Zondag overleed Mient Jan Faber en ik was het vergeten, maar mijn moeder vertelde me dat een van mijn eerste stukjes als journalist – ik was 21 – over hem ging. Zij wist het nog want we aten taart: ik kreeg er voor betaald en het stond in het legendarische Vrij Nederland! Ik was erachter gekomen dat Faber door zijn Interkerkelijk Vredesberaad op het matje was geroepen. De grote man achter de kernwapendemonstraties – 400.000 mensen in Amsterdam en later nog eens 500.000 in Den Haag – had geopperd dat het misschien toch niet zo’n slecht idee was om in ons land tijdelijk een klein aantal nieuwe kruisvluchtwapens te ‘parkeren’ als dat het uiteindelijke doel – veel minder kernwapens in Europa – kon dienen. Faber moest voortaan eerst overleggen met zijn bestuur voordat hij een interview gaf over nieuwe ideeën. Hij vertelde me dat-ie ermee kon leven. Soms moet je tijdelijk iets accepteren waar je liefst vandaag nog vanaf wilt. Het was vloeken in de kerk natuurlijk. Hans van Mierlo vreesde dat we van die kernwapens nooit meer afkwamen: je kunt ze niet on-uitvinden. En Doe Maar scoorde in die dagen een nummer 1-hit met ‘Carrière maken, voordat de bom valt.’ Het paradoxale van die bom is dat je redelijk safe bent als je ‘m bezit. Had Oekraïne hem nog gehad, dan was Poetin het land niet binnengevallen. Destijds demonstreerde ik mee in Amsterdam en Den Haag. ‘Help de kernwapens de wereld uit, om te beginnen met Nederland.’ Dat laatste vond ik een beetje raar, maar ja – je moest toch ergens beginnen? Ook hier weer een paradox: misschien is het uiteindelijk wel Ronald Reagan die het meeste voor de wereldvrede gedaan heeft. Zijn wapenwedloop putte Moskou uit, Gorbatsjov zag dat het communisme niet langer levensvatbaar was, in 1989 viel de Muur en het aantal kernwapens in Europa werd fors verminderd. In Den Haag, dicht bij de Tweede Kamer, herinnert de Laan van Reagan en Gorbatsjov daar nog aan. Een dikke veertig jaar verder zijn we weer heel erg bang voor de bom. Prominente Duitsers waarschuwen tegen het leveren aan Oekraïne van zware wapens: het kan een kernoorlog veroorzaken! Twee jaar geleden nam de Tweede Kamer een motie aan van Sjoerd Sjoerdsma van D66. Om te voorkomen dat de nieuwe Joint Strike Fighter ook in Nederland kernwapens zou dragen, moest de regering het initiatief nemen voor een ‘strategische dialoog’ tussen de Verenigde Staten en Rusland. Het was onbegonnen werk, de Russen hadden juist het zo cruciale INF-verdrag opgezegd en China moderniseerde zijn arsenaal in razend tempo. Nederland was als enige NAVO-land aanwezig bij onderhandelingen over het VN Verdrag inzake het Verbod op Kernwapens, maar stemde tegen omdat het gebruik en stationeren van kernwapens verbiedt. En de NAVO is nu eenmaal óók een kernwapenalliantie. Een motie voor een dialoog zou nu geen enkele zin hebben. It takes two to tango. En toch moet zo’n gesprek er uiteindelijk wel weer komen. Met alle paradoxen - die ook Mient Jan Faber heel goed begreep – erbij. Voordat de bom valt. Dit was de laatste column van Jaap Jansen, maar we horen hem ongetwijfeld terug op BNR en je kunt hem blijven volgen via zijn podcast Betrouwbare BronnenSee omnystudio.com/listener for privacy information.

In haar HJ Schoo-lezing, midden in de kabinetsformatie, verzette D66-leider Sigrid Kaag zich tegen het Haagse ‘regelen en ritselen’ en kopjes koffie drinken ‘zonder visie’. Maar afgelopen maandag begon ze samen met premier Mark Rutte met wat ze noemt ‘een bedevaart’ langs de zestien oppositiefracties. Om te praten over aanpassingen in de lopende begroting. Ze bestempelt het als ‘een oefening in verandering van de politieke cultuur’.  Een welhaast Ruttiaanse vorm van framing. Wat bijvoorbeeld Pieter Omtzigt ziet als ‘oude politiek’ – hij weigert ze dan ook te ontvangen – verkoopt Rutte nu als ‘uniek’. Volgens de premier is het ‘echt anders’ dat iedereen nu mag meepraten.  Sigrid Kaag beloofde in de verkiezingscampagne ‘nieuw leiderschap’. Een beetje à la Jimmy Carter die zich op weg naar het Witte Huis profileerde als totale buitenstaander met een moreel kompas. Toch was hij veel minder succesvol dan Lyndon B. Johnson, de president die als voormalig ‘master of the Senate’ alle achterkamertjes blind kon vinden.  Misschien dat Kaag zich inmiddels realiseert dat ‘regelen en ritselen’ ook nuttig kan zijn. Om in de politiek inhoudelijk echt iets te bereiken is overleg achter dichte deuren niet te vermijden. Toen in de kabinetsformatie tussentijds alle gespreksverslagen openbaar werden, zorgde dat voor maanden vertraging.  Geert Wilders mokt nu over ‘achterkamertjes’. Uit zijn mond een gotspe: in 2012 waren er dagenlang gesprekken met Wilders omdat de coalitie van VVD, CDA en gedoogpartner PVV het niet eens werd over de begroting. In het Catshuis - ver weg, verscholen achter hekken en bosschages. De allerachterste kamertjes van Den Haag!   Jesse Klaver van GroenLinks wekt eveneens de indruk dat achterkamers onwenselijk zijn. Hij wil een groot Kamerdebat. Dat komt er ook, maar niet op stel en sprong. Het staat gewoon op de agenda als ‘het debat over de Voorjaarsnota’, zodra die er is.   Trouwens, GroenLinks is dankzij achterkamer-overleg in beeld gekomen als potentiële regeringspartner. In 2011 werd zo een politietrainingsmissie in Afghanistan mogelijk en in 2012, toen Wilders uit het Catshuis wegliep, schoof GroenLinks meteen aan. GroenLinks, D66 en ChristenUnie onderhandelden succesvol met toenmalig minister Jan Kees de Jager.  Dat Kaag en Rutte nu hun bedevaart maken, is trouwens ook min of meer te danken aan GroenLinks. Fractievoorzitter Paul Rosenmöller organiseerde in de Senaat een meerderheid om duidelijk te maken dat het nieuwe kabinet een aantal dingen fundamenteel anders moet aanpakken. Onlangs lekte via RTL uit dat het kabinet bereid is de Eerste Kamer tegemoet te komen. Het werd meteen ontkend, maar duidelijk is: er valt – zeker voor GroenLinks en partner PvdA – wat te halen.  In het tijdelijke Tweede-Kamergebouw aan het Prinses Irenepad kun je, lopend door de wandelgangen, bijna overal naar binnen loeren. In dit voormalige ministerie heeft elke kamer ook aan de gangkant een raam. De meeste zijn inmiddels afgeplakt. En niemand heeft nog geëist dat dit weer ongedaan wordt gemaakt. Want iedereen begrijpt: buitenstaanders hoeven ook weer niet álles te zien.  See omnystudio.com/listener for privacy information.

Vandaag vieren we in Nederland de bevrijding. Bijna niemand realiseert het zich, maar een paar dagen later, maandag 9 mei, vieren we opnieuw onze vrijheid. In 1985 besloten de Europese regeringsleiders dat we op 9 mei de Dag van Europa vieren. Precies die datum omdat op 9 mei 1950 de eerste stap werd gezet naar wat we nu kennen als de Europese Unie. In een plechtige verklaring pleitte die dag de Franse minister Robert Schuman voor het onder gezamenlijk beheer plaatsen van de Franse en Duitse productie van kolen en staal. Als Frankrijk en Duitsland, die vaak oorlog tegen elkaar hadden gevoerd, samen de middelen die je daarvoor nodig hebt produceren, zouden ze elkaar nooit meer naar het leven staan. Andere landen konden zich aansluiten en Nederland deed dit meteen. De Dag van Europa wordt in Brussel een beetje gevierd, maar verder is het alleen in Luxemburg een officiële feestdag. Nog maar een jaar of wat geleden vroegen Europese leiders zich zelfs af of je bij het publiek nog wel kunt aankomen met Europa als waarborg voor vrede. Oké, dat de EU voor economische voorspoed zorgt begrijpt iedereen – maar vrede? In Nederland vinden de meeste Kamerleden het maar onzin om in de plenaire zaal naast de nationale vlag ook de Europese te zetten. Nederland is een handelsland en de EU zorgt voor vrijhandel. Dat die vlag zoveel meer betekent wil er niet in. Twee jaar geleden zei toenmalig minister van Buitenlandse Zaken Stef Blok dat hij Europa belangrijk vond omdat het wijn, olijven, Franse kaas en Nederlandse snijbloemen betaalbaar maakt voor de gewone Europeaan. ‘De EU moet niet vluchten in grootse visies’, zei hij. Handel, misschien nog een paar andere samenwerkingsprojecten en dat was het dan. Hoe lui dit denken was, dringt nu pas door. Inmiddels voltrekt zich een omslag. ‘De Europese Unie moet slagvaardiger, economisch sterker, groener en veiliger worden’, schrijft minister Wopke Hoekstra in de Staat van de Unie waarover de Tweede Kamer binnenkort debatteert. Nederland moet daarbij zelfs ‘een leidende rol’ vervullen, zegt Hoekstra. Heel anders dan nog maar twee jaar geleden Stef Blok. Die kanteling zie je ook in de publieke opinie. Bij diverse opiniepeilers spreken groeiende meerderheden zich uit voor méér Europese samenwerking. De minderheid die uit de EU wil is gekrompen. Anderhalf jaar geleden wilde nog 39 procent eruit, nu 25. Met zijn oorlog in Oekraïne jaagt Vladimir Poetin dit Europese besef nog verder aan. Niet dat we nu allemaal meteen naast 5 mei ook 9 mei gaan vieren, maar die Europese vlag plaatsen naast de nationale is juist nu een extra krachtig signaal. Want Europa is zoveel meer dan kaas en snijbloemen. Europa is overleven.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Alweer twintig jaar geleden kwam Pim Fortuyn om het leven door een vreselijke moord. Nog altijd hoor je af en toe het verlangen naar ‘een nieuwe Pim’. Want Pim zei het toch maar en het volk stond achter hem. Maar was Fortuyn eigenlijk wel geschikt voor de politiek? Had hij Nederland echt kunnen veranderen? Om in de politiek iets te bereiken moet je meerderheden zoeken en compromissen sluiten. Fortuyn had daar het karakter niet voor. Al jaren voordat hij op het politieke toneel verscheen, wist iedereen die hem kende: waar Pim komt, komt ruzie. Als jong redacteur van Elsevier had ik de taak elke maandag Fortuyns column, die binnenkwam per fax, in te tikken, leesbaar te maken en vooral in te korten – want hij was steevast een derde te lang. Niks aan de hand: ik schrapte waar hij zichzelf herhaalde en maakte het keurig op lengte. Later nam hoofdredacteur HJ Schoo die taak over en dreigde er af en toe geen column te verschijnen. Er ontstond al gauw gedoe als Schoo Fortuyn vragen stelde. Ze kwamen er niet uit. Fortuyn bezocht eens de redactie om zijn visie op het blad te geven. Hij slaagde erin de rustigste redacteur in tranen te krijgen. Uit het niets vuurde hij zijn pijlen op ‘m af. Waar Pim komt, komt ruzie. Het is dan ook niet verwonderlijk dat Joop den Uyl - toen Fortuyn hengelde naar een vooraanstaande rol in de PvdA – hem de deur wees met de woorden: ‘Pim, je past niet binnen onze cultuur.’ Fortuyns politieke visie door de jaren heen was verre van consistent. Zoals hij tal van partijen afliep in de hoop op een functie – van CPN tot CDA – veranderde hij ook regelmatig volledig van koers. Dan was hij neoliberaal en voorstander van zo weinig mogelijk overheidsingrijpen, dan weer moesten essentiële zaken in staatshanden. Wat is nu, na twintig jaar, zijn erfenis? De politiek is op drift geraakt en Fortuyns electoraat heeft zijn weg gevonden naar PVV, FvD en allerlei kleine partijtjes die net als Fortuyn een weinig coherente grabbelton aan opvattingen representeren. En ook Geert Wilders en Thierry Baudet kunnen niet met anderen samenwerken, dus hebben ze nogal eens last van afsplitsingen en staan ze bij de machtsvorming aan de kant. Ook andere partijen hebben delen van het Fortuyn-vocabulaire overgenomen. Net als Fortuyn gingen ze spreken van ‘islamisering’ en ze werden sceptisch over Europa. Het heeft niet geholpen: CDA en PvdA werden kleine partijen en wie kan nog uitleggen waar de VVD voor staat? Parlementaire debatten ontaarden vaak in een kermis want net als Fortuyn zeggen we wat we denken. En elke nieuwe politieke ster belooft alles geheel anders te gaan doen, waardoor teleurstelling om de hoek ligt. De Fortuynrevolte heeft heel wat teweeg gebracht, maar niet ten goede.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Het is een sterk staaltje nieuwe bestuurscultuur van Sigrid Kaag. Drie weken geleden sloot zij een deal met Spanje. Op 4 april spraken Kaag en haar Spaanse collega af om samen een plan te bedenken voor de toekomst van de euro. Met  de geschiedenis in gedachte: ongekend. De begrotingshavik Nederland sluit vrede met de duif Spanje. Het smeden van dit soort deals is de reden dat D66 tijdens de recordformatie van vorig jaar besloot om Mark Rutte toch maar zijn vierde premierschap te gunnen. Kaag had hem het regeren onmogelijk kunnen maken. Maar ze deed het niet. Ze wilde macht. Vooral om de schade te herstellen die vorige kabinetten hadden aangericht in Europa. Jeroen Dijsselbloem en zijn in Griekenland gehate hervormingstrojka. ‘Ik kan niet al mijn geld uitgeven aan drank en vrouwen en dan om bijstand vragen’, adviseerde hij nog in zijn afscheidsinterview. Hij maakte excuses. Op Dijsselbloem volgde Wopke Hoekstra. Corona raasde over de wereld. En in Italiaanse ziekenhuizen stierven duizenden mensen een angstwekkende dood. Toen Italië om financiële hulp vroeg, herinnerde onze minister van Financiën zijn Zuid-Europese collega aan de noodzaak van economische hervormingen. Weer volgden excuses op de faux-pas. Maar het kwaad was al geschiet. Nog steeds wordt Hoekstra in Brussel kilheid verweten. Een verwijt dat met hem ook Nederland als geheel treft. Met Rutte-4 is de wind gedraaid. D66 liet in het regeerakkoord opschrijven dat Nederland voortaan een leidende rol wil in Europa. Wetend hoe cruciaal het ministerie van Financiën is voor het onderhouden van de relaties in Brussel, claimde Kaag die post voor zichzelf. Nieuw leiderschap. Een diplomaat op Financiën. Kaags verhaal is een succesverhaal. Was daar niet Frans van Drimmelen. De top-D66-er die zijn partij midden in de verkiezingscampagne een metoo-zaak bezorgde. Er kwam een onderzoek. Er kwam een rapport. Er kwam een verklaring van Kaag. (Er is niets aan de hand). Maar de bijlage – met het echte verhaal – bleef achter slot en grendel. Nu een jaar later, is de bom alsnog ontploft. De partij is in rep en roer. En waar is Kaag? Onbereikbaar. Een van de grootste problemen voor Haagse politici is het hebben van een imago waar je niet meer vanaf komt. Of ze nu willen of niet: Liliane Ploumen zal altijd de vrouw blijven die het niet aankon. Jesse Klaver altijd de man die te veel aandacht besteed aan zijn beeldvorming. Sophie Hermans altijd de assistent van Rutte. Wopke Hoekstra altijd de corpsbal. De imago-bagage van Kaag is dat ze niet ‘thuis’ is in Den Haag. Dat ze neerkijkt op het geneuzel op het Binnenhof. Toen ze nog voor de Verenigde Naties werkte, zette ze dictators als Assad het mes op de keel. En nu: als ze één keer niet komt opdagen voor een Vragenuurtje is de Kamer te klein. En zo is het ook deze week: Kaag heeft geen tijd voor de verslaggevers van de Volkskrant. Het vliegtuig naar Washington staat al klaar. Het is oorlog! Inflatie, recessie. Het IMF wacht. Het rapport over Van Drimmelen al voor de verkiezingen publiceren, kost ons de verkiezingen. Dat zullen ze wel gedacht hebben bij D66. Dus voor het hogere doel, nu maar even een partijtje lelijke politiek. Liegen dat er niets aan de hand is. Om straks, eenmaal aan de macht, eerlijke politiek te bedrijven. Kaag lijkt het Haagse spel beter te beheersen dan haar critici denken. Deze column is geschreven door Laurens Boven in plaats van Jaap Jansen.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Zelden heeft een politiek leider een partij zo in verwarring gebracht als Liliane Ploumen de PvdA. 'Ik vind dat ik het niet goed genoeg kan waarmaken. En daarom treed ik terug'. Met die woorden laat ze haar partij verweesd achter. Natuurlijk: uit alle monden van PvdA-politici, en in alle appgroepen van het partijkader, klinkt respect voor Ploumen. En het is inderdaad bijzonder als een Haags politicus de conclusie trekt dat het niet meer gaat en dan zelf besluit dat het beter is om te vertrekken. Maar toch: er is meer aan de hand bij de PvdA dan een recordpoging om je zo on-Haags als mogelijk te gedragen. Want respect of niet: de timing van Ploumen komt slecht uit. Binnen de partijtop, hoor ik, dat dat respect hand in hand gaat met irritatie. Tussenpaus Ploumen was een tussenpaus. Twee maanden voor de verkiezingen van vorig jaar was ze tot leider-uit-nood gebombardeerd na het zelfgekozen vertrek van Lodewijk Asscher. Asscher was destijds woest op zijn eigen partij, omdat er onder de leden een motie van wantrouwen rondging vanwege zijn rol in de toeslagenaffaire. Na zijn vertrek, verwachtte de partij van Ploumen niets meer, maar ook niets minder, dan rustig op de winkel passen. Tot de echte opvolger van Asscher op het schild gehesen kon worden voor de verkiezingen van 2025. Nu zijn de sociaaldemocraten overvallen en nog lang niet zo ver om die nieuwe leider aan te wijzen. Voor de personen wiens namen rondgaan als Asschers’ erfgenaam, komt Ploumens vertrek minstens twee jaar te vroeg. Zo staat Marjolein Moorman op het punt haar tweede termijn als wethouder in Amsterdam te beginnen. Zij zou op zijn vroegst in een volgend kabinet kunnen indraaien als minister. Zoals Asscher dat deed in 2012. En ook Frans Timmermans zit voorlopig nog bij de Europese Commissie. Hij zou pas aan het eind van zijn termijn, in 2024, naar Den Haag kunnen overstappen. De erfenis van Ploumen is een half afgemaakte poging om met GroenLinks te fuseren. Hoe het verder moet met de linkse samenwerking is voor de sociaaldemocraten het belangrijkste dilemma in decennia. Totdat de strategische vraag is beantwoord, is het zinloos om over de inhoudelijke koers of over nieuwe leiders te spreken. In juni staat er weer een partijcongres op de rol. GroenLinks had het belangrijkste gespreksonderwerp moeten zijn. Ploumen wilde niet tot dat congres wachten. De grote vraag die blijft hangen is waarom Ploumen geen andere mogelijkheid zag dan aftreden? 'Leidend in alles', noemt ze het in haar afscheidsbrief. Dat was haar lat. En dat klinkt als wel heel streng voor zichzelf. Waarom zou de baas eigenlijk de beste moeten zijn? Het is toch niet gek om naast een chef bedrijfsvoering een team te hebben voor de creativiteit. Dus: had al die huidige en oude leiders bij elkaar gezet. Van Samsom en Asscher tot Moorman en Timmermans. En maak wat ruimte aan tafel voor GroenLinksers als Jesse Klaver, Femke Halsema, Rutger Groot-Wassink en desnoods Paul Rosenmöller. Dat was pas on-Haags geweest. Ploumen heeft die weg niet gekozen. Het had waarschijnlijk ook niet gewerkt. Te groot is de kinnesinne tussen de partijgenoten om elkaar collegiaal door een moeilijke periode te helpen. Daarover gesproken: Ook bij de PvdA is het tijd voor een nieuwe bestuurscultuur. Deze column is geschreven door Laurens Boven in plaats van Jaap Jansen.See omnystudio.com/listener for privacy information.

'Het ministerie leed aan urgentiestress. Aan de angst dat een besluit dat vandaag niet genomen wordt, leidt tot doden de volgende dag'. Ik citeer hier uit mijn eigen werk. In de zomer van 2020 schreef ik samen met mijn collega op Sophie van Leeuwen een boek over de eerste maanden van de coronapandemie. Stilte op het Binnenhof heet het. We interviewden alle hoofdrolspelers in de Haagse politiek. En natuurlijk ook Hugo de Jonge. Over de mondkapjes van Sywert van Lienden ging het niet in die gesprekken. Simpelweg omdat het schandaal van vandaag toen nog niet bekend was. Wel hadden we het over de gemoedstoestand waarin de politieke elite van Nederland verkeerde toen een virus ongecontroleerd dood en verderf zaaide. De zorg had aan alles te kort. Van hoogtechnologische beademingsapparaten tot de meest simpele wegwerpmondkapjes. Ik lees mijn eigen boek terug over de stress op de ministeries en kom een citaat tegen van Hugo de Jonge: ‘Iedere dag dat je later was, was een dag waarvan je achteraf had kunnen concluderen dat je te laat was om dingen te voorkomen.’ Vanaf kwart over tien vanochtend moet Hugo de Jonge zich in de Tweede Kamer verantwoorden voor de miljoenen die Sywert van Lienden verdiende aan een mondkapjesdeal die nooit gesloten had mogen worden. Een deal die zijn ambtenaren niet wilden, maar waarvan het de schijn heeft dat die er kwam op persoonlijk aandringen van de minister. ‘Je kunt die Sywert beter inside pissing out hebben dan oudtside pissing in’. Dat is de tekst van de app van De Jonge aan zijn ambtenaren die de Volkskrant boven water kreeg. Natuurlijk: ook al is hij geen minister van Volksgezondheid is, dan nog geldt dat De Jonge ter verantwoording geroepen worden als hij heeft gelogen. In de kern gaat het om de vraag of de tekst van de appjes die hij stuurde aan zijn ambtenaren neerkomen op een opdracht aan die ambtenaren om de deal met Sywert van Lienden te sluiten. Als het antwoord ja is, heeft De Jonge gelogen. Tegen de media en tegen het parlement. Maar als hij aannemelijk kan maken dat het niet aan zijn appjes lag dat Sywert en zijn vrienden nu multimiljonair zijn, dan niet. Toch is er nog een derde mogelijkheid hoe het debat vandaag kan aflopen. En daarvoor zijn de interviews die ik met Sophie afnam in de zomer van 2020 leerzaam. We kunnen namelijk niet uitsluiten dat het op het hoogtepunt van de eerste uitbraak helemaal niet zo’n relevante vraag was hoeveel de mondkapjes van Sywert kostten. 'Geld speelde geen rol', schreef ik in het hoofdstuk Het Ministerie van Leven en Dood dat gaat over het ministerie van De Jonge. Ik citeer: 'Het geld ging met miljoenen euro’s tegelijk het ministerie uit. De Jonge kocht in tegen de actuele marktprijzen en verkocht de spullen voor de pre-coronaprijzen door aan de ziekenhuizen. Het verschil werd gedekt met de ‘diepe zakken’ van minister Hoekstra van Financiën'. Met andere woorden: het deed er niet toe wat het kostte!    Dat mensen als Sywert van Lienden konden profiteren van die noodtoestand was niet relevant. Pijnlijk, ja. Maar niet relevant. Behalve nu, twee jaar na dato, voor de Tweede Kamer. Deze column is geschreven door Laurens Boven in plaats van Jaap Jansen.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Nu bijna een jaar geleden, op de eerste dag dat de nieuwe Tweede Kamer aantrad, haalde wetenschappelijk Nederland een nat pak. Letterlijk: voorzitter Pieter Duisenberg van de samenwerkende Universiteiten van Nederland liep in zijn grijze kostuum plus reddingsvest de Hofvijver in. Omringd door studenten en universitair medewerkers die, misschien wat slimmer, een duikerspak aanhadden. ‘Het water staat ons aan de lippen’, was de boodschap. Universitaire actievoerders klagen al langer dat ze erg veel uren moeten draaien met steeds meer studenten. Daardoor krijgt de universiteit per student steeds minder geld. Op de begroting van de minister van Onderwijs zou jaarlijks een miljard euro extra nodig zijn om dat te verhelpen. In het coalitieakkoord van Rutte IV kreeg het hoger onderwijs vijf miljard euro extra, te verdelen over tien jaar. De actievoerders waren blij. Maar ja: verspreid over tien jaar gaat het om een half miljard per jaar. En verdeeld over veertien universiteiten en nog veel meer hogescholen zijn dat relatief kleine bijdragen. Vorige week kwam de nieuwe minister, Robbert Dijkgraaf, bijeen met betrokken partijen uit de wetenschap. Ik mocht die sessie leiden en was benieuwd naar de uitkomst. Er moet meer lucht in het systeem, zei Dijkgraaf. Iedereen knikte. Het geld moet in zijn geheel besteed worden aan vermindering van werkdruk, opperde Casper Albers namens WO in Actie. Marcel Levi, voorzitter van NWO, de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek die jaarlijks een miljard verdeelt, herinnerde eraan dat nu slechts tien procent van de plannen kan worden gehonoreerd. Ook dat legt enorme druk op al die onderzoekers. Geef dat geld aan mij, vat ik hem even heel kort door de bocht samen – dan kunnen we voortaan een kwart van alle plannen honoreren, zoals ze in andere serieuze landen doen. ‘Maar wij dan?’, kreunden de universiteiten. Ook zij willen meer lucht. De minister knikte. Eigenlijk was hij het wel met iedereen eens. Maar ja. Gelukkig was in het coalitieakkoord al geregeld dat het Nationaal Groeifonds een groter deel van het budget mag besteden aan onderzoek. Zo kan Dijkgraaf net wat genereuzer lucht in het systeem brengen. Maar helaas! Minister Sigrid Kaag van Financiën zit in grote problemen met de spaartaks. En minister Kajsa Ollongren heeft extra geld nodig voor Defensie. In de ministerraad draaien nu alle hoofden naar Dijkgraaf. Zoals Joop den Uyl zei: ‘Regeren gaat van au!’ Voordat Dijkgraaf minister werd, was hij directeur van het Institute for Advanced Study in Princeton. Daar mocht hij op de plek waar eens Albert Einstein zat de hele dag praten over plannen voor interessant onderzoek en aan geld geen gebrek. Als minister moet hij elk spannend idee voorleggen aan het kabinet. Na zijn eerste ministerraad, in januari, zei hij meteen: ‘Ik ga mensen teleurstellen.’ Op het ministerie gaan nu lijsten rond met 40 miljoen extra hier, 20 miljoen daar en zo verder. Marcel Levi is bang dat als je het zó doet, de Rekenkamer uiteindelijk constateert: waar is al dat geld gebleven, het is verdampt! Robbert Dijkgraaf is amper drie maanden minister. Zou hij al terugverlangen naar Princeton?See omnystudio.com/listener for privacy information.

Toen de Europese Commissie bij haar aantreden eind 2019 uitsprak ‘een geopolitieke Commissie’ te willen zijn, werd er in Nederland gefronst. De Europese Unie is economisch een reus, maar politiek een dwerg. Maar Donald Trump leerde ons dat we niet altijd van de Verenigde Staten op aan kunnen. Corona vertelde ons dat het best handig is als we zelf de spullen kunnen maken die we nodig hebben – zeker in crisistijd. En klimaat- en energiebeleid kan alleen maar samen. Twee jaar na de komst van de Commissie van Ursula von der Leyen, sloot ons land aan. Alle aarzeling was verdwenen. ‘Nederland neemt een leidende rol om de EU slagvaardiger, economisch sterker, groener en veiliger te maken’, schreef Rutte IV in het coalitieakkoord. Strategische autonomie is belangrijk en in het Europese buitenlandbeleid wil Nederland zelfs op veel punten het nationale vetorecht afschaffen. Kort daarna viel Poetin Oekraïne binnen, beleefde Duitsland zijn ‘Zeitenwende’ en wij allemaal een ‘Europawende’. We kunnen niet meer leven van het vredesdividend van na de val van de Muur en zullen fors moeten investeren in defensie. Europese defensie, uiteraard in samenwerking met en ter versterking van de NAVO. Deze week reist Mark Rutte Europa door. Naar onze troepen in Litouwen, naar Oekraïense vluchtelingen in Polen en naar Turkije, dat plotseling een sleutelrol heeft in de verhouding met Rusland. Alle ruzies zijn vergeten. Vandaag is Rutte in Brussel bij de NAVO-top en daarna de EU-top, waar hij ook met de Amerikaanse president Joe Biden overlegt. De leidende Europese rol uit het coalitieakkoord in praktijk. Intussen houdt de Tweede Kamer met elke minister hoofdlijnendebatten. Dat is mooi maar nu niet meer adequaat. Er is wel degelijk reden om met het kabinet als geheel piketpaaltjes te slaan, zoals Jesse Klaver van GroenLinks deze week vergeefs vroeg. Het coalitieakkoord, met al zijn ambities, is nu – na drie maanden – alweer verouderd. Zo stonden die stevige Europa-zinnen in het laatste hoofdstuk en onder de kop ‘Internationaal’. Maar Europa is binnenland geworden. Vrijwel elk beleidsterrein hangt samen met wat we in Europa besluiten. En dat dan als laatste hoofdstuk – da’s een beetje raar. Ook het hoofdstuk over klimaat en energie moet herschreven worden, het hoofdstuk over veiligheid, over arbeidsmarkt en inkomen – eigenlijk alles. Er is veel te doen. In Europa en in Nederland. En een herijkt coalitieakkoord kan ervoor zorgen dat Rutte met zijn kabinet ook thuis slagvaardiger is. Over Jaap Jansen Politiek commentator Jaap Jansen in de wandelgangen van de macht. Luister live donderdagochtend om 06:25 in De Ochtendspits of wanneer je wilt via bnr.nl/jaap-jansen, Apple Podcast of Spotify.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Nederland is een gedecentraliseerde eenheidsstaat, bedacht de architect van ons bestuurlijke systeem Rudolf Thorbecke toen hij zijn Grondwet van 1848 schreef. Niet alles moet je landelijk willen regelen, veel kan lokaal. De gemeente heeft veel taken. In 2015 kwam daar onder meer nog de verantwoordelijkheid bij voor de jeugdzorg. Ze kregen daar extra geld voor van de rijksoverheid, maar op die jeugdzorg moest tegelijkertijd ook worden bezuinigd. Onderwijs en huisartsen verwezen nogal snel door naar jeugdzorg, er waren veel commerciële bureaus die er een slaatje uit probeerden te slaan en het rijk dacht: op lokaal niveau – dicht bij de mensen om wie het gaat - zie je sneller waar het efficiënter kan. Afgelopen dinsdag staakten 5.000 mensen uit de jeugdzorg. Hulpverleners klagen over werkdruk – ze moeten elke verrichting administreren, tegen een lage beloning en jongeren die zorg nodig hebben staan soms een half jaar op een wachtlijst. Driekwart van de jeugdzorgmedewerkers overweegt ander werk te gaan doen. De gemeenten zijn ook niet blij. Een op de drie kan de begroting niet rondkrijgen. Of ze kannibaliseren op andere gemeentelijke uitgaven. Overleg met opeenvolgende kabinetten-Rutte liep vast. Uiteindelijk kwamen de gemeenten en het rijk overeen een commissie te laten arbitreren. Die commissie bepaalde dat 1 miljard euro bezuinigen moest kunnen. Voor de gemeenten was dat slikken, maar iedereen wist nu waar hij aan toe was. Tot het nieuwe kabinet Rutte IV aantrad. In het coalitieakkoord bleek voor alles extra geld beschikbaar, maar de jeugdzorg moet vanaf 2025 nog eens een half miljard extra gaan bezuinigen. ‘Onbetamelijk’ noemt Jan van Zanen dit, de voorzitter van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten. ‘Een valse start van Rutte IV’. Van Zanen probeert het netjes te houden, Mark Rutte en hij zijn jeugdvrienden, ze zaten samen in de JOVD. Die arbitrage was dus niet het laatste woord. Hier wreekt zich dat gemeenten het rijk niet voor de rechter kunnen slepen. En gemeenten hebben financieel weinig beleidsvrijheid. Ze krijgen geld van het rijk, maar dat is vaak geoormerkt: ze moeten het aan een specifieke taak besteden. De gemeente als uitvoeringskantoor. Slechts 10 à 15 procent van de gemeentelijke begroting komt uit eigen heffingen. Over die nieuwe bezuiniging op de jeugdzorg heeft het kabinet ook ruzie met de Eerste Kamer, die hierover een motie aannam van Paul Rosenmöller (GroenLinks). Dit probleem moet opgelost worden, het kabinet kan niet zonder steun van de senaat. En op iets langere termijn is er best wat voor te zeggen gemeenten – net als in andere Europese landen - meer belasting te laten heffen en dan natuurlijk de rijksoverheid wat minder. Als gemeenten zelf meer mogen beslissen, wordt het voor kiezers urgenter om bij de raadsverkiezingen te gaan stemmen. De lokale politiek wordt dan echt spannend, want er valt dan – meer dan gisteren – écht wat te kiezen. Over Jaap Jansen Politiek commentator Jaap Jansen in de wandelgangen van de macht. Luister live donderdagochtend om 06:25 in De Ochtendspits of wanneer je wilt via bnr.nl/jaap-jansen, Apple Podcast of Spotify.  See omnystudio.com/listener for privacy information.

Nu Europa dankzij Vladimir Poetin misschien wel de grootste veiligheidscrisis beleeft sinds de Tweede Wereldoorlog, ben ik in het Europees Parlement. Gisteren sprak daar Kaja Kallas, de liberale premier van Estland. Op 24 februari, de dag dat de troepen van Poetin Oekraïne binnenvielen, vierde het kleine Baltische land van 1,3 miljoen inwoners zijn onafhankelijkheid. Die kwam in 1918, maar tussen 1940 en 1990 was het bezet door de Sovjet-Unie en tussendoor ook nog door Nazi-Duitsland. De grootouders van Kallas werden door Stalin gedeporteerd naar Siberië. ‘Ondertussen hield oma mijn moeder in leven’, sprak Kallas. Huiver ging door de zaal. Later op de dag sprak ik haar aan. Wat dacht ze toen de Oekraïense president Volodimir Zelinski in een van zijn dappere toespraken vanuit zijn schuilhoek waarschuwde dat Estland – háár land dus – de volgende kan zijn die door Poetin bezet wordt. ‘Ik ben niet bang’, zei de premier. ‘Estland zit in de NAVO. Als wij de volgende zijn, is de NAVO de volgende. Dat zal niet gebeuren.’ Ik moest denken aan een kleine Nederlandse crisis, 25 jaar geleden tijdens het eerste paarse kabinet. VVD-leider Frits Bolkestein had de coalitiesamenwerking op scherp gezet met een pleidooi tegen uitbreiding van de NAVO – toen met Polen, Tsjechië en Hongarije. Premier Wim Kok en minister Hans van Mierlo wilden juist wel zo’n uitbreiding. Bolkestein redeneerde: wat zou Moskou wel niet denken van al die nieuwe NAVO-landen? De coalitieruzie werd gesust, ze concludeerden dat ze het niet eens waren en de uitbreiding ging door. Toen later de vraag opkwam of ook Oekraïne lid zou kunnen worden, herhaalde Bolkestein zijn argument. Bovendien, zei hij: ‘Wij hebben Russisch aardgas nodig.’ Nu Rusland Oekraïne is binnengevallen, is premier Kallas een van de felste voorstanders van snelle toetreding van Oekraïne tot NAVO en Europese Unie. Toen Europese-Commissievoorzitter Ursula von der Leyen na de inval sprak over toekomstig EU-lidmaatschap van Oekraïne, wuifde onze Nederlandse premier Mark Rutte het idee meteen weg. In zijn hoofd klinkt blijkbaar nog de echo van zijn voorganger als VVD-leider, Bolkestein. In 1989 viel de Berlijnse Muur. In Nederland was net een nieuw kabinet aangetreden, Lubbers III. Dat kersverse regeerakkoord was meteen achterhaald. Net als bij Rutte IV nu. Alles moet herijkt en strategisch overdacht worden. De begroting, maar vooral onze Europese en internationale verhoudingen. En één les hebben we de afgelopen weken geleerd. Ook als we à la Bolkestein voorzichtig zijn, gaat Poetin zijn gang. De Russische beer hapt stukjes uit Georgie, Moldavie, Oekraine en wat volgt er nog meer? Als er één moment is om Oekraïne te helpen lid te worden, dan wel nu, zegt Kaja Kallas. En eerlijk gezegd: ik begrijp haar wel. Ook al is mijn familie niet naar Siberië gedeporteerd. Oekraïne is een Europees land met, zoals dat plechtig heet, ‘een Europese roeping’ en het heeft er recht op, zich net zo veilig te voelen als Estland. En: als Nederland.  See omnystudio.com/listener for privacy information.

