Er kannski betra að segja ekkert, þagga niður og þegja, láta eins ekkert hafi gerst? Hvað er meðvirkni og hvað er stuðningur? Guðrún Lilja Gunnlaugsdóttir deildarstjóri: Heimsókn í Borgarbókasafnið í Grófarhúsinu í Reykjavík þar sem komið hefur verið upp Hringrásarsafni - en þar má t.d. fá lánaðan myndvarpa, heftibyssu, háþrýstidælu, borvél, garðverkfæri, útilegudót? ísvél. Hringrásarsafnið er tilraunaverkefni í samstarfi við Munasafnið RVK Tool Library. Við skoðum þetta á eftir og forvitnumst líka um fyrirhugaðar breytingar á Grófarhúsinu. Málfarsmínúta úr smiðju Guðrúnar Línberg Guðjónsdóttur. Helga Lára Þorsteinsdóttir safnstjóri RÚV: litið aftur til ársins 1968, til H dagsins svokallaða - þegar umferð á Íslandi var færð af vinstri akgrein yfir á þá hægri og fréttafólk útvarpsins fylgdist vel með þessum sögulega atburði.

Ólafur Eggertsson sérfræðingur hjá Skógræktinni: Enginn rekaviður á Íslandi eftir 2060. Andri Freyr Viðarsson dagskrárgerðarmaður og Sigurður Gunnarsson tónlistarstjóri: stef og hljóðheimur í fjölmiðlum. Kristinn Haukur Skarphéðinsson hjá Náttúrufræðistofnun Íslands: Dýraspjall um arnarflug og leit.

Nú hefur verið lagt fram frumvarp á Alþingi um breytingar á lögum sem er ætlað að einfalda regluverkið í kringum tæknifrjóvgun. Það er Hildur Sverrisdóttir sem er fyrstu flutningsmaður þessa frumvarps, en með henni eru þingmenn úr öllum flokkum. Hildur ætlar að segja okkur meira frá þessu. Atli Jósefsson lífeðlisfræðingur: Atli ættleiddi land, stundar semsagt jarðrækt á skika á mosfellsheiði, skika sem hann á ekki sjálfur, en með leyfi landeiganda vinnur hann þar að því að endurheimta vistkerfi fyrri tíma, þetta segist hann gera í einhverskonar miðaldrakrisu - en þó aðallega af virðingu og þakklæti til náttúrunnar. Ruslarabbið í dag er um gluggaumslög Stefáni Gíslasyni umhverfisstjórnunarfræðingur er með umhverfispistil.

Nemendur eru þessa dagana að klára önnina og þreyta próf, þó þau séu reyndar á undanhaldi í grunnskólum. Rætt við tvo kennara: Björn Kristjánsson og Huldu Dögg Proppé. Við heimsækjum Krabbameinsfélagið og tölum um krabbameinsáætlun sem er í gildi til ársins 2030. Halla Þorvaldsdóttir framkvæmdastjóri. Eiríkur Örn Þorsteinsson hjá Sorpu fjallar um hvernig maður á að losa sig við kassakvittanir. Þær eiga ekki að fara í pappírstunnuna. Í málfarsmínútu dagsins fjallar Guðrún Línberg Guðjónsdóttir um fleirtöluorð. Edda Olgudóttir fjallar um bakteríur og sýklalyfjaónæmi.

Hvaða umsvif fólks geta leyst úr læðingi jarðskjálfta? Sigríður Kristjánsdóttir jarðskjálftafræðingur. Við heimsækjum Grasagarðinn á þessum fallega vordegi. Björk Þorleifsdóttir verkefnastjóri fræðslu og miðlunar í Grasagarðinum. Hvað eigum við að gera við olímettaða pítsukassa ef við viljum vera dugleg að endurvinna? Eiríkur Örn Þorsteinsson hjá Sorpu. Kynhlutlaust mál er til umræðu í málfarsspjalli dagsins. Guðrún Línberg Guðjónsdóttir.

Brynja María Ólafsdóttir í Regluvörslu Landsbankans ræðir um algengar aðferðir til netsvika og hvernig má varast þær. Anna María Lind Geirsdóttir, Fuglavernd: kettir og fuglar búa í borgum mannanna, heitfeng umræða er um hvað eigi að gera til að stemma stigu við veiðum katta. Á að leysa þetta og hvernig? Málfarsmínúta Brynhildur Pétursdóttir ritstjóri neytendablaðsins: fjallar um áskriftir sem ekki er hægt að segja upp og falsaðar umsagnir.

Hvað er mold? Er mold bara mold? Guðríður Helgadóttir garðyrkjufræðingur. Við fornleifarannsóknir við Odda á Rangárvöllum hafa meðal annars fundist manngerðir hellar. Kristborg Þórsdóttir fornleifafræðingur stjórnar rannsókninni. Málfarsmínúta. Umsjón: Guðrún Línberg Guðjónsdóttir Ruslarabb við Eirík Örn Þorsteinsson hjá Sorpu. Pawel Wasowicz plöntufræðingur hjá Náttúrufræðistofnun Íslands fræðir okkur um plöntur.