‘Poetin toont zich steeds duidelijker de leider van conservatief Europa. Prachtige vent! En hij heeft zó gelijk over de NAVO-agressie en de absurde oorlogszucht van EU, World Economic Forum, etc.’ U begrijpt, dit zijn niet mijn woorden. Ze komen uit mond van de geachte afgevaardigde Thierry Baudet, een paar weken geleden. Na Poetins inval in Oekraïne zou je verwachten dat Baudet stopt met zijn fanboy-gedrag. Maar nee, bij omroep Ongehoord bleek Baudet alle begrip te hebben. ‘Oekraïne is een puppet state van de Amerikaanse geheime dienst. De NAVO en de EU willen overal revoluties, ook in Rusland. Dat gaat Poetin nooit toestaan’, zei hij als ware hij Poetins woordvoerder zelve. Poetin is volgens hem trouwens ‘een toonbeeld van mildheid’. Op de voorzichtige vraag van de interviewer waarom hij de invasie niet veroordeelt, Poetin kon zich toch ook beperken tot Luhansk en Donetsk: ‘Hoe bedoel je? Wat had Rusland dan bereikt? Dan was Oekraïne alsnog bij de NAVO en de EU gekomen. Rusland is een hoek geduwd en kon niet anders!’ Het is letterlijk wat Poetin zei in zijn lange toespraak waarin hij betoogde dat Oekraïne geen bestaansrecht heeft. Baudet als Poetins papegaai. De wereld toont een eensgezindheid die we lang niet gezien hebben. In het Europees Parlement stemden deze week van de 705 leden maar dertien tegen de resolutie die de inval veroordeelt en Oekraïne steunt. Bij die dertien: een groepje ex DDR-communisten, enkele stalinisten van elders, een neonazi uit Griekenland en – als enige Nederlander – Marcel de Graaff van Forum voor Democratie. Zelfs Marine le Pen schaamt zich inmiddels voor haar vriendschap met Poetin. Ze laat een verkiezingsfolder waarop ze hem lachend de hand schudt vernietigen. Baudet schreef ooit een proefschrift waarin hij pleitte voor de nationale staat. Toen CDA-Kamerlid Agnes Mulder hem deze week daaraan herinnerde, zei hij dat het maar de vraag is of Oekraïne wel een nationale staat is. Precies de redenering van Poetin! Daarna steunde hij een oproep om Nederland in dit conflict neutraal te laten zijn. De laatste keer dat Nederland officieel neutraal was, in 1940, liepen de Nazi’s ons in vijf dagen onder de voet. Gelukkig houdt het dappere Oekraïense volk langer stand. Baudet veert op als hij ergens een complot ontwaart. Volgens hem was corona een complot, bedoeld om ‘onze vrijheid af te nemen’. Nu corona uitgewerkt is, heeft het westen met deze oorlog weer iets nieuws bedacht. En binnenkort zal er, zegt hij in een podcast, wel weer een ‘operatie onder valse vlag’ komen, ‘net als 9/11’. Zou Poetin – die prachtvent - weten dat in Nederland één leider hem in alle omstandigheden trouw blijft steunen? Ik betwijfel het, maar ik weet wel hoe Vladimir Lenin, de eerste leider van Sovjet-Rusland dit soort mensen noemde. Nuttige idioten.See omnystudio.com/listener for privacy information.

In de kabinetsformatie wimpelde VVD-onderhandelaar Mark Rutte een rol voor de Eerste Kamer nog af. De formatie was een zaak van de Tweede Kamer. En voor het nieuwe kabinet, zei Rutte, was een meerderheid in de Eerste Kamer niet nodig. Rutte IV heeft in de Senaat 32 zetels – zes te weinig. Geen probleem, zei Rutte vorige week tegen PvdA-senator Mei Li Vos, die vroeg of hij kon tellen. ‘In de tijd dat we met de PvdA regeerden hadden we hier maar 30 zetels.’ Zoals Rutte wel vaker even iets vergeet wat hem niet uitkomt: juist in die periode stond zijn VVD/PvdA-kabinet een aantal keer aan de rand van de afgrond, juist door gedoe in de Eerste Kamer. Ik herinner me een boos interview waarin de toenmalige VVD-fractievoorzitter in de Tweede Kamer, Halbe Zijlstra, openlijk filosofeerde over afschaffing. Als de Senaat steeds dwarsboomde wat al in zíjn Tweede Kamer was besloten, dan was wat hem betreft de grens bereikt. De VVD-leider in de Eerste Kamer, Loek Hermans, pleitte daarop zelfs voor de instelling van een staatscommissie die het parlementaire stelsel - en vooral natuurlijk de rol van de Eerste Kamer – grondig onder de loep zou nemen. Die tijden lijken terug te keren. Vorige week debatteerde de Senaat over de regeringsverklaring. Van D66-fractievoorzitter Annelien Bredenoord had dit debat helemaal niet gehoeven. Opmerkelijk, want juist als je vindt dat de Eerste Kamer vooral naar de grote lijnen dient te kijken, moet je praten over een regeerakkoord. Haar VVD-collega Annemarie Jorritsma verweet in datzelfde debat de oppositie ‘aandrang om Tweede Kamertje te gaan spelen’. Tja. De Eerste Kamer moet natuurlijk niet het werk van de Tweede Kamer overdoen. Maar uiteindelijk is ze, net als de Tweede Kamer, een politiek orgaan. En als de oppositie een spaak in het wiel kan steken, zal ze dat niet nalaten. Rutte IV is nog maar net gestart of we zien al de eerste stap. Dinsdag nam de Senaat een aantal moties aan die haaks staan op het voorgenomen kabinetsbeleid. Ze wil afzien van de gedeeltelijke ontkoppeling van de AOW, van de bezuinigingen op kinderbijslag en jeugdzorg en studenten ‘anders compenseren voor het leenstelsel’. En zo zal het vaker gaan. Als het er op aan komt, zal Rutte IV tenminste steun van óf GroenLinks, óf de PvdA, óf JA21 moeten verwerven. Rutte IV wacht de wraak van de partijen die niet mee mochten doen. De staatscommissie die destijds aan de slag ging, de commissie-Remkes, heeft een aantal voorstellen gedaan om de positie van de Senaat een tikkeltje te kantelen, zodat het politieke primaat meer bij de Tweede Kamer komt te liggen. Die voorstellen worden over enige tijd ook in de Senaat besproken. In de wandelgangen hoor ik dat ze het waarschijnlijk niet gaan halen. Sterker: de Eerste Kamer heeft deze week uitgesproken dat ze meer ambtelijke ondersteuning wil, om de regering beter te controleren. Hoe zou dat toch komen?See omnystudio.com/listener for privacy information.

In 1934 werd het Reglement van Orde van de Tweede Kamer aangescherpt om de voorzitter meer mogelijkheden te geven, in te grijpen. Dat was ook wel nodig, zei voorzitter Rad Kortenhorst later, gezien ‘de gewijzigde stijl van sommige leden’. Uitlatingen van communisten en radicaalsocialisten, maar ook vanuit conservatieve partijen als – je zou het je nu niet meer kunnen voorstellen - de SGP gingen regelmatig over de grens. De aanscherping was net op tijd. In 1937 kwam de NSB de Kamer in. NSB’ers hadden van hun leider opdracht onophoudelijk te protesteren tegen - ik citeer – ‘het partijenstelsel, de politieke spelletjes en de slapheid van de grote politieke stromingen’. Die tijd lijkt terug. Na gesprekken met fractievoorzitters pleit Tweede-Kamervoorzitter Vera Bergkamp in een notitie voor aanpassing van het reglement. Ze maken zich grote zorgen over ‘de verruwing van het debat, die afbreuk doet aan de gezaghebbende rol die de Kamer dient te vervullen’. Het leidt zelfs tot bedreigende situaties. De geest is uit fles, schrijft de voorzitter. En als het eenmaal zover is, krijg ‘m er dan nog maar eens in. De voorzitter en de fractieleiders willen herstel van waardigheid en goede omgangsvormen. Maar het gaat om veel meer dan alleen goede smaak. De Kamer moet opnieuw leren alert en duidelijk te reageren op uitlatingen die de democratische rechtsstaat en het respect voor andersdenkenden bewust ondermijnen. Zoals onlangs, toen FvD-Kamerlid Gideon van Meijeren in de Kamer zei dat hij ‘totaal geen vertrouwen’ heeft in de regering, de rechterlijke macht en de politie. En eerder, toen een andere FvD’er een D66-Kamerlid een misdadiger noemde en bedreigend uitriep: ‘Uw tijd komt nog, er komen tribunalen.’ Bergkamp sprak alle fractievoorzitters, op één na: PVV’er Geert Wilders. Die begon vrijdag bij het verschijnen van de notitie dan ook meteen te schelden dat de voorzitter volksvertegenwoordigers de mond wil snoeren. Volgens zijn partijgenoot Martin Bosma moet elk Kamerlid kunnen zeggen wat hij wil. Er is immers parlementaire onschendbaarheid. Hierover bestaat veel misverstand. Immuniteit vrijwaart Kamerleden van vervolging voor opmerkingen die buiten de Kamer strafbaar kunnen zijn. Thorbecke nam dit in 1848 in de Grondwet op om de onafhankelijkheid van het parlement tegenover andere staatsmachten te vestigen. Ik lees voor uit zijn toelichting: “Deze bepaling sluit niet in, dat het geoorloofd zoude zijn alles zonder vrees voor berisping te kunnen uiten, maar alleen dat de Kamer zelve, steunende op het Reglement van Orde, de uitspattingen harer leden moet bedwingen.” De voorzitter kan dus wel degelijk ingrijpen. En als het reglement daarover niet duidelijk genoeg is, moet het worden aangepast. Het is van groot belang dat Bergkamp hiervoor een voorstel doet - samen met zoveel mogelijk fractievoorzitters, die haar hierin krachtig steunen. Dan is helder wie in de Kamer staan voor de fundamentele waarden van democratie en recht. Over Jaap Jansen Politiek commentator Jaap Jansen in de wandelgangen van de macht. Luister live donderdagochtend om 06:25 in De Ochtendspits of wanneer je wilt via bnr.nl/jaap-jansen, Apple Podcast of Spotify.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Ik ben republikein, maar we doen er thuis niks aan. De grote meerderheid van de Nederlandse bevolking is positief over het koningshuis en toen ik ooit koningin Beatrix ontmoette en later kroonprins Willem-Alexander, dacht ik: aardige mensen. Bovendien heeft de koning dankzij Thorbecke in 1848 de regeermacht niet meer in handen. Die ligt bij de ministers. Toch gebeuren er af en toe dingen waaruit blijkt dat het koningshuis zich boven de wet verheven voelt. In de vierdelige tv-documentaire Een porseleinen huwelijk bleek dat de Binnenlandse Veiligheidsdienst op eigen houtje onderzoek had gedaan naar de vader van maxima, die staatssecretaris was in een dictatuur die over lijken ging. Achter de rug om van de verantwoordelijke premier Wim Kok en minister van Binnenlandse zaken Bram Peper. En de top van het Openbaar Ministerie vernietigde een aangifte tegen vader Zorreguieta. Willem-Alexander dreigde ondertussen van zijn beschikbaarheid voor de troon af te zien. Dit deed me denken aan de Greet Hofmans-affaire in de jaren ’50. Koningin Juliana raakte in de ban van deze gebedsgenezeres die haar pacifistische ideeën influisterde, waardoor Prins Bernhard in toorn ontstak. De problemen in Paleis Soestdijk werden zo groot - echtscheiding dreigde en de monarchie stond op instorten - dat hoofdredacties met de Rijksvoorlichtingsdienst afspraken er niet over te publiceren. Toen het Duitse Der Spiegel dat wel deed, legde het kabinet-Drees een importverbod op. Horen, zien en zwijgen. Ik moest ook denken aan de Lockheed-affaire. Prins Bernhard kreeg steekpenningen toegestopt van een vliegtuigfabrikant, bracht een officieel, door het kabinet-Den Uyl ingesteld onderzoek aan het licht. Al werd dit nogal omzwachteld geformuleerd. Dat hij daarnaast ook van een andere vliegtuigbouwer geld kreeg, bleef onbekend. Het stond in een bijlage die geheim bleef, ook voor de leden van de ministerraad. Zoveel corruptie zou het koningshuis niet overleven, was de gedachte. In de kwestie-Zorreguieta beperkte Kok het onderzoek tot Maxima’s vader. Haar geestelijk raadsman, Padre Braun, speelde een hoofdrol in de huwelijksdienst. Dat hij de dictatuur altijd gesteund had, wilde Kok niet weten. Wat we wel wisten, was al ingewikkeld genoeg. Ik ben republikein en politieke leiders die ik er off the record wel eens naar vraag, zijn dat ook. Maar ze doen er verder niks aan. Begrijpelijk ook wel, er zijn immers grotere problemen in de wereld. Niemand heeft er echt last van en de meeste mensen vinden het wel aardig, zo’n koningshuis. En al dat politieke ongerief is dan misschien maar de prijs die we moeten betalen voor het in stand houden van dit sprookje. Over Jaap Jansen Politiek commentator Jaap Jansen in de wandelgangen van de macht. Luister live donderdagochtend om 06:25 in De Ochtendspits of wanneer je wilt via bnr.nl/jaap-jansen, Apple Podcast of Spotify.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Voor het nieuwe kabinet Rutte IV geldt: alle begin is moeilijk. Staatssecretaris van Cultuur en Media Gunay Uslu liet zich ontvallen: ‘Ik vind het nog niet echt leuk.’ Enkele bewindslieden hadden al problemen voordat ze beëdigd waren. Zo moest de staatssecretaris voor Mijnbouw Hans Vijlbrief halsoverkop naar Groningen waar het vertrouwen geschaad was door vertrekkend minister Stef Blok, die op zijn laatste werkdag bekendmaakte dat de gaskraan weer zou worden opengedraaid. En staatssecretaris Eric van der Burg van Asiel en Migratie heeft last van Ankie Broekers die gemeenten ten onrechte dwong tot noodopvang. Deze problemen ontstonden door toedoen van voorgangers. Maar je kunt ze ook zelf veroorzaken. Zo wekte Dilan Yesilgöz de indruk dat zij als minister van Justitie de wet niet zou handhaven bij winkeliers die tegen de regels hun zaak opengooien. Ook coronaminister Ernst Kuipers ging de fout in. Hij trok vuur door een grafiek te laten zien die op zichzelf wel klopte, maar lang niet het hele verhaal was. En nu is hij in problemen met zijn plan om 2G door te zetten – waarin steeds minder fracties fiducie hebben. Alle begin is moeilijk geldt helemaal voor staatssecretaris Marnix van Rij van Belastingen. Door ingrijpen van de rechter bij de spaartaks (Box 3), zit hij – en dus de regering – met een miljardentekort. Dit is zó ingrijpend dat het zelfs raakt aan de financiële normen die het nieuwe kabinet zich heeft opgelegd. Het bewijst maar weer eens de oude wet dat een regeerakkoord al is verouderd als de inkt nauwelijks droog is. Nu hebben de bewindslieden beloofd allemaal een brief naar de Tweede Kamer te sturen waarin ze haarfijn uiteenzetten wat ze de komende jaren van plan zijn. Een hoofdlijnenbrief als lakmoesproef voor hun beleid. De eerste en enige hoofdlijnenbrief tot nu toe is van minister van binnenlandse Zaken Hanke Bruins Slot. Dat ze daar twee weken na haar beëdiging al mee kwam is prijzenswaardig. Maar de brief valt een beetje tegen. Het is meer een opsomming van wat in de pijplijn zit dan een echt strategisch document. Juist van de minister die gaat over ‘bescherming van de democratische rechtsstaat en investeren in een vitale democratie’, zoals ze het zelf omschrijft, mag je meer verwachten. Ook de Kamer is niet tevreden. Martin Bosma, die vorige week de commissievergadering over de brief voorzat, vertelde: ‘Het ging alle kanten op. Op een gegeven moment zijn we gewoon gestopt met praten en naar huis gegaan.’ Alle begin is moeilijk. Tegen de nieuwe bewindslieden zeg ik: leer van wat er nu al mis gaat. En maak er toch nog wat moois van. Over Jaap Jansen Politiek commentator Jaap Jansen in de wandelgangen van de macht. Luister live donderdagochtend om 06:25 in De Ochtendspits of wanneer je wilt via bnr.nl/jaap-jansen, Apple Podcast of Spotify.  See omnystudio.com/listener for privacy information.

De VVD is opgeschoven naar het politieke midden. Het kabinet vaart een pro-Europese koers, Rutte heeft de ambitie Nederland klimaatkampioen te laten worden en in het kabinet ontbreken rechtse houwdegens. De koersverlegging werd al duidelijk in de vorige kabinetsperiode toen fractievoorzitter Klaas Dijkhoff een sociaalliberaal koersverhaal schreef. Dit was niet meer de VVD van 2006, toen lijsttrekker Mark Rutte minder stemmen kreeg dan de toenmalige nummer twee Rita Verdonk en Rutte zich geroepen voelde om een punt te maken van de dubbele nationaliteit van een staatssecretaris. Bij de verkiezingen van 2021 bleek dat de VVD zich deze koerswijziging kan veroorloven. De kiezers maakten haar opnieuw de grootste partij. ‘PVV-corvee’ - af en toe uiterst rechts uithalen om die kiezers te laten zien dat de VVD er ook voor hen is - hoeft niet meer. Het Nationaal Kiezersonderzoek bevestigt dit. Er is vrijwel geen grensverkeer meer tussen het rechtse blok van PVV en FvD en het centrumrechtse blok van VVD en CDA, concluderen de politicologen. De VVD leek dit de afgelopen jaren zelf ook steeds beter te begrijpen. Ze werd zelfbewuster en keek niet steeds over de schouders naar de geradicaliseerde Geert Wilders. In het debat over de regeringsverklaring nam premier Mark Rutte ferm afstand van Wilders’ aantijging dat de partij een terrorist in huis heeft. Wilders had het over Soumaya Sahla, in 2005 gearresteerd en daarna drie jaar de cel in wegens betrokkenheid bij de Hofstad-groep. In de gevangenis kwam ze tot nieuwe inzichten. Ze deradicaliseerde en waarschuwt nu tegen het salafisme en de parallelle samenleving. Het leidde zelfs tot een vriendschap met oud VVD-leider Frits Bolkestein, die nu al tien jaar haar mentor is. De VVD leek haar ook te omarmen. Sahla was zelfs voorzitter van de VVD-werkgroep Nationale Veiligheid. En toch werd haar partij plotseling wankelmoedig. In WNL op Zondag zei fractievoorzitter Sophie Hermans dat ze er moeite mee heeft. Paniek in de tent! Dinsdag vergaderde de fractie over de kwestie en ze kwamen er niet uit. Nog vreemder is wat Rutte dinsdag zei. Hij maakte er iets procedureels van. ‘We zijn erover bezig en zodra we iets nieuws te melden hebben, komen we erover naar buiten.’ Gisteren leverde Sahla haar functie in. De zo ferme Rutte liet zich alsnog op sleeptouw nemen door Geert Wilders. Toch weer PVV-corvee! Dit staat ver af van het liberale beginsel dat iemand die haar straf heeft uitgezeten weer aan het maatschappelijk leven mag meedoen. Daarnaast is de VVD niet consequent als ze Sahla jarenlang een niet onbelangrijke functie geeft en pas gaat twijfelen als Wilders amok maakt. Het is ironisch dat Frits Bolkestein, die destijds zijn kaarten op Rita Verdonk zette, nu de echte liberaal blijkt te zijn. In plaats van Soumaya Sahla als een baksteen te laten vallen, had de VVD een voorbeeld moeten nemen aan haar oude leider. Over Jaap Jansen Politiek commentator Jaap Jansen in de wandelgangen van de macht. Luister live donderdagochtend om 06:25 in De Ochtendspits of wanneer je wilt via bnr.nl/jaap-jansen, Apple Podcast of Spotify.See omnystudio.com/listener for privacy information.

In de jaren ’80 en ’90 had je lange tijd maar één extreemrechts Kamerlid: drs Hans Janmaat. Tweede-Kamervoorzitter Wim Deetman slaagde er meestal goed in, te voorkomen dat een vergadering uit de hand liep. Zodra Janmaat naar de microfoon beende, pakte Deetman de voorzittershamer, klaar om – als het echt moest - af te hameren. Het effect was meestal dat hij zich gedeisd hield. Als Janmaat het spreekgestoelte betrad, was Deetman extra alert, want de voorzitter was vaak het enige andere nog aanwezige Kamerlid. De overige leden hadden uit protest de zaal verlaten. Janmaat deed racistische uitspraken of beledigde collega’s. Alleen de voorzitter kon hem nog van repliek dienen. Geert Wilders is niet bang voor de hamer. Het kan hem niets schelen wat de voorzitter doet, zolang zijn strapatsen maar doorkomen bij het publiek. Bovendien kent hij als langstzittend Kamerlid het reglement van orde uit het hoofd. Hij weet precies hoe ver hij te ver kan gaan. Bovendien weet hij dat Kamervoorzitters doorgaans zéér terughoudend zijn. In de Kamer moet in principe alles gezegd kunnen worden, een Kamerlid kan voor wat hij in de plenaire zaal zegt ook niet vervolgd worden. Daar staat tegenover wat het reglement van orde zegt: ‘Ieder lid gedraagt zich in de vergadering op een wijze die getuigt van onderling respect, en die geen afbreuk doet aan de waardigheid van de Kamer.’ Het lompe en racistische optreden van Wilders deze week was hiermee flagrant in strijd. In de tijd van Kamervoorzitter Gerdi Verbeet was toenmalig D66-leider Alexander Pechtold lange tijd de enige die zich tegen Wilders verzette. Verbeet voelde zich vaak alleen: zij moest de kastanjes uit het vuur halen. Nadat ze gesprekken voerde met alle fractievoorzitters ging het beter. Toen onlangs FvD’ers en PVV’ers zwaar over de schreef gingen door collega-Kamerleden in het vooruitzicht te stellen dat ze ooit voor hun daden voor een tribunaal zouden moeten verschijnen, kondigde ook voorzitter Vera Bergkamp gesprekken aan met alle fractieleiders. Die bleken daartoe bereid, op één na: Geert Wilders. Een Kamervoorzitter moet zich gesteund weten. Maar een voorzitter moet ook zelf durven optreden als de waardigheid van de Kamer en de veiligheid in het geding is. In het debat deze week ontbrak het daaraan. Fractievoorzitters maanden Bergkamp terecht strenger te zijn. Zelfs Jan Paternotte van haar eigen partij, D66, liet zich hierbij – nota bene op de dag van zijn debuut als fractievoorzitter – niet onbetuigd.  In een interview eind december noemde Bergkamp zichzelf een scheidsrechter. Terecht - een Kamervoorzitter kan ingrijpen in het spel. Het reglement biedt haar een rode kaart. Als een Kamerlid veel te ver gaat, kan de voorzitter hem het woord ontnemen. De amokmaker mag voor de rest van de dag niet meer deelnemen aan de vergadering. Kamervoorzitters zijn traditioneel huiverig om die ultieme daad te stellen. Dat is begrijpelijk. Het gebeurde voor het laatst vóór de Tweede Wereldoorlog. Maar het moment waarop dit toch een keer moet plaatsvinden is – vrees ik – heel dichtbij gekomen. En een voorzitter die dit weloverwogen doet, schept helderheid en dwingt daarmee respect af. Over Jaap Jansen Politiek commentator Jaap Jansen in de wandelgangen van de macht. Luister live donderdagochtend om 06:25 in De Ochtendspits of wanneer je wilt via bnr.nl/jaap-jansen, Apple Podcast of Spotify.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Na 360 demissionaire dagen hebben we een nieuw kabinet. Het treedt aan kort nadat Duitsland een nieuwe regering kreeg. En vrijwel tegelijk met de lancering van het Franse EU-voorzitterschap. ‘Relance, puissance, appartenance’, roepen de Fransen. Herstel, kracht, saamhorigheid – het klinkt veel steviger dan het Nederlandse ‘Omzien naar elkaar, vooruitkijken naar de toekomst’. Maar ja, de Franse regeringspartij heet niet voor niets ‘En Marche!’. Daar past trouwens de titel van het Duitse coalitieverdrag weer heel goed bij: ‘Mehr Fortschritt wagen’ – meer vooruitgang aandurven. Leg je de drie plannen naast elkaar, dan zie je opmerkelijke overeenkomsten. En alle drie onderstrepen: we moeten het sámen doen. En vooral ook: samen in Europa. Nu heeft elke lidstaat natuurlijk eigen belangen, die niet altijd overeenkomen met die van anderen. In Rutte III wist minister van Financiën Wopke Hoekstra door slim samenspel met kleine landen – ‘Wopke en de zeven dwergen’ – lange tijd de Nederlandse invloed te maximaliseren. Wilden anderen iets realiseren, dan moesten ze die zuinige Hollander meekrijgen. De Nederlandse opstelling bleek beperkt houdbaar. Waar Duitsland in de besprekingen met Frankrijk eerst dankbaar gebruik maakte van de Nederlandse dwarsliggerij, wekte Hoekstra’s botte opstelling bij het uitwerken van het Europees Herstelfonds steeds meer weerzin. Dat fonds was nota bene een idee van Hoekstra’s toenmalige collega Olaf Scholz, sinds kort de bondskanselier. Wopke en de zeven dwergen werd ‘de Vrekkige Vier’ en ook daar bleef niets van over. Hoekstra maakte excuses en na lang debat in Brussel stemde Rutte in. Het Nederlandse coalitieakkoord heeft een nieuwe toon. Nederland wil ‘een voortrekkersrol spelen voor en binnen een sterke en slagvaardige Europese Unie’. En koploper zijn bij klimaataanpak, digitalisering, defensie. Hier klinkt de invloed door van het bij de verkiezingen sterker geworden D66, dat ook veel van de bewindslieden levert die hier het initiatief moeten nemen. Rob Jetten op Klimaat, Alexandra van Huffelen op Digitalisering, Kajsa Ollongren op Defensie en vicepremier Sigrid Kaag als opvolger op Financiën van Hoekstra. Dit maakt nieuwsgierig naar de daadwerkelijke opstelling van Nederland, de komende jaren. Franse kranten schreven de afgelopen dagen opgelucht dat Nederland een tournure heeft gemaakt, een draai naar Europa. Maar als je land automatisch al wordt meegerekend bij de voorstanders van nieuwe plannen, neemt je invloed dan niet af? Hoe zorgt de nieuwe ploeg van Rutte dat Frankrijk, Duitsland, het Zuiden en het Oosten nog steeds serieus naar de Nederlandse inbreng willen luisteren? Zodat Europese én Nederlandse belangen optimaal en in elkaars verlengde gediend worden. Er is geen seconde te verliezen. De Fransen hebben de komende weken op cruciale terreinen topoverleg geagendeerd. En marche, Rutte IV! Mehr Fortschritt wagen!See omnystudio.com/listener for privacy information.

‘Glück auf’ roepen de mijnwerkers die ons tegemoetkwamen terwijl we naar de lift lopen. Wij, dat is een groep in witte overals gestoken buitenlandse correspondenten. Afgereisd vanuit Berlijn naar het platteland van Nedersaksen. Naar de meest gevaarlijke mijn van Duitsland. Tien jaar geleden is het alweer dat we met dosimeters op de borst op een donkere schacht afstapten. We deden stoerder dan we ons voelden. De lift brengt ons naar enorm gangenstelsel. Het was er warm. Om de zoveel meter waren links en rechts doodlopende gangen uitgegraven. In die holen lag (en ligt nog steeds) een flink deel van al het kernafval begraven dat ooit in de Bondsrepubliek is geproduceerd. Veilig opgeborgen in metalen vaten zou met de tijd de mijn door de druk van het omliggende gesteende in elkaar geduwd worden. Het kernafval zou voor de eeuwigheid opgeborgen zijn. Ingekapseld in lagen zout.Het plan mislukte. De mijn is nu al lek. Ik zag het grondwater langs de muur stromen en nam het gekletter op met mijn microfoon. De rondleidster vertelde over de roestende vaten vol uranium en plutonium. Het is een kwestie van tijd tot radioactief afval de omgeving besmet. Ik – een kind van de jaren 80 – heb het met de paplepel ingegoten gekregen: nooit zal er in Nederland meer een kerncentrale worden gebouwd. In een van de eerste Journaals die ik me kan herinneren, dreef er een radioactieve wolk vanuit de Sovjet-Unie naar het westen. Die heel Europa vervuilde. Maar nu lijkt de angst verdwenen. Volgende week wordt Rob Jetten beëdigd als minister voor Klimaat en Energie. Geboren één jaar ná Tsjernobyl gaat hij de bouw van twee nieuwe kerncentrales aanslingeren. De D66-er zal volgens het regeerakkoord ‘marktverkenningen faciliteren’ en besluiten over de ‘financiële bijdrage van de overheid’.Het komt Den Haag wat dat betreft goed uit dat de Europese Commissie op Oudejaarsavond kernenergie het stempel ‘groene investering’ heeft gegeven. Zo moet de technologie aantrekkelijk blijven voor investeerders. En private investeringen zijn cruciaal voor de Nederlandse plannen. Maar ondanks de groene status, klinken in dezelfde Europese Commissie ook bedenkingen. Wees verstandig, zegt Frans Timmermans: ‘Kernenergie is harstikke duur en het duurt lang voordat je er echt stroom uit krijgt’.Over het afval is de nieuwe coalitie in ieder geval optimistisch. Nu staan de Nederlandse radioactieve vaten opgeslagen in de haven van Vlissingen. Direct aan zee dus. Maar Rutte-4 belooft: ‘We zorgen voor een veilige, permanente opslag van kernafval’.In de lekke Duitse mijn is die nooit gevonden. Niemand weet hoe het moet, maar er zit niets anders op dan de troep weer naar boven halen. Want: het enige duurzame aan kernenergie is het afval. Van de redactie Vaste columnist Jaap Jansen is met reces, en wordt vervangen door Laurens Boven. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Het is nog even doorbijten voor Mark Rutte en dan is hij de langstzittende premier uit de Nederlandse geschiedenis. Op 2 augustus 2022 is het zo ver. 4310 dagen zal hij dan in ambt zijn en daarmee een dag langer dan de roemruchte CDA-premier Ruud Lubbers die tussen 1982 en 1994 het Torentje bewoonde. Helemaal zeker weten we niet of Rutte deze datum rood omcirkeld in zijn agenda heeft staan. Als je hem op de man af vraagt of het belangrijk vindt om het record te breken, dan kijkt hij je aan met een meewarige blik. Of hij begint gewoon te lachen. Het is een reactie die Haagse politici wel vaker tonen als ze doen alsof het onderwerp van gesprek alleen de Haagse journalisten bezighoudt, maar voor de politici geen enkele rol zou spelen. In het kerstinterview met de Telegraaf zegt Rutte over het regeerrecord: 'Dat is geen doel op zich. Het is een voetnoot.' Aldus de premier. Maar, vul ik voor Rutte maar even in, 'geen doel op zich' betekent niet dat het van geen enkele waarde is. Er is een groot verschil tussen de eeuwige premiers Lubbers en Rutte. Waar er in het CDA van Lubbers een duidelijke opvolger klaar stond – Eelco Brinkman - ontbreekt die bij de VVD. Dat kan twee dingen betekenen: niemand houdt lang vol in de nabijheid van Rutte of de vrijgezelle vijftiger is nog lang niet toe aan een opvolger. Opvallend is in ieder geval dat geen enkele andere VVD-er die er in 2017 bij de start van Rutte-3 bij was, straks weer naast Rutte op het bordes van het paleis staat voor de beëdiging van Rutte-4. Nu ook Sander Dekker het Binnenhof verlaat, is Rutte the last man standing van de VVD. Met uitzondering van Henk Kamp – die Rutte terughaalde uit zijn pensioen om een acuut personeelsprobleem op te lossen – is Rutte zelfs de enige die in al zijn kabinetten heeft gezeten. Waar Brinkman zich in de schaduw van Lubbers jaren kon warmlopen, lukt het in de buurt van Rutte niemand om tot volle bloei te komen. De een na de ander sneuvelt. Om politieke redenen, te midden van persoonlijke schandalen, vanwege oververmoeidheid of simpelweg omdat het tijd wordt voor wat anders. Uiteraard heeft Rutte de mensen gevonden voor de 10 VVD-vacatures die openstaan in het nieuwe kabinet. De nieuwe namenlijst zal licht schijnen op de langetermijnplannen van de premier. Zijn het weer juniors zonder of met slechts een paar maanden kabinetservaring, dan is Rutte zich aan het opmaken voor nog een kabinet. Vijf kabinetten Rutte! Stel je voor. Ook dat zou een record zijn. Want sinds de Tweede Wereldoorlog deed geen enkele premier hem dat voor. Van de redactie Vaste columnist Jaap Jansen is met reces, en wordt vervangen door Laurens Boven. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Ken je zo’n moment? Terwijl je nog lang niet aan al je collega’s verteld hebt dat je weggaat, begint je chef in een afdelingsvergadering over je opvolger. En wat voor moois hij allemaal van de nieuwkomer verwacht. Pijnlijk. Maar het komt in de beste kantoren voor. Zo ook in de Tweede Kamer. Want wat een publiek geheim was, is sinds afgelopen dinsdag iets publieker geworden. En veel minder geheim. Halverwege de avond staat Mark Rutte in het 45ste coronadebat in hoog tempo toezeggingen op te dreunen. En zegt dan opeens wie al die dingen gaat uitvoeren die hij hier staat te beloven: 'Dat zal dan de nieuwe minister moeten zijn. Wie dat ook is'. Voor de goede orde: de oude minister van Volksgezondheid zit naast hem. Niemand weet – officieel – dat er een nieuwe minister komt. Nadat Rutte het verklapt heeft, twijfelt hij even en zegt dan: 'De huidige minister en wat hij allemaal hierna gaat doen, dat zien we dan wel'. Hier echoot het dieptepunt van politieke jaar 2021. Hugo de Jonge: functie elders. Hugo de Jonge staat al bijna twee jaar aan het hoofd van de coronabestrijding in Nederland. Maar het ministerie van Volksgezondheid valt in Rutte-4 toe aan een andere partij dan het CDA. En dus is De Jonge zijn baan kwijt. Inmiddels baarddragend en met dikke wallen onder de ogen, is hij de kop van Jut voor 17 miljoen mensen die denken dat zij het beter zouden kunnen. Dat zij wel het juiste moment zouden treffen voor een lockdown. Of wel op tijd een boostercampagne zouden beginnen. ‘Weggaan in de politiek is heel moeilijk’, zegt oud CDA-leider Sybrand Buma vandaag in de politieke podcast De Binnenkamer. Over zijn eigen vertrek naar Leeuwarden zegt Buma: ‘Je gaat altijd op het verkeerde moment weg. Je bent te vroeg of te laat’. Het vertrek van De Jonge komt op een goed moment. Maar niet omdat een ander het land beter door de crisis had kunnen leiden. Wat ons met corona overkomt is groter dan het succes of falen van een enkel persoon. De timing is goed om een andere reden. Nu het derde coronajaar op begint, zijn alle illusies gesneuveld. Nee, er komt geen groepsimmuniteit. Nee, ook met een paar prikjes krijgen we het virus er niet onder. En nee, deze lockdown is niet de laatste. Het nieuwe kabinet belooft nieuw elan. En eindelijk een lange termijnstrategie. Er komt een einde aan de coronacrisis. De coronasamenleving staat voor de deur. In de politiek vraagt een nieuwe tijd vraagt om een nieuw gezicht. En dus moet de crisisminister gaan. Van de redactieVaste columnist Jaap Jansen is met reces, en wordt vervangen door Laurens Boven. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Veel mensen zijn het simpelweg zat, zei Rutte waarmee deze politieke kameleon zich bijna omvormde tot tolk der ontevredenen. Omdat het vertrouwen laag is wilde hij niet zeggen wat de VVD had binnengesleept. Wat hij in de verkiezingscampagne zo succesvol deed, probeerde hij opnieuw: het depolitiseren van keuzes. En kritiek is dan al gauw gezeur. In zekere zin kan elk van de vier leiders zich winnaar noemen. Rutte is - ondanks alle bezwaren in april - weer premier. CDAer Wopke Hoekstra kreeg met de armen over elkaar zijn gewenste combinatie. Sigrid Kaag zwichtte en vindt in het akkoord nu veel van het D66-programma terug. En Gert-Jan Segers ChristenUnie is - hoe klein ook nu toch echt nodig voor een meerderheid in de Tweede Kamer. Op medisch-ethisch terrein, de grote strijd met de ChristenUnie, heeft D66 veel binnengehaald. Veel van die punten zijn vrije kwestie, maar wat er gebeurt als het parlement zon wet heeft aangenomen, daarvoor is geen scenario. Eenieder zal een persoonlijke afweging maken, zegt het akkoord. Ministers dus ook. Dan kan alsnog een kabinetscrisis uitbreken. In de Eerste Kamer moet Rutte IV altijd steun zoeken bij zes extra zetels uit de oppositie. GroenLinks en PvdA kunnen die los van elkaar allebei leveren, maar de twee hebben afgesproken samen het kabinet te toetsen op vijftien speerpunten. De meeste van die punten staan in het coalitieakkoord en dat zal niet toevallig zijn. Maar veel is nogal algemeen geformuleerd, zowel in dat oppositieakkoord als in het coalitiestuk. Het is dus afwachten of en hoe snel ze elkaar naderen. Dat dit nieuwe kabinet niet alles kan uitvoeren, staat nu al vast. Er zijn te weinig arbeidskrachten beschikbaar voor de klimaattransitie, de woningbouw en voor het onderwijs en de zorg. En er zijn ferme voornemens zoals grip op migratie die zonder hulp van andere landen niet gerealiseerd kunnen worden. Nieuwe bestuurscultuur is een begrip dat bij de presentatie van het akkoord nog veelvuldig werd gebruikt, maar bij lezing popt het slechts één keer op. Misschien past inderdaad juist hier bescheidenheid, want een kort akkoord op hoofdlijnen is het niet geworden. Laat staan dat straks de nieuwe ministersploeg nog uitgebreid kan palaveren over de invulling. Kabinetsformaties hebben zo hun eigen wetmatigheden, zoals de neiging nogal veel vast te leggen. Elk akkoord is, in de woorden van Ruud Lubbers gestold wantrouwen. En ook Paars was volgens Wim Kok net als alle andere een doodgewoon kabinet. En zo is Rutte IV hoogstwaarschijnlijk toch weer gewoon een volgend kabinet-Rutte. Over Jaap Jansen Politiek commentator Jaap Jansen in de wandelgangen van de macht. Luister live donderdagochtend om 06:25 in De Ochtendspits of wanneer je wilt via bnr.nl/jaap-jansen, Apple Podcast of Spotify.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Nu het regeerakkoord van Rutte IV bijna af is, moeten we nog even stilstaan bij de grote verdwijntruc die in de laatste fase van deze kabinetsformatie heeft plaatsgevonden. Toen informateur Johan Remkes op 30 september zijn eindverslag presenteerde en ook nog toen het informateursduo Remkes en Wouter Koolmees op 18 oktober zijn laatste tussentijdse persconferentie gaf, bevatte hun gereedschapskist allerlei instrumenten om een nieuwe bestuurscultuur vorm te geven. Dat moest en dat zou. Daarover was iedereen het eens. Sigrid Kaag wees op ‘het grote belang van vernieuwing van de bestuurscultuur’, Gert-Jan Segers wilde daar ‘goede afspraken’ over. Wopke Hoekstra zwaaide met het boekje van ex-CDA’er Pieter Omtzigt waarin tal van ideeën stonden die nog altijd van belang waren. En Mark Rutte was sowieso ‘sterk gemotiveerd’, want die zat eerder al boordevol ‘radicale ideeën’, juist op dit terrein. Daarna gingen de luiken dicht en vond de grote verdwijntruc plaats. Er komt geen extraparlementaire constructie met partijen die volledig aan het kabinet deelnemen en partijen die op onderdelen gedogen. Er is ook niet – zoals geopperd - over delen van het akkoord met andere partijen onderhandeld. Er komen hoogstwaarschijnlijk ook geen ministers die op persoonlijke titel meedoen. Er komt zelfs geen ‘dun regeerakkoord’ waarin voornamelijk – ik citeer opnieuw Remkes - ‘het wat’ zou staan, waarna gedurende een aantal weken de nieuwe ministers ‘het hoe’ nader zouden invullen met ook daarna nog heel veel ruimte voor overleg met de Kamer. Nee hoor. Niks, niente, nada. Zo ging het vaker in kabinetsformaties. In 2007, bij de formatie van Balkenende IV, pleitte PvdA-onderhandelaar Wouter Bos voor een akkoord van één à twee A4’tjes. Het werden er in 42. Ook de grote staatsman Willem Drees probeerde zich te beperken tot een akkoord over alleen ‘de werkelijk omstreden zaken’. Maar zijn tegenvoeter Carl Romme gaf in 1956 in een Kamerdebat eerlijk toe dat de formatie voor hem als KVP-leider hét moment was om de dingen eens goed op te schrijven. Want, zei hij: ‘Laat men deze invloed voorbijgaan, dan is dit verzuim later niet in te halen.’ De grote verdwijntruc van Rutte IV brengt ons terug in de jaren ’50. Tot zover de nieuwe bestuurscultuur.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Na een trage, oneindig lange kabinetsformatie had een nieuw kabinet dan een vliegende start kunnen maken, met hoe noemde Mark Rutte dat afgelopen weekend ook alweer op het VVD-congres? Oh ja: nieuw elan. Maar Nederland gaat op de oude voet verder, met een coalitie die zeker sinds de toeslagaffaire en de pandemie-uitbraak geen enkel elan meer heeft getoond. Nieuw leiderschap beloofde Sigrid Kaag. We krijgen meer van hetzelfde. Letterlijk zelfs: naar verluidt 30 bewindslieden in plaats de 24 waarmee Rutte III begon. In het Duitse coalitieakkoord wordt Nederland maar één keer genoemd. We krijgen een standje: het moet afgelopen zijn met het faciliteren van agressieve belastingontwijking. Duitsland richt zich uiteraard, naar goede traditie op Frankrijk. En nu ook nadrukkelijk op de rest van Zuid-Europa. Want de strenge Maastricht-regels voor de Monetaire Unie zijn verouderd, vinden de Duitse coalitiepartijen. Om het zuiden te helpen mag het soepeler. Hiermee verlaat Duitsland de innige samenwerking met Nederland. Samen trapten ze altijd op de rem bij al te drieste financiële plannen. De Duitse liberalen door Rutte lang beschouwd als verzekering voor voortzetting van het zuinige beleid van Merkel zijn van gedachten veranderd. Sterker: de liberale leider Christian Lindner gaat het beleid zelf uitvoeren, als nieuwe minister van Financiën. En er is nog iets. Europa moet voorkomen dat het ten onder gaat in de strijd met landen als China, Rusland en wie weet over een paar jaar opnieuw het Amerika van Donald Trump. Europa moet een sterke positie innemen als wereldmacht en dat kan niet op de manier waarop de Europese Unie nu georganiseerd is. Op dit moment loopt er een hier in Nederland nog nauwelijks opgemerkte Conferentie over de Toekomst van Europa. Duitsland vult in het nieuwe akkoord alvast in wat daaruit moet komen: een nieuw verdrag op weg naar een federaal Europa. Heuse staatsvorming, zou je kunnen zeggen. Nee geen superstaat, maar federaal zoals de Bondsrepubliek zelf: met heldere bevoegdheden voor sterke deelstaten. Heel vroeger was dit trouwens ook het ideaal van partijen als VVD en CDA. Maar leiders als Bolkestein en Buma moesten er niets van hebben. Sindsdien is het f-woord in Den Haag taboe. Alleen D66, GroenLinks en Volt durven er unverfroren voor te pleiten. Ik ben benieuwd of D66 in de kabinetsformatie voldoende leiderschap aan de dag legt om in het Nederlandse regeerakkoord ook de weg in te slaan die de Duitsers ons wijzen. Nieuw leiderschap, nieuw elan! Over Jaap Jansen Politiek commentator Jaap Jansen in de wandelgangen van de macht. Luister live donderdagochtend om 06:25 in De Ochtendspits of wanneer je wilt via bnr.nl/jaap-jansen, Apple Podcast of Spotify.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Plaatsvervangend Tweede-Kamervoorzitter Ockje Tellegen greep niet meteen in. En toen ze dat alsnog deed: te zacht. Ik moest denken aan Kamervoorzitter Anouschka van Miltenburg, die zweeg toen Geert Wilders de Kamer een nep-parlement noemde. Eerste Kamer-preses Ankie Broekers liet zich dat niet gebeuren. Toen PVVer Marjolein Faber hetzelfde riep werd de microfoon resoluut uitgezet. Haar opvolger Jan Anthonie Bruijn wist dan ook wat hem te doen stond. Toen dinsdag het woord tribunalen viel, handelde hij direct. Nadat PVVer Alexander van Hattem vervolgens sarrend zei Het lijkt hier wel een tribunaal, legde Bruijn uit waarom hij dat woord niet wil horen. Dat refereert rechtstreeks aan het leed dat anderen is aangedaan in de geschiedenis, zei hij. En dat is gedaan in een periode waarin de parlementaire democratie niet meer bestond. Maar er was toch ook een Cambodjatribunaal geweest en een Joegoslaviëtribunaal, probeerde de PVVer nog. Toen las Bruijn voor wat hij uit voorzorg in het weekend had opgeschreven: Met het refereren aan oorlogsmisdaden wekt u de indruk dat u de rechtsorde niet meer erkent en dat u streeft naar een parallelle staat waarin politieke tegenstanders niet zozeer tegengesproken, maar vooral berecht dienen te worden. De belofte van een slotafrekening. Zolang ik hier voorzitter ben, zal ik iedere stap in die richting niet tolereren. Zó moet het. Voor elke voorzitter is het lastig. Oud Tweede-Kamervoorzitter Gerdi Verbeet wist aanvankelijk niet hoe ze met onacceptabele oprispingen moest omgaan. Met haar man, oud PvdA-fractievoorzitter Wim Meijer, en een aantal griffie-medewerkers nam ze thuis alle moeilijke momenten van haar voorgangers door. Ze oefende hoe het beter kon. Gelukkig greep Tweede-Kamervoorzitter Vera Bergkamp gisteren meteen in, toen PVVer Gidi Markuszower zijn medeleden in het vooruitzicht stelde: Jullie zouden allemaal voor een tribunaal moeten verschijnen. Al in 1936 pleitte hoogleraar George van den Bergh voor duidelijke wetgeving tegen antidemocratische partijen. Want, zei hij: Onze democratie draagt de ingrediënten voor haar eigen vernietiging in zich. Er zijn partijen die de democratie die hen in het zadel heeft geholpen, willen opheffen. Hij zei ook: je mag partijen pas verbieden als alle verdedigingslinies zijn uitgeput. Het komt dus aan op alerte Kamervoorzitters, gesteund door parlementariërs die de tekenen van het fascisme herkennen. Dan heb je een weerbare democratie. Overigens ontbreekt het in Nederland nu nog aan heldere wetgeving om partijen die over de schreef gaan aan te toetsen. De minister voor Rechtsbescherming bereidt zon wet wel voor. Een wet waarmee de rechter partijen die de democratische rechtsstaat omver willen werpen kan verbieden. Dat wetsontwerp is helaas nog niet ingediend omdat het kabinet demissionair is. Helaas. Want die wet komt geen dag te vroeg. Over Jaap Jansen Politiek commentator Jaap Jansen in de wandelgangen van de macht. Luister live donderdagochtend om 06:25 in De Ochtendspits of wanneer je wilt via bnr.nl/jaap-jansen, Apple Podcast of Spotify.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Er was van de zomer al een ontwerp-coalitieakkoord, geschreven door VVD en D66, maar dat was veel algemener van karakter en er stonden geen concessies in naar CDA en ChristenUnie. VVD-leider Mark Rutte wilde daar op Prinsjesdag en bij de Algemene Politieke Beschouwingen liever helemaal niet meer over praten, tot ongenoegen van medeauteur D66. Nu is duidelijk waarom: VVD en CDA waren juist in die dagen bezig met hún gezamenlijke document! Wat betekent dit lek nu voor de formatie, die de afgelopen weken vooral opviel omdat er vrijwel niets meer naar buiten kwam? En wie heeft hier belang bij? In dit geval zou de verdenking nooit bij de ChristenUnie uitkomen. Wel bij D66, want daar twijfelt de achterban over opnieuw regeren met VVD, CDA en ChristenUnie, bleek afgelopen weekend op het D66-congres. Het zou toch allemaal veel progressiever worden? Op het congres verzekerde Sigrid Kaag dat D66 alleen meedoet als er een progressief regeerakkoord is: We doen het goed of we doen het niet. En dit is een progressief verhaal, vindt zelfs Job Cohen, de voormalige PvdA-leider. Hartstikke progressief! Allemaal dingen waarvan ik zeg: yes!, zei hij op Radio 1. Cohen had er spijt van dat zijn partij hier niet aan meedeed. En nu iedereen weet dat VVD en CDA het hierover eind september al eens waren, kan D66 vervolgens nog méér eisen. Soms voeren kabinetten die niet als links bekend staan toch een progressief beleid. Bekend voorbeeld is het kabinet van marineman Piet de Jong, aan het eind van de roerige jaren 60. Je moet verend meebuigen met wat er in de samenleving aan de hand is, verklaarde De Jong later. Zijn kabinet voerde tal van hervormingen door, zoals democratisering van de universiteiten en het echtscheidingsrecht. Voorbehoedsmiddelen werden legaal, er kwam een minimumloon en er werd een commissie ingesteld om de parlementaire democratie te verbeteren. Toen een paar jaar later het kabinet-Den Uyl aantrad in de geschiedenisboekjes bekend als het progressiefste kabinet ooit waren de belangrijkste hervormingen al ingevoerd. In de huidige kabinetsformatie heeft CDA-leider Wopke Hoekstra, gevolgd door Rutte, er alles aan gedaan om te voorkomen dat PvdA en GroenLinks samen aan de formatietafel zouden aanschuiven. Een linkse wolk, dat zou de achterban niet slikken. De paradox is dat het beleid nu misschien wel progressiever wordt dan het met PvdA en GroenLinks had kunnen zijn. En zo wordt D66 alsnog winnaar van deze formatie. Over Jaap Jansen Politiek commentator Jaap Jansen in de wandelgangen van de macht. Luister live donderdagochtend om 06:25 in De Ochtendspits of wanneer je wilt via bnr.nl/jaap-jansen, Apple Podcast of Spotify.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Eindelijk een akkoord, eindelijk een nieuw kabinet. Maar zijn alle grote plannen wel uitvoerbaar? Voor het klimaatbeleid en de energietransitie zijn technologisch geschoolde mensen nodig en daarvan komt Nederland er zon 60.000 tekort. Hoe plechtig we in Glasgow onze beloften ook hebben bevestigd, zo worden de klimaatdoelen niet gehaald. En dat de intensive cares opnieuw vol liggen komt door corona maar ook door tekort aan personeel: de ics kunnen niet eens worden uitgebreid omdat er geen mensen zijn. Het oplossen van de problemen van kindertoeslagouders en ook van de Groninger gaswinningslachtoffers verloopt evenzeer stroef. Daar is het probleem niet een tekort aan personeel, maar aan logisch werkende computers. Het UWV, de club met de meeste ervaring bij uitkeringen, vroeg de informateurs bij monde van directeur Maarten Camps tijd om zijn verouderde ict-structuur op orde te brengen. Zolang die er niet is, kunnen nieuwe wetten niet worden uitgevoerd. In Groningen wachten tienduizenden huizen op herstel, maar door allerlei regels lukt het amper om er per jaar 400 te doen. Daar word je helemaal gek van, zei Mark Rutte in Groningen. Ook in dit geval zijn er andere regels en betere computers nodig, maar beseft ook Rutte voordat die zijn ingevoerd is de winkel weer twee jaar dicht. Elke poging tot verbetering leidt dus tot nieuwe problemen, die ook weer opgelost moeten worden. Intussen klaagt Kamervoorzitter Vera Bergkamp over de lange duur van de formatie. En terecht! Maar de Kamer laat zelf ook steken vallen. Al voor de verkiezingen verscheen een rapport van een speciale Kamercommissie onder leiding van André Bosman. Dat rapport onderzocht hoe burgers verstrikt raken in een web van regels en overheidsdiensten. Het laat ook zien dat de Kamer weinig interesse heeft in uitvoerbaarheid van wetten en pas opspringt als dingen echt fout gaan. Dit rapport u raadt het al - is door de Kamer nog niet behandeld. Ik wens de nieuwe bewindslieden die binnenkort aantreden veel succes. Over Jaap Jansen Politiek commentator Jaap Jansen in de wandelgangen van de macht. Luister live donderdagochtend om 06:25 in De Ochtendspits of wanneer je wilt via bnr.nl/jaap-jansen, Apple Podcast of Spotify.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Waar bemoeit Brussel zich mee?, vroegen zij zich af. De Telegraaf chocoladeletterde: EU kaapt onze renteaftrek, hypotheekhervorming geëist voor coronasteun. Wie vorig jaar zomer de discussie over dat Herstelfonds gevolgd had, las niets nieuws. Herinnert u zich nog dat Nederland de vrekkige vier aanvoerde? Een clubje landen dat eigenlijk helemaal geen Herstelfonds wilde en als het er dan toch kwam, diepgaande hervormingen eiste in Italië en andere zuidelijke lidstaten? Er dreigde zelfs een crisis binnen de crisis. Maar omdat er verder geen binnenlands politiek nieuws is en minister Wopke Hoekstra maandag in een brief aan de Tweede Kamer nog eens uitlegde hoe het zat, werd het vanzelf weer nieuws. Nederland is de risee van Europa. Als enige van de 27 lidstaten heeft Nederland nog geen plan ingediend om in aanmerking te komen voor de 5,8 miljard euro die is gereserveerd om ons deel van Europa duurzamer en digitaler te maken. Dat is iets voor de formatie, besloot het kabinet toen het nog missionair was. Niet wetende dat bijna acht maanden na de verkiezingen er nog steeds geen nieuw kabinet zou zijn. Nu maken ambtenaren altijd plannen, want je weet maar nooit. Deze zomer circuleerde er in Den Haag een conceptplan voor de Europese Commissie. In Brussel werden ze er niet blij van. Nederland wil investeren zonder te hervormen, vertelde een topambtenaar mij. Kun je het je voorstellen: wel geld vragen, geen hervormingen! Het Nederlandse plan ontbeerde kritische massa. In Den Haag hoorde ik dat we liever misschien wel helemaal zouden willen afzien van meedoen aan het Herstelfonds. Het gaat zo goed met de economie, dat er geen directe noodzaak is om extra te investeren. Waarom zouden we ons hervormingen laten opleggen?, klonk het. En als we toch geld nodig hebben, dan kunnen we dat gratis, zonder rente, lenen op de kapitaalmarkt! Ik denk dat het nieuwe kabinet uiteindelijk alsnog een plan indient. Maar Den Haag moet wel opschieten. Want Brussel zal er nu extra kritisch naar kijken. En als er in het voorjaar geen goedgekeurd plan is, loopt Nederland geld mis. Intussen zijn de meeste lidstaten druk aan het hervormen - Italië voorop. Maar op de Nederlandse winkel hangt een bordje gesloten. En niet eens omdat we bezig zijn met verbouwen. Over Jaap Jansen Politiek commentator Jaap Jansen in de wandelgangen van de macht. Luister live donderdagochtend om 06:25 in De Ochtendspits of wanneer je wilt via bnr.nl/jaap-jansen, Apple Podcast of Spotify.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Waar het in Nederland aan mankeert, is afgelopen zomer haarfijn in kaart gebracht door informateur Mariëtte Hamer. Zij liet iedereen die een plan had langskomen. Je zou zeggen: een kort en bondig regeerakkoord, dat had er al kunnen liggen. Sinds vandaag mogen we spreken van de langste kabinetsformatie ooit. Premier Mark Rutte heeft altijd een lijstje bij de hand hoe goed Nederland wereldwijd scoort op essentiële terreinen. Nog steeds doen we het goed, maar schijn bedriegt. Nederland is nummer zes als het gaat om de kwaliteit van de beroepsbevolking. Maar sinds 2003 dalen de scores van leerlingen bij lezen, rekenen en natuurwetenschappen. Nederland staat al niet meer in de Top 20 bij hoogtechnologische vaardigheden. In de techniek komen ze 60.000 mensen tekort. De Europese Commissie noemt Nederland innovatieleider, maar Nederlandse bedrijven investeren meer in het buitenland dan buitenlandse bedrijven hier. Nederland heeft een prettig leefklimaat, maar als je hier wilt wonen, hebben we geen huis meer voor je. En over klimaatbeleid weten we precies wat er moet gebeuren, maar we lopen achter op andere EU-landen. En zo zijn er nog meer gevarenzones waarin we ons inmiddels bevinden. VNO-NCW en MKB Nederland hebben ze onlangs op een rijtje gezet. Zondag begint in Glasgow de Klimaattop. Mark Rutte heeft geroepen dat Nederland klimaatkampioen moet worden. Maar dat kan alleen als je voorop loopt. Nederland heeft de treurige eer om als enige EU-land nog geen plannen te hebben ingediend om aanspraak te maken op geld uit het EU-herstelfonds. In Brussel ligt zes miljard euro klaar, mits we goede plannen hebben. Diederik Samsom verzuchtte onlangs dat in Europa altijd wel ergens verkiezingen zijn of kabinetsformaties, maar dat dit voor die anderen geen belemmering was om tijdig het huiswerk in te leveren. Gelijk heeft-ie. Voorafgaand aan de Klimaattop komt in Rome de G20 bijeen, de 20 grootste industrielanden. Uit Europa hebben Duitsland, Frankrijk en Italië daar een vaste plek. Ook Spanje wordt tegenwoordig standaard uitgenodigd. Nederland moet altijd afwachten of het ook mag komen. Dan helpt het als je niet alleen zegt dat je kampioen wilt worden, maar het op sommige terreinen ook echt bént. Gelukkig is premier Rutte dit weekend nog welkom. Maar het is de vraag hoe lang ze Nederland nog zien staan. Genoeg praatjes, maar geen plan. Over Jaap Jansen Politiek commentator Jaap Jansen in de wandelgangen van de macht. Luister live donderdagochtend om 06:25 in De Ochtendspits of wanneer je wilt via bnr.nl/jaap-jansen, Apple Podcast of Spotify.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Een week geleden maakte GroenLinks-Kamerlid Bart Snels zijn vertrek bekend. Hij klaagt dat Haagse politiek alleen nog lijkt te gaan over het beschadigen van anderen. Bewindslieden en ambtenaren worden voortdurend in het beklaagdenbankje gezet en het regent moties van afkeuring. Bart Snels een harde werker met belangrijke wetten op zijn naam - kan er niet meer tegen. Toen de Parlementaire ondervragingscommissie kinderopvangtoeslag in kaart had gebracht wat er in die affaire zo gruwelijk misging, besloot de Kamer op initiatief van Pieter Omtzigt de Venetië Commissie van de Raad van Europa te vragen, eens kritisch naar de Nederlandse rechtsstaat te kijken. Dat rapport kwam deze week. De kindertoeslagaffaire is heel ernstig en zoiets kan vaker gebeuren als politiek, bestuur en rechterlijke macht er niet van leren, zegt de Commissie. Opmerkelijk is dat die groep juridische zwaargewichten uit bijna 50 landen niet alleen kommer en kwel meldt. Op zich is Nederland een voorbeeldige democratie, zeggen ze. En ze zijn diep onder de indruk van wat Nederland zelf al doet om de bestuurscultuur te verbeteren. De Belastingdienst Opvallend is dat de Belastingdienst in veel Kamerdebatten de kwaaie pier in het rapport nauwelijks genoemd wordt. En dat de Venetië Commissie de Kamer zélf een tik op de vingers geeft. In een voetnoot wordt een amendement van Omtzigt en het toenmalige Kamerlid Frans Weekers genoemd als onpraktisch en oorzaak van veel ellende. Toen journalist Jesse Frederik van De Correspondent daar een klein jaar geleden al op wees, kreeg hij pek en zwavel over zich heen. Veel Kamerleden klagen en terecht over de trage kabinetsformatie. Maar voor het bevorderen van een nieuwe bestuurscultuur hoeft de Kamer niet te wachten op een nieuw kabinet, blijkt uit het rapport. De Kamer kan zelf bijvoorbeeld door haar eigen Reglement van Orde aan te scherpen nu al de Grondwettelijke informatieplicht van de regering steviger invullen. Sinds 2020 kent de Kamer zichzelf tien miljoen euro extra toe. Sommige fracties stellen er beleidsmedewerkers van aan, maar soms ook voorlichters of potten het bedrag op. Dat extra geld kan de Kamer volgens de Venetië Commissie beter investeren in steviger ondersteuning van commissies die wetgevingskwaliteit en controle op de uitvoering als kerntaak krijgen. Dat helpt ellende zoals in de kindertoeslagaffaire voorkomen. Kortom: de Kamer kan zelf aan de slag. In plaats van het indienen van duizenden loze moties modder en stenen - betere wetten maken. En als dat daadwerkelijk gebeurt, krijgt Bart Snels misschien nog spijt dat hij van die Kamer geen deel meer uitmaakt. Over Jaap Jansen Politiek commentator Jaap Jansen in de wandelgangen van de macht. Luister live donderdagochtend om 06:25 in De Ochtendspits of wanneer je wilt via bnr.nl/jaap-jansen, Apple Podcast of Spotify. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Zo schreven de liberale fracties onder leiding van VVDer Sophie Hermans en D66er Rob Jetten de aanzet tot een opzet voor een regeerakkoord. Een verhaal dat als inspiratie kon dienen voor andere partijen om vervolgens echt te gaan onderhandelen. De secondanten deden het werk en lieten zien dat je samen een heel eind kunt komen. Precies die formule wordt nu verder toegepast onder leiding van de informateurs Johan Remkes en Wouter Koolmees. Waarbij Remkes in zekere zin de nieuwe Herman Tjeenk Willink is: hij schreef een dik rapport over het parlementair stelsel en heeft scherpe ideeën hoe je de bestuurscultuur kunt vernieuwen. Bovendien is hij een fikser die taaie problemen oplost. En Koolmees is de nieuwe Mariëtte Hamer: haar dossiers zitten allemaal in zijn hoofd. Financiën, sociale zaken, de polder: hij kent alle geheimen. Hermans en Jetten kregen gezelschap van de secondanten van CDA en ChristenUnie, Pieter Heerma en Carola Schouten. In zekere zin jammer dat die partijen ook niet, zoals VVD en D66, voor de echt nieuwe generatie hebben gekozen. Heerma loopt al zon 20 jaar op het Binnenhof rond. Hij behoorde tot de hofhouding van vele CDA-leiders en is de hoeder van de conservatieve Buma-lijn van de bezorgde burger. Waarom niet Anne Kuik gekozen? En Schouten is vicepremier en minister van Landbouw, heeft anders dan Koolmees de taken niet neergelegd. Waarom niet Pieter Grinwis aangewezen, die met zijn slimme cijferkennis de nieuwe Carola wordt genoemd? In elk geval: de meeste uren in de formatie worden nu gedraaid door de secondanten. De schaduwleiders, zoals journalist Kees Versteegh deze politieke soort noemt in een net verschenen boek met die titel. Loyaal de leider steunen en toch niet bang zijn kritische tegenspraak te geven. Versteegh beschrijft hoe Edith Schippers Mark Rutte hielp de onbetwiste VVD-leider te worden. En ook hoe belangrijk Jeroen Dijsselbloem was voor PvdA-leider Diederik Samsom. Hoewel daar ook een gevaar zichtbaar werd: die twee waren zó innig, dat de fractie zich buitengesloten voelde. Het kan dus ook misgaan. Maar voor de kabinetsformatie die nu eindelijk op gang is gekomen is het een zegen, die hoofdrol voor de bijrollen. Dankzij de secondanten komt een nieuw kabinet eindelijk in zicht. Over Jaap Jansen Politiek commentator Jaap Jansen in de wandelgangen van de macht. Luister live donderdagochtend om 06:25 in De Ochtendspits of wanneer je wilt via bnr.nl/jaap-jansen, Apple Podcast of Spotify. See omnystudio.com/listener for privacy information.

In het debat over het eindverslag van informateur Johan Remkes, afgelopen dinsdag, ontbrak de man met de, naar eigen zeggen, radicale ideeën over een nieuwe bestuurscultuur. VVD-leider Mark Rutte moest in zijn rol als premier bij een Europese top zijn. De Kamer had dus ook kunnen zeggen: dan doen we dit debat zodra hij terug is, want wij vinden die nieuwe bestuurscultuur zo belangrijk, die willen we met Rutte bespreken. Waar Geert Wilders bij de Algemene Beschouwingen er nog een enorm punt van maakte dat Sigrid Kaag er niet was, leek het de fractieleiders nu niet eens op te vallen dat Rutte verstek liet gaan. In het debat gingen de meeste fractieleiders meteen alweer over op het gebruikelijke onderling gehakketak. Met als gotspe dat Geert Wilders anderen verweet dat ze elkaar al zeven maanden voor rotte vis uitmaken! Toen Wilders voor de zoveelste keer een motie indiende die om nieuwe verkiezingen vroeg, werd hij door Kees van der Staaij op de vingers getikt. Zoveel poppenkast kon de SGP-leider niet verdragen. Maar: je kunt het ook zien als altruïsme van Wilders. Uit een peiling van Maurice de Hond bleek onlangs dat de PVV bij nieuwe verkiezingen veel zetels zou verliezen aan Pieter Omtzigt als die meedoet en aan partijen als BBB en JA21. Dus als iemand geen behoefte heeft aan nieuwe verkiezingen, is Wilders het wel. Het gaat hem dus echt om het landsbelang! Dat het maar de vraag is of de Tweede Kamer echt een nieuwe bestuurscultuur wil, bleek ook hieruit, dat opnieuw en al voor de derde keer vrijwel niemand echt inging op het verslag van de informateur. Wat ook Remkes voorgangers Herman Tjeenk Willink en Mariëtte Hamer was overkomen. Terwijl in die drie verslagen van alles te vinden is over een dringend noodzakelijke nieuwe manier van besturen, met nieuwe verhoudingen. Als je het daar dan niet echt over hebt, is het heel vreemd dat je anderen al bij voorbaat verwijt dat het niks wordt met die nieuwe cultuur. Informateur Remkes maakt zich hierover ook zorgen. Hij noemde in het debat de nieuwe bestuurscultuur een containerbegrip. Iets vaags wat iedereen op zijn eigen manier invult. Ik vrees het ergste. Straks hebben we een kabinet met nieuwe bewindslieden die klaar staan voor een nieuwe aanpak, maar vastlopen op de oude cultuur van de Tweede Kamer. Over Jaap Jansen Politiek commentator Jaap Jansen in de wandelgangen van de macht. Luister live donderdagochtend om 06:25 in De Ochtendspits of wanneer je wilt via bnr.nl/jaap-jansen, Apple Podcast of Spotify. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Merkel wilde zich er niet op vastleggen. De Duitse liberalen verlieten de onderhandelingen en keren pas nu, vier jaar later, weer terug. Bij het vertrek van Angela Merkel als bondskanselier is Mark Rutte de verliezer. Voor de tweede keer al, sinds Nederland door Brexit de Britten verloor. Nederland had altijd een comfortabele positie in de driehoek Frankrijk-Duitsland-Verenigd Koninkrijk. In die verhouding was Frankrijk meestal de motor achter nauwere samenwerking, koos Duitsland de rol van aarzelende bemiddelaar en waren de Britten dwarsligger. Tactisch had Den Haag aan alle drie vaak iets. Het remmende VK zorgde ervoor dat de Fransen niet in alles hun zin kregen en Duitse ministers van Financiën waren Jeroen Dijsselbloem en Wopke Hoekstra dankbaar dat ze tegenwicht organiseerden door bondgenootschappen met kleine zuinige landen. De persoonlijke verhoudingen waren optimaal. Merkel en Rutte hadden een Freundschaft. Ze kwamen bij elkaar over de vloer, officieel en soms ook officieus. Ze begrepen elkaar. En vrijwel altijd deelden ze aan het eind van een lange discussie het besef: het Europees belang is uiteindelijk ook het Duitse en het Nederlandse belang. Nu de Duitse christendemocraten net als die bij ons uitgeput in de touwen hangen, wordt sociaaldemocraat Olaf Scholz hoogstwaarschijnlijk de nieuwe bondskanselier. Hoewel hij Angela der Zweite wordt genoemd omdat hij net als zij stapje voor stapje te werk gaat, is de vriendschap met Nederland geen automatisme. In het hoogste echelon is de beste relatie van Rutte nu die met Emmanuel Macron, de Franse president. Maar om strategisch en tactisch handig te opereren, moet de band met Duitsland snel weer op Merkel-niveau komen. Daarom voor Rutte één tip nee eigenlijk drie. Nodig zodra er een nieuwe Duitse regering is meteen de kanselier uit voor overleg, samen met zijn linkse wolk van ministers. Want behalve uit enkele liberalen bestaat het nieuwe Duitse team dan toch vooral uit ministers van de rode SPD en Groenen. Mijn belangrijkste advies is dan ook dit: hef in Nederland die rare ban op gezamenlijke kabinetsdeelname van PvdA en GroenLinks op en zorg ervoor dat tenminste de partijen die in Duitsland de regering vormen dat ook in Nederland doen. En schiet een beetje op. In Duitsland willen ze immers voor kerstmis een nieuw kabinet hebben. Voor je het weet roept iemand, zwaaiend met het Duitse akkoord: kopieer dit maar! Over Jaap Jansen Politiek commentator Jaap Jansen in de wandelgangen van de macht. Luister live donderdagochtend om 06:25 in De Ochtendspits of wanneer je wilt via bnr.nl/jaap-jansen, Apple Podcast of Spotify. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Over de kabinetsformatie deze week geen woord bij Willem-Alexander. Hij sprak zijn door Mark Rutte geschreven Troonrede hakkelend uit. Zou dat zijn omdat de koning die ochtend had gelezen dat zijn onderdanen in een lijstje bezuinigingssuggesties het koningshuis op nummer 1 hadden gezet? Of schaamde hij zich dat er na een half jaar nog steeds geen zicht is op een nieuw kabinet? Volgens Rutte zit er beweging in. Op Prinsjesdag liet hij zich ontvallen dat er snel een kabinet kan zijn. Zijn band met D66-leider Sigrid Kaag is inmiddels beter dan ooit, beweert hij. En tegen BNR-verslaggever Thomas van Groningen: Ik ken partijen van VVD tot en met GroenLinks als partijen die bereid zijn compromissen te sluiten en niet te stikken in het eigen gelijk. Als er snel een kabinet komt met elan, dan kan het vertrouwen in de politiek snel terugkeren. Aldus Rutte. Ook hij begint te merken dat de kijkers thuis zoals ze dat tegenwoordig in de Tweede Kamer noemen niet meer begrijpen dat er niets gebeurt. Op Prinsjesdag kondigde Rutte aan met grote flessen wijn en eten de relaties met de media te herstellen zodra er een nieuw kabinet is. Snelheid is geboden. Toch hield Rutte dinsdag in gesprek met krantenjournalisten ondanks al zijn mooie woorden nog vast aan het veto over een coalitie waaraan PvdA en GroenLinks samen deelnemen. Een boycot die na de verkiezingen werd ingezet door CDA-leider Wopke Hoekstra die vóór 17 maart de kiezers nog beloofde dat hij met Lilianne Ploumen, Jesse Klaver en iedereen zn moeder wel een kabinet wilde vormen. Inhoudelijk kan dat ook. Op de eerste dag van de Algemene Politieke Beschouwingen boterde het goed tussen CDA-fractievoorzitter Pieter Heerma en zijn collegas van PvdA en GroenLinks. Werkelijk waar, een prachtige visie, zei Klaver over Heermas verhaal. Met D66-fractieleider Rob Jetten waren toen al lijstjes uitgewisseld over aanpassingen van de begroting. En Sophie Hermans van de VVD riep iedereen op vooral naar elkaar te luisteren in plaats van meteen te beginnen met zenden. Ik zou zeggen: laat die grote flessen wijn en dat eten maar staan en maak met alle welwillende partijen rond het midden een plan dat het vertrouwen van de samenleving kan herstellen. Te beginnen in Groningen en met de slachtoffers van de toeslagenaffaire. En zorg voor een stevige meerderheid in Tweede en Eerste Kamer. Want er zijn genoeg problemen die snel en voortvarend moeten worden aangepakt. Over dat laatste blijkt bij de Algemene Beschouwingen is vrijwel iedereen het eens. Over Jaap Jansen Politiek commentator Jaap Jansen in de wandelgangen van de macht. Luister live donderdagochtend om 06:25 in De Ochtendspits of wanneer je wilt via bnr.nl/jaap-jansen, Apple Podcast of Spotify. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Of Remkes nu uitkomt op een minderheidskabinet of toch nog een meerderheidskabinet, in beide gevallen heeft zon kabinet vertrouwen nodig van het parlement. Oorspronkelijk vond VVD-leider Mark Rutte het niks, een minderheidskabinet. Hij was voorstander van een kabinet met krappe meerderheid. Als een partij voor de meerderheid niet nodig is, leidt dat tot instabiliteit, zei Rutte. Te veel partijen, dat vertrouwt hij niet. Een merkwaardige opvatting. In de politieke geschiedenis zijn er vaker breed gesteunde kabinetten aangetreden dan kabinetten met krappe meerderheid. Dat de informateur behalve naar VVD, D66 en CDA nu al kijkt naar samenwerking met PvdA, GroenLinks en ChristenUnie en ook nog naar steun van vijf kleinere partijen, duidt erop dat Remkes het niet eens is met zijn partijgenoot. Met brede meerderheden, vreest Rutte, springen te gemakkelijk kikkers uit de kruiwagen. Maar hoort ook dat niet bij een nieuwe, ontspannen bestuurscultuur: dat niet iedereen het altijd overal mee eens hoeft te zijn? Een krappe meerderheid, die Rutte zo graag wil, dwingt coalities tot permanent klokken gelijkzetten, koffiedrinken en crisisberaad. Precies waar Rutte zo bedreven in is en waarvan hij plechtig beloofde af te willen. Met radicale ideeën die dan ook nooit kwamen. Het wegnemen van wantrouwen zal sowieso lastig blijken. In het Kamerdebat over de kabinetsformatie zei Sigrid Kaag: Ik vertrouw heel weinig mensen. Een opmerkelijke uitspraak voor een D66-leider. Die partij gaat in haar mensbeeld namelijk uit van vertrouwen in mensen. Mensen van goede wil, zou Kaag er vanuit haar katholieke geloof aan toe kunnen voegen! Na Hilversum is de bedoeling dat de kabinetsformatie zich verplaatst naar Plein 23, het voormalige logement van de stad Amsterdam bij de Staten van Holland. De kans is groot dat de gesprekken daar plaatsvinden in een zaal die genoemd is naar Jan Terlouw, de man die terugverlangde naar het touwtje uit de brievenbus in plaats van wantrouwen. Maar zullen Rutte en Kaag zich daar wel thuis voelen? Durven zij nog aan dat touwtje te trekken? Over Jaap Jansen Politiek commentator Jaap Jansen in de wandelgangen van de macht. Luister live donderdagochtend om 06:25 in De Ochtendspits of wanneer je wilt via bnr.nl/jaap-jansen, Apple Podcast of Spotify. See omnystudio.com/listener for privacy information.