Fiskistofa og Matvælastofnun hafa leitað til lögreglu vegna mála þar sem veist er að þeirra fólki við störf með ofbeldi og áreitni. Hvað er til ráða hjá fyrirtækjum og stofnunum sem lenda í slíku? Rætt við Fríðu Ólafsdóttur og Söru Hlín Hálfdánardóttur, sérfræðinga hjá Vinnueftirlitinu. Súrefni er eitt af þeim fyrirtækjum sem býður upp á leiðir til kolefnisjöfnunar. Rætt við Aríel Jóhann Árnason og Egil Örn Magnússon. Eiríkur Þorsteinsson hjá Sorpu mætir í ruslarabb. Stefán Gíslason umhverfisstjórnunarfræðingur flytur pistil um rautt kjöt.

Sigríður Kristjánsdóttir, náttúruvársérfræðingur: Reykjanesskaginn skelfur og skelfur. Hvers vegna og hvað er að gerast í iðrum jarðar þar? Annað gos á leiðinni? María Dóra Björnsdóttir deildartjóri náms- og starfsráðgjafar HÍ og Jónína Ólafsdóttir Kárdal formaður félags starfs- og námsráðgjafa: Prófatíð er í gangi og margir farnir að huga að framtíðinni, hvort sem er í atvinnulífinu eða í námi. Þar koma náms- og starfsráðgjafar sterkir inn. Málfarsmínúta Edda Olgudóttir, vísindaspjall: gen sem vekur vonir um meðferð við heyrnarskerðingu.

Sigurður Ingi Friðleifsson sviðstjóri Orkuseturs: markmið stjórnvalda í orkuskiptum og staðan almennt í þeim málum. Dagný Jónsdóttir hjá HS Orku og Kolbrún Ragna Ragnarsdóttir hjá Orku náttúrunnar: nýsköpun og fjölnýting við virkjun jarðvarma. Ráðgátan um fæturnar sem skolaði á land Ruslarabb Pistill frá Páli Líndal

Samfélagið sendir meðal annars út frá Hofi á Akureyri þar sem fram fer fjölmenn ráðstefna Samorku, Samorkuþing. Þar hittast fulltrúar félaga og fyrirtækja í orkugeiranum og veitustarfsemi og skiptast á skoðunum og upplýsingum. Lovísa Árnadóttir upplýsingafulltrúi Samorku og Kristín Sóley Björnsdóttir viðburðastjóri í Hofi ræða um þingið og tilgang þess. Kristín Linda Árnadóttir aðstoðarforstjóri Landsvirkjunar segir frá framtíðarsýn Landsvirkjunar Sunna Mjöll Sverrisdóttir sérfræðingur í hitaveitu hjá Veitum lýsir áskorunum tengdum þéttingu byggðar og uppbyggingu íbúðarsvæða. Málfarsmínúta Helga Lára Þorsteinsdóttir safnstjóri RÚV: Flutt veðrur innslag frá árinu 1998 um tvöþúsundvandann sem margir sem óttuðust á sínum tíma, mikil óvissa var tengd hvernig tölvukerfi tækju við aldamótunum og ráðstafanir voru töluverðar.

Leifur Hauksson, útvarpsmaður, sem hafði umsjón með samfélaginu í áraraðir verður í dag borinn til grafar. Hann lést 22. apríl. Síðari hluti þáttarins er helgaður minningu hans. Rætt við Hrafnhildi Halldórsdóttur, Magnús R. Einarsson, Stefán Jón Hafstein, Þóru Arnórsdóttur, Þórhildi Ólafsdóttur, Lísu Pálsdóttur, Veru Illugadóttur og Björn Þór Sigbjörnsson. Við heyrum eina málfarsmínútu í umsjón Guðrúnar Línberg Guðjónsdóttur. Ruslarabb - Eiríkur Örn Þorsteinsson hjá Sorpu. Við heimsækjum seglskútu í Gautaborg í Svíþjóð , en um borð í henni á heima íslenskur verkfræðinemi, Karl Birkir Flosason. Þorgerður Ása Aðalsteinsdóttir ræðir við hann.

Ásta Kristín Sigurjónsdóttir, framkvæmdastjóri Íslenska ferðaklasans: Það er í mörg horn að líta í ferðaþjónustu hér á landi nú þegar heimsfaraldrinum er lokið og tími til kominn að taka á nýjan leik á móti þeim aragrúa ferðamanna sem hingað leggja leið sína. Ferðaklasinn er vettvangur sem leitast við að tengja fólk og fyrirtæki í ferðaþjónustu og þar á bæ er mikið hugsað um það sem kallað er ábyrg ferðaþjónusta. Nágrannaerjur á Kjalarnesi hafa vakið athygli meðal annars vegna þess að þar kom fyrirbærið níðstöng við sögu. Níðstöng er semsagt tréstöng með afskornum hrosshaus á toppnum og á að kasta bölvun yfir þau sem hún er reist gegn. En - hvernig reddar maður hrosshaus? Þessi spurning sótti svo á okkur umsjónarfólk Samfélagsins að við ákváðum að hringja nokkur símtöl og athuga hvort við gætum fundið út úr þessu. Julie Encausse, framkvæmdastjóri Marea og Svavar Halldórsson, markaðsstjóri Algalífs: Lífplasthúð úr þörungahrati - hvað í ósköpunum er það? Og hvernig nýtist hún til að draga úr plastnotkun, minnka matarsóun og auka geymsluþol matvæla?

Samfélagið kíkti á loftlagsmót á Grand Hótel og forvitnaðist um hvað þar fór fram. Pétur Pétursson slökkviliðsstjóri hjá Brunavörnum Árnessýslu: gróðureldar, viðbúnaður við þeim og staða slökkviliðsfólks. Málfarsmínúta Edda Olgudóttir: vísindaspjall um hvernig hamfarahlýnun eykur líkurnar á fleiri heimsfaröldrum.