De formatie moest zo wilde de Kamer langs de lijnen van de inhoud gaan. Maar het Kamerdebat naar aanleiding van het eindverslag van informateur Mariëtte Hamer ging niet over dat verslag. De fractievoorzitters waren vooral bezig met elkaar en dus met zichzelf. Dit roept de vraag op of zij wel echt in staat zijn tot een nieuwe politieke cultuur, zoals de een na de andere leider bepleit. Het raadselachtigst is de opstelling van het CDA. Sinds de verkiezingen zwijgt Wopke Hoekstra vooral. In het Kamerdebat nam hij nauwelijks het woord. Langs de lijnen van de inhoud schreven VVD en D66 de basis voor een regeerakkoord. PvdA en GroenLinks reageerden enthousiast en ook Hoekstra zei dat hij ermee uit de voeten kon. Maar er vervolgens met PvdA en GroenLinks samen over verder praten, dat wilde hij niet. En Rutte, beducht voor een misschien toch weer opkrabbelend CDA als electorale concurrent, sloot zich hier bij aan. Behalve door VVD en D66 is in breder verband nog geen dag, geen minuut, geen seconde over de inhoud onderhandeld. Toch lijkt het CDA in beweging te komen. Omtzigt heeft definitief besloten solo te gaan, waardoor wat moeten we met Pieter niet meer speelt. Je kunt je hierbij natuurlijk wel afvragen of dit nu de beste manier is om een bijdrage te leveren aan de vooral ook door hem zo vurige gewenste nieuwe politieke cultuur. Interessant is vooral het nieuwe rapport over de koers van het CDA, geschreven door oude rot Richard van Zwol. Daarin ligt de nadruk op verschil verbinden vanuit het midden. Wopke Hoekstra toonde zich maandag bij de presentatie ingenomen met het rapport. Hij was blij dat het nu weer over de inhoud kon gaan. Walk your talk, klonk het sceptisch bij een eerste discussie onder CDA-leden. Een groot deel van de prioriteiten die het CDA in dit rapport stelt kan prima misschien zelfs wel in de eerste plaats uitgevoerd worden met PvdA en GroenLinks. Lees maar wat van Zwol schrijft. De kansenongelijkheid is groter dan ooit. Welvaart en gezondheid zijn ongelijk verdeeld, anderhalf miljoen mensen kunnen nauwelijks lezen of schrijven, een miljoen leeft in armoede. En ook de middengroepen maken zich zorgen, wie kan er nog een betaalbare woning vinden? Inhoudelijk slaat dit rapport de brug naar links. CDA-leden, aanwezig bij de presentatie, zeiden: Met PvdA en GroenLinks hebben we lokaal goede ervaring. Een aantal CDAers stelden dat hun partij zich teveel opstelt als bijwagen of zelfs kloon van de VVD. Vrijdag en zaterdag congresseert het CDA. Een belangrijk moment, ook voor de nieuwe informateur Johan Remkes. Want hij kan pas echt van start als het CDA weer bereid is te bewegen en ook weet waarnaartoe. Over Jaap Jansen Politiek commentator Jaap Jansen in de wandelgangen van de macht. Luister live donderdagochtend om 06:25 in De Ochtendspits of wanneer je wilt via bnr.nl/jaap-jansen, Apple Podcast of Spotify. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Ik ben benieuwd of informateur Mariëtte Hamer er in haar eindverslag ook zo over denkt. Want dat betekent dat die combinaties later in de formatie weer op tafel kunnen komen. Intussen heeft minister van Binnenlandse Zaken Kajsa Ollongren de Limburgse interim-commissaris van de koning Johan Remkes alvast toestemming gegeven voor een nevenfunctie die eraan zit te komen. Nee, niet die van ambassadeur van het Jenevergenootschap (wat hij ooit naast zijn ministerschap bleek te bekleden). Remkes volgt hoogstwaarschijnlijk Hamer op, want D66 vindt dat een VVDer nu de formatiecrisis moet helpen oplossen. Hieruit blijkt trouwens dat VVD en D66 die zichzelf in een Kamermotie opdracht gaven het begin van een regeerakkoord te schrijven geen hecht blok vormen. Er was geen gezamenlijke strategie. Dit roept de vraag op of die twee uiteindelijk zoals Sigrid Kaag nu oppert - wel een hecht minderheidskabinet kunnen vormen. En dan nog: hoever kom je met 58 zetels in een Kamer van 150 waar de flanken luidruchtig zijn en PvdA en GroenLinks mokken over hun afgewezen liefde. Revitalisering van de democratie Toch heeft Johan Remkes wel vertrouwen in een minderheidskabinet. In zijn rapport over revitalisering van de democratie wijst hij erop, dat Nederland sinds 2010 in feite steeds al minderheidskabinetten hééft, waarbij Kamerfracties van heel verschillende kleur steun verlenen. In Denemarken, schrijft Remkes, komt de controlerende rol van het parlement er zelfs beter door uit de verf. Tja, een minderheidskabinet. Met een vind ik niks, wuifde VVD-leider Mark Rutte in maart dat idee nog weg. Maar we hebben in de Nederlandse parlementaire geschiedenis een prachtvoorbeeld van een zeer succesvol minderheidskabinet. Onder leiding van de liberaal Pieter Cort van der Linden loodste dat ons land honderd jaar geleden ongeschonden door de Eerste Wereldoorlog, het regelde de financiële gelijkstelling van openbaar en bijzonder onderwijs en bracht algemeen mannenkiesrecht. Rutte verwees hier zelfs naar in zijn allereerste regeringsverklaring in 2010. Toen hij het Torentje betrok, kwam daar ook een portret van die legendarische liberaal. Het is zelfs groter dan dat van de Grondwetgever Thorbecke. En als één iemand dat is opgevallen is het Johan Remkes, die in zijn democratierapport het kabinet-Cort van der Linden bepaald succesvol noemt. Zet de jenever maar vast koud! See omnystudio.com/listener for privacy information.

Momenteel koopt de Fed maandelijks voor 120 miljard dollar aan obligaties. Nu de Amerikaanse economie weer de omvang van voor de pandemie heeft bereikt, de arbeidsmarkt snel herstelt en de inflatie boven de 5 procent bedraagt, is er voor dat opkoopbeleid nauwelijks meer een rechtvaardiging. En Powell gaat misschien uitleggen wanneer en in welk tempo de aankopen zullen worden verminderd en uiteindelijk gestopt. Waarom is dat voor aandelenbeleggers interessant? De S&P500, de brede Amerikaanse aandelenindex, staat momenteel meer dan 30 procent hoger dan voor de pandemie. Veel commentatoren betogen dat dat grotendeels door de centrale bank komt. Het idee is dat de liquiditeit die de Fed creëert de beurkoersen opstuwt. Het geld moet ergens blijven, zo luidt de redenering, en bij de huidige lage rentestand wordt het dan maar in aandelen gestopt. Nu de Fed de omgekeerde weg gaat bewandelen, is het oppassen geblazen. De vraag is of aandelen dan weer een groot deel van de koerswinst prijs zullen geven. Wat mij opvalt, is dat degenen die om het hardst roepen dat de beurs voornamelijk door centrale banken is opgedreven vaak mensen zijn die zelf niet of nauwelijks van de stijging van aandelenkoersen geprofiteerd hebben. Ik vind dat best wonderlijk. Want als het achteraf zo makkelijk te verklaren is, dan was het toch ook vooraf te voorzien? Dat de Fed en andere centrale banken dit opkoopbeleid een poos zouden volhouden, was vanaf het begin immers wel duidelijk. En als je het allemaal zo goed weet, waarom heb je er dan zelf niet van geprofiteerd? Wanneer de Fed daadwerkelijk aankondigt de aankopen te verminderen, zullen sommige aandelenbeleggers waarschijnlijk hun biezen pakken en dan komen de koersen mogelijk onder druk. Maar dat zou best eens heel tijdelijk kunnen zijn. Ik denk dat wat er met bedrijfswinsten gebeurt voor aandelenkoersen uiteindelijk veel belangrijker is dan dat opkoopbeleid van centrale banken. Veel bedrijven zijn er in de crisis in geslaagd hun verdienvermogen te vergroten door hun activiteiten te stroomlijnen en te investeren in digitalisering. Of ze de winstgroei kunnen vasthouden nu de conjunctuur alweer over het hoogtepunt is, is een ander verhaal.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Ik zal de laatste zijn om de problemen van die ondernemers te bagatelliseren en ik begrijp dat personeelstekorten een rem kunnen zetten op de omzet van bedrijven. Tegelijkertijd moet worden gezegd dat niet duidelijk is wie hier nou wat aan kan doen en wat dan. Het aflopen van de NOW zal wel tot meer bedrijfsbeëindigingen leiden waardoor er personeel beschikbaar komt, maar het is volstrekt onduidelijk over hoeveel mensen dat dan gaat. En ik geloof niet dat iemand ervoor wil pleiten om de economische groei af te remmen door bijvoorbeeld lasten te verzwaren. Dus we zullen voorlopig met een krappe arbeidsmarkt moeten leven. Er zit weinig anders op. Ik wil graag twee effecten benoemen. Ten eerste zal de loonstijging wel versnellen. Dat is reeds gaande zoals blijkt uit cijfers van werkgeversorganisatie AWVN. Sommigen luiden hierover de noodklok zelfs al. Dat lijkt mij wel heel erg vroeg. De versnelling van de loonstijging zoals de AWVN die rapporteert, valt nogal mee. Loonmatiging ter versterking van onze concurrentiepositie zit zodanig in ons DNA dat er veel moet gebeuren voordat het de spuigaten uitloopt met die lonen. En in 2017 betoogde premier Rutte dat de lonen wat harder moesten stijgen om iedereen te laten meedelen in de economisch groei. Nu dat eindelijk lijkt te gebeuren moeten we niet direct in de stress schieten. Om een tweede effect te benoemen, maak ik een uitstapje naar de VS. Toen Janet Yellen, de huidige minister van Financiën, nog bij de Fed werkte, betoogde ze vaak dat een voordeel van een zeer gespannen arbeidsmarkt was dat kansarmen dan ook aan de bak zouden komen. De cijfers in de VS bevestigen dat. Aangezien wij nagenoeg zeker voorlopig te maken hebben met een gespannen arbeidsmarkt, worden we, of we willen of niet, in een vergelijkbaar experiment gestort. Hopelijk zullen kansarmen ook bij ons nu banen vinden. In de berichtgeving over de CBS-cijfers deze week is verloren gegaan dat het aantal langdurig werklozen juist is gestegen in het tweede kwartaal. Het zou mooi zijn als de gespannen arbeidsmarkt die trend gaat keren. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Ik kan me hier enorm over opwinden. Vijftig of honderd jaar geleden dachten veel mensen in ons deel van de wereld waarschijnlijk ook al dat ze alles al hadden wat ze zich konden wensen. Ik ben heel erg blij dat de economische groei toen niet in de ban is gedaan. Mijn leven is toch echt een stuk gerieflijker dan dat van mijn voorgeslacht. Ik vind het onvoorstelbaar arrogant te veronderstellen dat we nu een soort hoogtepunt van vooruitgang hebben bereikt. In mijn jeugd bestonden mobiele telefoons niet. Ik heb dat toen niet als een gemis ervaren. Maar nu ze er wel zijn, wil ik niet meer zonder. Als we nu zouden besluiten dat we geen economische groei meer willen, ontzeggen we toekomstige generaties een hoger welvaartsniveau dan het onze. We zouden de eerste generatie zijn die zon beslissing zou nemen. Het gekke is dat veel mensen denken dat het anti-groei streven juist in het belang van toekomstige generaties is. Wat anti-groei-denkers ook vergeten is dat toenemende welvaart ons juist in staat stelt beter voor onze leefomgeving te zorgen. Ik zeg niet dat er geen grote uitdagingen zijn, maar het is geen toeval dat de luchtkwaliteit in ons land en de waterkwaliteit in onze rivieren nu veel beter zijn dat 40 jaar geleden. Wat de anti-groei-denkers verder vergeten is dat zonder economische groei niemand erop vooruit kan gaan zonder dat iemand anders erop achteruit gaat. Niemand houdt ervan om erop achteruit te gaan. Daar verzet men zich tegen. Dat maakt het voor mensen in minder goede posities en vooral jongeren extra lastig om fatsoenlijke kansen te krijgen. Juist in landen waar de economische groei langere tijd heel laag blijft, is de jeugdwerkloosheid doorgaans hoog. Niet voor niets wordt in landen als Japan en Italië, landen met chronisch lage economische groei, vaak gesproken over een verloren generatie. Het is volstrekt helder dat economische groei ervoor zorgt dat kansarmen en jongeren juist wel kansen krijgen op economische ontplooiing. Je moet het streven naar economische groei niet verwarren met materialisme en natuurlijk moeten we zorgen voor onze leefomgeving. Maar laten we ophouden met dat anti-groei denken. Juist als de economie groeit, zullen mijn kinderen en kleinkinderen en ook de uwe de beste kansen krijgen. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Van Mierlo bleef alleen niet zo bereikbaar. Als vicepremier op Buitenlandse Zaken was hij altijd weg, vaak onbereikbaar voor de top van het kabinet en van zijn partij. Van Mierlo was in die vier jaar maar liefst 26 keer voor langere tijd op reis, weg uit Nederland. En communiceren ging toen nog met vaste telefoon en fax. Mobieltjes waren er nauwelijks, laat staan Whatsapp of Zoom. Het gevolg was dat Van Mierlo steeds achter de feiten aanliep. Binnenslands moest hij halsoverkop worden bijgepraat en als hij zich concentreerde op het vicepremierschap, kregen de diplomaten weer te weinig aandacht. Al na een jaar dwong premier Kok Van Mierlo om Hans Wijers - minister van Economische Zaken - aan te wijzen als vervanger. Toen D66 na Paars I van 24 zetels terugviel naar veertien, was er voor Van Mierlo geen plaats meer in het kabinet. Onderhandelaar Thom de Graaf moest het hem vertellen. De oude leider had zwaar de pest in. Sinds 25 mei is Sigrid Kaag minister van Buitenlandse Zaken. Net als voor Van Mierlo: haar grote droom. Wat wil je: internationaal opgeleid, met een carrière via Shell, Buitenlandse Zaken en heel lang in topfuncties bij de Verenigde Naties, is dit in je vaderland zon beetje het hoogste wat je kunt bereiken. Sinds haar aantreden als minister van Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking hoorde je vaak: eigenlijk is zij de échte minister van Buitenlandse Zaken en niet Halbe Zijlstra of Stef Blok. Het ligt voor de hand dat Kaag straks in Rutte IV door wil in die droombaan. Ik heb een advies voor haar. Doe het niet! Denk aan Van Mierlo: hoe hij op die post zijn partij niet hielp en ook de diplomatie niet. Bij de verdeling van ministersposten heeft D66 na de VVD de eerste keus. De belangrijkste en meest politieke positie met veel Europese en internationale contacten is minister van Financiën. Wie dat al snel doorhad, was Wim Kok in het laatste kabinet-Lubbers, de premier die hij opvolgde. D66 heeft een goede kandidaat: minister Wouter Koolmees, nu van Sociale Zaken. Maar die stapt naar verluidt uit de politiek. Er is nog een geknipte kandidaat: staatssecretaris Hans Vijlbrief. Maar als Kaag zelf het kabinet in wil en het haar echt menens is met D66 en haar belofte van nieuw leiderschap op weg naar het Torentje, dan moet ze het zelf gaan doen. Sigrid Kaag, vicepremier en minister van Financiën. Over Jaap Jansen Politiek commentator Jaap Jansen in de wandelgangen van de macht. Luister live donderdagochtend om 06:25 in De Ochtendspits of wanneer je wilt via bnr.nl/jaap-jansen, Apple Podcast of Spotify. See omnystudio.com/listener for privacy information.

En als een Kamerlid een medewetgever - na zeven jaar procederen definitief veroordeeld wordt wegens groepsbelediging en dan alleen maar zegt: Ik ga mij hier niets van aantrekken, deze uitspraak bestaat voor mij niet, dan zijn we ver heen. Datzelfde Kamerlid pleit trouwens voor nieuwe verkiezingen omdat de uitslag hem niet bevalt. Tot zover de rechtsstaat en de democratie. Laat deze gebeurtenissen een aansporing zijn om in de kabinetsformatie blokkades te laten vallen en eindelijk echt met elkaar te praten. Want, zoals oud PvdA-leider Lodewijk Asscher gisteren zei in NRC: De formatie heeft iets van een schildpad die onderweg in slaap is gevallen. Gelukkig was er deze week een lichtpuntje. Het nieuwe CDA-Kamerlid Derk Boswijk kwam tot de conclusie dat inkrimping van de veestapel onvermijdelijk is. Dat ene zinnetje is voor het CDA toch altijd gezien als de beschermer van het boerenbelang - een moedig zinnetje. Boswijks voorganger Jaco Geurts en later lijsttrekker Wopke Hoekstra hesen de oorlogsvlag toen D66er Tjeerd de Groot een paar jaar geleden pleitte voor halvering van de veestapel. Wat het CDA dan wel wilde om de stikstofuitstoot te verminderen en de landbouw duurzaam en kringloop te maken, dat kwamen we niet te weten. Het nieuwe CDA-beleid is nog niet helemaal ingevuld, maar het is een stap vooruit. Dat er iets moet gebeuren ziet iedereen die de kop niet in het zand steekt. Het is goed dat Boswijk de koerswending mede baseert op tal van gesprekken met landbouwers - zoals ook De Groot vaak op pad is met zijn voor veel boeren lastige verhaal. Farmers Defence Force bezoekt ook aan huis, maar dan onaangekondigd. Dreigementen in plaats van dialoog. De nieuwe CDA-koers stond overigens al in het toekomstrapport Zij aan zij van het wetenschappelijk instituut van die partij. Blijkbaar was de tijd er toen nog niet rijp voor. In dat rapport stonden meer interessante dingen die het CDA nu, in de kabinetsformatie, op weg kunnen helpen. Papier is geduldig, maar rechtsstaat en democratie vergen dagelijks onderhoud. En wat we nu in de eerste plaats nodig hebben is een politiek die niet op apegapen ligt maar de handen uit de mouwen steekt. Een missionair kabinet. Jan de Koning, de steunpilaar van Ruud Lubbers, zei het al: Als het niet kan zoals het moet, dan moet het maar zoals het kan. Over Jaap Jansen Politiek commentator Jaap Jansen in de wandelgangen van de macht. Luister live donderdagochtend om 06:25 in De Ochtendspits of wanneer je wilt via bnr.nl/jaap-jansen, Apple Podcast of Spotify. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Een korte formatie is het nu al niet meer. Nu de liberale leiders Mark Rutte en Sigrid Kaag aan tafel bij Mariëtte Hamer begonnen zijn met het schrijven van een document op hoofdlijnen dat de basis moet worden voor onderhandelingen met meer partijen, zullen we voorlopig niet veel meer horen van de kabinetsformatie. Sterker: informateur Hamer mag bij de deur van Binnenhof 2 niet zomaar meer tussentijdse mededelingen doen. Over elke tussentijds verslag, zelfs aan de koning, moet ze eerst Kamervoorzitter Vera Bergkamp raadplegen, blijkt uit het contract dat beiden hebben ondertekend. Weg is de transparantie waar de Tweede Kamer bij de start van de formatie nog zoveel nadruk op legde. Behalve transparantie zal ook die andere gewenste vernieuwing er waarschijnlijk niet komen: een kort en bondig regeerakkoord. Wat ook de samenstelling wordt van het nieuwe kabinet, er zullen altijd partijen in zitten die geen belang hebben bij regeren op hoofdlijnen. Nu er nog geen missionair kabinet is en de regeringsfracties zich niet meer gebonden voelen aan het oude regeerakkoord, blijkt bij stemmingen over bijvoorbeeld landbouw dat een rechtse meerderheid de koers bepaalt. Daar vinden VVD, CDA, PVV, FvD, SGP en BBB elkaar. Op medisch-ethisch vlak is het andersom, daar prevaleert het liberale denken. Vandaar dat D66-fractievoorzitter Rob Jetten een wetswijziging heeft ingediend om de verplichte bedenktijd bij abortus te schrappen. Asiel en migratie In de formatie van 2017 werd tergend lang onderhandeld over asiel en migratie. Nadat GroenLinks op dat punt afhaakte, heeft de ChristenUnie nog weken met de VVD gesoebat. Dit keer zal het niet anders zijn. Migratie is zeker ook voor D66, PvdA en GroenLinks een onderwerp dat ze niet willen overlaten aan een rechtse meerderheid. Hetzelfde geldt voor klimaatbeleid. In grote lijnen zijn de partijen die mogelijk een kabinet vormen het eens. De doelen voor 2030 en 2050 staan zwart op wit. De pijn zit in de weg ernaartoe. Kijk naar het stikstofprobleem. Dat moet worden opgelost, daar is iedereen het over eens. Maar de vraag is: hoe? Dat moet allemaal op papier. En zelfs over de nieuwe politieke cultuur kun je maar beter tevoren het een en ander opschrijven, waarschuwt oud-Kamervoorzitter Wim Deetman in het blad Christen Democratische Verkenningen. Zoiets vergt dagelijks onderhoud en je moet elkaar erop kunnen aanspreken. Anders wordt het nooit wat met die nieuwe cultuur. Dat blijkt helaas nu al een beetje in de kabinetsformatie. See omnystudio.com/listener for privacy information.

In de dikke stapel stukken bij het eindverslag van de informateur was één A4-tje het interessantst. Het verslag van het gesprek met de voorzitters van de Stichting van de Arbeid, Tuur Elzinga en Ingrid Thijssen. Die Stichting is het overlegorgaan van werknemers en werkgevers. Als zij het in tijden van crisis eens kunnen worden, is redding nabij. Het pregnantste voorbeeld is het Akkoord van Wassenaar uit 1982. Ook een A4-tje, waarop toen Wim Kok en Chris van Veen arbeidstijdverkorting afspraken in ruil voor loonmatiging. Het hielp het eerste kabinet Lubbers het land financieel en sociaal weer op de been te krijgen. Elzinga en Thijssen, allebei nieuw aan het hoofd van respectievelijk FNV en VNO-NCW, zijn het eens over de koers: er moet geïnvesteerd worden en voorlopig niet bezuinigd. Daarnaast noemen ze een aantal hardnekkige problemen die ook volgens de zes partijen van Hamer acuut zijn. En de werkgevers vinden dat ons vestigingsklimaat niet langer afhangt van fiscale concurrentie - voor VNO-NCW en VVD nog hoofdpunt in de vorige formatie. Als de sociale partners het links en rechts van de Polder - het eens zijn, dan zegt dat wel wat. Dan is er in feite een sociaal akkoord waarop een kabinet kan bouwen. Als ik aan internationale gasten moet uitleggen wat de belangrijkste verschillen zijn tussen Nederlandse partijen, kom ik een heel eind met de uitleg: de VVD legt nadruk op de rol van de markt, de PvdA wat meer op de overheid en het CDA op de samenleving. Die samenleving is de afgelopen weken op visite geweest bij mevrouw Hamer, met Elzinga en Thijssen als belangrijkste gesprekspartners. Het CDA Dat roept de vraag op waarom nu juist het CDA die maatschappelijke consensus niet durft te vertalen in een brede coalitie van centrumrechts VVD en CDA met centrumlinks D66, PvdA GroenLinks. Of heeft Wopke Hoekstra zo weinig zelfvertrouwen dat hij de onderhandelingen niet aandurft? Mogelijk komt er helemaal geen meerderheidskabinet en vormen VVD en D66 uiteindelijk een minderheidscoalitie van centrumrechts en centrumlinks die in het parlement op hoofdlijnen gesteund wordt. Als ze dat goed doen, zouden ze er electoraal nog wel eens versterkt uit kunnen komen in deze post-coronatijd waarin het economisch voor de wind lijkt te gaan. En oppositievoeren loont niet meer automatisch zeker niet in een Kamer met dan 17 niet-regeringspartijen. Ook dat moet het CDA te denken geven. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Zon stickeralbum is tekenend voor de inhoudelijke armoede waar de voormalige grote volkspartijen in beland zijn. Waar is het grote debat, de discussie over inhoud? Welke typische, herkenbare vertegenwoordigers die ideologisch nog ergens voor staan kunnen we nog spontaan noemen? Gelukkig hebben we de plaatjes nog! De afgelopen zaterdag uit het CDA vertrokken nummer 2 Pieter Omtzigt produceerde een lijvig document over zijn belevenissen in en met de partij. Het verhaal van iemand die ziek is, klonk het alom in de CDA-top. Met de suggestie dat je er niet te veel waarde aan moest hechten. Misschien klopt niet alles wat Omtzigt beweert, maar hij heeft volstrekt gelijk als hij zijn partij inhoudelijke leegte verwijt. Politieke bloedarmoede waarvan alle traditionele partijen last hebben. Er worden nog wel rapporten geschreven, maar die leiden blijkbaar niet meer tot een diep doorleefd wij-gevoel. Een stevig idee van: hier staan wij voor in de politiek. In de Partij van de Arbeid, waar ze sinds de oprichting in 1946 boekenkasten vol schreven over de partij en haar koers, hebben ze na de tweede verkiezingsnederlaag op rij van negen zetels naar negen zetels zelfs afgezien van het instellen van een commissie die naar goed gebruik altijd de campagne en de uitslag evalueert. Verloren liberalen In de kabinetsformatie draaien de partijen rondjes om de tafel bij informateur Mariëtte Hamer. Gek genoeg lijkt Hamer ondertussen al een ruime parlementaire meerderheid te hebben verzameld achter een herstel- en transitieprogramma. Maar echt met elkaar gaan praten over coalitievorming, dat durven partijen nog niet. Want dan wordt het te links of te rechts of juist niet progressief of stabiel genoeg. Dat krijg je als je zelf niet meer precies weet waar je partij voor staat. En hoe je een akkoord straks bij je achterban moet verdedigen. Kort na zijn aantreden als VVD-leider schreef Mark Rutte een nieuw beginselprogramma. Daarover hoor je in de VVD nooit meer iemand. Gelukkig is er nu dat stickeralbum. Er volgen er trouwens meer, want op de kaft staat: Nummer 1, zomereditie. Zou de wintereditie nog te vroeg komen voor een pakje formatiestickers, dan kan de VVD altijd nog overwegen te komen met: 'Nummer 2, Geert, Rita, Wybren en andere verloren liberalen.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Baudet bedenkt steeds weer nieuwe varianten. Zo lanceerde hij onlangs ook al het idee om elke politieke partij een eigen provincie te geven. Dan kan na enige tijd worden vastgesteld wie zijn deel van Nederland het beste runt. Voor Forum heeft hij Groningen in gedachte, waarbij hij uiteraard het recht verkrijgt om het overgebleven gas te exploiteren. Het plan van Baudet doet me denken aan Jacobse en Van Es van de Tegenpartij. Die door Koot & Bie bedachte extreemrechtse volksjongens, goudeerlijk, wilden Nederland verdelen naar afkomst van bevolkingsgroepen. Zo gingen de Grieken naar de eilanden, die voortaan Grieksel zouden heten. Drenthe voortaan Turkenburg en de Surinamers gingen naar het Zuiden omdat het daar vaak wat warmer is en wat vrolijker. Jacobse en Van Es zelf zouden in Blankstad gaan wonen, de voormalige Randstad, waar anderen alleen tijdelijk met een pasje binnen mochten. Kolfje naar de hand van Baudet zou je denken. Hij heeft immers ooit gezegd dat Nederland cultureel blank moest blijven. Om met Jacobse en Van Es te spreken: ja toch? Niet dan? Nou dan! Als televisie-item werd De Tegenpartij zó populair dat Kees van Kooten en Wim de Bie er op een bepaald moment mee stopten. Ze merkten dat veel landgenoten de typetjes bloedserieus namen. Autoritair en racistisch bewind leek die mensen zo gek nog niet, stelden ze onthutst vast. Baudet bewijst: het kan altijd nog gekker. Nadat allerlei steunpilaren bij hem waren weggelopen, stokte op YouTube de aanmaak van nieuwe Thierry-filmpjes. Inmiddels is Baudet begonnen met een eigen talkshow: Het Forum met Thierry Baudet, waarin hij zijn eigen hoofdgast is en als presentator en orator tegen een paladijn aankletst. Soms stelt die nog wel eens een tegenvraag, maar dat heeft in het geheel eigen wereldje van Baudet geen zin. Forum is geen rots, maar een echoput. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Dat zo progressief mogelijke kabinet van Kaag is een paradox waarvan D66-oprichter Hans van Mierlo zou smullen. Drie van de vijf partijen noemen zich progressief, maar VVD en CDA hebben binnen zon coalitie de meerderheid: 49 Kamerzetels tegenover 41. Bovendien kunnen VVD en CDA op moeilijke momenten in de Kamer steun verwachten van een rechtse meerderheid. Zó progressief kan dat kabinet dus niet zijn. En als er zoals nu alom gepredikt wordt straks weer alle ruimte is voor politiek debat in de ministerraad, in de Kamer biedt dat VVD en CDA veel kansen. Waar maakt Hoekstra zich druk om? In de PvdA zijn ze er al een beetje beducht voor: als er meer parlementaire vrijheid komt, kan links wel eens iets te vaak het onderspit delven. De PvdA moet in de kabinetsformatie heel veel vastleggen. Geen dualisme, geen dun regeerakkoord, zei de directeur van het wetenschappelijk bureau van de PvdA, Klara Boonstra, maandagavond in een Zoom-gesprek met PvdA-denkers. De ChristenUnie wil liever de oppositie in, net als de meeste partijen in de Tweede Kamer. Als je een minderheidskabinet wil voorkomen, zijn VVD, D66, CDA, PvdA en GroenLinks tot elkaar veroordeeld. Politiek verloofd Voor een meerderheid in de Tweede Kamer zijn PvdA en GroenLinks sámen niet nodig, zeggen VVD en CDA. Maar wie de afgelopen weken goed oplette weet: die zijn zich politiek aan het verloven. In commissiezaaltjes en ook in de plenaire zaal spreken PvdAers vaak mede namens GroenLinks en andersom. Er is nog geen gezamenlijke fractievergadering, maar dat hoeft ook niet: ze weten van elkaar wat ze vinden. Voor de verkiezingen al vroeg Jesse Klaver aan Herman Tjeenk Willink waarom het in 2017 aan de formatietafel misliep tussen GroenLinks en VVD, CDA en D66. Jullie spraken te veel met de kaarten tegen de borst, zei de informateur van Rutte III. Zijn les is nu actueel. Het wordt tijd om aan tafel te gaan en écht met elkaar te praten. Als je tenminste zoals het CDA in de verkiezingscampagne nog zei vindt dat het midden zijn verantwoordelijkheid moet nemen. Vooruit met de geit, nu doorpakken! See omnystudio.com/listener for privacy information.

Rutte heeft nergens last van. Hij wil het liefst kleine kabinetten. Zijn eerste ploeg telde slechts twaalf ministers. En hij ging verkiezingen in met een pleidooi voor het verkleinen van de Tweede Kamer van 150 leden naar 100. Fors uitbreiden is logischer: Nederland heeft naar verhouding het kleinste parlement van Europa. Volgens een rekensom die de grote staatsrechthervormer Thorbecke maakte bij het schrijven van zijn Grondwet van 1848, zou de Kamer nu 384 leden moeten hebben. Luister terug | Jaap Jansen | Een week is een lange tijd in de politiek Maar ook met 150 kan de Kamer effectiever opereren. Coalitiepartijen vinden het volstrekt normaal om over alles te overleggen voordat het kabinet ook maar een brief naar de Kamer stuurt. En de hele Kamer heeft de neiging om tot in de details mee te regeren. De Kamer denkt bovendien dat uitvoeringsinstanties een machine zijn die met een druk op de knop meteen doen wat zij wil. En als dat niet zo is, moet er een debat komen. Liefst vandaag nog. Nuttig instrument Moties kunnen een nuttig instrument zijn waar de regering voor siddert. Ze zijn verworden tot social media screenshots: Kijk eens hoe goed ik bezig ben. Tien jaar geleden werd er al geklaagd: in 2011 waren meer dan 600 moties ingediend. Het moest toch niet gekker worden. Natuurlijk kan het gekker: vorig jaar waren er 4348 moties. Als de regering stil is, wordt de Kamer onrustig. Maar het parlement zou veel meer zelf zijn eigen agenda kunnen bepalen en zo meer greep krijgen op het eigen werk. Door net als in veel andere westerse democratieën het werk van de Kamercommissies te verstevigen. En zoals het Europees Parlement doet: rapporteurs aanwijzen die onderzoek doen naar grote maatschappelijke vragen en daar dan over debatteren. Luister terug | Jaap Jansen | De leegte rond Rutte als risico voor de VVD Dit verzin ik niet zelf. Drie jaar geleden stonden deze ideeën al in het rapport van de staatscommissie-parlementair stelsel onder leiding van Johan Remkes. Over dat rapport stelde Remkes afgelopen week enigszins meewarig vast dat hij niet de indruk heeft dat veel Kamerleden het echt hebben gelezen. Misschien wel, omdat ze daar wegens toegenomen werkdruk geen tijd voor hadden. Over Jaap Jansen Politiek commentator Jaap Jansen in de wandelgangen van de macht. Luister live donderdagochtend om 06:25 in De Ochtendspits of wanneer je wilt via bnr.nl/jaap-jansen, Apple Podcast of Spotify. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Het is paradoxaal. De politiek wil de greep terug op de maatschappelijke ontwikkelingen en is op zoek naar een nieuwe bestuurscultuur. Dus mag Mariëtte Hamer, de koningin van polder, de gesprekken leiden. De polder werd er tijdens de kabinetten Rutte vaak bijgehaald als de politiek grote beslissingen nog niet aandurfde. Inmiddels liggen er zo veel rapporten dat Hamer er voor de samenhang alleen nog maar een nietje doorheen hoeft te slaan. Luister terug | Jaap Jansen | De nieuwe bestuurscultuur moet ook gaan over Ruttes relatie met Europa De weg naar een nieuwe coalitie loopt via moties. Kameruitspraken waarin een routekaart wordt uitgestippeld en moties waarin de Kamer zichzelf en het nog te vormen kabinet opdrachten geeft voor een nieuwe relatie tussen overheid en burgers. Die breed gesteunde moties zijn ingediend door respectievelijk D66 en VVD, PvdA en GroenLinks en door het CDA. De fundamenten waarop verder wordt gebouwd. Met de vijf motie-indieners als meest waarschijnlijke coalitiepartners. Rutte doet ondertussen alles om het CDA-leider Wopke Hoekstra naar de zin te maken. Hij neemt zelfs Hoekstras vocabulaire over: nu niet pimpampetten over wie met wie en vooruit met de geit, want er zijn grote problemen. Volgens Hoekstra denken inmiddels heel veel mensen: Den Haag is vooral bezig geweest met Den Haag, schiet nou eens op. En ook Sigrid Kaag van D66 met Hoekstra eerder nog zo kritisch op Rutte - heeft inmiddels haast. Ze wil voor de zomer een nieuw kabinet. Inhoudelijke ideeën PvdA en GroenLinks leggen inmiddels al volop inhoudelijke ideeën op tafel voor een nieuwe coalitie. Zij zullen prolongatie van Rutte niet dwarsbomen als hij accepteert dat PvdA en GroenLinks allebei meedoen een combinatie die hij eerder nog wegwuifde als linkse wolk. Rutger Groot Wassink, de invloedrijke leider van GroenLinks in Amsterdam, zei deze week dat je juist door mee te doen de bestuurscultuur kunt veranderen. Want die cultuur hangt niet alleen aan Rutte. Luister terug | Jaap Jansen | Een nieuwe bestuursstijl? Kalm aan, zegt Sir Humphrey Als de VVD-leider een nieuwe realiteit eenmaal heeft geaccepteerd, benadrukt hij dat vaak op een nogal overdreven manier. Zo wil hij af van het maandagse overleg met de top van de coalitie en zegt hij zich nu al te verheugen op de ellenlange vergaderingen in de ministerraad die daarvan het gevolg zijn. Heerlijk, net als in het kabinet-Den Uyl, zegt hij handenwringend. Den Uyl deed in de jaren 70 in de jonge Mark belangstelling voor politiek ontwaken. Dat de politiek er onder die PvdA-leider weinig efficiënt aan toe ging en dat zijn kabinet nauwelijks grote wetten produceerde, doet er dan even niet toe. Mark Rutte leidde al de meest wonderlijke combinaties en wil nu ook de rode premier evenaren, zou je bijna denken. Dat tweede kabinet-Den Uyl, dat komt er toch! En in zijn schrift noteert de VVD-leider alvast: Rutte IV. Over Jaap Jansen Politiek commentator Jaap Jansen in de wandelgangen van de macht. Luister live donderdagochtend om 06:25 in De Ochtendspits of wanneer je wilt via bnr.nl/jaap-jansen, Apple Podcast of Spotify. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Ogenschijnlijk zou je denken: kan Europa ons dan helemaal niks meer schelen? Lezen we met Mark Rutte liever een boek over Chopin als de anderen de handen ineenslaan? Zo zit het gelukkig niet. Ook een nationaal herstelplan ontbreekt nog. En het een ligt in het verlengde van het ander. Luister terug | Jaap Jansen | Een nieuwe bestuursstijl? Kalm aan, zegt Sir Humphrey De paradox is dat Nederland misschien wel het meest Europagezinde kabinet krijgt sinds lange tijd. Informateur Herman Tjeenk Willink noteert in zijn eindverslag dat veel grote problemen een Europese dimensie hebben. En waar andere partijen zwijgen over Europa of er alleen in negatieve zin over praten, noemen de fractievoorzitters van partijen die inhoudelijk waarschijnlijk verder gaan praten in hun brief aan de informateur of in hun gesprek met hem het belang van Europa vrijwel allemaal. Actieve Europese politiek Zo acht D66 'versterking van de Europese samenwerking noodzakelijk' en noemt het CDA 'geopolitiek en Europa' expliciet in één adem. De PvdA bepleit 'een actieve Europese politiek' en GroenLinks heeft het over 'een nauwe en constructieve samenwerking in Europa'. De nieuwe fractie van Volt, die als nieuwkomer niet wil meeregeren maar wel meedenken, vindt zelfs 'dat Nederland in de Europese samenwerking moet ambiëren weer gidsland te worden'. Luister terug | Komt Rutte IV er dan toch? De vraag is of we dat ooit geweest zijn, gidsland. In elk geval niet tijdens de drie kabinetten-Rutte. De premier toonde meestal een januskop. In Den Haag klonk hij vaak als een mopperende euroscepticus. In Brussel was hij Angela Merkels paladijn. En bewindslieden van alle partijen hebben zich wel eens schuldig gemaakt aan de opmerking dat iets nu eenmaal 'moest van Brussel' wat een dwaze kreet is, want aan de besluitvormingstafel praat Nederland altijd mee. Gespreksverslagen Bij alle Europese gezindheid die uit het formatiedossier van Tjeenk Willink naar boven komt, ontbreken opvallend genoeg signalen van Rutte zelf. In zijn brieven rept hij er niet over en in de gespreksverslagen ook niet. Nu heeft de VVD-leider de Tweede Kamer beloofd dat hij op korte termijn 'radicale ideeën' over een nieuwe bestuurscultuur zal openbaren. En als je de verhoudingen tussen Kamer en kabinet herijkt, moet je ook kijken naar de relatie met Europa. Dan zou het niet gek zijn om, met de nieuwe partners, te pleiten voor een actieve en constructieve Europapolitiek. Met in Den Haag en Brussel hetzelfde verhaal. Over Jaap Jansen Politiek commentator Jaap Jansen in de wandelgangen van de macht. Luister live donderdagochtend om 06:25 in De Ochtendspits of wanneer je wilt via bnr.nl/jaap-jansen, Apple Podcast of Spotify. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Dat was 1971. Een schoolvoorbeeld van dualisme. De regering regeert, het parlement controleert. In 1980 was Wiegel vicepremier en de sfeer heel anders. De jonge ambtenaar Herman Tjeenk Willink schreef dat jaar een rapport over regeren. Ik citeer: Bewindslieden hebben de neiging het parlement in zijn dagelijks functioneren eerder te beschouwen als een belemmering in hun pogingen om een samenhangend beleid te voeren dan als essentieel onderdeel van het politieke systeem. Luister terug | Jaap Jansen | Een nieuwe bestuursstijl? Kalm aan, zegt Sir Humphrey Het parlement als een belemmering, precies het beeld dat opwelt uit de vrijgegeven notulen van het kabinet Rutte-III. Dat je zo niet mag denken vond Tjeenk Willink toen al. Op dit moment doet de informateur een misschien wel allerlaatste poging om meer dualisme tussen Kamer en kabinet te bevorderen. De fractievoorzitters willen dat óók, noteerde hij naar aanleiding van de gesprekken die hij voerde. Dikke regeerakkoorden Maar bedoelt iedereen wel hetzelfde? Kamerleden hebben een hekel aan dikke regeerakkoorden omdat die de regeringsfracties aan het kabinet binden, méér dan het kabinet aan de regeringsfracties, blijkt uit een peiling onder Kamerleden een paar jaar geleden in opdracht van de Staatscommissie Parlementair Stelsel. En wie oppositiewoordvoerders als Geert Wilders en Renske Leijten volgt, hoort toch vooral een pleidooi om alle macht bij het parlement te leggen. De Kamer op de stoel van de regering. Luister terug | Jaap Jansen | Hoe Tjeenk Willink zijn sublieme strategie uit 1994 opnieuw toepast Maar dat is geen dualisme! Het probleem verandert van karakter, maar het blijft een probleem. In de notulen staat er niets over, maar ik hoor best vaak klachten van bewindslieden over de macht van het maandagoverleg tussen fractievoorzitters en de top van het kabinet. Vaak worden daar plannen gemaakt die pas daarna op het bordje van de ministers terechtkomen. Hun ambtenaren moeten er dan een onderbouwing bij bedenken. Nieuwe politieke cultuur Het probleem is de overmaat aan monisme, van beide kanten. Ministers willen geen last hebben van de Kamer en de Kamer wil dat het kabinet doet wat zij zegt. Een nieuwe politieke cultuur begint met de vraag: wat is eigenlijk de taak van de regering en wat is de taak van het parlement? En vervolgens moet je die aparte rollen zo goed mogelijk invullen. In 1987, zeven jaar nadat hij constateerde dat bewindslieden het parlement vooral als belemmering zien, schreef Tjeenk Willink weer een notitie. Met de veelzeggende titel 'Kunnen politici veranderen?' Zijn antwoord was niet erg optimistisch. Over Jaap Jansen Politiek commentator Jaap Jansen in de wandelgangen van de macht. Luister live donderdagochtend om 06:25 in De Ochtendspits of wanneer je wilt via bnr.nl/jaap-jansen, Apple Podcast of Spotify. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Nu de Tweede Kamer zich opmaakt voor een dualistisch reveil en van regering en ambtenarij een nieuwe bestuursstijl vraagt, dempen de topambtenaren de verwachtingen. Ze schrijven hoe goed, gezien de omstandigheden, hun 120.000 ambtenaren hun werk eigenlijk doen. Terwijl de coronacrisis alle aandacht vraagt, is er gebrek aan geld en personeel; verouderde ICT en complexe wet- en regelgeving. En dan vraagt de politiek ook nog eens een forse bijdrage aan het herstel van vertrouwen in de overheid! Je hoort ze zuchten. Radicale ideeën De brief is ondertekend door hun voorzitter, Gert-Jan Buitendijk, secretaris-generaal van Algemene Zaken, en verzonden vanuit het Kabinet Minister-President. Opmerkelijk, want is het niet premier Mark Rutte die roept dat hij radicale ideeën heeft over een nieuwe bestuursstijl? Uiteraard hebben de ambtenaren na de toeslagenaffaire en allerlei andere deuken in het vertrouwen - de boodschap begrepen. Maar verwacht niet dat de problemen snel opgelost zijn, schrijven ze. Halsoverkop verbeter- op verbetermaatregel stapelen vergroot de kans op nieuwe dramas. Departementale herindelingen zijn ook niet de oplossing. En het openbaar maken van ambtelijke adviezen voelt onveilig. Luister terug | Jaap Jansen | Hoe Tjeenk Willink zijn briljante strategie uit 1994 opnieuw toepast In hun brief schrijven de SG'sniets over het breed gevoelde gemis aan vakinhoudelijke kennis aan de top van de ministeries, waar ze voornamelijk met management bezig zijn. Begrijpelijk dat ze daar niet over reppen, want dan zou het opeens over henzelf gaan. Aan de slag Het is verstandig als de nieuwgekozen Kamer ondertussen alvast met deze brief aan de slag gaat. Want je hebt niets aan fraaie voornemens voor een nieuwe cultuur als Kamer en ambtenarij elkaar straks niet goed blijken te verstaan. Volgens de SG's de dynamiek tussen kabinet, Kamerleden en ambtenaren verruwd. Als je daar iets aan wilt doen, moet je in gesprek. Daarom een gratis advies aan de nieuwe Kamer: nodig de twaalf secretarissen-generaal uit voor een hoorzitting. Waarin gevraagd wordt: wat bedoelt u precies met uw brief? Hoe kunt ook u ervoor zorgen dat er een opener cultuur ontstaat? Luister terug | Jaap Jansen | De greep naar de macht van Kaag en Hoekstra Er is werk aan de winkel voor de nieuwe Kamer. Want anders hebben we binnenkort een mooi regeerakkoord dat pleit voor een nieuwe bestuursstijl, maar nog steeds grote vraagtekens bij de uitvoering. En was nu niet juist daar bij die uitvoering aan het licht gekomen dat het anders moet, in Den Haag? Over Jaap Jansen Politiek commentator Jaap Jansen in de wandelgangen van de macht. Luister live donderdagochtend om 06:25 in De Ochtendspits of wanneer je wilt via bnr.nl/jaap-jansen, Apple Podcast of Spotify. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Tjeenk Willink dacht dat ze er in vier weken uit konden zijn. Voor Den Uyl schreef hij een tijdpad. Van politieke en economische oriëntatie naar een voorstel over grote hervormingen. Dan een regeerprogram inclusief departementale herindeling. Gevolgd door onderhandeling over regeerprogram (daar stond vijf dagen voor!). Tot slot zetelverdeling en personen. En als laatste punt, concluderend: Kabinet Den Uyl 2. Laten we het bij de 35-jarige Tjeenk Willink van toen houden op jeugdig optimisme. Dat kabinet kwam er nooit en de kabinetsformatie van 1977 zou met 208 dagen de langste aller tijden worden pas overvleugeld door die van 2017. Iconisch jaar De situatie nu doet denken aan die van een ander iconisch jaar. In 1994 wilde D66 een paars kabinet. PvdA en VVD aarzelden. Bovendien moest het CDA nog bepalen wat het wilde: regeren zoals het gewend was - of na 20 zetels verlies toch maar de oppositie in. Partijen dansten om elkaar heen. Net als nu. VVD en D66 willen regeren, maar het CDA weet het nog niet precies en PvdA en GroenLinks willen wel, maar liever niet met Mark Rutte, wat eigenlijk ook geldt voor D66 en CDA. Luister terug | Jaap Jansen | De greep naar de macht van Kaag en Hoekstra Voordat in 1994 de combinatie bepaald was, wees koningin Beatrix tot veler verbazing Wim Kok aan om meteen maar een program te schrijven. Als dat er lag, konden partijen erop intekenen wat PvdA, VVD en D66 uiteindelijk deden en Kok werd premier. Dat idee kwam van informateur Tjeenk Willink en het lijkt erop dat hij dezelfde strategie nu weer wil toepassen. Meteen Rutte zon stuk laten schrijven is ondenkbaar. Het is verstandiger als Tjeenk Willink zélf het eerste deel van het program schrijft, om het vervolgens aan partijen voor te leggen en dan te bepalen wie verder de diepte in wil gaan. Vervolgopdracht Zijn werkwijze gaat nu al in die richting. Hij ontvangt deze week zelf - zonder fractievoorzitters - de Nationale Ombudsman, de directeur van het Sociaal en Cultureel Planbureau, de voorzitter van de Sociaal-Economische Raad en de ministers van Financiën, Sociale Zaken, Economische Zaken en Klimaat. Lees ook | Vera Bergkamp is nieuwe Kamervoorzitter Aan het einde van de drie weken die de Kamer hem geeft, formuleert hij zelf conclusies. Het zou best kunnen dat de Tweede Kamer hem dan eerst nog een vervolgopdracht verleent. Tot de tijd echt rijp is om knopen door te hakken. Ondertussen raken partijen gecommitteerd en wordt regeringsdeelname vanzelfsprekend. En al die tijd kan de VVD denken: Dat vierde kabinet Rutte, dat komt er toch. Over Jaap Jansen Politiek commentator Jaap Jansen in de wandelgangen van de macht. Luister live donderdagochtend om 06:25 in De Ochtendspits of wanneer je wilt via bnr.nl/jaap-jansen, Apple Podcast of Spotify. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Een politieke greep naar de macht kan wel. Dat is wat we afgelopen week zagen. Sigrid Kaag van D66 en Wopke Hoekstra van het CDA aasden op het Torentje van Mark Rutte, maar ze werden er op 17 maart niet groot genoeg voor. Hun coup kwam toen Rutte voor de zoveelste keer en nu voor iedereen zichtbaar de waarheid niet sprak. Luister terug | Jaap Jansen | Het telefoonnummer dat nu uitkomst brengt De positie van Sigrid Kaag is versterkt. Uit de verkennersaantekeningen blijkt dat zij een voorkeur heeft voor een kabinet van VVD, D66, CDA, PvdA en GroenLinks. Dat is precies de combinatie die de deur naar Ruttes prolongatie weliswaar dicht, maar niet op slot heeft gedaan. In tegenstelling tot Rutte zette Kaag van begin af aan in op een inhoudelijke start van de kabinetsformatie. De aanwijzing van Herman Tjeenk Willink als informateur komt eveneens uit Kaags koker. Ook Wopke Hoekstras positie is steviger geworden. Hij wacht af en helpt Kaag bij het plaatsen van de schaakstukken. Net als D66 heeft het CDA er nu geen behoefte aan de politiek gewonde Mark Rutte overeind te helpen. Maar Ben Knapen, voorzitter van de Eerste Kamerfractie waar Hoekstra tot 2017 in zat, noemt het in De Telegraaf 'bizar' om twee weken na diens verkiezingsoverwinning afscheid van Rutte te nemen. Bizar Bizar is een typisch Hoekstra-woordje. En Hans Hillen, met wie Hoekstra regelmatig praat, verwijt ChristenUnie-voorman Gert-Jan Segers 'gekakel' als die opeens roept dat zijn partij niet meer met Rutte wil. Een dag later zegt Hoekstra precies dat: hij wil af van 'het gekakel'. Kaag premier maken is niet in zijn belang. Rutte onder curatele houden wel. Luister terug | Jaap Jansen | Eindelijk komt de droom van Wiegel uit: Een nationaal kabinet Pieter Omtzigt pleit voor een heldere verhouding tussen macht en tegenmacht. En behalve Omtzigt is niemand zó gekwalificeerd om dit te definiëren en te helpen oplossen als Tjeenk Willink. Hij waarschuwde in 2017 precies voor de dingen die in de kindertoeslagaffaire zo gruwelijk misgingen. Als informateur begint hij bij het begin: wat zijn de grote problemen, kunnen we het eens worden over de feiten? Eén ding staat vast. Dit wordt geen korte, snelle formatie. Maar de titel van het regeerakkoord hebben we al: Herstel van vertrouwen. Over Jaap Jansen Politiek commentator Jaap Jansen in de wandelgangen van de macht. Luister live donderdagochtend om 06:25 in De Ochtendspits of wanneer je wilt via bnr.nl/jaap-jansen, Apple Podcast of Spotify. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Sinds 2012 ontstond gewoonterecht. Toen wees de Kamer VVDer Henk Kamp aan als verkenner en in 2017 VVDer Edith Schippers. Na hun verslag mochten ze door als informateur. Aan Kamp werd Wouter Bos toegevoegd, Schippers ging solo verder en werd later opgevolgd door Herman Tjeenk Willink. Van de PvdA, maar als oud vice-voorzitter van de Raad van State van iedereen. En met formatie-ervaring sinds de jaren 70. Luister terug | Jaap Jansen | Eindelijk komt de droom van Wiegel uit: Een nationaal kabinet De opdracht die een verkenner meekrijgt is eenvoudig: ga na welke combinatie van partijen bereid is te gaan onderhandelen over de vorming van een nieuw kabinet. De vraag is dan: wie kan die taak het beste op zich nemen? Dat hangt af van de politieke omstandigheden. Henk Kamp was demissionair minister en zou, naar later bleek, ook minister worden in het nieuwe kabinet. Geen probleem, want in 2012 was snel duidelijk dat VVD en PvdA met elkaar wilden. Meteen na de verkiezingsuitslag zaten Mark Rutte en Diederik Samsom al in het geheim bijeen. En de aanwijzing van Kamp was politiek handig. Hij had de naam van de rechtervleugel te zijn. Als Kamp zou concluderen dat de VVD het met de PvdA moest proberen, was die vleugel meteen geapaiseerd. Consultatie In 2017 bleek het ingewikkelder. VVD, CDA en D66 wilden met elkaar, maar onduidelijk was welke vierde partij een meerderheid kon leveren. Ook Edith Schippers was demissionair minister, maar zij had haar vertrek al aangekondigd en stond dus op enige afstand. Nu, in 2021, werd na consultatie van de zeventien nieuwe fracties opnieuw een demissionair minister aangewezen: Kajsa Ollongren van D66 ging verkennen met Annemarie Jorritsma, fractievoorzitter van de VVD in de senaat. Lees ook | Een verrassende en lastige verkiezingsuitslag De situatie nu is minstens zo ingewikkeld als in 2017. De VVD wil graag het CDA erbij, maar wil het CDA wel? D66 wil een zo progressief mogelijk kabinet. Van de PvdA moet er een andere linkse partij bij, maar willen VVD en CDA dat wel? In zon contekst is het niet verstandig twee verkenners aan te wijzen die in het centrum van de macht zitten. Dat geldt voor Ollongren en Jorritsma en ook voor het nieuwe duo, de ministers Tamara van Ark en Wouter Koolmees. Persoonlijke belangen Het is beter als de Kamer in zon ingewikkelde situatie een verkenner aanwijst die precies weet hoe op het Binnenhof de hazen lopen, maar niet verdacht kan worden van persoonlijke belangen of loyaliteiten. Een verkenner die rust brengt in de nu nogal opgewonden situatie. Heeft iemand nog het telefoonnummer van Herman Tjeenk Willink? Over Jaap Jansen Politiek commentator Jaap Jansen in de wandelgangen van de macht. Luister live donderdagochtend om 06:25 in De Ochtendspits of wanneer je wilt via bnr.nl/jaap-jansen, Apple Podcast of Spotify. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Zodra de stembussen gesloten zijn begint voor echt gehaaide spelers van het politieke spel de campagne al richting de volgende verkiezingen. Vandaar dat VVD-leider Mark Rutte meteen een pleidooi hield voor praten met JA21. Dan kan hij later zeggen dat het aan hem niet gelegen heeft. VVD'ers die heel dicht bij Rutte staan, zoals Uri Rosenthal en Henk Kamp, deden de afgelopen dagen weinig moeite hun ergernis hierover te verbergen. Luister terug | Jaap Jansen | Regeren met de SP Rosenthal doorzag het desgevraagd meteen als 'onderdeel van het politieke spel'. En Kamp mopperde: 'op rechts hebben we alleen maar ruzie en gescheld gezien en Joost Eerdmans was al van zeven partijen lid.' Ruttes geknuffel met een partij waarvan de voorlieden zogenaamd grapjes maken over 'dobbernegers' en serieus voorstellen halal-slagerijen te verbieden is niet bepaald staatsmanwaardig. Zo progressief mogelijk CDA-leider Wopke Hoekstra suggereerde eerst afstand te willen houden. Maar binnen de kortste keren liet hij doorschemeren mee te willen praten: geen motorblok zonder het CDA! Het CDA is de eerste voorkeurspartner van de VVD. D66-leider Sigrid Kaag wil een 'zo progressief mogelijk kabinet', exact de woordkeus die Jesse Klaver van GroenLinks echode. De SP wordt in D66-kring niet als progressief beschouwd. Luister terug | Formatie: alles is bespreekbaar, benadrukt ChristenUnie Misschien wel daarom dat Rutte ook na de verkiezingen blijft flirten met juist die partij. Rutte noemt ook PvdA en GroenLinks als partners. De PvdA is bereid te praten nu ook de oppositie niet blijkt te lonen. PvdA-leider Lilianne Ploumen houdt vast aan de verkiezingsbelofte om alleen een kabinet in te gaan met ten minste één andere linkse partner. Kijken of dit zo blijft nu Klaver hier minder standvastig in is. Vijfpartijenkabinet Voor een meerderheid in de Tweede Kamer heb je met VVD, D66, CDA en een van de linkse partijen een meerderheid. Maar voor Rutte telt ook het zeteltal in de senaat. In de Eerste Kamer is voor een meerderheid deelname van PvdA en GroenLinks nodig. Een vijfpartijenkabinet van deze samenstelling geeft vanuit VVD en D66 bezien een betere balans tussen conservatief en progressief, met voor Rutte het voordeel dat VVD en CDA binnen het kabinet nog altijd een meerderheid hebben als de spanningen oplopen. Lees ook | Economen waarschuwen voor plundering Nationaal Groeifonds De VVD-leider aarzelt nog. Toch moet hij - ook als historicus - beseffen dat zon kabinet aansluit op de grote wens van een van zijn voorgangers: Hans Wiegel. Die pleitte begin jaren tachtig, toen Ruttes politieke belangstelling zich ontpopte, voor een 'nationaal kabinet' van CDA, PvdA, VVD en D66. Met zon nationaal kabinet nu voor de meerderheid aangevuld met GroenLinks staat Rutte dus in een waarlijk liberale traditie.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Zon gamechanger heeft zich in de verkiezingscampagne van 2021 niet voorgedaan. Maar onder de radar blijkt ook nu het eerste grote televisiedebat bij RTL bepalend te zijn geweest. Sindsdien ging Rutte in de peilingen omlaag, Sigrid Kaag van D66 omhoog en wist het CDA met Wopke Hoekstra de juiste route niet meer te vinden. Lees ook | Jaap Jansen | De leegte rond Rutte voor de VVD De VVD is verguld met haar zetelwinst. Toch bleef voor Rutte zeker ook gezien de afbladdering van het CDA en andere middelgrote partijen een echte premierbonus uit. Zijn grootste electorale succes 41 zetels stamt alweer uit 2012. Sigrid Kaag De echte winnaar van deze verkiezingen is Sigrid Kaag. Voor het eerst in de geschiedenis geldt voor D66 dit keer niet regeren is halveren. Met deze uitslag plaatst Kaag zich in het rijtje Jan Terlouw, Hans van Mierlo en Alexander Pechtold. Door zich te positioneren voor het premierschap wat Van Mierlo nooit durfde maakte Kaag D66 de tweede partij. Wopke Hoekstra was voor veel CDAers de droomkandidaat, maar hij weigerde. Toen hij het na een half jaar alsnog overnam van Hugo de Jonge had hij moeite zijn rol te vinden. Pas in de finale van de campagne kwam Hoekstra op koers. Het wordt lastig met deze uitslag een stabiel kabinet te vormen. Hoekstra stelt zich afwachtend op, partijveteraan Richard van Zwol staat klaar om de falende campagne te evalueren. Aan een meerderheid helpen Ook PvdA, GroenLinks en SP staan niet te springen om VVD en D66 aan een meerderheid te helpen. En daarmee ben ik bij het grote raadsel van deze verkiezingen. In een tijd waarin alom geroepen wordt om een socialere aanpak, realiseert links de belabberdste uitslag ooit. Deze drie moeten nu toch echt fundamenteel aan zelfonderzoek gaan doen. Bij alle problemen voor het vormen van een coalitie moet ik ook de Eerste Kamer aanstippen. Daar tellen VVD en D66 samen slechts 19 van de 75 zetels. Met alleen het CDA of met het linkse trio erbij heb je daar nog steeds geen meerderheid. Luister terug | Jaap Jansen | Een week is een lange tijd in de politiek In de wandelgangen hoor ik sommige partijen al praten over een tussenkabinet. Maar zoiets kan Nederland zich niet veroorloven. Een nieuw kabinet moet er voluit voor gaan om Nederland in Europa ambitieus uit de crisis trekken. En over vier jaar als Rutte zijn gedroomde record heeft gevestigd als langstzittende premier en Kaag en misschien toch ook Hoekstra zich als leiders verder hebben ontwikkeld en links een oplossing heeft gevonden voor links dan is het vanzelf weer tijd voor nieuwe verkiezingen. Met hoogstwaarschijnlijk opnieuw een verrassende uitslag. Over Jaap Jansen Politiek commentator Jaap Jansen in de wandelgangen van de macht. Luister live donderdagochtend om 06:25 in De Ochtendspits of wanneer je wilt via bnr.nl/jaap-jansen, Apple Podcast of Spotify. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Als je de VVD-verkiezingsspotjes mag geloven, denken veel Nederlandse Nederlanders er ook zo over. Niet dat de geïnterviewde gewone mensen nu zon fan zijn van Mark Rutte, maar hij heeft deze crisis toch goed gemanaged en het einde is nog niet in zicht. Dit blijkt ook uit interne peilingen die rondgaan op de Haagse burelen: zolang covid-19 nog niet achter de rug is, houden we het op Rutte. Zelfs de groeiende kritiek op het coronabeleid lijkt hem niet te deren. Hij doet het goed, zeiden veel ondervraagden afgelopen weekend in het buurtonderzoek van NRC. Regeren is campagnevoeren Rutte voert campagne. Maar, proclameerde hij voordat de verkiezingskoorts losbarstte: Alleen als het mogelijk is naast mijn hoofdtaak. Regeren is óók campagnevoeren, zei premier Ruud Lubbers ooit in kleine kring. Kenners weten: Rutte volgt hier de Rosegarden strategy: terwijl de concurrentie het land doortrekt, tekent de president wetten - af en toe onderbroken door een belangrijke mededeling in de tuin van het Witte Huis. En het beleid dat Rutte belooft is afgekeken van Boris Johnson: die maakte zijn conservatieven de grootste met een mengeling van Brexit-nationalisme en een socialere aanpak. Luister terug | Jaap Jansen | De leegte rond Rutte als risico voor VVD Overigens verliest Rutte in de peilingen wel wat glans. Bij Maurice de Hond scoort de VVD inmiddels onder de 33 zetels die hij in 2017 binnenhaalde. Met zon uitslag is van een premierbonus of een coronabonus geen sprake. Echt goed scoorde Rutte alleen in 2012, toen gedoogpartner Geert Wilders wegliep uit het Catshuis. Toen overklaste hij de scores van zijn VVD-voorgangers Frits Bolkestein en Ed Nijpels. Prolongatie Als de komende dagen geen gamechanger opduikt, zou het mij niet verbazen als de verkiezingsuitslag lijkt op die van 2017. Per partij een paar zetels erbij of eraf en dat is het dan wel. De huidige coalitie van VVD, CDA, D66 en ChristenUnie plust misschien zelfs wat zetels, waardoor ze in de Tweede Kamer een meerderheid heeft. In VVD-kring wordt nu al gedacht aan prolongatie. Luister terug | Jaap Jansen | Thierry Baudet en het Neurenberg-tribunaal Met als alternatief een kabinet waarin naast het voor de VVD onvermijdelijke CDA ook PvdA en SP meedoen. Liever niet GroenLinks erbij, hoor je ook in andere partijen. Wat hebben we daaraan, in 2017 liep Jesse Klaver twee keer weg uit de kabinetsformatie, die zich zeven maanden voortsleepte. En de SP is op klimaat en migratie minder scherpslijper. Maar goed, er is nog een week te gaan. En zoals de Britse Labourpremier Harold Wilson in de jaren 60 zei: het fortuin van een politicus kan drastisch veranderen in slechts een enkele week. A week is a long time in politics. Over Jaap Jansen Politiek commentator Jaap Jansen in de wandelgangen van de macht. Luister live donderdagochtend om 06:25 in De Ochtendspits of wanneer je wilt via bnr.nl/jaap-jansen, Apple Podcast of Spotify. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Veel VVD-kandidaten voor de Kamer werken nu al op het Binnenhof in een ondersteunende functie. Maar goed dat lijsttrekker Mark Rutte ooit personeelsmanager was bij een pindakaasfabriek. Dat helpt als je een gering aanbod aan personeel optimaal moet inzetten. In de VVD hangt alles nu van hem af. Door in het Radio 1-debat zelf de aanval te kiezen, vermeed hij dat zijn kwetsbaarheid bloot kwam te liggen. Bij RTL leek Rutte nerveus, in peilingen verliest hij iets van zijn glans nu corona en crisismanagement niet meer het enige thema is. Weerloos Ruttes zwakke plek werd zichtbaar toen bij RTL een gewone burger hem ter verantwoording riep over zijn rol in de kindertoeslagaffaire. Waarom bent u nog niet afgetreden? Gaat u dat alsnog doen als het over een jaar niet is opgelost? Je kunt dan als politicus alleen maar begrip tonen; verder ben je weerloos. In VVD-kring werd flink gevloekt. Ik ben die 'I feel your pain'-shit zo zat, twitterde voormalig partijstrateeg Mark Thiessen. Luister terug | Jaap Jansen | hierry Baudet en het Neurenberg-tribubunaal Waarna hoofd voorlichting Kees Berghuis hem erop wees dat je moeilijk à la Hans Dijkstal de kiezer een verwende diva kunt noemen. Dijkstal was lijsttrekker in 2002, het jaar van Pim Fortuyn. Hij zei toen in Vrij Nederland: De kiezers vinden dat de overheid zich niet met hen mag bemoeien, maar geven de overheid wel de schuld van alles wat fout gaat. De partij tuimelde van 38 zetels naar 24. Confrontaties Gelukkig voor Rutte volgen hierna vooral confrontaties met collega-lijsttrekkers. Zo gaat hij bij Jeroen Pauw een-op-een met Geert Wilders en bij Jinek met Sigrid Kaag van D66. Ondanks verzoeken van het CDA zit er geen directe confrontatie in met Wopke Hoekstra. Die mag van de VVD blijkbaar niet te veel aandacht krijgen. Hoekstra staat inhoudelijk dicht bij Rutte en zou wel eens kunnen uitgroeien tot aantrekkelijk alternatief voor kiezers die na tien jaar Rutte en zeker na corona - verandering willen, maar ook weer niet te veel. Luister terug | Jaap Jansen | Mark Rutte in het voetspoor van Joop den Uyl Alles draait om Rutte, de VVD lijkt zichzelf te hebben opgeborgen. Potentiële opvolgers zijn na het vertrek van Klaas Dijkhoff niet in zicht. Positief gezien biedt dit jong VVD-talent veel kansen. Maar vanuit het idee dat risicomijding de eerste wet is van machtspolitiek, spelen de liberalen hoog spel. Dit kan niet goed blijven gaan. Dat leegte rond Rutte maakt voor de VVD het risico op terugval enorm groot. Over Jaap Jansen Politiek commentator Jaap Jansen in de wandelgangen van de macht. Luister live donderdagochtend om 06:25 in De Ochtendspits of wanneer je wilt via bnr.nl/jaap-jansen, Apple Podcast of Spotify. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Op de vraag van een JFVD'er of 'we' een 'bovenmens' moeten creëren, zei Baudet: 'We moeten een nieuwe moraal creëren.' En de Antillen moesten we, als 'ons laatste stukje grandeur', nooit opgeven. Met spijt zei hij: 'Vroeger was de hele wereld van ons.' In reactie op die tweets verweet Baudet mij toen geen humor te hebben, terwijl ik niets meer deed dan hem letterlijk citeren. Bedrog en act Maandag was Baudet op visite bij Ruud de Wild van de NPO. Daar noemde hij de Haagse politiek 'bedrog, het is een act'. Op de vraag of hijzelf dan ook een act is, antwoordde hij: 'Ik hoop t niet.' Dat is pas humor. Op het Binnenhof neemt niemand hem nog serieus, toch kan ik deze week onmogelijk voorbijgaan aan wat hij zei op een campagnebijeenkomst in Gouda. Baudet noemde het Neurenberg-tribunaal dat na de Tweede-Wereldoorlog nazileiders berechtte onwettig. Luister terug | Jaap Jansen | Mark Rutte in het voetspoor van Joop den Uyl Hij zei: 'Ik ben geen voorstander van strafrecht met terugwerkende kracht. Ik beschouw het Neurenberg-tribunaal dan ook als illegitiem. Je moet niet met terugwerkende kracht mensen berechten.' Toen hij daar kritiek op kreeg, verwees hij naar zijn proefschrift uit 2012, waarin hij hetzelfde geschreven zou hebben. Maar in dat op zichzelf al heel merkwaardige geschrift dat hij trots overhandigde aan Jean-Marie Le Pen die de gaskamers 'een detail in de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog' noemde - ging hij zo ver nog niet. Hij leek toen zelfs wel enige waardering voor het tribunaal te hebben. Eerlijk proces Neurenberg was een grote sprong voorwaarts in de ontwikkeling van het internationaal recht. De winnende machten zagen bewust af van het standrechtelijk executeren van de verantwoordelijken voor de oorlog en de Holocaust vanuit de gedachte: iedereen heeft recht op een eerlijk proces, ook de grootste tirannen. Door Neurenberg niet legitiem te noemen maakt Baudet genocide tot iets wat niet op basis van een wettelijke norm bestraft kan worden. Luister terug | Jaap Jansen | Schijnzekerheid politieke pretentie Het Neurenberg-tribunaal leerde ons juist dat niet elke nationale wet altijd gerechtvaardigd is. Maar in de redenering van Baudet is 'Befehl ist Befehl' blijkbaar een geldig excuus. Bij Ruud de Wild noemde Baudet zichzelf 'de minst racistische persoon die je je kunt voorstellen'. En hij zei ook: 'Als je op een gegeven moment snapt wat ik bedoel, dan ben je het automatisch met alles wat ik zeg eens.' Deze week was Baudet ook op Tholen. Daar pleitte hij voor reizen naar de maan, georganiseerd vanuit Nederland. Misschien is het een goed idee als hij zelf als eerste gaat. Over Jaap Jansen Politiek commentator Jaap Jansen in de wandelgangen van de macht. Luister live donderdagochtend om 06:25 in De Ochtendspits of wanneer je wilt via bnr.nl/jaap-jansen, Apple Podcast of Spotify. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Nu, bijna 35 jaar later, zit Rutte alweer tien jaar in het Torentje. Hij is hard op weg Lubbers te verslaan als langstzittende premier ooit. Bij het VVD-campagneteam liggen zeshonderd verzoeken voor interviews, debatten en andere optredens, maar ze worden bijna allemaal afgewezen. Rutte, de staatsman, heeft dat niet nodig. Zijn corona-persconferenties, met CDA-minister Hugo de Jonge aan zijn zijde, goed voor vijf, zes, een enkele keer zeven miljoen kijkers, gaan wel door. Dinsdag vond Rutte ook nog tijd om voor het Jeugdjournaal op te treden in een speciale persco voor kinderen. Maar campagnevoeren, nee hoor! Lees ook | Rutte: Onderzoek naar beenderen Van Oldenbarnevelt Zaterdag was Rutte op de radio te gast bij zijn vriend Jort. 'Begeleid door de Rijksvoorlichtingsdienst, dat laat al zien dat het geen campagne-interview is', grapte hij de dag ervoor. De lijsttrekker kwam goedgemutst binnen. Die ochtend publiceerde de Volkskrant een onderzoek van I&O Research. 'Ik ben zo trots!', hoorden de luisteraars hem zeggen. 'De VVD is nu de enige volkspartij die hoog en laag, Oost en West, stad en platteland, mensen met een bescheiden inkomen en een hoger inkomen, allochtoon en autochtoon met elkaar verenigt. En op vijf belangrijke onderwerpen zijn we issue-owner: economie, aanpak coronacrisis, werkgelegenheid, overheidsfinanciën en veiligheid!' Luister terug | Alles wat je wilt weten over Jort Kelder In Rutte-I regeren met CDA en PVV en daarna in Rutte-II met de PvdA, net zo makkelijk. Daarna een combinatie met CDA, D66 en ChristenUnie en alweer vooruitdenken over Rutte-IV: 'GroenLinks en SP kunnen prima meeregeren, er is geen enkele partij die ze uitsluit', liet hij zich vorige week ontvallen. Rutte waait met alle winden mee en dat maakt hem gek genoeg alleen maar sterker. Jort en Mark brengen af en toe een weekend door met kijken naar oude politieke toespraken, debatten en interviews. De crisistoespraken van premier Joop den Uyl bekeken ze telkens opnieuw. Het ritme zat in Ruttes hoofd toen hij zelf twee keer op televisie live het volk toesprak. In 1977 waren er ook verkiezingen en een crisis, het land was opgeschrikt door twee gijzelingen tegelijk. De campagne werd stilgelegd, Den Uyl kwam op televisie en groeide uit tot een Vader des Vaderlands, terwijl CDA-minister van Justitie Dries van Agt (net als De Jonge nu) het beleid uitstippelde. De kiezer beloonde de PvdA met 53 zetels. De campagne van 2021 is niet stilgelegd, al lijkt dat er bij Rutte wel op. Zijn partij is in de peilingen veruit de grootste, net als de PvdA toen. Maar voor Den Uyl was die overwinning het begin van het einde, zijn partij kwam niet terug in het kabinet en ook daarna kreeg de PvdA er jarenlang geen greep meer op. Als de afstand tot andere partijen te groot wordt, zou Rutte door te winnen wel eens kunnen verliezen. Dan breekt toch nog onverwacht een nieuw politiek tijdperk aan. Over Jaap Jansen Politiek commentator Jaap Jansen in de wandelgangen van de macht. Luister live donderdagochtend om 06:25 in De Ochtendspits of wanneer je wilt via bnr.nl/jaap-jansen, Apple Podcast of Spotify. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Toch scheelde het bij de uitslag minder dan één procent of de PvdA had die verkiezingen gewonnen en Mark Rutte was nu niet al tien jaar premier. Dertig zetels telde de PvdA toen nog. Niet zoveel als in de hoogtijdagen van Joop den Uyl en Wim Kok, maar niet veel minder dan PvdA, GroenLinks en SP nu in de peilingen samen. Van een grote PvdA is al vier jaar geen sprake meer. Logisch dat de drie linkse partijen vorig jaar met veel fanfare nauwe samenwerking aankondigden. Volgevreten zinnebeeld In de praktijk gaat het moeizaam. Bij de Europese verkiezingen hoopte de SP te scoren met een op de man gespeeld filmpje tegen PvdA-lijsttrekker Frans Timmermans volgens de SP het volgevreten zinnebeeld van de Brusselse elite. In de biografie Lodewijk, de val van een politiek talent, beschrijft Wilfred Scholten hoe partijleider Asscher verontrust contact zocht met SP-leider Lilian Marijnissen. Dat filmpje kwam als een boemerang terug. De SP verdween uit het Europees Parlement en de PvdA werd de grootste. Luister terug | Jaap Jansen | Burgeroorlog Uit dat boek blijkt trouwens ook hoe ze in de PvdA denken over Jesse Klaver van GroenLinks. Hij had stoere praatjes over het pensioenakkoord, terwijl zijn rol bij de totstandkoming ervan volgens de PvdA marginaal was, Typisch Klaver, klonk het. Felicitatie PvdA, GroenLinks en SP zijn ongeveer even groot en willen met Nederland dezelfde richting op. Tussen PvdA en GroenLinks konden de makers van de StemWijzer in 2019 zelfs helemaal geen verschillen meer ontdekken. Toch beloven ze de kiezer slechts om niet als enige linkse partij met rechts te gaan regeren een gezamenlijk program zit er niet in. De PvdA vierde deze week haar 75ste verjaardag. Dat is een felicitatie waard, ze heeft een mooie toekomst achter zich. Luister terug | Jaap Jansen | Schijnzekerheid, politieke pretentie Het is de vraag of de kiezers die partij vóór 17 maart nog terugvinden. De nieuwe lijsttrekker Lilianne Ploumen heeft een laag ambitieniveau. De PvdA, zei ze onlangs, wil terechtkomen in de dubbele cijfers. Met negen zetels nu, duidt dat niet op groot zelfvertrouwen. Verder weten we nog niet zo veel van haar als nieuwe leider. Nou ja, één ding wel. Ze is de dochter van de melkboer, vertelt ze graag. Dat heeft in elk geval één voordeel. Ze kent de prijs van een pak melk. Over Jaap Jansen Politiek commentator Jaap Jansen in de wandelgangen van de macht. Luister live donderdagochtend om 06:25 in De Ochtendspits of wanneer je wilt via bnr.nl/jaap-jansen, Apple Podcast of Spotify. See omnystudio.com/listener for privacy information.