Þröstur Þorsteinsson prófessor í umhverfis- og auðlindaverkfræði HÍ rannsakar gróðurelda á Íslandi, hættuna á þeim, útbreiðslu og viðbrögð. Brynja Ingadóttir dósent í hjúkrunarfræðingTölvuleikur til að undirbúa börn fyrir svæfingu eða aðgerð á spítala Ruslarabb um kertavax Málfarsspjall um slettur, Anna Sigríður Þráinsdóttir

Hvaða áhrif hefur það á tilkall ríkis til hafsvæðis þegar yfirborð sjávar hækkar og landsvæði færist á kaf? Dr. Snjólaug Árnadóttir lektor við Háskólann í Reykjavík. Veiðikortakerfið íslenska er 25 ára um þessar mundir - Áki Ármann Jónsson formaður Skotvís. Málfarsmínútan - Guðrún Línberg Guðjónsdóttir. Evrópska neytendaaðstoðin veitir hollráð á ferðalögum erlendis - Ívar Halldórss stjórnandi evrópsku neytendaaðstoðarinnar.

Umboðsmaður barna kynnti í morgun nýjar leiðbeiningar til foreldra, ábyrgðaraðila og starfsfólks í skóla- og frístundastarfi sem varða netið, samfélagsmiðla og börn - Salvör Nordal, umboðsmaður barna. Þrjátíu ár eru nú síðan kvikmyndin Ingaló var frumsýnd - Ásdís Thoroddsen kvikmyndagerðarmaður segir frá myndinni og heimildamyndum sem hún hefur gert síðan. Málfarsmínúta - Guðrún Línberg Guðjónsdóttir. Dýraspjall um verndun villtra dýra á Íslandi - Snorri Sigurðsson sviðsstjóri hjá Náttúrufræðistofnun Íslands.

Bændablaðið nýtur mikilla vinsælda og er dreift víða. Nýr ritstjóri tekur við blaðinu 1. júní - Guðrún Hulda Pálsdóttir ritstjóri. Inngilding er þýðing á enska orðinu inclusion og nær yfir þær aðferðir og aðgerðir sem miða að því að sem flestir hópar og einstaklingar séu virkir þátttakendur í samfélaginu - Snorri Rafn Hallsson ræðir við Björgu Árnadóttur og Miriam Petru Ómarsdóttur Awad. Hafdís Hanna Ægisdóttir flytur pistil um lífrænan úrgang og jarðgerð. Eiríkur Örn Þorsteinsson hjá Sorpu ræðir um hvernig maður losar sig við gömul segulbönd; videospólur og hljóðsnældur.

Hvernig er hægt að mæta þeim sem vilja æfa íþróttir án þess að þurfa að beygja sig undir kröfur um afreksmennsku og verðlaun? Sveinn Þorgeirsson doktorsnemi og kennari í íþróttafræði við HR. Hvað gerir Erfðanefnd landbúnaðarins og hvers vegna er mikilvægt að standa vörð um erfðaauðlindir? Halldór Runólfsson formaður Erfðanefndar landbúnaðarins. Málfarsmínúta - Guðrún Línberg Guðjónsdóttir. Ljóstillífun og erfðir - Edda Olgudóttir.

Hús íslenskunnar rís nú við Arngrímsgötu í Vesturbæ Reykjavíkur. Samfélagið heimsótti húsið - Guðrún Nordal forstöðumaður Stofnunar Árna Magnússonar í íslenskum fræðum. Hvað blasir við rafbílaeigendum þegar haldið verður út á vegi landsins ferðasumarið 2022? Tómas Kristjánsson formaður Rafbílasambandsins. Páll Líndal umhverfissálfræðingur flytur pistil.

Minningarorð vegna andláts Leifs Haukssonar Sigurður Brynjar Pálsson - forstjóri Byko: Byko fékk Kuðunginn umhverfisverðlaun. Heimsókn á Vestfjarðastofu Málfarsmínúta Úr safni RÚV: strætó 25 ára 1956

Þóróddur Sveinsson jarðræktarfræðingur og deildarforseti við Landbúnaðarháskólann og Jóhann Þórsson, vistfræðingur hjá Landgræðslunni: Er losun kolefnis frá landbúnaði, þar sem land er ræst fram með skurðum, ofmetin? Ný rannsókn Landbúnaðarháskólans virðist benda þess - en Landgræðslan segir það ekki vera svo. Hvort er það? Hulda Birna Albertsdóttir deildarstjóri og starfandi forstöðumaður: Nú standa yfir miklar vegaframkvæmdir á sunnanverðum Vestfjörðum þar sem meðal annars á að þvera þrjá firði. Þessu fylgir mikið rask fyrir umhverfið og mikilvægt að fylgjast með og tryggja að umhverfisáhrifin verði ekki meiri en lagt er upp með - og raunar bara sem minnst. Náttúrustofa Vestfjarða gegnir þar lykilhlutverki. Ruslarabb um frágang á rafmagnsplastleikföngum Málfarsmínúta Starri Heiðmarsson fléttufræðingur hjá Náttúrufræðistofnun Íslands með pistil um samband fléttusveppa við ljóstillífandi félaga.

Samfélagið sendir beint út frá ráðstefnu í Norræna húsinu sem ber heitið Alþjóðasamvinna á krossgötum - Hvert stefnir Ísland. Rætt var við tvö þeirra sem fluttu framsögu á ráðstefnunni, Ingibjörgu Sólrúnu Gísladóttur og Albert Jónsson. Fjallað um öryggismál á norðurslóðum og stöðu alþjóðastofnana- og samstarfs. Málfarsmínúta Vísindaspjall með Eddu Olgudóttur.

Guðmundur Fertram Sigurjónsson forstjóri Kerecis: Kerecis framleiðir og vinnur með fiskroð sem er notað til að græða upp sár. Nýverið fór fyrirtækið í samstarf með egypsku sjúkrahúsi sem sérhæfir sig í sjúklingum með brunasár, en brunaslys er tíð í Egyptalandi vegna bágra aðstæðna og lélegs aðbúnaðar í eldhúsum. Magnús, Aron, Axel, Hákon, Huldar, Sæmundur, Ingi, Kristján, Leon, kennari og nemendur í Vélaverkfræði: Heimsókn í háskóla Íslands og rætt við nemendur í vélaverkfræði sem eru að kynna fjölbreytt verkefni, meðal annars sjálfvirkan blómapott, sjálfstýrandi seglbát og nýja tegund af vindmyllu Guðrún Línberg Guðjónsdóttir, málfarsráðgjafi RÚV: málfarsspjall, meðal annars um hvort það eigi að vera stór ö í Andrés Önd/önd.

Við setjumst niður með framkvæmdastjóra Jafnréttisstofu og tökum stöðuna á jafnlaunavottun - mál sem hefur verið lengi í framkvæmd - en hvað - klárast þetta verkefni aldrei? Katrín Björg Ríkharðsdóttir. Við ætlum svo að rölta um Akureyri með framkvæmdastjóra Vistorku. Guðmundur Haukur Sigurðarson. Málfarsmínútan. Guðrún Línberg Guðjónsdóttir. Vísindaspjall. Edda Olgudóttir.

Sérsveit Ríkislögreglustjóra hélt ásamt lögreglunni á höfuðborgarsvæðinu, Landhelgisgæslunni og fleirum mikla æfingu þar sem æfð voru viðbrögð við ímyndaðri hryðjuverkaógn. Runólfur Þórhallsson aðstoðaryfirlögregluþjónn. Orkukrísan í Evrópu er orðin grafalvarleg eftir innrás Rússa í Úkraínu - en hvernig bitnar þessi orkukrísa á hinum almenna Evrópubúa? Guðrún Arnbjörg Sævarsdóttir, efnisverkfræðingur og dósent hjá HR. Ný könnun bendir til þess að brunavarnir séu bara í nokkuð góðu lagi almennt á heimilum. Guðjón S. Guðjónsson hjá Landssambandi slökkviðliðs- og sjúkraflutningamanna.

Hver eru áhrif félagslegrar stöðu og ójöfnuðar á heilsufar? Margrét Ólafía Tómasdóttir formaður félags íslenskra heimilislækna. Refur beit fólk við þinghúsið í Washington á dögunum en sá reyndist smitaður af hundaæði. Hvað er það? Anna Karen Sigurðardóttir dýralæknir. Happdrætti Fjáreigendafélags Reykjavíkur 1956. Upptaka úr safni RÚV. Helga Lára Þorsteinsdóttir safnstjóri. Málfarsmínútan. Guðrún Línberg. Ruslarabb. Eiríkur Örn Þorsteinsson sérfræðingur hjá Sorpu.

Gunnar Geir Gunnarsson, Deildarstjóri Öryggis- og fræðsludeildar Samgöngustofu: Rýnt í Slysaskýrslu Samgöngustofu, samantekt frá síðasta ári þar sem eðli slysa í umferðinni er tekið saman og greint. Lena og Aníta, Roller Derby iðkendur: Svo kynnum við okkur áhugaverða íþrótt; Roller Derby, eða hjólaskautaat á íslensku. Við heimsækjum höfuðstöðvar íþróttafélagsins Roller Derby Iceland og keppnisliðsins Ragnaraka. Málfarsmínúta Guðný Vala Þorsteinsdóttir, örverusérfræðingur/ grjótætusérfræðingur/geimlíffræðingur kemur í dýraspjallið til okkar og segir frá hinum mögnuðu og lífseigu örverum.

Kristín Kröyer sérfræðingur hjá Umhverfisstofnun: Hvernig er bensínmengaður jarðvegur hreinsaður? Ráðgert er að hreinsa jarðveg á Hofsósi eftir að í ljós kom að bensíntankur neðanjarðar hafði lekið í langan tíma með þeim afleiðingum að hús í nágrenni hans urðu óíbúðarhæf. Það er ekki beinlínis hlaupið að því að laga svona mengun, en búið er að setja upp búnað til þess. Jónas P. Jónasson fiskifræðingur: Við heimsækjum Hafrannsóknastofnun og spjöllum við sérfræðing í atferli og félagslífi humra sem hefur notað hljóðmerki við rannsóknir sínar. Eiríkur Þorsteinsson sérfræðingur hjá Sorpu: ruslarabb um lyf, flokkun og förgun Stefán Gíslason með umhverfispistil þar sem hann rýnir í 6. stöðuskýrslu Milliríkjanefndar Sameinuðu þjóðanna um loftslagsbreytingar, eða, eins og skýrslan hefur verið kölluð: síðasta viðvörunin.