In Buitenhof vroeg Twan Huys aan Thierry Baudet waarom hij in zijn verkiezingsprogramma beweert dat de jaarlijkse kosten van asiel en migratie 19 miljard euro zijn, terwijl op zijn partijwebsite 14 miljard staat. De lijsttrekker had geen idee. Bij Op1 vroeg Sven Kockelmann aan Lilian Marijnissen of de kosten van de overgang naar het door de SP zo vurig gewenste Nationaal Zorgfonds niet erg hoog zijn: 33 miljard! Volgens Marijnissen is dat geen financiële kwestie, maar een juridische. Iets te vergelijken De juristen zullen ervoor zorgen dat de zorgverzekeraars dit bedrag niet, of in elk geval niet in die mate, kunnen opeisen. Op weg naar 17 maart beloven partijen ons van alles en ze koppelen er cijfers aan. Op 1 maart presenteert het Centraal Planbureau de doorrekening van de verkiezingsprogrammas. Partijen die dat willen, kunnen hun wensen voor de komende vier jaar financieel en op hun effecten laten toetsen. Dat is mooi, dan valt er wat te vergelijken. Steevast zie je dan wel altijd een aantal merkwaardige uitkomsten. Zo blijkt de Partij van de Arbeid meestal minder goed in het creëren van arbeid dan de VVD. Want het rekenmodel ziet sociale zekerheid vooral als kosten. En hoe minder personeel kost, hoe meer banen. Als partijen extra investeren in onderwijs, is dat ongetwijfeld goed voor de toekomst van ons land, maar het CPB kan het niet becijferen. Luister terug | Jaap Jansen | Burgeroorlog Nederland is waarschijnlijk het enige land ter wereld waar de politiek - bij datzelfde CPB - koopkrachtplaatjes bestelt. Daarin wordt tot achter de komma uitgerekend hoeveel procent elke bevolkingsgroep erop vooruitgaat. Schijnzekerheid waarop een kabinetsformatie kan vastlopen. De politiek wil altijd precies weten wat iets kost en wat de effecten zijn. Dat kan helemaal niet. Het is politieke pretentie. Geen gezin of ondernemer plant op deze manier vier jaar vooruit. Dit maakbaarheidsdenken blijkt steeds opnieuw illusiepolitiek. Als, dan... Elk jaar op de derde woensdag in mei stuurt de Algemene Rekenkamer een stapel rapporten naar het parlement met meestal forse kritiek op de uitgaven en de helaas vaak niet bereikte effecten. Gehaktdag noemen ze dat. Interessante kost, niemand luistert. Premier Mark Rutte weigert op persconferenties altijd in te gaan op als, dan-scenarios. Maar eigenlijk zijn alle ramingen waarop de regering zich baseert als, dan-scenarios. Lees ook | Jaap Jansen | Macht en tegenmacht Dinsdag zei Rutte over de routekaart om uit de coronacrisis te komen: 'We snakken allemaal naar een duidelijk plan, maar honderd procent zekerheid is niet te geven.' Bedenk dat dit eveneens geldt wanneer u de komende weken weer allerlei door cijfers onderbouwde plannen worden voorgeschoteld. Over Jaap Jansen Politiek commentator Jaap Jansen in de wandelgangen van de macht. Luister live donderdagochtend om 06:25 in De Ochtendspits of wanneer je wilt via bnr.nl/jaap-jansen, Apple Podcast of Spotify. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Ze sprak het land toe - wat niet vaak gebeurt. 'Ik hoop', besloot ze, 'dat het besef dat geweld nooit een oplossing is, snel doordringt tot die kleine minderheid van schreeuwers die de lelijkste kant van Nederland hebben laten zien.' Ik begrijp wel dat jongeren zich vervelen en nieuwsgierig zijn naar wat ze op Telegram lezen. In 1980, ik was net 17, toog ik met een vriend en twee vriendinnen naar Amsterdam om de inhuldiging van Beatrix te zien. Grimmig Vanaf het Centraal Station waren we in vijf minuten op de Dam. In de verte zagen we op het paleisbalkon Juliana als behulpzame, liefhebbende moeder de menigte tot stilte manen. s Middags werd het grimmig. Ik geef toe: we wilden wel eens zien of die kraakbeweging nog van zich liet horen. Nou, de stenen vlogen uit de straat. Geen woning, geen kroning. Bij de Blauwbrug kreeg ik de harde straal van een waterkanon in mn nek. Ik wilde naar huis, terug naar het veilige Den Bosch. Luister terug | Deel demonstranten is losgezongen van de werkelijkheid Een uur of wat later liepen we daar door de straat waar nu, 41 jaar later, even net zon grimmige sfeer heerste als toen in Amsterdam. Geert Wilders riep deze week dat het leger moet worden ingezet. Niemand steunde hem. Wie was hij ook om anderen de les te lezen, nadat hij eerst niet en later slechts halfhartig afstand nam van zijn eigen PVV-fractievoorzitter op Urk. Die had getwitterd er alles aan te doen dat de avondklok niet gehandhaafd zou worden. Rechtstreeks aanspreken Olie op het vuur, dat dan ook meteen oplaaide. Het leger erbij? Misschien wel een ideetje als je de Eindhovense burgemeester John Jorritsma mocht geloven. Die zei dat er sprake is van burgeroorlog de Duitse schandaalkrant Bild aarzelde geen seconde om ermee te openen. Dan zie ik liever de burgemeester van Rotterdam, die als een strenge vader via het scherm de rellers rechtstreeks aansprak. Luister terug | Jaap Jansen | Regeren met de SP Een jaar of wat geleden liep ik met Ahmed Aboutaleb door precies zon straat als de Beijerlandselaan waar deze week gereld werd. Trots wees hij op de verbeteringen die samen met de ondernemers gerealiseerd waren. Hij vertelde dat hij wel eens incognito - met een muts en een zonnebril - het nachtleven in gaat om te kijken wat er speelt. 'Nou, dat lukt me niet', grijnsde hij. 'Binnen de kortste keren hoor je sissen: de burgemeester!' En dan wordt het nog best gezellig. Zeker, er lopen in deze vreemde tijd dubieuze types rond. Er is een radicale onderstroom die opjut tot confrontatie en geweld. Maar als we aan het begin staan van een burgeroorlog, dan begrijp ik niet dat sinds corona uitbrak de tevredenheid met het kabinet is gestegen van 42 naar 63 procent, een tamelijk constant hoog niveau. Pas goed op jezelf, wees op je hoede. Maar bekijk de dingen vooral nuchter. En in de juiste proporties. Over Jaap Jansen Politiek commentator Jaap Jansen in de wandelgangen van de macht. Luister live donderdagochtend om 06:25 in De Ochtendspits of wanneer je wilt via bnr.nl/jaap-jansen, Apple Podcast of Spotify. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Harde woorden van CDA-Kamerlid Pieter Omtzigt, deze week in het debat over de toeslagaffaire. Omtzigt zal het zich niet gerealiseerd hebben, maar zijn aanklacht doet denken aan de oprichtingsakte van D66: Appèl aan iedere Nederlander die ongerust is over de ernstige devaluatie van onze democratie. Dilemma's en paradoxen Ik moest daaraan denken nadat ik deze week de kloeke biografie las die Hubert Smeets heeft gepubliceerd over Hans van Mierlo, de oerleider van D66. Van Mierlo was een twijfelaar die dacht in dilemmas en sprak in paradoxen. Maar hij heeft twee keer in zijn politieke leven laten zien dat hij ook een machtspoliticus kon zijn. Zonder hem was er in 1973 geen kabinet-Den Uyl gekomen en in 1994 geen Paars. Luister terug | Jaap Jansen | De grote terugkeer van de overheid Die machtsgrepen slaagden, maar ze hadden niet het effect wat Van Mierlo ervan verwachtte. Van Mierlo, de van zijn geloof gevallen katholiek uit de Brabantse elite, wilde voor eens en voor altijd de macht breken van de Katholieke Volkspartij en later het CDA. Die zaten altijd in de regering en waren dominant in de polder. Nationaalpopulisme Het kabinet-Den Uyl maakte het de christendemocraten moeilijk, maar uiteindelijk verscheen er een sterk CDA ten tonele. Paars bracht het CDA in verwarring, maar het kwam korte tijd sterk terug, waarna de rol van machtspartij werd overgenomen door de VVD. En wat Van Mierlo zeker niet bedoeld had en zelfs nooit verwacht: Paars leidde tot de opkomst van het nationaalpopulisme. De lijst-Fortuyn, de lijst-Wilders en de lijst-Baudet boden kritiek, maar geen alternatief. En zo kom ik terug bij Van Mierlo. Hij en later Alexander Pechtold lieten zien dat oppositievoeren vóór een kabinet kan leiden tot invloed en daardoor ook macht. En dat het niet eens doorslaggevend hoeft te zijn of een partij in het kabinet zit of in de oppositie. Luister terug | Kabinet zit er nog, maar hoe lang nog? En Pieter Omtzigt toont ons dat je ook binnen een coalitie oppositie kunt voeren als het moet zelfs binnen je eigen partij, zoals deze week bleek uit zijn uithaal naar CDA-probleemoplosser Donner en uit zijn furie tegen de macht van de partijvoorzitters die bepalen wie terugkeert op de lijst. Ik gun elke Kamerfractie die na 17 maart aantreedt een Pieter Omtzigt. Zodat de kiezers zich, meer dan nu, herkennen in een Tweede Kamer die zorgt voor stevige en onafhankelijke controle op de macht. Precies waar het Hans van Mierlo in 1966 om begon. Over Jaap Jansen Politiek commentator Jaap Jansen in de wandelgangen van de macht. Luister live donderdagochtend om 06:25 in De Ochtendspits of wanneer je wilt via bnr.nl/jaap-jansen, Apple Podcast of Spotify. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Dit alles onder druk van een oververhitte politieke behoefte aan fraudebestrijding. Rechters sloegen in deze zaak lange tijd geen acht op algemene beginselen van behoorlijk bestuur. Dit leidde tot een jarenlange situatie van onrecht voor een grote groep ouders. En toen de Tweede Kamer vragen ging stellen, werd ze bij herhaling geconfronteerd met ontijdige, onvolledige en onjuiste informatie. Zelfs de parlementaire commissie die dit onderzocht kreeg niet alle informatie. Schrikken van bevindingen Alles wat ik in de afgelopen minuut zei, staat bijna letterlijk in het rapport van de Parlementaire ondervragingscommissie Kinderopvangtoeslag, Ongekend onrecht. Het is een verbijsterend relaas. Zelfs de bewindslieden onder wier verantwoordelijkheid het plaatsvond, schrokken van de bevindingen waarmee de commissie hen confronteerde. Dat bleek al tijdens de verhoren. 'Dit is op een kolossale manier misgegaan', zei Eric Wiebes, destijds als staatssecretaris eerstverantwoordelijke voor de uitvoering. Luister terug | Kabinet zit er nog, maar hoe lang nog? Toenmalig minister Lodewijk Asscher leek nu pas te beseffen wat de overheid had aangericht. Dit heeft niets meer met rechtvaardigheid te maken, verzuchtte hij. Ook premier Mark Rutte gaf toe dat hij pas in 2019 in volle omvang doorkreeg wat er was gebeurd. Als een Kamerbreed samengestelde onderzoekscommissie zulke conclusies trekt over een kwestie waarvoor heel veel partijen medeverantwoordelijk zijn, dan kun je als kabinet nog maar één ding doen. En dat is aftreden. Symbolische waarde Dat besluit kan het kabinet zelf nemen, aan het slot van het Kamerdebat dat volgende week plaatsvindt. Gehoord de beraadslaging en nadat het verantwoording heeft afgelegd. Volgens VVD-fractievoorzitter Klaas Dijkhoff zou aftreden geen zin hebben, want dat heeft, zo kort voor de verkiezingen, een hoog symbolische waarde, zegt hij. Maar daar gaat het nu juist om! Luister terug | Jaap Jansen | Regeren met de SP Burgers moeten zich beschermd weten tegen willekeur van een almachtige overheid. In een democratische rechtsstaat moet op zeker moment verantwoordelijkheid worden genomen voor dingen die gruwelijk zijn misgegaan. Het besef dat dit nooit meer mag gebeuren, vergt zon symbolische daad. Die is juist nu van groot belang. Gelukkig lijkt bij de premier deze gedachte nu in te dalen, getuige zijn uitspraak dat ook een demissionair kabinet mentaal missionair moet zijn om de coronacrisis te bestrijden. Hiermee maakt Rutte ruimte voor aftreden. Vervolgens moet uit een nieuw regeerakkoord welke partijen dat ook schrijven na 17 maart het besef klinken dat de menselijke maat terug moet. En dat de overheid haar rol moet hervinden als schild voor de zwakken. Over Jaap Jansen Politiek commentator Jaap Jansen in de wandelgangen van de macht. Luister live donderdagochtend om 06:25 in De Ochtendspits of wanneer je wilt via bnr.nl/jaap-jansen, Apple Podcast of Spotify. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Een nieuwe deelnemer aan het spel van verleiding is sinds kort de SP. Ja, u hoort het goed: de Socialistische Partij die in 1994 onder leiding van Jan Marijnissen haar entree maakte in het parlement met als logo een tomaat. Stem tegen, stem SP. Van het partijkartel had niemand ooit gehoord, maar de SP verzette zich er al tegen. Verkennend Hoewel de leus later veranderde in Stem voor, stem SP, bleef ze toch vooral een tegenpartij, wars van samenwerking. In de formatie van 2017 gooide toenmalig leider Emile Roemer meten de deur dicht: zijn partij wilde niet met de VVD. Zelfs een verkennend gesprek ging al te ver. Op het Binnenhof klonk de verzuchting: waren ze maar tenminste bereid om te práten. Dat zou de formatiepuzzel misschien niet gemakkelijker, maar wel op meer manieren oplosbaar maken. Lokaal en provinciaal liet de SP al zien dat ze prima bestuurders kon leveren. Luister terug | Jaap Jansen | Het dilemma van Sigrid Kaag Toen ik onlangs Roemer sprak in het stadhuis van Alkmaar hij is daar waarnemend burgemeester benadrukte hij nu voorstander te zijn van kabinetsdeelname. En, belangrijker, lijsttrekker Lilian Marijnissen is dat ook. Zelfs met de VVD. En achter de schermen heeft de SP al eens aan het CDA laten weten dat regeren ook kan zonder de Partij van de Arbeid. Stampvoetend The times, they are a-changin. Vorige week zorgde de SP voor grote vrolijkheid bij de partijen van Rutte III. De SP hielp de coalitie aan een meerderheid voor de Stikstofwet. Kamerlid Frank Futselaar had als eerste SPer de primeur zon compromis te sluiten. GroenLinks, dat niets van die wet moest hebben, stampvoetend achterlatend. Met de SP is het stevig onderhandelen, maar afspraak is afspraak. Met GroenLinks en PvdA ben je daar niet altijd zeker van, klinkt het in de wandelgangen. In de kabinetsformatie van 2017 haakte GroenLinks twee keer af. En de PvdA wordt gevreesd om haar terug-onderhandelen: denk je een compromis te hebben, begint het gedonder opnieuw. Luister terug | Jaap Jansen | De ravage van vier jaar Forum voor Democratie Bij de SP hebben ze bovendien de boel op orde. Waar GroenLinks een kandidaat op de lijst zetten die banden blijkt te hebben met de ultraconservatieve Moslimbroederschap, verwijderde de SP prompt de hele jongerenafdeling uit de partij toen die een zelfverklaarde communist tot voorzitter koos. Formeren met de SP wordt ingewikkeld. Maar andere partijen vinden het prettig te weten dat het misschien ook zonder GroenLinks of PvdA kan. En zei Mark Rutte al niet dat Nederland in de kern diep socialistisch is? Over Jaap Jansen Politiek commentator Jaap Jansen in de wandelgangen van de macht. Luister live donderdagochtend om 06:25 in De Ochtendspits of wanneer je wilt via bnr.nl/jaap-jansen, Apple Podcast of Spotify. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Zo weten de twee miljoen kijkers die zondag net als ik schakelden naar Lindas Wintermaand, dat Mark Rutte wel pannen in huis heeft, maar ze nooit gebruikt. Dat-ie Derde kerstdag stom vindt en nietjes helemaal. En wie geabonneerd is op de door de Chinese staat gecontroleerde tiener-app TikTok weet sinds een paar dagen dat Jesse Klaver heel goed is in een gek dansje, uitgevoerd in de Grote Hal van de Tweede Kamer. Dichter bij de kiezer En op Instagram verscheen een nogal vreemde tekst van Sigrid Kaag. Blijkbaar in een poging dichter bij de kiezer te komen, schreef ze over het dilemma wat haar als 23-jarige overviel toen ze moest kiezen tussen de universiteiten van Oxford, Cambridge en Exeter. Luister terug | Jaap Jansen | De ravage van vier jaar Forum voor Democratie Twitter ging los. 'De enorme pijn van te moeten kiezen tussen Oxford, Cambridge en Exeter is inderdaad niet in woorden te bevatten. Dat wens je niemand toe', schreef oud-Kamerlid Zihni Özdil. Zelf moest ik denken aan Hillary Clinton, die er als presidentskandidaat tegenover Donald Trump steeds net niet in slaagde de juiste toon te treffen. Ze had eigenlijk al verloren toen ze Trumps kiezers wegzette als a basket of deplorables een mandje stakkers. Terwijl Hillary er jaren eerder, toen ze het in haar eigen partij opnam tegen Barack Obama, nog zo gevoelig voor was. Ze noemde hem toen elitair, out of touch en neerbuigend. Wat bezielde Sigrid Kaag? Het antwoord vond ik in het weekendmagazine van het Financieele Dagblad. Daarin stond een persoonlijk verhaal van duizend woorden. Het kwam erop neer dat ze in haar omgeving destijds niemand had die haar bij haar keuze kon helpen zo elitair was haar familie niet. Ze vroeg raad aan een moeder van een vriendin die van Harvard kwam. Die zei dat het best wel hoog gegrepen was allemaal. Net het antwoord dat ze niet zocht. Met de beste bedoelingen kunnen vrouwen elkaars twijfels versterken, is de les van het verhaal. Uiteindelijk ging Kaag toch. Eerst naar Oxford, toen naar Exeter. Het werd de basis voor de rest van haar leven. Luister terug | Jaap Jansen | Alle macht aan de assistenten Het is een mooi verhaal, maar om het goed uit te leggen heb je meer tekst nodig dan een stukje op Instagram. Ik vermoed zo dat het campagneteam van D66 graag op korte termijn een afspraakje maakt met Lindas Wintermaand. Of desnoods met Ivo Niehe. Benieuwd of we dan ook meer te horen krijgen over D66 en wat er in het verkiezingsprogramma staat? Op internet is het een en al Team Kaag het partijlogo nergens te vinden. Zou dit zijn waar Hans van Mierlo destijds naartoe wilde? Over Jaap Jansen Politiek commentator Jaap Jansen in de wandelgangen van de macht. Luister live donderdagochtend om 06:25 in De Ochtendspits of wanneer je wilt via bnr.nl/jaap-jansen, Apple Podcast of Spotify. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Nee, mij viel iets anders op. Twee dingen eigenlijk. Net als bij veel andere partijen vindt er op de lijst grote schoonmaak plaats. Ruim de helft van de zittende Kamerleden wordt er uitgebonjourd. Wat bij de VVD meteen in het oog springt is de hoeveelheid assistenten en voormalige assistenten van ministers, staatssecretarissen en de fractie. Ik noem ze even snel op, dan wordt het meteen duidelijk: 3. Sophie Hermans 4. Bente Becker 6. Bas van t Wout 7. Mark Harbers 12. Eelco Heinen 16. Thom van Campen 20. Ingrid Michon 21. Peter Valstar 30. Ruben Brekelmans 31. Pim van Strien 34. Daan de Neef Eén op de drie kandidaten is of was het hulpje van een andere VVDer. En dan staan er lager op de lijst ook nog een aantal. Nu kun je zeggen: dat is toch handig, die mensen weten hoe het werkt op het Binnenhof, ze hebben geen inwerktijd nodig. Ook de SP doet het zo: talentvolle medewerkers komen na een tijdje op de lijst. Soms wordt een vertrekkend Kamerlid daar zelfs opgevolgd door zijn medewerker. Politiek is een ambacht, dus het is niet gek dat de leerling zijn meester opvolgt. Kanttekeningen Toch zijn er kanttekeningen te plaatsen bij zon lijst vol assistenten. Is er dan nog genoeg ruimte voor lokale en provinciale talenten die op heel andere plekken dan de Haagse vierkante kilometer hun belangrijkste ervaring hebben opgedaan? Die zijn heus wel te vinden, ook al is de recruteringsbasis steeds smaller geworden. Telde de VVD in 1982 nog meer dan honderdduizend leden, nu zijn het er nauwelijks 23.000. Luister terug | VVD-kandidaten Tweede Kamer bekend Er schuilt extra gevaar in dat dit juist gebeurt bij de partij die met haar premier al tien jaar de toon aangeeft. Elke Binnenhof-watcher weet dat na zon periode het aantal jaknikkers groter is dan het aantal onafhankelijk denkende kritische geesten. In de premierpartij draait alles erom geen fouten te maken en lastige problemen zo snel mogelijk uit het zicht te laten verdwijnen of gewoon op het bordje van de ander te leggen. Grootste regeringspartij De assistenten vervullen in dit proces een hoofdrol. Zoals de Belastingdienst zich in de kindertoeslagaffaire steeds verder in de nesten werkte juist vanuit de behoefte fouten te vermijden, zo werkt dat ook in de politieke machtsmachine bij uitstek, de grootste regeringspartij. Alles marcheert dezelfde kant op. Lees ook | De ravage van vier jaar Forum voor Democratie Dat de nieuwe Tweede-Kamerfractie straks vol zit met assistenten voorspelt niet veel goeds. Je zou de VVD met deze lijst - een periode in de oppositie gunnen. Om de accu opnieuw op te laden. Over Jaap Jansen Politiek commentator Jaap Jansen in de wandelgangen van de macht. Luister live donderdagochtend om 06:25 in De Ochtendspits of wanneer je wilt via bnr.nl/jaap-jansen, Apple Podcast of Spotify. See omnystudio.com/listener for privacy information.

CDA en VVD trokken de LPF het kabinet in. Ze merkten al gauw dat dit niet werkte. Na drie maanden viel het kabinet en de LPF zakte terug van 26 zetels naar acht. Daarna liet ook Geert Wilders met zijn PVV zien dat stabiele deelname aan een coalitie voor zon partij niet mogelijk is. Pim Fortuyn werd vermoord. Mensen die hem goed kenden, zeiden dat hij er waarschijnlijk al snel genoeg van zou hebben gehad. Hij stelde minister-president te zullen worden, maar polste voor de zekerheid alvast oud VVD-leider Hans Wiegel. Ook Thierry Baudet kondigde aan premier te worden - al had-ie er eigenlijk geen zin in, zei hij erbij. Het was een offer dat hij moest brengen. Voor Nederland. Luister terug | Jaap Jansen | Het nieuwe regeerakkoord Ook Baudet knoopte met Wiegel gesprekken aan. En ook met Frits Bolkestein, die bij Fortuyn nog waarschuwde dat Nederland een pleefiguur zou slaan. Maar toen Baudet speechte over De Uil van Minerva, barstte Bolkestein uit in hoongelach. Het is toch niet te geloven, kraaide hij, Wat een onzin! Ook Wiegel kon Baudet op t laatst niet meer volgen. Fortuyn schreef De puinhopen van acht jaar Paars. Baudets boek De ravage van tien jaar Rutte ligt nog bij de drukker, maar de enige ravage die iedereen ziet is de ravage die heeft hij zelf aangericht. Baudets kompaan Theo Hiddema, ooit advocaat van de weduwe Rost van Tonningen om haar pensioen te redden, had zijn buik vol van het fascistische geleuter. Annabel Nanninga, voorzitter van de enige gemeenteraadsfractie van Forum, sprak van onfrisse bruine dampen. Luister ook | Jaap Jansen | De Tweede Kamer straks totaal vernieuwd In een warrige toespraak noemde Baudet het verwijten die kant noch wal raken. Hij trok zich terug als lijsttrekker om twee dagen later, toen de roep om zijn terugkeer uitbleef, in een soort couppoging eigenmachtig een verkiezing uit te schrijven. Ik of de chaos! Op tv bij Beau speelde hij de blanke onschuld, ook over antisemitische uitlatingen die hij vorige week nog gedaan zou hebben toen de top tien van de Kamerlijst bijeenkwam. Baudet wil de ziel van de partij redden. En als het bestuur hem royeert, overweegt hij een nieuwe partij op te richten. Net als Pim Fortuyn toen die uit Leefbaar Nederland was gezet. Ondertussen staat bij Forum Joost Eerdmans klaar om Baudet op te volgen. Eerdmans, die als wethouder in Rotterdam chef lege dozen genoemd werd. Hij zat in 2002 al in de LPF-fractie en is inmiddels toe aan zijn zevende partij. Want ze hebben bij Forum voor Democratie natuurlijk wel iemand nodig met ervaring. Over Jaap Jansen Politiek commentator Jaap Jansen in de wandelgangen van de macht. Luister live donderdagochtend om 06:25 in De Ochtendspits of wanneer je wilt via bnr.nl/jaap-jansen, Apple Podcast of Spotify. See omnystudio.com/listener for privacy information.