Hvernig á að jafna tækifærin þegar kemur að íþróttum og aðgengi barna að þeim? Dr. Ingi Þór Einarsson, íþróttafræði HR. Hvaða möguleikar felast í í sjálfbærri áburðarframleiðslu hér á land? Jónas Baldursson, verkefnisstjóri hjá Matís. Ruslarabb; flokkun raftækjar - Eiríkur Þorsteinsson sérfræðingur hjá Sorpu. Málfarsmínúta - Guðrún Línberg Guðjónsdóttir. Vísindaspjall um erfðamengi mannsins - Edda Olgudóttir.

Eldur Ólafsson forstjóri AEX gold námafyrirtækis: Íslenskur jarðfræðingur fer fyrir fer fyrir námafyrirtæki sem leitar að gulli á Grænlandi, og hefur fundið það - með ærnum undirbúningi. Hvernig og hvað gerist svo? Eldur fer yfir ferlið. Ólöf Guðný Geirsdóttir, dósent í næringarfræði: slendingar eru að eldast. Lífslíkur eru hér rúmlega áttatíu ár, sem er með því mesta í heimi og barn sem fæðist núna á mjög góðar líkur á að verða hundrað ára - og rúmlega það. Það er gott en því fylgja áskoranir fyrir samfélagið og mikilvægt að lífsgæði fólks séu tryggð. Við ætlum að forvitnast um stóra rannsókn við Háskóla Íslands sem miðar meðal annar að því að leita að lífstílsþáttum sem hafa áhrif á farsæla öldrun. Eiríkur Þorsteinsson í ruslarabbi dagsins um textíl. Páll Líndal umhverfissálfræðingur með pistil um margvísleg umhverfisáhrif vindorkuvera og vindmyllna.

Netárásir og tölvuglæpir tengjast stríðsrekstri Rússa í Úkraínu - Guðmundur Arnar Sigmundsson forstöðumaður Netöryggissveitarinnar Cert-Ís. Um helgina fór fram skátaþing á Bifröst og þar var kjörinn nýr skátahöfðingi - Harpa Ósk Valgeirsdóttir skátahöfðingi ræðir um skátastarf. Málfarsmínútan - Anna Sigríður Þráinsdóttir málfarsráðunautur. Við ræðum um leigumarkaðinn við Kolbrúnu Örnu Villadsen lögfæðingur leigjendaaðstoðar Neytendasamtakanna.

Ásgrímur Sverrisson ritstjóri Klapptrés: Á sama tíma og við höfum aldrei horft meira á bíó og þætti hefur áhorf á Óskarsverðlaunahátíðina dregist verulega saman síðastliðin ár. En hvað veldur? Rússlandi var á dögunum vikið úr Evrópuráðinu vegna innrásarinnar í Úkraínu og er því ekki lengur aðili að Mannréttindasáttmála Evrópu. Við sláum á þráðinn til Hildar Hjörvar í Strassborg þar hún starfar sem lögfræðingur við Mannréttindadómstólinn. Hún ætlar að segja okkur frá þessum vendingum og hvaða þýðingu þær hafa. Málfarsmínúta Guðríður Gyða Eyjólfsdóttir sveppafræðingur kemur í Dýraspjallið og segir okkur frá sveppum sem nærast á keratíni og hafa lagst á dýr og valdið miklum óskunda.

Bjarni Diðrik Sigurðsson skógfræðingur og prófessor við LbhÍ Edda Sigurdís Oddsdóttir sviðstjóri rannsóknarsviðs hjá Skógræktinni: Síðustu daga hefur skógræktin haldið fagráðstefnu, heljarinnar uppskeruhátíð aðila úr öllum áttum sem saman koma með upplýsingar, rannsóknir og framtíðarsýn. St. Jósefsspítali í Hafnarfirði tók til starfa árið 1926 en hefur undanfarin áratug staðið auður. Húsið hefur nú fengið nýtt líf sem Lífsgæðasætur þar sem hinir ýmsu aðilar bjóða þjónustu sem snertir með einum eða öðrum hætti á þessu víðfeðma hugtaki "lífsgæði". Ragnheiður Dögg Agnarsdóttir, verkefnastjóri Lífgæðasetursins kemur til okkar segir frá húsinu, starfseminni og hugmyndinni sem liggur að baki. Ruslarabb um hvernig draga má úr úrgangi. Stefán Gíslason með umhverfispistil.

Nýleg könnun sýnir að Akureyringar stóla á bílana sína meira en aðrir landsmenn. Það er enda oft sagt að því minni sem plássinn eru, því styttri vegalengdir - því meira sé bílinn notaður. Þetta er bílamenning var sagt í umfjöllun um málið í fréttum RÚV á dögunum, menning sem þarf að stíga út úr. Í þættinum er rætt við tvær manneskjur sem hafa einmitt gert það, velja annan faramáta en flest samferðarfólk sitt. Pétur Halldórsson á Akureyri og Tinna Ólafsdóttir á Ísafirði. Í næstu viku hefjast réttarhöld yfir pólska aðgerðasinnanum Justynu Vidsjinsku). Henni er gert að sök að hafa útvegað barnshafandi konu þungunarrofslyf, en lagaramminn þar í landi er sá strangasti í Evrópu þegar kemur að þungunarrofi. Í þættinum í dag heimsækjum við samtök í Austurríki sem aðstoða pólska einstaklinga við að undirgangast þungunarrof í Vín, heyrum af máli Justynu og hvernig formleg og óformleg samtök í nágrannalöndum Póllands hjálpa þeim sem ekki geta reitt sig á eigið heilbrigðiskerfi til að sinna grunnþörfum. Málfarsmínúta Edda Olgudóttir: Vísindaspjall um rannsóknir sem mögulega verða til þess að hægt verði að búa til fyrirbyggjandi lyf fyrir covid.

Rafíþróttir njóta síaukinna vinsælda hérlendis sem og erlendis. En rafíþróttir eru meira en bara tölvuleikjaspil og getur fólk jafnvel haft atvinnu af því að keppa í rafíþróttum eins og þeir Aron Ólafsson framkvæmdastjóri Rafíþróttasamtakanna og Bjarni Guðmundsson leikmaður Dusty segja okkur frá. Snorri Rafn Hallsson tilraunastjóri jarðræktarmiðstöðvar Landbúnaðarháskólans. Yfirferð á ræktun og kynbótum á plöntum og möguleikar á Íslandi. Anna Sigríður Þráinsdóttir, málfarsráðunautur heimsækir okkur og fer yfir verkefni sín, meðal annars hvað varðar umritun af úkraínsku yfir á íslensku.

Það brá mörgum þegar kvikmyndastjarnan Will Smith snöggreiddist og sló aðra kvikmyndastjörnu, Chris Rock, í andlitið á Óskarsverðlaunahátíðinni í nótt. Rósa María Hjörvar doktorsnemi í bókmenntafræði rannsakar reiði í bókmenntum. Hún ræðir við okkur um þetta atvik og almennt um reiði. Við heyrum eina málfarsmínútu í umsjón Önnu Sigríðar Þráinsdóttur. Við lítum við í Öskju þar sem meistaranemar í umhverfis- og auðlindafræðum undirbúa Græna daga og ræðum þar við Emmu Soffíu Emilsdóttur varaformann Gaia Iceland, sem er félag nema í umhverfis- og auðlindafræðum. Við hleypum af stokkunum nýjum dagskrárlið; ruslarabbi. Ræðum við Eirík Þorsteinsson sérfræðing hjá Sorpu. Svo rifjum við upp gullmola úr safni útvarpsins með Helgu Láru Þorsteinsdóttur safnstjóra. Að þessu sinni heyrðum við umfjöllun um ökumann ársins árið 1978.

Við sáum fréttir af því í vikunni að hitastig á Suðurskautslandinu hefði mælst langt yfir venjulegu hitastigi á þessum árstíma. Á einni stöð munaði hvorki meira né minna en 40 gráðum. Og það er svipað uppi á teningnum við Norður heimskautið - methiti sumstaðar þar sem munar allt að 30 gráðum. Hvað er á seyði? Elín Björk Jónasdóttir veðurfræðingur segir okkur það. Enn og aftur mótmælir ungt fólk á Austurvelli. Alsherjarverkföll fyrir loftslagið eru haldin víða um heim í dag . Íslensk ungmenni verða með og krefja stjórnvöld og stórfyrirtæki um alvöru loftlagsaðgerðir. Finnur Ricart Andrason er ungur umhverfissinni. Málfarsmínútan er á sínum stað í umsjón Önnu Sigríðar Þráinsdóttur. Dýraspjallið er nýr dagskrárliður í Samfélaginu. Að þessu sinni segir Ester Rut Unnsteinsdóttir spendýravistfræðingur hjá Náttúrufræðistofnun Íslands, okkur frá leðurblökum.

Grjótkrabbi er ný tegund hér við land sem fannst fyrst árið 2006 og hefur síðan náð að dreifa sér hratt um landið. Þetta er framandi og ágeng tegund hér. Sindri Gíslason forstöðumaður Náttúrustofu Suðvesturlands er okkar fremsti sérfræðingur í rannsóknum á grjótkrabba. Fyrr í vikunni var alþjóðlegur dagur vatnsins. Hann er notaður til að minna á mikilvægi vatnsverndar og að það sem við gerum ofan jarðar getur haft alvarleg áhrif neðan jarðar. Hrund Andradóttir, prófessor í umhverfisverkfræði við Háskóla Íslands ætlar að tala við okkur um vatn. Svo mætir hingað Emilía Borgþórsdóttir sem er reglulegur gestur í Samfélaginu. Hún er að velta fyrir sér ábyrgð fyrirtækja í umhverfismálum.

Við ætlum að forvitnast um hús sem eru byggð úr endurunnum viði. Þetta eru kubbar úr kurluðu timbri sem eru meðhöndlaðir á ákveðinn hátt og fluttir inn af fyrirtækinu Pago. Ólöf Salmon Guðmundsdóttir er framkvæmdastjóri þess fyrirtækis og hún ætlar að segja okkur meira um þessa aðferð við húsbyggingar. Svo fjöllum við um fiðrildi á Íslandi - nánar tiltekið fiðrildavöktun sem fer fram hér á landi, þar á meðal hjá Náttúrustofu Norðausturlands á Húsavík. Heyrum í Aðalsteini Erni Snæþórssyni líffræðingi, sem kemur að þeirri vöktun. Málfarsmínútan verður á sínum stað og svo kemur Edda Olgudóttir til okkar í vísindaspjall. Hún ætlar að þessu sinni að segja okkur frá rannsóknum á áhrifum áfengis á mannsheilann - og það eru víst ekkert alltof góðar fréttir fyrir áfengisunnendur.