De programmas die al bekend zijn van VVD, CDA, D66, GroenLinks, SP, PvdA en Partij voor de Dieren beloven één voor één een stevige ruk naar links, met een grote rol voor de overheid. We zitten midden in een crisis, er is geen tijd te verliezen. Om de gebruikelijke ellenlange kabinetsformatie te voorkomen, zou het regeerakkoord heel modern - geschreven kunnen worden door een robot. Ingrediënten, behalve de programmas: de algoritmen van Den Haag. Gebaseerd op bestaand beleid, de nieuwe politieke verhoudingen en wat elke partij als het er op aankomt écht belangrijk vindt. Lagere belastingen En ziedaar! 'Zo komen we samen uit de coronacrisis', schrijft de robot in de inleiding. Investeren in onderwijs, werk, welzijn en innovatie! Het regeerakkoord 2021-2025 kondigt lagere belastingen aan voor de middeninkomens, een hoger minimumloon, minder toeslagen want die zijn dan ook minder nodig, terugkeer van de basisbeurs voor studenten en een zeer omvangrijk woningbouwplan. Luister terug | Jaap Jansen | De Tweede Kamer, straks totaal vernieuwd Waar het klimaatbeleid in 2017 lang nog niet in alle programmas een prominente rol innam, koerst Rutte IV af op 55 procent CO2-reductie in 2030. Meer dan VVD en CDA in hun nieuwe programma aankondigen, maar geheel volgens het huidige aangescherpte beleid van Rutte III. Het akkoord is Nederlands, maar ook Europees. Steeds meer beleid loopt via de Europese vergadertafels. Zo wil het regeerakkoord de macht van big tech en andere hele en halve monopolies breken. En ook de heel grote bedrijven gaan netjes belasting betalen. Nederland maakt zich daar in Brussel hard voor. En om geopolitiek echt een vuist te maken wordt buitenlands beleid en defensie grotendeels een Europese zaak. Het regeerakkoord bepleit zelfs afschaffing van het nationale veto. Preferendum Er zijn nog wel een paar lastige puntjes waar de robot niet uitkomt, zoals het immigratie- en asielbeleid. Maar ha! De robot heeft een oplossing! Daarover houdt het nieuwe kabinet een landelijk raadplegend preferendum. Ideetje uit het VVD-programma waar nog geen onderwerpen bij stonden. Dit is dan het eerste. GroenLinks kan nu zonder zorgen het kabinet in. Luister terug | Jaap Jansen | Machinegeweer Het moet, het kan, schrijft de robot op de kaft van het regeerakkoord. Op voor het plan! Had ze nog iets vergeten? Oh ja: de VVD wilde in haar programma belasting heffen op robots. Geen sprake van! Goed dat de machine hier hapert. Over Jaap Jansen Politiek commentator Jaap Jansen in de wandelgangen van de macht. Luister live donderdagochtend om 06:25 in De Ochtendspits of wanneer je wilt via bnr.nl/jaap-jansen, Apple Podcast of Spotify. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Nu gaat het mij hier niet om Kamerleden die ook na vier jaar nog geen begin van talent hebben laten zien. Het gaat om ervaren en alom als deskundig erkende parlementariërs. Die vertrekken ook. En niet altijd naar eigen wens. Zo werd bij het CDA oud-officier van justitie Chris van Dam onverkiesbaar geplaatst, terwijl de CDA-fractie nauwelijks juridisch deskundigen telt. En dat is extra vreemd, waar een van de hoofdtaken van het parlement die van medewetgever is. Bij D66, dat net als het CDA nu 19 Kamerzetels heeft, keren van de oude negentien van vier jaar geleden slechts negen terug. Wie zo drastisch vernieuwt loopt het gevaar dat straks na de verkiezingen en de kabinetsformatie - twee derde van de Kamer uit novieten bestaat. Het parlement als inwerkstage. Coulance Die drang naar vernieuwing is in veel partijen geïnstitutionaliseerd: in het reglement is opgenomen dat een Kamerlid na enkele periodes alweer moet opkrassen. Femke Halsema kon pas een vierde keer lijsttrekker worden nadat GroenLinks dispensatie gaf. In de PvdA had Khadija Arib al lang weg moeten zijn. Het Kamervoorzitterschap gaf haar zoveel glans dat de partij coulance verleende. Luister terug | Marianne Zwagerman | Vergeten volk 'De Tweede Kamer heeft steeds minder ervaren, gezaghebbende en ter zake deskundige Kamerleden', klaagde CDAer Pieter Omtzigt deze week toen hij op gesprek kwam bij de parlementaire onderzoekscommissie uitvoeringsdiensten. Het kostte hem een aantal jaren voordat hij doorkreeg hoe hij zijn Kamerlidmaatschap effectief kon invullen. Toen hij de fijne kneepjes begreep, groeide hij uit tot een breed in de samenleving gewaardeerde parlementariër. Hij is met zeventien jaar Kamerlidmaatschap een uitzondering. Sinds begin jaren 90 is de parlementaire ervaring fors gedaald. Van ruim acht jaar toen naar 3 à 4 jaar nu. Dan heb je weinig tijd om in je fractie en tegenover een regering met tienduizenden ambtenaren een positie te verwerven. Kameragenda Een Kamerlid dat niet meer op de lijst mag, krijgt vaak te horen: 'We hebben je zo weinig in de media gezien.' Een nieuw lid heeft er dan ook geen jaren voor nodig om te beseffen dat het van groot belang is, regelmatig een spoeddebat aan te vragen. Makkelijk zat, sinds je daar maar 30 medeleden voor nodig hebt. Er worden er inmiddels zoveel aangevraagd, dat het in de praktijk al lang geen spoeddebatten meer zijn. Soms komen ze pas na een half jaar of later op de agenda. Sinds dit systeem er is wordt bijna 60 procent van de Kameragenda door de oppositie bepaald; vroeger was dat 20 procent. Luister terug | Jaap Jansen | Het CDA, Trump, Biden en het midden Bij de parlementaire onderzoekscommissie uitvoeringsdiensten klonk regelmatig de klacht dat de Kamer te weinig aandacht heeft voor wetgeving. En ook te weinig aandacht voor de uitvoering. Dat komt ervan als de politiek zélf het nijvere handwerk niet beloont. In 2021 begint de Tweede Kamer weer helemaal opnieuw. Over Jaap Jansen Politiek commentator Jaap Jansen in de wandelgangen van de macht. Luister live donderdagochtend om 06:25 in De Ochtendspits of wanneer je wilt via bnr.nl/jaap-jansen, Apple Podcast of Spotify. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Wat bleek? Alle fractieleiders en ministers die ik sprak zouden 'oh ja, zeker, geen twijfel' voor Clinton kiezen. Op twee na, maar die waren dan ook van orthodox-christelijke snit. Heel af en toe hoorde je destijds iemand al wel eens stellen dat Nederland een eenpartijstaat was, maar hier klopte het. Waren wij niet allemaal Democraten? Dat velen van ons later nog wel eens zouden terugverlangen naar de oude Bush die keurige, gematigde Republikein die Europa begreep en ons nooit zou vergeten dat vermoedde toen nog niemand. Uit een onderzoek van Maurice de Hond bleek afgelopen weekend dat de achterban van Thierry Baudet in overgrote mate Trump zou stemmen. En die van Wilders voor een belangrijk deel ook. Bij de overige partijen bereikt Joe Biden met een landslide het Witte Huis. Sinds Clinton versus Bush is de komst van populistisch rechts de grootste verandering, niet onze blik op Amerika. In welke bubbel ik me ook begeef, bijna overal hoor ik vertwijfeld: hoe kan dat toch, dat zon Trump president wordt? Daarom was het vervreemdend om gisteren na een lange nacht vol Amerikaanse uitslagen maar zonder conclusie de krant open te slaan en een peperdure paginagrote advertentie aan te treffen van het CDA. 'Bent u ook zo blij dat u vanochtend in Nederland wakker bent geworden?', luidde de openingsvraag. 'In een land met een midden? En niet in de Verenigde Staten, waar je Democraat bent of Republikein?' Ja, ik ben wel blij. Maar dat heeft niet zoveel te maken met het verschil tussen hun politieke systeem en het onze. In Amerika zou het me niet veel moeite kosten mijn stem te bepalen. De advertentie blijkt een lofzang op het midden. Dat bestaat in Amerika niet, volgens het CDA. Daar kun je slechts kiezen tussen twee schreeuwende leiders, zegt het CDA. Ik kan me niet voorstellen dat deze advertentie nieuwe aanhang oplevert. In het blad van het Wetenschappelijk Instituut van het CDA haalde de hoofdredacteur in september nog instemmend het Amerikaanse blad Foreign Policy aan, waarin Joe Biden een christendemocraat wordt genoemd. Dat gaat misschien ook weer wat ver, maar dat Biden een politicus is met morele waarden als eer, betamelijkheid, waardigheid, burgerschap, verzoening en zorg voor kwetsbaren, zoals uit Foreign Policy geciteerd wordt, dat klopt aardig. Blijft de vraag wat het CDA bezielde om een dikke vier maanden voor de Tweede-Kamerverkiezingen alvast een flink deel van het campagebudget over de balk te smijten om zich af te zetten tegen Trump én Biden. In een land waar partijen die zich tot het midden rekenen getuige hun nieuwe verkiezingsprogrammas in de praktijk van alledag niet zo heel ver verwijderd zijn van de koers van Biden. Behalve dan de PVV, waar het CDA en de VVD al eens heel ongelukkig een coalitie mee vormden. En het Forum voor Democratie waarmee het CDA nu bestuurt in Limburg en Brabant. Dááraan moest ik bij die advertentie vooral denken. Maar dát zal het CDA toch niet bedoeld hebben? Over Jaap Jansen Politiek commentator Jaap Jansen in de wandelgangen van de macht. Luister live donderdagochtend om 06:25 in De Ochtendspits of wanneer je wilt via bnr.nl/jaap-jansen, Apple Podcast of Spotify. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Voor Rutte veranderde onverwacht alles toen de Turkse minister van Buitenlandse Zaken voor zijn eigen campagne wilde optreden voor Turken in Nederland. De verhouding met Turkije was gespannen en Rutte waarschuwde: kom niet naar Nederland! Veel gedoe. Scheldpartijen uit Ankara, een landingsverbod in Nederland. En een Rotterdamse visite van de minister voor Familiezaken werd afgebroken door de Dienst Speciale Interventies. Luister terug | Kabinet met met helder mondkapjesverhaal komen Rutte steeg in de peilingen, van de PVV als mogelijk grootste partij was plotseling geen sprake meer. Wilders kreeg uiteindelijk één zetel meer dan Buma van het CDA, die ten opzichte van de peilingen ook moest inleveren. Oplaaiend vuur Ik moest hieraan denken toen het vuur tussen Turkije en Nederland deze week opnieuw oplaaide. Na de vreselijke moord op een Franse leraar en de felle reactie van president Emmanuel Macron het oprollen van organisaties en het sluiten van radicale moskeeën bracht president Erdogan geen medeleven en steun, maar scheldkanonnades. Vanuit Nederland gooide Geert Wilders olie op het vuur door een cartoon die hij op internet gevonden had te twitteren: Erdogan terrorist. De Turkse president kon zijn kanonnen nu niet alleen op Macron, maar ook op Wilders richten. Ze weten allebei heel goed hoe je van dik hout planken zaagt. Erdogan wil hem zelfs voor de rechter slepen. Niet dat dit gebeurt, de Europese Unie beschermt Wilders. Maar voor Erdogan leidt het de aandacht af van corona en de economische misère. Luister terug | Jaap Jansen | De controlfreak heeft geen alternatief Het is oktober en voor de Nederlandse campagne komt dit nogal vroeg, zou je zeggen. Toch werd het commentaar van Rutte Een boodschap voor president Erdogan - recht in de camera kijkend live uitgezonden via VVD-tv, het campagnekanaal van de liberalen. Alles voor de vrijheid van meningsuiting en terecht! Rutte is opnieuw de staatsman en niemand kan het met hem oneens zijn. Prettige bijvangst voor de VVD-campagne is dat het niet meer volledig over Wilders gaat, maar vooral over de minister-president die namens Nederland met gezag zegt waar het op staat. Net als in 2017. Afschudden Voor een beslissend moment op weg naar 17 maart is het nog wat vroeg. Maar als VVD-leider kun je Geert Wilders niet vroeg genoeg van je afschudden. Juist door het op te nemen voor dat waar het ook volgens Wilders om gaat. En dan te zeggen: 'Bij Wilders ben ik er niet bang voor dat het bij hem de vrijheid van meningsuiting zal beperken, maar het zou misschien andere mensen voorzichtig kunnen maken.' Zoals Macron in Frankrijk Wilders politieke zus Marine Le Pen electoraal de baas wil blijven, zal Rutte er alles aan doen om zich niet door Wilders de kaas van het brood te laten eten. Benieuwd of er nog een echte October surprise komt, in maart volgend jaar. En waar die over gaat. Over Jaap Jansen Politiek commentator Jaap Jansen in de wandelgangen van de macht. Luister live donderdagochtend om 06:25 in De Ochtendspits of wanneer je wilt via bnr.nl/jaap-jansen, Apple Podcast of Spotify. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Het kan niet anders: dit moet de kamer zijn van een man met ambitie; iemand die het land wat zeg ik, de wereld wil veroveren en veranderen. Met soft power en met hard power. Ik ben terechtgekomen op NPO1, in een televisieportret van Wopke Hoekstra, minister van Financiën. Ivo Niehe is er twee keer uitgebreid op uitgetrokken. Eerst in februari, voor corona, en opnieuw een week of wat geleden. Mocht hij weer langskomen? Tuurlijk! Wopke samen met zijn Liselot in de keuken, Wopke op het ministerie, Liselot over haar dokterspraktijk. Luister terug | Jaap Jansen | Het mondkapje In dezelfde week op het minder bekeken RTL4 een profiel van Hugo de Jonge, de CDA-minister, die lijsttrekker werd nadat Hoekstra zich tot veler verbazing op het laatste moment terugtrok. Rooijakkers over de vloer. Zelfde formule: keuken met partner, hier de tienerkinderen erbij, wandelen, kijk op het leven, ambities. Art overhandigt De Jonge een taart in de vorm van een Bloemschoen zijn bijnaam in de Haagse wandelgangen. Berlijnse Humboldtrede Maar het opvallendst is toch dat zéér uitgebreide, 49 minuten lange portret van Hoekstra. Hier staat een politicus pardon mister Churchill, een leider die nog niet klaar is. Ik moet denken aan Hoekstras Berlijnse Humboldtrede, aan zijn H.J. Schoo-lezing en al die andere hints en voorzetten op weg naar het partijleiderschap waarop in de CDA-top gerekend werd, in elk geval gehoopt. Ik ben toch meer een bestuurder dan een volksvertegenwoordiger, zei hij op de deadline en iedereen dacht: wat wil hij nu? Vertrekt hij binnenkort helemaal? Luister terug | Jaap Jansen | Ziekte? Hoezo ziekte? Toen Hoekstra nog alom getipt werd, hoorde ik studenten die bij hun eerste stembusgang VVD hadden gestemd op mijn vraag wat ze bij de Kamerverkiezingen gingen doen, zonder aarzeling Wopke zeggen. Sinds het CDA zijn lijsttrekker heet aangewezen is in de peilingen nog geen Hugo-effect waarneembaar. Ook de opmerkelijke combi met running mate Pieter Omtzigt helpt nog niet. De troepen verkeren nog niet in hoogste staat van paraatheid. Broeertje In het radioprogramma Haagse Lobby hoor ik deskundigen De Jonge wegzetten als het broertje van Rutte: op persconferenties mag hij nog wat aanvullen, als het al geen herhaling van zetten is. Bij Rutte heb ik het idee dat dat hij t zelf bedenkt, bij De Jonge dat-ie het voordraagt. Het is te glad. Daarom geloof ik hem niet, zegt communicatiedeskundige Marc Oosterhout. De kritiek op het coronabeleid raakt De Jonge meer dan Rutte. Veel beloftes zijn niet of te laat uitgekomen. De Onderzoeksraad voor Veiligheid bekijkt hoe de crisis is aangepakt. In het CDA zijn ze er niet gerust op. Gelukkig hoeven ze pas op 1 februari bij de Kiesraad de kandidatenlijst in te leveren. Er is altijd nog Wopke, met dat machinegeweer aan de muur. Over Jaap Jansen Politiek commentator Jaap Jansen in de wandelgangen van de macht. Luister live donderdagochtend om 06:25 in De Ochtendspits of wanneer je wilt via bnr.nl/jaap-jansen, Apple Podcast of Spotify. See omnystudio.com/listener for privacy information.

In zijn wekelijkse persconferentie preludeerde hij vrijdag al op forse maatregelen. 'Ik kijk vrij nuchter naar het netto-effect', zei Rutte, nadat hij zich verontschuldigde dat hij het niet zijn taak vindt opvattingen te hebben over het gedrag van mensen. 'Ik ben niet jullie leider', zei hij de afgelopen tijd vaak, Ik ben geen dictator. Rutte, de liberaal, wijst ons liever op onze eigen verantwoordelijkheid. Hij straalt irritatie uit. En als een journalist van het AD dat opmerkt, is hij daar geïrriteerd over. 'Ik probeer urgentie uit te stralen', zegt Rutte. 'Irritatie vreet energie, daar houd ik helemaal niet van, energievreters. Ik ben oprecht ook niet geïrriteerd.' Even later hekelt hij de televisie-talkshows: 'Stop debating our measures!' Overzicht, controle Rutte houdt van overzicht en controle en van efficiënt vergaderen, schrijft NRC-redacteur Petra de Koning in haar nieuwe boek over Mark Rutte, deze week tien jaar premier. Door het virus is de controlfreak de controle kwijt. Luister terug | Jaap Jansen | Het mondkapje De publieke waardering voor Rutte is op een hoogtepunt. Twee derde van de Nederlanders vindt dat hij het de afgelopen tien jaar goed heeft gedaan. Begin dit jaar was dat nog maar 42 procent, noteerde I&O Research deze week. 70 procent waardeert zijn betrouwbaarheid als minister-president. Mooie cijfers voor Rutte op weg naar 17 maart. Concurrenten als Hugo de Jonge, Lodewijk Asscher en Sigrid Kaag schommelen rond de 40 procent. Als historicus moet Mark Rutte het prachtig vinden over een kleine twee jaar de langstzittende minister-president ooit te zijn. Maar als lezer van politieke biografieën weet hij dat de magie zomaar, plotseling, uitgewerkt kan zijn. Uitgeput De rekenmeesters van de regering houden hun hart vast: het economische scenario wordt steeds zwarter en de diepe zakken van Wopke Hoekstra raken een keer uitgeput. De brede waardering voor Ruttes aanpak kan zo omslaan. Niets is zo ondankbaar als een opgelucht volk na een zware crisis, merkte Winston Churchill toen hij na vijf jaar bloed, zweet en tranen die leidden tot de val van het Derde Rijk door de kiezers vervangen werd door Clement Attlee. De VVD is de enige partij die nog geen lijsttrekker heeft aangewezen. Maar vertrekken op het hoogtepunt is - nu het virus weer oplaait - niet aan de orde. Nu Klaas Dijkhoff zijn afscheid heeft aangekondigd, is er op korte termijn geen alternatief. Rutte heeft geen keuze, zal hij nuchter moeten vaststellen. Misschien kan hij sowieso niet anders. Al op de middelbare school speelde hij premiertje, met zijn beste vriend in de rol van journalist. En Rutte doet het liefst altijd alles hetzelfde. Over Jaap Jansen Politiek commentator Jaap Jansen in de wandelgangen van de macht. Luister live donderdagochtend om 06:25 in De Ochtendspits of wanneer je wilt via bnr.nl/jaap-jansen, Apple Podcast of Spotify. See omnystudio.com/listener for privacy information.

In zijn ziekenhuiskamer slaat Trump het geërgerd gade. Ik voel me lekkerder dan twintig jaar geleden, twittert hij. De drugs hebben hun werk gedaan, maar zo ziet Trump dat niet. Hij maakt een rondje langs de fans die al een paar dagen voor de deur op hem wachten en wil terug naar huis. Hij gáát terug. Ziekte? Hoezo, ziekte? Lees ook | De Beste Stuurlui | Hij valt na één weekje crisis al om, weg met die man! Vanuit Nederland kijken we er met gêne naar. Hebben wij hier ooit zoiets aan de hand gehad? Eerder het omgekeerde. Toen minister-president Jan Peter Balkenende wekenlang was uitgeschakeld wegens een infectie aan de voet, klonk in de Haagse wandelgangen de suggestie dat hier sprake was van aanstelleritis. Geenszins: de infectie had fataal kunnen zijn. Het was kantje boord, bleek later. Uit de politiek Een ingebeelde zieke hebben we ook gehad. GroenLinks-Tweede Kamerlid Tara Singh Varma werd door haar fractieleider Femke Halsema in een rolstoel naar de Grote Vergaderzaal gereden. Ze had een ongeneeslijke vorm van kanker, zei ze. Toen bleek dat dit niet klopte, verdween ze uit de politiek. In de oude Sovjet-Unie ging dat heel anders. Een bibberende Brezjnev die de 1 mei-parade inspecteert. Opvolger Tsjernenko voor wie naast zijn ziekbed een stemlokaal werd ingericht zodat op tv niemand iets zou opvallen want ja, ook onder het communisme vierden ze zogenaamd - het feest van de democratie. Luister terug | Corona comeback-kid Dichter bij huis werden ziekten ook verzwegen. Na de dood van François Mitterrand onthulde zijn lijfarts dat de Franse president al in het eerste regeringsjaar wist dat hij leed aan ongeneeslijke prostaatkanker. Mitterrand had les francais et francaises elk half jaar een officiële gezondheidsverklaring beloofd. Vanwege het staatsbelang werd de ziekte erbuiten gelaten. Pas 11 jaar later, toen de president geopereerd moest worden, volgde de bekendmaking. Een van zijn voorgangers, Georges Pompidou, overleed onverwacht na een ook al verzwegen langdurige ziekte. Opvolger Jacques Chirac was transparanter. Die zei gewoon dat zijn gezondheid niemand wat aanging dat was privé. Willem III In Nederland kennen wij dit niet, of toch wel? Koning Willem III, die voortdurend met zijn ministers overhoop lag, leek zelfs een beetje op Donald Trump. Hij was egoïstisch en driftig en werd niet voor niets Koning Gorilla genoemd. De minister van Oorlog schreef in zijn dagboek: 'De prikkelbaarheid van Zijn oplopend karakter en Zijne autocratische neigingen schijnen met de jaren toe te nemen.' Soms had Willem III nergens zin in en liet hij op Prinsjesdag verstek gaan. Toen hij echt ziek werd en zelfs geen wetten meer kon ondertekenen, verklaarden ze hem buiten staat. Om na enige tijd toch weer aan het werk te gaan met lange, chaotische toespraken het Twitter van toen. Laten we hopen dat de president weer opknapt maar dan echt. Want dit gun je niemand. Over Jaap Jansen Politiek commentator Jaap Jansen in de wandelgangen van de macht. Luister live donderdagochtend om 06:25 in De Ochtendspits of wanneer je wilt via bnr.nl/jaap-jansen, Apple Podcast of Spotify. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Dat gebeurde tijdens een Kamerdebat waarin Jesse Klaver hem opriep alle mondkapjes die hij maar kon vinden te vorderen. De minister zegde toe. Even later werd hij afgevoerd. De oproep van Klaver was niet slim en de toezegging ook niet. Als je overweegt te vorderen moet je daar niet in het openbaar over praten. Want dan valt er niets meer te vorderen. Luister terug | Jaap Jansen | Baudet krijt niets Het mondkapje is symbool geworden voor het beleid. Het kabinet begon sterk, met regelmatige persconferenties en de televisietoespraken van de premier en de koning. Ook mooi was dat Mark Rutte, Hugo de Jonge die het al snel van Bruins overnam - en Jaap van Dissel van het Outbreak Management Team ons deelgenoot maakten van hun tastend zoeken naar de beste methode om het virus te stuiten. En dat er heel Nederlands vaak een beroep werd gedaan op de eigen verantwoordelijkheid. Dat ging aanvankelijk ook goed: 90 procent van de Nederlanders volgde de adviezen. Uit de laatste peiling die het kabinet hierover heeft laten houden blijkt dat vier op de tien mensen geen vertrouwen meer heeft in de aanpak. De regels worden soms als onlogisch ervaren. Driekwart van de mensen met vermoedelijk coronaklachten blijft niet thuis. Lees ook | De Beste Stuurlui | Hij valt na één weekje crisis al om, weg met die man! Wat niet helpt is dat De Jonge met het hem kenmerkende bravoure oplossingen aankondigt die hij niet waarmaakt. Er zouden snel goede mondkapjes komen; een app, werkend bron- en contactonderzoek, voldoende testcapaciteit allemaal niet gerealiseerd. De Jonges nieuwste belofte is dat we deze winter een vaccin hebben. Het is verstandig dat het kabinet de wetenschap volgt. Maar bij dit virus tast ook de wetenschap in het duister. Rutte zei: 'Met 50 procent van de kennis nemen we honderd procent van de besluiten.' Was het maar waar, verzuchtte Ineke Sluiter, president van de Koninklijke Academie van Wetenschappen in Het Parool. 'Ik denk dat dit een optimistische schatting was van het aandeel kennis.' Ferm advies Mondkapjes: Jaap van Dissel vond ze niet nodig en het kabinet dus ook niet. Maar de Wereldgezondheidsorganisatie, eerst ook sceptisch, gaf al snel een ferm advies: draag zo vaak mogelijk een mondkapje. Dr. Anthony Fauci zei het deze week via Nieuwsuur tegen collega Van Dissel. Better safe than sorry. En Ernst Kuijpers van het Netwerk Acute Zorg stelt: mondkapjes helpen wel degelijk. Diederik Gommers van de intensive care vereniging zegt in het boek Stilte op het Binnenhof dat hij de afgelopen maanden op zijn tong moest bijten: 'Dat gedraai over mondkapjes.' Toen ze niet kwamen, concludeerde het OMT maar dat ze niet helpen. Hij was er niet gelukkig mee. Luister terug | Marianne Zwagerman | #ikdoenietmeermee Het kabinet maakte de verwarring groter door mondkapjes in het OV te verplichten maar tegelijkertijd te waarschuwen dat je daarvoor geen medische kapjes mocht gebruiken. Maar: alleen medisch goedgekeurd spul heeft zin. En de blauwe mondkapjes die de meeste reizigers dragen zijn medische kapjes. Dat misverstand heeft het kabinet nooit helder gecorrigeerd. Niet gek dat mensen twijfelen. Afgelopen maandag versterkte Rutte de onduidelijkheid door in de persconferentie te zeggen dat mondkapjes maar beperkt effect hebben, om even later te stellen dat ze wel degelijk enig effect hebben. Op Radio 1 vroeg Sven Kockelmann aan John Jorritsma, voorzitter van de veiligheidsregio Eindhoven, of hij dit zijn burgers nog kan uitleggen. Jorritsma zei: 'Het wordt steeds moeilijker.' Samen krijgen we corona onder controle, staat in grote letters achter Rutte en De Jonge bij elke persconferentie. Maar dan moeten we samen wel weten waar we samen aan toe zijn. Over Jaap Jansen Politiek commentator Jaap Jansen in de wandelgangen van de macht. Luister live donderdagochtend om 06:25 in De Ochtendspits of wanneer je wilt via bnr.nl/jaap-jansen, Apple Podcast of Spotify. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Die is druk bezig met zijn laptop. Eerst monstert hij minutenlang fotos van zichzelf. Daarna een scherm met lekker handig alle sociale media naast elkaar. Dan even een langere tekst en daarna weer fotos. Zelfs als het in de zaal spannend wordt bijvoorbeeld wanneer zijn belangrijkste concullega Geert Wilders zijn politieke leepheid botviert in een interruptiespervuur zelfs dan verandert in Baudets ritme niets. Beide dagen komt hij pas tegen het einde aan het woord: het lot van een tweemansfractie. Zijn woorden komen me bekend voor. De ravage van tien jaar Rutte had ik dat boek niet in de kast staan onder de titel De puinhopen van acht jaar Paars? Nederland eerst was dat niet de slogan van Donald Trump, America first? En Klaas Winterslaap? Sleepy Joe. Baudet copycat. Gimmick Hij heeft een gimmick. Een voor een toont Baudet grafieken waaruit moet blijken hoe groot de puinhopen van acht jaar Paars, eh de ravage van tien jaar Rutte is. Van die grafieken klopt niet veel. Vaak is de verticale as nogal vaag, je ziet niet wat hij nu precies bedoelt laat staan dat je kunt vergelijken. Het omhoog houden gaat zo snel dat het niet de bedoeling lijkt dat we ze serieus bestuderen. Laat maar gaan, denken de meeste fractievoorzitters, die gast leeft in een andere dimensie. Geen normale dialoog mee te voeren. Luister terug | Jaap Jansen | Rutte en het lijsttrekkerschap Op de radicale rechterflank heeft Geert Wilders zich de afgelopen tijd hervonden. Deze geslepen politicus wordt door de anderen af en toe zelfs een succesje gegund zolang er maar niet de geur van racisme omheen hangt. Baudet krijgt niets. Hij heeft iedereen van zich vervreemd. Ook VVD en CDA, die in het verleden nog wel eens lippendienst boden uit angst kiezers te verliezen of in een poging verloren schaapjes terug te hoeden. Zij horen volgens Baudet bij het linkse kartel; de cultuurmarxisten. Als Baudet hen uitsluit, waarom zouden ze samenwerking met Forum voor Democratie zelf dan nog overwegen? PVV-corvee Het lijkt dat VVD en CDA zich erbij hebben neergelegd dat uiterst rechts nu eenmaal tien à twintig procent van de stemmen haalt. En dat het geen zin heeft nog aan PVV-corvee te doen door af en toe gitzwarte woorden over migratie het debat in te slingeren. Luister terug | Jaap Jansen | Meer, meer, meer De VVD is serieus bezig met een koersdiscussie. Dijkhoffs denkstuk, het nieuwe verkiezingsprogramma van Uri Rosenthal, zelfs Ruttes sociale beginselverklaring uit 2008 ligt weer op tafel. Bij het CDA zijn het rapport Zij aan Zij, de Abel Herzberg-lezing van Hugo de Jonge en Pieter Heerma bij de Algemene Beschouwingen tekenen van een koerswending. Niet rechtsaf, maar naar het midden. Ze hebben hun oude kompas teruggevonden. Het werkt nog. En oh ja mooie fotos, Thierry! Over Jaap Jansen Politiek commentator Jaap Jansen in de wandelgangen van de macht. Luister live donderdagochtend om 06:25 in De Ochtendspits of wanneer je wilt via bnr.nl/jaap-jansen, Apple Podcast of Spotify. See omnystudio.com/listener for privacy information.

In studentensteden loopt het aantal besmettingen onder twintigers snel op. In de wandelgangen gonsde: het kabinet komt vrijdag met nieuwe maatregelen. Dan moeten we daar toch in dit debat over kunnen spreken, zei Asscher. Even later uitte Lilian Marijnissen van de SP haar verbazing dat het debat urenlang was gegaan over Geert Wilders, de rechtbank, Akwasi en Zwarte Piet. 'We zitten midden in de grootste crisis sinds de Tweede Wereldoorlog', stipuleerde ze - terecht. Discorso de la corona De Troonrede van koning Willem-Alexander, een dag eerder, was daar wél over gegaan. Het coronavirus en de economische crisis die ons voor grote en pijnlijke problemen stellen. Wat we doen is sturen in de mist, zei de meestal zo standvastige minister van Financiën Wopke Hoekstra. En: 'Je weet niet wat je niet weet.' We moeten ons schrap zetten, wist de koning. Voor het eerst viel me de titel op van het muziekje van Jurriaan Andriessen waarmee de Troonrede altijd omgeven wordt: Il discorso de la corona. Juist omdat koers vinden in deze bange dagen enorm moeilijk is, werden de Algemene Beschouwingen op dag een nog niet echt een eerste groot verkiezingsdebat, wat je normaal gesproken zou verwachten, een half jaar voor de Kamerverkiezingen. Op Prinsjesdag deed premier Mark Rutte ook heel erg of hij de discussie over het neoliberalisme niet echt gevolgd had. Terwijl toch heus al tijdens de vorige Algemene Beschouwingen gebleken was dat zo langzamerhand iederéén van de gevolgen daarvan af wil ook zijn eigen VVD. Rutte, die de afgelopen tijd veel publieke waardering oogst voor zijn navigeerkunst in coronatijd, blijft liefst zo ver mogelijk weg van politiek debat. Dat leidt maar af. Wat me deze week extra opviel was de manier waarop Rutte reageerde op vragen over het lijsttrekkerschap. Als enige heeft de VVD er nog geen aangewezen. Op BNR, bij de NOS, in de kranten: Rutte verstrakte toen het onderwerp werd aangesneden. Het was niet zoals vorige keren, toen hij het met een lach wegwuifde. Het lijkt wel of hij het echt niet meer vanzelfsprekend vindt dat hij het nog een keer doet. Onlangs kreeg Rutte het eerste exemplaar van de politieke memoires van Ruud Lubbers. Daarin voel je de pijn van een premier die de kluts kwijt was; die alles uit zijn handen zag wegglijden. Rutte, een historicus die houdt van dit soort boeken, zal het in één weekend hebben uitgelezen. Ik heb hem al eens horen zeggen dat zijn premierschap eens, plotseling, ten einde zal zijn. En dat hij daar dan geen moeite mee zal hebben. Hij huurt niet voor niets elk jaar opnieuw zijn Prinsjesdag-jacquet. Waarom zou je zon ding kopen als je het later niet meer nodig hebt? Over kleding gesproken. Bij de Algemene Beschouwingen viel me op dat Klaas Dijkhoff onder zijn driedelig pak witte sneakers draagt. Zoals ook D66-lijsttrekker Sigrid Kaag regelmatig doet. Blijkbaar hoort het bij nieuw leiderschap: CDA-lijsttrekker Hugo de Jonge wordt niet voor niets Bloemschoen genoemd. Zou er ook in de VVD iets broeien? Over Jaap Jansen Politiek commentator Jaap Jansen in de wandelgangen van de macht. Luister live donderdagochtend om 06:25 in De Ochtendspits of wanneer je wilt via bnr.nl/jaap-jansen, Apple Podcast of Spotify. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Nee, het opmerkelijke is zijn gedrag als Kamerlid. Waar hij eerst nog smalend sprak van een nep-parlement waar hij zich zo ver mogelijk van distantieerde, ontwikkelt hij zich nu steeds meer tot een echte parlementaire leider. Onlangs werd zelfs een motie van hem aangenomen met 150 stemmen! Extra opmerkelijk was dat die motie was ingediend met PvdA-leider Lodewijk Asscher. Een samenwerking die we de laatste tijd vaker zien. Er zijn tijden geweest dat steun aan PVV-moties in de PvdA taboe was. Een nep-parlement, daar loop je uit weg. Wat Wilders met zijn hele fractie dan ook deed tijdens een crisisdebat in 2009. Interessant is dat Wilders er deze zomer juist in slaagde, de hoon van heel Nederland te richten op weglopende coalitie-Kamerleden die niet wilden meedoen aan een plotselinge hoofdelijke stemming. Terwijl nota bene eerder op initiatief van Wilders was afgesproken dat hoofdelijk stemmen in coronatijd alleen gebeurt als het al een dag of wat eerder is aangevraagd. Maar het gaat om het beeld en ja, grondwettelijk mag elk Kamerlid altijd om hoofdelijke stemming vragen. Fases Als PVV-leider heeft Wilders drie fasen doorgemaakt. In de eerste zag je hem zoeken naar een koers. Van onversneden rechtervleugel-VVD naar een mengvorm met SP-trekjes. Als VVDer wilde hij lagere uitkeringen en een rem op zorgkosten. Sinds hij onderdelen van de SP kopieerde hoeft dat niet meer. In fase twee gedoogde hij het kabinet Rutte I. Ook daar liep hij weg een beeld dat Mark Rutte vakkundig heeft neergezet. Toen kwam fase drie, waarin hij uitgekotst door VVD en CDA alleen nog heel erg boos en overal tegen was. Nu is fase vier aangebroken. Wilders komt tot volle bloei als behendig parlementariër. Daarin onderscheidt hij zich van zijn buurman Thierry Baudet, die keer op keer laat weten dat het wat hem betreft allemaal niet zoveel zin heeft, daar in de Tweede Kamer. Maar ja, Baudet blijft nog even, want hij moet nu eenmaal premier worden om het land te redden. En waar Baudet waarschuwt tegen een regering door rechters, lijkt Wilders er geen groter genoegen in te scheppen dan rechtszaken eindeloos rekken en vertragen en in beroep te gaan. Tot aan, misschien wel, het Europese Hof voor de Rechten van de Mens. Is Europa toch nog ergens goed voor. Als ook daaraan een einde is gekomen, kan Wilders zich volledig richten op waar hij naar nu blijkt echt het beste is: het parlementaire handwerk. Niet minder, minder, minder, maar méér, méér, méér parlement! En daar hoort het politieke debat ook. Niet in de rechtbank. Over Jaap Jansen Politiek commentator Jaap Jansen in de wandelgangen van de macht. Luister live donderdagochtend om 06:25 in De Ochtendspits of wanneer je wilt via bnr.nl/jaap-jansen, Apple Podcast of Spotify. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Bij D66 moet Sigrid Kaag eerst nog even door een uiterst democratische, maar ook merkwaardige strijd heen met een in China residerende taxichauffeur. De VVD heeft nog niet eens een lijsttrekker. En iedereen zucht onder de last van het nieuwe normaal dat corona ons oplegt. De peilingen verkeren in een pruttelfase. Zoals meestal scoren regeringspartijen wat lager, behalve de partij die het voordeel heeft van de premierbonus. Van een kopgroep is nog geen sprake, Parijs is nog ver. Met zoveel onzekerheden is het nuttig alvast naar de inhoud te kijken. Waar willen de partijen de komende periode met Nederland naartoe? Opmerkelijke eensgezindheid Daar zie je een opmerkelijke eensgezindheid. Tijdens Rutte III hebben VVD en CDA definitief de stap gezet naar een beleid dat Nederland klimaatneutraal moet maken. Hun verkiezingsprogrammas zullen hierin duidelijk afwijken van die van 2017. En met president Klaas Knot van De Nederlandsche Bank zullen ze tot het besef komen dat Nederland belang heeft bij stevige samenwerking in Europa met waar nodig nieuwe afspraken. Luister terug | Jaap Jansen | Running mate Een koerswending dient zich aan als het gaat over het kapitalisme. Steeds meer zijn partijen het eens dat we af moeten van de marktdominantie van grote tech-bedrijven. Dat multinationals netjes belasting moeten betalen. Dat het niet slim is als we in Europa voor onze zorg en nog veel meer afhankelijk zijn van China. En dat de huizenmarkt niet automatisch zorgt voor betaalbare woningen voor de middenklasse. De overheid, die de afgelopen maanden met een historisch ongekend steunpakket bedrijven en werkers overeind hield, zal ook als het virus onder controle is een stevige rol blijven spelen. Met als allereerste taak de komende jaren het bevorderen van werk, werk, werk om met Wim Kok te spreken. Vier of vijf partijen Hiermee kruipen de regeringspartijen inhoudelijk dicht tegen PvdA en GroenLinks aan pas op, wel anderhalve meter aanhouden! Zonder dat we verkiezingsuitslag al kennen, ligt het voor de hand dat een nieuw kabinet wordt samengesteld uit vier, misschien vijf, van deze zes partijen. De vraag is of dat kabinet opnieuw onder leiding staat van Mark Rutte. PvdA en CDA betwijfelen dat. Zonder visie is Rutte niet geschikt ons land de volgende fase in te leiden, zei PvdA-leider Lodewijk Asscher deze week in Nieuwspoort. Kan Rutte zichzelf inhoudelijk wel opnieuw uitvinden, schamperde CDA-fractievoorzitter Pieter Heerma. Luister terug | Laila Frank | Een meerpartijenstelsel is geen magisch medicijn Rutte zal er niet bang van worden. Die visie krijgt hij straks aangeleverd in een nieuw programma, geschreven door Uri Rosenthal. Daarin staan precies de dingen die ik net al noemde. En Rutte tegen de rest is in een verkiezingscampagne geen slechte uitgangspositie. Over Jaap Jansen Politiek commentator Jaap Jansen in de wandelgangen van de macht. Luister live donderdagochtend om 06:25 in De Ochtendspits of wanneer je wilt via bnr.nl/jaap-jansen, Apple Podcast of Spotify. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Het ligt met deze uitslag voor de hand dat Omtzigt straks fractievoorzitter wordt, mocht het CDA weer het kabinet in gaan met De Jonge als eerste man. Fractievoorzitter Omtzigt zal zijn mensen aansporen een tikkie meer te worden als hijzelf: kritisch, steeds maar doorvragend - als het moet een minister of staatssecretaris het bloed onder de nagels vandaan halen. Omtzigt is een van de weinige Kamerleden waar zelfs de premier jeuk van krijgt. Eigenlijk was Omtzigt helemaal niet uit op het lijsttrekkerschap. Toen het Limburgse Kamerlid Martijn van Helvert overwoog zich, na De Jonge en Mona Keijzer, óók te melden voor de strijd, belde hij Omtzigt. Als jij je kandideert, doe ik het niet, zei Van Helvert. Op de valreep meldde Omtzigt zich toch. Luister ook | De Jonge ziet geen tweedeling in het CDA Zijn doel was eigenlijk: gewoon door kunnen gaan als scherpe controleur van de macht. In de kindertoeslagaffaire had hij zich opnieuw bewezen. Doorgaan, maar nu zonder belemmeringen. Hij was door de partijtop maar al te vaak afgeremd in zijn dadendrang. De druppel was toen Omtzigt werd genegeerd voor het voorzitterschap van de parlementaire ondervragingscommissie die onderzoek gaat doen naar de toeslagaffaire. Wie kon die ondervragingen beter leiden dan hij, zeker nu het CDA aan de beurt was om zon commissie voor te zitten? Het werd hem niet gegund. CDAer Chris van Dam gaat het doen. Het is de vraag hoe het leiderschap van De Jonge met Omtzigt op 2 gaat uitpakken. In de VVD had je ooit fractievoorzitter Joris Voorhoeve die met vicepremier Rudolf de Korte het gecoördineerd duolisme uitvond om zich door het CDA van premier Ruud Lubbers niet langer de kaas van het brood te laten eten. Dat liep al gauw spaak. Luister ook | Hugo de Jonge nieuwe lijsttrekker CDA Iedereen herinnert zich over de VVD trouwens ook nog het gedoe met Rita Verdonk. In 2006 verloor zij nipt de interne lijsttrekkersstrijd van Mark Rutte, waarna zij bij de échte verkiezingen veel meer stemmen verwierf en alsnog de buit opeiste. Spookbeelden waar ze in het CDA liever niet aan denken. En dan is er nog het gevaar dat Hugo de Jonge de komende maanden in problemen komt met zijn aanpak van de coronacrisis. Heeft hij als minister van verpleeghuizen écht alles gedaan om te voorkomen dat onnodig doden te betreuren waren? Zijn te veel zorgmedewerkers zelf ziek geworden? Mocht De Jonge politiek sneuvelen, dan heeft het CDA in elk geval een gelegitimeerde opvolger klaarstaan. De lijst hoeft pas bij de kiesraad te worden ingediend op 1 februari, zes weken voor de verkiezingen. Over Jaap Jansen Politiek commentator Jaap Jansen in de wandelgangen van de macht. Luister live donderdagochtend om 06:25 in De Ochtendspits of wanneer je wilt via bnr.nl/jaap-jansen, Apple Podcast of Spotify. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Iedereen was liberaal geworden. In het Verenigd Koninkrijk volgde Tony Blair Margaret Thatcher op. Hij had veel van haar geleerd. In Nederland nam Wim Kok het over van CDAer Ruud Lubbers. Alle onder Lubbers doorgevoerde versoberingen werden met terugwerkende kracht door zijn PvdA geaccepteerd. Bijna alle traditionele sociaaldemocratische idealen, zoals nationalisatie van de productiemiddelen, collectivisering van publieke voorzieningen en planning van de economie verdwenen achter de horizon. De Gedrevene De opvolgers van Joop den Uyl vorig jaar in een boek over hem nog aangeduid als De Gedrevene waren ook heel gedreven, maar dan vooral in het saneren van de verzorgingsstaat. Grote delen van de overheid werden verzelfstandigd of geprivatiseerd. Wim Kok en de zijnen moderniseerden zó voortvarend, dat Bill Clinton die als Democraat natuurlijk niet naar Reagan kon verwijzen op een grote bijeenkomst van progressieve regeringsleiders Kok alle lof toezwaaide: Wim, you were first! Beluister ook | The Donald Show | Mourning in America In zijn paarse kabinetten deed Kok dingen waar hij als oud-vakbondsleider een jongen uit de polder eigenlijk niets mee had. Coalitiepartners VVD en D66 en ook een deel van zijn eigen partij wilden af van het voortdurende overleg met belangenorganisaties. De sociaaleconomische rem, zoals de SER toen in liberale kringen genoemd werd, moest plaatsmaken voor het primaat van de politiek. In een boek over de Partij van de Arbeid dat morgen verschijnt betreuren PvdAers van toen hun medewerking aan de neoliberale revolutie van de jaren 90. Dat hadden we nooit moeten doen heet het boek, geschreven door Duco Hellema en Margriet van Lith. Als een kind zo blij Het is alweer 40 jaar geleden dat Reagan aantrad en we zijn getuige van De Grote Terugkeer van de Overheid. In coronatijd schiet de staat bedrijven en werknemers financieel te hulp. De liberale premier Mark Rutte vraagt Mariëtte Hamer van de SER op alle terreinen advies. D66-minister Wouter Koolmees is als een kind zo blij dat de polder hem na jaren aarzelen op t nippertje alsnog heeft geholpen aan een nieuw pensioenstelsel. KLM komt weer meer in staatshanden en op het spoor wint NS terrein terug. De christendemocraten die strijden om het lijsttrekkerschap van hun partij noemen zich antiliberaal en pleiten voor minder marktwerking. Beluister ook | Perestrojkast | Vier generaties over de val van de muur PvdA-leider Lodewijk Asscher ziet tot zijn genoegen dat alle partijen die volgend jaar in aanmerking komen om een nieuw kabinet te vormen afscheid nemen van het neoliberale tijdperk. Door mee te dobberen op de golven van toen, zagen de kiezers het verschil niet meer tussen de PvdA en rest. De grote vraag is: hoe onderscheidend kan de PvdA van Asscher nog zijn als inmiddels iederéén terugverlangt naar een behulpzame overlegeconomie en een beschermende overheid? Over Jaap Jansen Politiek commentator Jaap Jansen in de wandelgangen van de macht. Luister live donderdagochtend om 06:25 in De Ochtendspits of wanneer je wilt via bnr.nl/jaap-jansen, Apple Podcast of Spotify. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Het verschil tussen die functies blijkt dezer dagen bij de strijd om het lijsttrekkerschap in het CDA. De twee populairste kandidaten voldoen perfect aan het profiel voor de een óf voor de ander. Vicepremier Hugo de Jonge is de bestuurder, Kamerlid Pieter Omtzigt de voorbeeldige controleur. Het bizarre is dat zij allebei uiteindelijk waarschijnlijk niet terechtkomen op de plek waar het CDA zelf volgens het daartoe maatgevende rapport-Frissen de politieke leider ziet: het fractievoorzitterschap in de Tweede Kamer. De Jonge niet omdat hij mikt op het premierschap en Omtzigt niet omdat hij niet echt een het type teamleider is van een bestuurderspartij die het CDA qua karakter nu eenmaal is. Pogingen om het te proberen als oppositiepartij tijdens Paars en tijdens Rutte II gaven die partij en haar kiezers niet bepaald een gevoel van thuiskomen. Beluister ook | Jaap Jansen | De vrouwelijke premier Het kiesstelsel zoals Van Mierlo dat voorstelde is er in Nederland nooit gekomen. Eenvoudig stemmen op de macht en op jouw controleur van die macht zit er niet in. Interessant is dat het nieuwe kiesstelsel zoals het kabinet dat nu wil invoeren op advies van de commissie-Remkes, het type-Omtzigt beloont. De kiezer kan daarin besluiten zijn stem aan een lijst als geheel te geven óf aan een persoon op een lijst. Vinden de meeste kiezers het steunen van de partij voldoende, dan verandert er niet zoveel aan de lijstvolgorde. Hechten kiezers meer aan een stem op een persoon, dan krijgen die personen in volgorde van het aantal uitgebrachte stemmen meer gewicht op het geheel. Voorkeurstemmen Met voorkeurstemmen worden gekozen kan nu ook al, maar de drempel is hoog. In 2012 werd Pieter Omtzigt plaats 39 op de lijst zo gekozen in een fractie van 13. Ten koste overigens van de toenmalige nummer 13 op de lijst, Martijn van Helvert. In het nieuwe systeem krijgt een Kamerkandidaat die zich in de kijker speelt nog meer kans. Het zou dan overigens de vraag zijn of de huidige fractievoorzitter van het CDA, Pieter Heerma, wel was gekozen. Want die kreeg in 2017 wel heel weinig stemmen. Hetzelfde geldt voor goede, hardwerkende Kamerleden als Steven van Weyenberg van D66 en Bart Snels van GroenLinks. Maar wie weet welke onontdekte pareltjes ervoor in de plaats waren gekomen. Beluister ook | De Strateeg | Beslist corona de strijd om wereldheerschappij? Dit nieuwe kiesstelsel met een zwaar voorkeurstemmengewicht maakt dat de kiezer zich scherp moet afvragen wie hij precies als zijn vertegenwoordiger wil. Het tragische is dat de media en de grotere partijen er in de praktijk toch vaak weer een strijd om het premierschap van maken. En daar krijgt de kiezer nou juist niet meer greep op. Burgerforum Het nieuwe kiesstelsel is al in 2006 bedacht door het Burgerforum Kiesstelsel, ingesteld door toenmalig D66-minister Alexander Pechtold. Veertien jaar oud en plots valt het in vruchtbare aarde. Misschien wordt het met dat nog veel oudere idee, van Hans van Mierlo, ook nog wel eens wat. Politiek commentator Jaap Jansen in de wandelgangen van de macht. Luister live donderdagochtend om 06:25 in De Ochtendspits of wanneer je wilt via bnr.nl/jaap-jansen, Apple Podcast of Spotify. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Het werd Piet de Jong, die op zijn eerste persconferentie als premier verklaarde: 'Ik kijk naar de economie als een aap naar een roestig uurwerk.' Inmiddels zijn we een halve eeuw verder en plotseling ontstaat in ons land een vrolijk optimisme over een vrouw als premier. Na Esther Ouwehand van de Partij voor de Dieren en Lilian Marijnissen van de SP staan daar opeens Sigrid Kaag voor D66 en Mona Keijzer die de strijd aangaat in het CDA. En anders dan vroeger zeggen Kaag en Keijzer er meteen bij dat ze voor het allerhoogste gaan. Buurlanden Zoals in Amerika nu pas echt afscheid genomen wordt van de apartheid, lijkt Nederland nu pas toe aan de volledige bevrijding van de vrouw. In de Canon van de Nederlandse geschiedenis is Marga die nooit premier werd omdat ze een vrouw was een opvallende nieuwkomer. Toch vreemd dat al onze buurlanden inmiddels een vrouw aan de top hebben of hebben gehad: Margaret Thatcher en Theresa May, Angela Merkel, Sophie Wilmès. Aan een vrouw als premier bij de buren zijn we inmiddels zo gewend dat de mannelijke tegenkandidaat van Keijzer, Hugo de Jonge, Merkel als zijn grote voorbeeld ziet. Net als Kaag overigens. Keijzer en Kaag Als staatssecretaris van Economische Zaken komt Mona Keijzer soms in zalen met alleen maar mannen. Waar zijn alle vrouwen uit het begin van mijn carrière, vraagt ze zich vaak vertwijfeld af. Alleen in Nederland vragen we of een vrouw fulltime werk en een gezin wel kan combineren, zei Sigrid Kaag deze week, Nergens anders wordt zo over werkende vrouwen en hun rol in de maatschappij gepraat als hier. De cijferman van Nederland, Peter Hein van Mulligen van het Centraal Bureau voor de Statistiek, vertelde mij dat in Nederland van de hoogopgeleide vrouwen onder de 40 slechts 40 procent fulltime werkt. Nederland sjokt in Europa achteraan. Geen wonder dat hier ook weinig vrouwen doordringen in de top van het bedrijfsleven. Misschien hebben wij Nederlanders een vrouw als premier wel nodig om die laatste mentale stap te maken om op alle niveaus vrouwen als vanzelfsprekend te aanvaarden. Rutte Toen Mark Rutte er bij de komst van zijn derde kabinet op werd gewezen dat zijn eigen VVD maar één vrouw had geleverd als minister, zei hij: 'Het is wat het is. Uiteindelijk is het clubje waaruit je politici rekruteert voor dit type baan heel beperkt.' Blijkbaar is ervoor gekozen niet goed genoeg te zoeken, zei oud-minister Edith Schippers die nu DSM leidt, een van de grootste Nederlandse bedrijven. Ze was laaiend. De laatste tijd ziet Rutte soms plotseling het licht. Over Zwarte Piet zegt hij nu: daar ben ik anders over gaan denken. Zou dat de verrassing worden van 2021: Rutte maakt plaats voor het eerste kabinet-Schippers? See omnystudio.com/listener for privacy information.