Ferðaþjónustan býr sig nú undir komu fjölda erlendra ferðamanna í sumar - Rætt við Arnheiði Jóhannsdóttur talsmann markaðsstofa landshlutanna. Endurmenntun ætlar að bjóða upp á námskeið þar sem fjallað er um bitcoin og annan rafeyri - Kjartan Ragnars regluvörður hjá Myntkaupum ræðir við okkur um rafeyri. Dvöl í náttúrulegu umhverfi hefur jákvæð áhrif á heilsufar fólks - Pistill frá Páli Líndal umhverfissálfræðingi.

Við ætlum að byrja á því að fjalla aðeins um ólígarka, þennan hóp rússneskra auðkýfinga sem hefur verið í umræðunni undanfarið í tengslum við refsiaðgerðir Vesturlanda gegn Rússum í kjölfar innrásarinnar í Úkraínu. Hverjir eru ólígarkarnir? Hvaðan koma þeir og hvað vilja þeir? Erla María Markúsdóttir blaðamaður á Kjarnanum tók saman eitt og annað um það og skrifaði um það grein. Við ætlum líka að fræðast um ávaxtaflugur, sem eru merkileg kvikindi og hafa nýst sem rannsóknarviðfang líffræðinga og erfðafræðinga sérstaklega í langan tíma. Arnar Pálsson erfðafræðingur kemur til okkar - og gott ef hann tekur ekki með sér nokkrar sprækar ávaxtaflugur. Við fáum líka eina málfarsmínútu frá Önnu Sigríði Þráinsdóttur málfarsráðunauti. Í lok þáttar tökum við okkur far með nýjum deilibíl frá Hopp, sem hefur hingað til leigt fólki rafskútur, en býður núna upp á rafbíla sem hægt er að leigja með appi fyrirtækisins. Förum í bíltúr með Sæunni Ósk Unnsteinsdóttur, framkvæmdastjóra Hopp.

Við ætlum að forvitnast um virkjun sjávarfalla og tæknina sem liggur þar að baki. Er t.d. raunhæft að koma upp slíkum virkjunum hér við land? Valdimar Össurarson er það sem einu sinni var kallað uppfinningamaður en nú frumkvöðull, hann er framkvæmdastjóri Valorku ,sem sérhæfir sig í nýsköpun og þróun sjávarhvefla til orkuframleiðslu en fyrirtækið fékk nýverið styrk frá uppbyggingarsjóði Vestfjarða til að kanna raunhæfi sjávarfallavirkjana við Vestfirði. El Grillos Stefán Gíslason umhverfisstjórnunarfræðingur les okkur svo umhverfispistilinn hér á eftir.

Hafrún Elísa Sigurðardóttir framkvæmdastjóri: Samfélagið heimsótti í Ylju, skaðaminnkunarúrræði og neyslurými fyrir þau sem nota fíkniefni. Gunnar Þorgeirsson, formaður Bændasamtakanna: Upprunamerking íslenskra vara málfarsmínúta Vísindaspjall með Eddu Olgudóttur.

Flutningur Garðyrkjuskólans frá Landbúnaðarháskólanum til FSU á Selfossi næsta haust hefur valdið óvissu hjá nemendum og starfsmönnum - Guðríður Helgadóttir garðyrkjufræðingur. Borgþór Magnússon plöntuvistfræðingur segir frá fjölbreyttum verkefnum sínum á langri starfsævi. Hvað er óráð? - Elva Þöll Grétarsdóttir sérfræðingur í öldrunarhjúkrun.

Birna Þórarinsdóttir framkvæmdastjóri Unicef: Um þrjár milljónir hafa flúið Úkraínu vegna innrásar Rússa og milljónir eru á flótta innan Úkraínu. Þar á meðal eru að sjálfsögðu fjölmörg börn. Unicef, barnahjálp Sameinuðu þjóðanna, hér á landi hefur sett af stað neyðarsöfnun fyrir börn í Úkraínu. Þuríður Harpa Sigurðardóttir formaður ÖBÍ: Hvatngu hefur veirð komið á framfæri við stjórnvöld að þau taki sérstaklega vel á móti fötluðu fólki sem er að flýja stríðið í Úkraínu. Þetta er afskaplega viðkvæmur hópur, sem oft kemst ekki á burt á eigin vegum, þarf á hjálpartækjum og lyfjum að halda og er oft skilið eftir þegar stríð geisa. Þórhallur Ingi Halldórsson, prófessor við matvæla og næringarfræðideild Háskóla Íslands: Nýleg grein læknis og næringarfræðings á Vísindavefnum hefur vakið mikla athygli - en þar bent á að kollagen sé ekki jafn hollt og gagnlegt og matvælaframleiðendur og söluaðilar vilja vera láta - það er amk ekki að fara að gera neinn liðugri og minna hrukkóttann að taka inn slík fæðubótarefni. Málfarsmínúta Helga Lára Þorsteinsdóttir safstjóri RÚV kemur svo með viðtal úr fortíðinni, að þessu sinni úr réttum árið 1959.

Læknafélag íslands hefur brugðist við ákalli frá kollegum sínum í Úkraínu og hafið söfnun vegna stríðsins þar - Steinunn Þórðardóttir formaður Læknafélagsins. Þorpið vistfélag ætlar að reisa 300 Svansvottaðar íbúðir á Ártúnshöfða - Áslaug Guðrúnardóttir verkefnastjóri hjá Þorpinu segir okkur hvað það þýðir. Danir hafa beðist formlega afsökunar á því að hafa árið 1951 flutt 22 grænlensk börn frá sínum nánustu til Danmerkur - Inga Dóra Guðmundsdóttir í Nuuk. Við rifjum upp spjall Leifs Haukssonar við Veru Illugadóttur í Samfélaginu árið 2017.

Jóhanna E Torfadóttir og Hólmfríður Þorgeirsdóttir verkefnisstjórar næringar hjá Landlæknisembættinu: Niðurstöður landskönnunar á mataræði landsmanna 2019?2021 voru birtar í dag. Mataræði landsmanna hefur tekið breytingum frá síðustu landskönnun 2010-2011. Það hefur bæði þokast í átt að ráðleggingum um mataræði og fjær þeim, allt eftir því hvaða fæðuflokkar og næringarefni eru skoðuð. Mikill breytileiki er í mataræði á milli kynja og aldurshópa. Við ætlum að fá að heyra allt um doktorsverkefni Rúnu Sifjar Stefánsdóttur sem varði doktorsritgerð sína í gær við Háskóla Íslands. Verkefni fjallar um svefnvenjur ungmenna og áhrif á hugræna þætti eins og námsárangur og einbeitingu. Hafdís Hanna Ægisdóttir kemur til okkar og ætlar að fara yfir nokkrar rannsóknir sem allar koma niður á sama stað - að fuglar, fugla skoðun, það að heyra í fuglum, bætir líðan okkar umtalsvert.

Díana Óskarsdóttir forstjóri heilbrigðisstofnunar Suðurlands: Reynsla af fjarheilbrigðisþjónustu og möguleikar til framtíðar María Helga Guðmundsdóttir sér um borkjarnasafn Íslands á Breiðdalsvík og segir okkur frá safninu og tilgangi þess. Málfarsmínúta Vísindaspjall með Eddu Olgudóttur, fjallað um tækni til að meðhöndla krabbamein staðbundið við æxli.

Stór hluti af aðgerðum Rússa eftir innrásina í Úkraínu snýst um að taka yfir fjarskipti í landinu - Guðmundur Arnar Sigmundsson forstöðumaður netöryggissveitar Póst- og fjarskiptastofnunar. Hvernig undirbýr maður fjögurra vikna ferð gangandi á skíðum yfir Grænlandsjökul og hvernig lítur matseðillinn út? - Brynhildur Ólafsdóttir og Steinn Hrútur Eiríksson. Pistill frá Páli Líndal umhverssálfræðingi.

Nú er talið að um 1,7 milljónir hafi flúið Úkraínu til Evrópu vegna stríðsins og búist er við að minnsta kosti öðrum eins fjölda á næstunni. Langflestir fara yfir landamærin í vestri; til Póllands, Ungverjalands, Moldóvu, Slóvakíu og Rúmeníu. Þaðan halda margir áfram til Evrópu. Formaður flóttamannanefndar sagði um helgina að búast mætti við að hingað gætu komið um 2000 manns á flótta undan stríðinu. Gylfi Þór Þorsteinsson, sem áður var umsjónarmaður sóttvarnarhúsanna hér hefur tekið að sér aðgerðastjórn í sérstöku teymi sem sér um móttöku fólks hér á flótta undan stríðinu. Við ræðum við hann. Það er titringur á mörkuðum víða vegna ástandsins í heimsmálunum og stríðsins í Úkraínu. Verð á orku og hrávöru rýkur upp og hlutabréf lækka. Við ætlum að reyna að átta okkur á stöðunni og tala við Jón Bjarka Bentsson aðalhagfræðing Íslandsbanka. Við Íslendingar tökum því gjarnan sem gefnu að hafa öll ljós kveikt, öll rafmagnstæki í gangi og hleðslu, getað hækkað hitann upp úr öllu valdi og farið í langar sjóðandi heitar sturtur. Við ætlum að heyra af ungri íslenskri konu sem býr í húsi þar sem þetta er ekki gefið - Anna Tara Andrésdóttir flutti nýverið í hús í sveitarsælu Spánar sem hvorki er tengt við rafmagn, hita eða vatn. Það þarf að safna vatni, eldivið og sólargeislum til að keyra allt áfram - og við ætlum að forvitnast um hvernig það gengur. Já og svo er málfarsmínútan á sveimi hjá okkur líka.

Ísland er eitt þeirra 39 ríkja sem hafa farið fram á rannsókn Alþjóðlega sakamáladómstólsins á stríðsglæpum vegna innrásar Rússa í Úkraínu - Rætt við doktor Þórdísi Ingadóttur sérfræðing í alþjóðalögum. Er betri tíð í vændum í ferðaþjónustu hér á landi? Það lítur út fyrir það - Rætt við Jóhannes Þór Skúlason framkvæmdastjóra Samtaka ferðaþjónustunnar. Málfarsmínúta - Anna Sigríður Þráinsdóttir málfarsráðunautur. Við rifjum líka upp áhugavert spjall Leifs Haukssonar og Veru Illugadóttur um rannsóknir á því hvora loppuna kettir nota heldur; hvort þér séu örvloppaðir eða réttloppaðir.