Als Hoekstra gewild had, was hij het geworden. Toen CDA-fractieleider Sybrand Buma in maart vorig jaar Hoekstra tipte als toekomstig minister-president, werd VVD-premier Mark Rutte een tikkie nerveus. Hij belde Hoekstra meteen: Er is geen vacature. Met een grijns, maar toch. Intussen schaafde Hoekstra aan zijn inhoudelijk profiel. Hij hield een Bilderberglezing (de sociale Hoekstra), een Humboldt-rede (de Europese Hoekstra), de H.J. Schoo-lezing (de nationale Hoekstra) en de Ronny Naftaniël-lezing (de morele Hoekstra). Iedereen voelde: hier is iemand zich inhoudelijk aan t laden. Hij is meer dan de oer-Hollands zuinige minister van Financiën. En in die rol kreeg hij de zegen van Nederlands belangrijkste partner Duitsland: minister Peter Altmaier (de steunpilaar van bondskanselier Angela Merkel) vertelde enthousiast over die slimme strateeg Wopke. Eigenlijk had het CDA op 6 juni de lijsttrekker al naar voren willen schuiven. Maar door corona kwam er geen partijcongres waarop je zon voldongen feit kunt regisseren. En er was die twijfel bij Hoekstra zelf. Dat CDA-voorzitter Rutger Ploum deze week plotseling een verkiezing uitschreef met een filmpje waarin hij alvast met een grote CDA-1 op bezoek ging bij Hoekstras ministerie van Financiën, in Mona Keijzers Volendam en in Hugo de Jonges Rotterdam, was de ultieme poging Hoekstra voor het lijsttrekkerschap te winnen. De rommelige overdracht van het partijleiderschap past in de traditie van het CDA. Dries van Agt werd de allereerste lijsttrekker als compromisfiguur. Ruud Lubbers werd het tegen de zin van Van Agt. Elco Brinkman stond te vroeg op het schild en haalde gebutst de verkiezingen. Enneüs Heerma was niet de gedroomde leider. Jaap de Hoop Scheffer ook niet. Jan Peter Balkenende werd het nadat partijvoorzitter Marnix van Rij vergeefs zichzelf naar voren schoof. En Maxime Verhagen nam het over toen Balkenendes kroonprins Camiel Eurlings zich net als Hoekstra nu plots en onverwacht afmeldde. In 1982 hielp Jan de Koning Lubbers in het zadel door nog voordat Van Agt zijn favoriet De Koning kon aanwijzen in het CDA-bestuur het woord te vragen en Lubbers voor te dragen. Hoekstra had een Jan de Koning kunnen doen door in zijn afmeldgesprek steun aan Hugo de Jonge uit te spreken. Dan was hij kingmaker en had hij voorkomen dat de komende tijd twijfel rijst of De Jonge wel alle steun heeft. Want - met alle respect voor Mona Keijzer die acht jaar geleden al een poging waagde - De Jonge zal het nu moeten gaan doen. Voor heel wat kiezers net als na de afmelding door Eurlings bij gebrek aan beter. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Meestal is tien jaar aan de top het begin van het einde. Niemand spreekt je meer tegen, de mensen om je heen zeggen al bij voorbaat ja; de kritische massa is langzaam verdwenen. Misschien is het geheim van Rutte juist het omgekeerde. Hij zegt nogal makkelijk ja tegen zijn partners. In de coalitie en als het moet ook daarbuiten. NIVEA-principe Het maakt ook niet uit wie die partners zijn. Hij regeerde met CDA, PVV, PvdA, D66, ChristenUnie. Hij dealde ook met de SGP, GroenLinks, met loslopende senatoren wie niet? Dat noemt hij comfort geven. Een van zijn voorgangers, Ruud Lubbers, zei al gauw: Zal ik even met je meedenken? Waarna hij je horendol maakte met nieuwe ideeën en alternatieven, ook als je allang akkoord was gegaan. Rutte gaat uit van het NIVEA-principe: Niet Invullen Voor Een Ander. Eerst weten waar de partner naartoe wil, dan helpen bij de route. Rutte is pragmatisch. Visie is een olifant die het zicht belemmert, zei hij ooit. De afgelopen maanden werd hij voor velen een soort Vader des Vaderlands. De opperpragmaticus die op basis van wetenschappelijk advies wekelijks het land vertelde hoe we ons langzaam ontworstelen uit de coronacrisis. Sindsdien torent zijn VVD in de peilingen ver boven alle anderen uit. Halsema-Grapperhaus Vorige week leek Geert Wilders even een spaak in het wiel te steken. Hij eiste hoofdelijke stemming om minister Ferd Grapperhaus te mogen ondervragen over zijn app-verkeer met burgemeester Halsema. Minder dan de helft van de Kamerleden bleek aanwezig, waardoor volgens het Reglement van Orde (wat Wilders als geen ander kent) het hele debat met Rutte over corona voor de rest van de week geschorst dreigde te worden. Wilders liep weg, Kamervoorzitter Khadija Arib praatte op hem in, paniek! Tot Rutte zei: Kan ik misschien helpen? Ferd is onderweg! Wilders plan om de boel lam te leggen mislukt. Lees ook | Apps tussen Halsema en Grapperhaus vrijgegeven Mark Rutte geeft comfort, maar gaat meestal zonder dat de partners het doorhebben te werk als een vrouwtjesbidsprinkhaan. Ze eet het mannetje op, dat begint soms al tijdens de paring. Sinds de samenwerking in Rutte I is Wilders politiek impotent. Na Rutte II verloor de PvdA het grootste aantal zetels uit haar geschiedenis. In Rutte III kijken CDA en D66 angstig naar de peilingen: regeren is halveren. Henry Kissinger Als Rutte in New York is, gaat hij altijd even langs bij Henry Kissinger, de hyper-realist. Hij wist hoe je het China van Mao comfort kon geven en zorgde voor een diplomatieke doorbraak. Onlangs daagde Rutte de jongeren van Nederland uit en riep ze op tot revolutie. Misschien had-ie het er wel met Kissinger over gehad. Mao porde de jongeren op tot 'de Grote Culturele Revolutie'. Dat werd een ramp, maar het hielp de oude roerganger wel de macht te behouden. Kissinger adviseert nog altijd heel wat wereldleiders. Hij werd onlangs 97. Mark Rutte is pas 53. Ook hij kan nog een hele tijd mee.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Nu, 150 jaar later, zitten we allemaal in dezelfde boot, zou je zeggen. Maar racisme en discriminatie wordt door veel mensen helemaal niet ervaren als iets uit het verleden, ver hier vandaan. Toch is het iets waar we het in ons land liever niet over hebben. Antiracisme-demonstraties zijn vaak een marginale bedoening: een plukje mensen tussen het winkelend publiek in. Beluisteren | Film en Reclame | Merk-activisme in de lift Na de kniewurging van George Floyd bleek in Amerika en ook in Europese steden een enorme behoefte aan protest. Door de organisatoren van het Damprotest was ook nog wel even aan het Museumplein gedacht, maar ze vreesden onzichtbaarheid. Button In het NOS-live-verslag van Jeroen de Jager op Facebook zag ik een volle Dam. Het kon net, zo te zien hielden de meeste demonstranten zich keurig aan de anderhalve meter-regel. Kruisjes op de grond, mondkapje op. Daarna werd het te druk, de Dam raakte overvol. De organisatie, de burgemeester, politie en justitie hadden de opkomst niet goed ingeschat. Femke Halsema kreeg de volle laag. Opeens telde Nederland 17 miljoen burgemeesters. Beluisteren | Aanhoudende onrust in Amerikaanse steden De burgemeester van Amsterdam woont in het voormalige huis van Paulus Godin, bewindhebber van de West-Indische Compagnie. Iemand die rijk werd dankzij slavenarbeid. Toen de demonstratie op de Dam nog moest beginnen, werd in de achtertuin een kleine herdenking gehouden. Vandaar de button die nog opgespeld zat toen Halsema op de Dam een kijkje ging nemen: 1873, het jaar waarin de slavernij daadwerkelijk voorbij was. De button die haar voorganger Eberhard van der Laan bij de herdenking ook altijd droeg. Verspreiding stoppen Racisme is een virus dat ondanks alle vooruitgang nog altijd aanwezig is en gevaarlijk, twitterde de Ierse premier Leo Varadkar deze week. We moeten samenkomen om verspreiding te stoppen en te verslaan, voegde hij eraan toe. Op 1 juli debatteert de Tweede Kamer over racisme, discriminatie en mensenrechten. Nu nog staat die vergadering op de rol in een commissiezaal. Het zou een mooi en belangrijk gebaar zijn als ze wordt verplaatst naar de grote zaal dezelfde zaal waar dinsdag alle fractievoorzitters over Femke Halsema heen vielen. En als dat debat dan ook door die fractievoorzitters gevoerd wordt. En met evenveel passie.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Intussen blokkeerde hij met premier Mark Rutte het eerste plan van de Europese Commissie voor een nieuwe begroting voor de komende zeven jaar. Nederland heeft diepe zakken, maar zodra het over Europese samenwerking gaat, blijkt er op die zakken een zuinig ritsje te zijn aangebracht. De Europese interne markt levert Nederland negen procent extra nationaal inkomen op. Dan is je fixeren op enkele tienden van een procent meer aan investeringen een tikje kortzichtig! Er is nog zon percentage waar Nederland moeite mee heeft. Plechtig beloofden we in de NAVO dat we in 2024 twee procent van ons nationaal inkomen aan defensie zouden uitgeven. Daar halen we bij lange na niet. Lees ook | Dossier Door de Coronacrisis Hier wordt de eer van ons land een beetje gered door corona. Want als we in centen doen wat we van plan waren, is dat in procenten opeens veel meer wanneer het met de economie tijdelijk minder gaat. Ontwikkelingshulp Bij ontwikkelingssamenwerking gaat het precies andersom. Ook daar voldoet Nederland al jaren niet meer aan wat we ooit internationaal beloofd hebben: tenminste 0,7 procent van ons nationaal inkomen besteden aan internationale hulp. Tijdens de samenwerking met Geert Wilders verlaagde het kabinet Rutte I van VVD en CDA dat percentage. En onder Rutte II met de PvdA en Rutte III met D66 en ChristenUnie is het nog niet hersteld. Luister ook | Newsroom Den Haag: Het nieuwe normaal is oude politiek Maar nu ons nationaal inkomen door corona terugvalt, kalft de daadwerkelijke hulp in centen - nog verder af. Onlangs bepleitte de Adviesraad Internationale Vraagstukken 1 miljard euro extra te besteden aan samenwerking met Afrika. Juist om dit continent in deze moeilijke coronaperiode een steuntje in de rug te geven. Het helpt het Nederlandse bedrijfsleven ook: een groot deel van onze thee, noten en zaden komt uit Afrika. Evenals koffie, groenten en zelfs bloemen. Als het kabinet dit advies overneemt, erkent het dat al dat fixeren op percentages iets heel raars is. Eigenlijk zou je eerst een analyse moeten maken waarom je aan bepaalde doelen geld uitgeeft en hoe doeltreffend dat is. Wat de overheid voor de meeste uitgaven probeert te doen. Maar blijkbaar vertrouwen we het niet meer als er geld over de grens mee gemoeid is. Zoals we het nu doen helpt het Europa niet; onze veiligheid niet; onze ontwikkelingssamenwerking niet; en uiteindelijk helpt het ook onszelf niet. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Maar zelfs feiten zijn er voor hem in soorten en maten. Scholen werden gesloten onder druk van de publieke opinie, niet omdat feitelijk was aangetoond dat dit het beste besluit was. Mondkapjes worden verplicht in het openbaar vervoer, terwijl deskundigen twijfelen over het nut. Maar, zei Rutte in een Lubberiaanse redenering: Als je niet alles weet is dat ook een feit. En dan baseer je je dus nog steeds op feiten. Beluister ook | Newsroom Den Haag | Bevrijdingsweek met een winstwaarschuwing Stap voor stap probeert Rutte de crisis te managen. Bij gebrek aan politieke strijd is Ruttes ster in deze negen weken tot grote hoogten gestegen. De waardering voor zijn VVD is volgens Ipsos van 5,2 in februari omhoog gegaan naar 6,7 eind april. De VVD is verder onzichtbaar, dus dit komt allemaal op het conto van Rutte. Hij is, zoals Wim Kok zichzelf ooit introduceerde, waarachtig de premier van alle Nederlanders geworden. Grenzen dicht De radicale nationalistische oppositie heeft moeite met het vinden van een koers. Plots gingen hè hè de grenzen dicht, maar riepen ze: let eens wat beter op hoe andere Europese landen het aanpakken. Eerst bepleitten ze een strenge lockdown; kort nadat Rutte maatregelen aankondigde moesten we er alweer vanaf. Zodra er echt een crisis is, hebben partijen gebaseerd op identiteit geen verhaal. Beluister ook | Jaap Jansen | Ondergaande zon Terecht steunen partijen als de PvdA en GroenLinks het kabinet. Maar je ziet Lodewijk Asscher en Jesse Klaver hunkeren naar de terugkeer van echte politieke tegenstellingen. Toen minister Wouter Koolmees in Op1 opperde dat in een volgend steunpakket voor bedrijven de boete op ontslag geschrapt wordt, sloegen ze alarm. Eindelijk iets om de tanden in te zetten! On hold Toch kun je niet eeuwig de bedrijfsvoering on hold zetten. FNV lijkt dat beter te begrijpen. Die stelt voor dat bedrijven in een nieuwe ronde pas noodsteun krijgen na instemming van werknemers. Dan kunnen ook die de afweging maken wat voorgaat: het bedrijf overeind houden met een misschien noodzakelijke reorganisatie, of alles fixeren met het risico van faillissement. Een jaar voor de verkiezingen die hem naar het premierschap leidden, diende oppositieleider Mark Rutte een motie van wantrouwen in tegen CDA-premier Jan Peter Balkenende. Daarmee zette Rutte zich op de kaart. In de tien jaar van zijn premierschap bewees hij met alle politieke stromingen te kunnen samenwerken. Inhoudelijk maakte dat iedereen een beetje blij, electoraal was het voor de meesten rampzalig. Politieke midden Over tien maanden zijn er weer verkiezingen. Een motie van wantrouwen vanuit het brede politieke midden zit er voorlopig niet in. Ik wil helemaal niet de baas spelen, dat ben ik ook helemaal niet, zei Rutte vorige week, bijna achteloos. Alle andere partijen hoorden het tandenknarsend aan. See omnystudio.com/listener for privacy information.

De Toekomstvisie van Krol en Van Kooten moet nog concreet worden ingevuld. Dat gaan ze doen, staat onderaan hun website, door de oude programmas van 50plus en de Partij voor de Dieren in elkaar te schuiven en vervolgens nieuwe standpunten te bepalen via internet, met een doorlopend congres, een digitale fractiekamer. Dat laatste herinnert me aan Rita Verdonk. Die stapte uit de VVD en schoot omhoog in de peilingen met precies die belofte dat ze voortaan via internet haar kiezers zou laten beslissen. Heel modern allemaal. Via het ouderwetse stembiljet kreeg Rita uiteindelijk nul zetels. AOW-bevriezing Ik moest ook denken aan het Algemeen Ouderenverbond. Die partij kwam in 1994 met zes zetels de kamer in, samen met trouwens nog een ouderenpartij, nadat het CDA had gepleit voor bevriezing van de AOW. Een concreet strijdpunt, beloond door de kiezers. Maar de senioren leverden niet. Binnen de kortste keren waren er vijf ouderenfracties. En bij de verkiezingen van 98 verdwenen ze allemaal weer. Lees ook | Liveblog Coronacrisis Fractieleider van dat AOV was Jet Nijpels, die heel lang in Eindhoven bij Henk Krol in de straat woonde. Zij snapte niet meteen waarom nou juist Henk in 2012 lijsttrekker moest worden van 50plus, maar het thema begreep ze heel goed. Ze waarschuwde haar buurman: een partij met ouderen, als je niet oplet wordt het hommeles. Je kunt inmiddels een boek schrijven over alle gedoe in 50plus. De fractieleden afkomstig uit alle politieke windrichtingen en de leden gepensioneerden met te veel vrije tijd. Zat Henk was het zat, zegt hij. Inhoudelijke meningsverschillen waren er niet echt, het was vooral onderling gezeik. Net als bij Henks nieuwe maatje Femke Merel van Kooten. Zij stapte uit de Partij voor de Dieren omdat volgens haar ook mensendingen belangrijk zijn. Beluister ook | Hoofdbestuur 50Plus geeft er de brui aan Ouderenpartijen bleken electoraal lucratief. Waarom richt Krol geen nieuwe ouderenclub op, vroeg Nieuwsuur hem. Ik heb voor mezelf een paar keer herhaald wat hij toen zei. Dat doe ik niet omdat ik vind dat je niet op leeftijd moet discrimineren. Pardon? Waarom focuste hij zich dan al die jaren puur en alleen op het ouderenbelang? Het logo van de nieuwe partij is een opgaande zon. Het zou me niet verbazen als die weer snel achter de horizon verdwijnt. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Het was een prachtige quote. Toen in de Tweede Wereldoorlog werd voorgesteld te bezuinigen op cultuur, zou Churchill gezegd hebben: Then what are we fighting for? Er zijn hele lijsten van citaten die valselijk aan de grote Winston worden toegeschreven. Wetenschappers hebben ook deze niet kunnen terugvinden in de 15 miljoen woorden die van hem gepubliceerd zijn. Joe Biden Asscher had de quote natuurlijk gewoon voor eigen rekening kunnen nemen, maar dan was er vast iemand geweest die zich vaag iets herinnerde over Churchill, ook al had die het nooit gezegd. En Asscher wist waarschijnlijk dat Joe Biden in 1987, toen die zich óók al kandideerde voor het Amerikaanse presidentschap, prachtige woorden had gesproken over zijn nederige afkomst, waarvan later bleek dat ze gejat waren uit een speech van de Britse Labourleider Neil Kinnock. Beluister ook | Verraders Ik vond het wel mooi dat Asscher meteen met die disclaimer kwam. Dat zie ik nepnieuwsverspreiders als Thierry Baudet nog niet doen. De leider van Forum voor Democratie ontkent de werkelijkheid van bijvoorbeeld het klimaatprobleem en het stikstofprobleem en bedenkt op zijn beurt nieuwe waarheden. Zo zijn volgens hem VVD en CDA als onderdeel van de cultuurmarxistische linkse mainstream erop uit om Nederland te vernietigen. Soms komt ook Baudet met een disclaimer. Maar dan achteraf, als de grond hem te heet onder de voeten wordt. Dan is wat hij gezegd heeft plotseling ironie, maar dat begrijpt natuurlijk niemand, zegt hij er dan ook nog bij. Klimaatprobleem In Noord-Brabant willen VVD en CDA nu gaan besturen met FvD. Dat Baudet in Den Haag de vreselijkste dingen zegt, daar hebben wij in Brabant niks mee te maken, zeggen ze wegwuivend. De afgelopen jaren werkten ze met D66, GroenLinks en PvdA aan stevig beleid om het klimaatprobleem en de stikstof aan te pakken. Met Forum erbij is die noodzaak veel minder, denken ze. Beetje vreemd, want ze wijken daarmee af van hun eigen kabinet. Beluister ook | Opinie | Jaap Jansen De Limburgse CDA-gedeputeerde Ger Koopmans werkt al samen met Forum, al hoorde ik hem dat deze week op de radio ontkennen. We hebben geen samenwerking met Forum, we werken samen met Provinciale Staten waar elf partijen in zitten. En in het college zitten zeven mensen, waarvan één iemand lid is van Forum. Bij ons werkt het goed, roept hij richting de Brabantse vrienden. Ook een soort nepnieuws. We werken niet samen, maar het werkt goed samen. Het zal wel ironie zijn. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Nu de economie op zn gat ligt vragen bedrijven om steun en tegelijkertijd zwelt de kritiek aan op het functioneren van met name grote, internationaal opererende bedrijven. De vraag om steun is redelijk, maar de kritiek ook. Lees ook | Liveblog Coronacrisis Over de luchtvaartwereld en de wijze waarop overheden helpen de werkelijke prijs van een vliegticket fors te reduceren valt heel wat te zeggen. Over een bedrijf als Booking.com dat enorm profiteert van Nederland maar er weinig voor teruggeeft eveneens. Die discussie moet nu echt eens gevoerd gaan worden. Maar eerst de werknemers helpen. Anders is het bij bedrijfsspecifieke steun. Als bedrijven op omvallen staan en de overheid gevraagd wordt de boel te redden, kunnen wel degelijk normen gesteld worden. Bijvoorbeeld over duurzaamheid, netjes belasting betalen en topbeloningen. Er is een klimaatwet, het kabinet streeft naar een circulaire economie en kringlooplandbouw die doelen kunnen dan versneld een extra stimulans krijgen. Overheidsaandelen Ook kun je denken aan overheidsaandelen in ruil voor steun, net als in de vorige crisis bij sommige banken. Om de investering terug te verdienen, niet om permanent een vinger in de pap te hebben. Ambtenaren als baas van een bedrijf, dat werkt meestal niet, bewijst het deze week verschenen boek van twee FD-journalisten over staatsbank ABN Amro weer eens. Beluister ook | Macht op maandag Interessant is dat het bewustzijn over nieuwe voorwaarden waarop de overheid met het grote bedrijfsleven moet omgaan op het Binnenhof al begint in te dalen. Onlangs nam de Tweede Kamer een motie aan die laat zien dat de politiek kritischer wordt. Een motie van PvdAer Henk Nijboer om bij bedrijfsspecifieke steun voorwaarden te stellen. Drie van de vier regeringspartijen stemden voor. Liberalisme De VVD deed een paar weken geleden nog niet mee, maar gisteren in het wekelijkse coronadebat meldde ook Klaas Dijkhoff zich. Dat verbaasde me niet, gezien het discussiestuk Liberalisme dat werkt voor mensen dat hij een jaar geleden schreef. Hij stelde toen dat ook de middenklasse de harde werkers, de doeners die ons land overeind houden aan hun Vinex-keukentafel moeten kunnen voelen dat het goed gaat met de economie. Nieuwe randvoorwaarden formuleren lijkt me een mooie opdracht voor de schrijvers van de nieuwe verkiezingsprogrammas, bij de VVD onder leiding van crisisprofessor Uri Rosenthal, die er prat op gaat aan de basis te hebben gestaan van het premierschap van Mark Rutte. Tenslotte zal het - gezien zijn enorme populariteit nu in peilingen - waarschijnlijk toch weer Mark Rutte zijn die het definitieve plan straks als premier moet uitvoeren. Dat zal hem weinig moeite kosten, want Nederland is toch al door en door socialistisch, stelde hij onlangs vast. En Rutte leek er niet eens mee te zitten.See omnystudio.com/listener for privacy information.

De volgende ochtend brak paniek uit, want Hiddema zei tegen de fractievoorlichter die hem ophaalde om naar Den Haag te rijden dat hij nog diezelfde dag de partij zou verlaten. Die voorlichter, Jeroen de Vries, belde meteen iedereen bij elkaar. Spoedoverleg op de fractie! Het bleek een practical joke. Een misplaatst grapje, gaf Hiddema toe. Hij zou zoiets nooit doen, zei hij: Al zou ik er duizend redenen voor hebben. Beluister ook | Fractievoorzittersdemocratie Nog geen twee jaar later stapten Otten en De Vries inmiddels beiden senator - zelf uit de partij. Scheuring ook in het Europees Parlement, in Statenfracties en vorige week een breuk in de enige raadsfractie die ze hebben, in Amsterdam. Beeldscherm Het zijn vaste patronen in elke nieuwe populistische partij. Rondom Pim Fortuyn en de LPF ging het net zo. In de PVV van Geert Wilders ook. En terwijl fracties in deze tijd van corona voornamelijk nog via het beeldscherm vergaderen, lijkt het onderlinge gedoe bij de populisten alleen maar toe te nemen. Ik zou niet vreemd opkijken als de Tweede Kamer die deze periode al twee afsplitsingen kende binnenkort in plaats van vijftien fracties er zeventien telt. Want Denk in de vorige Kamerperiode afgesplitst van de PvdA en ook 50Plus gaan rollebollend over straat. Lees ook | Liveblog Coronacrisis Bij Denk heeft partijvoorzitter en Kamerlid Selcuk Öztürk Tunahan Kuzu gewdongen tot aftreden als fractievoorzitter en vertrek op termijn. De nieuwe politiek leider Farid Azarkan eist nu dat het bestuur aftreedt, maar Öztürk weigert. Nadat het drietal eerst Kamerleden met Turkse wortels in andere fracties etnisch profileerde als onzuiver en onbetrouwbaar, hebben ze nu elkaar ontdekt. In 50Plus blijkt oprichter en erevoorzitter Jan Nagel het niet te kunnen laten zich met de partij te bemoeien. Hij kreeg alle Tweede- en Eerste Kamerleden op politiek leider Henk Krol na - zo ver zich te scharen achter de roep om partijvoorzitter Geert Dales te wippen. Terwijl Dales juist mede op verzoek van Nagel voorzitter was geworden met de belofte een eind aan het gedoe te maken. Dossier | Coronavirus Intussen voelt Thierry Baudet zich steeds eenzamer. Zelfs zijn vrienden van GeenStijl en The Post Online steunen hem niet meer, verweet hij ze op Goede Vrijdag in een livegesprek. Hij voelt zich verraden. Precies wat Geert Dales intern maar natuurlijk uitgelekt zei over 50Plus. Broedermoord, noemde Kuzu het in Denk. Partijen zonder maatschappelijke wortels met vaak maar één ster en verder heel veel egos: het is vragen om problemen. Gelukkig voor Baudet steunt Theo Hiddema hem nog. Die stapt immers nooit op. Al zou hij er duizend redenen voor hebben. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Toen het land in intelligente lockdown ging, kon ik me hier wel wat bij voorstellen. Als mensen bij mooi weer massaal naar het strand gaan, is zon voorbeeldfunctie van belang. Nu bijna iedereen zich aan de regels houdt, begint het vreemd te voelen dat de Kamer bijna nergens meer over vergadert. Luister ook | Zij aan zij We zien alleen nog de wekelijkse plenaire coronavergadering van premier Mark Rutte en minister Hugo de Jonge met de fractievoorzitters en soms zoals deze week een commissievergadering met Wopke Hoekstra. Dat gaat best goed. In de plenaire zaal zit naast de fractievoorzitter hoogstens één ander lid per partij. Bij stemmingen wordt gewoon geteld welke fractie voor is en welke tegen. In een commissie zit elke deelnemer keurig een eind van de ander af, meer dan anderhalve meter zelfs. Lees ook | Liveblog Coronacrisis Onbesproken Intussen gaat het wringen dat allerlei zaken onbesproken blijven. Het kabinet heeft een lijst met 84 spoedeisende wetsvoorstellen naar de Kamer gestuurd. Er is veel kritiek: is dat allemaal wel echt spoedeisend? Of vinden ministers het wel makkelijk als veel ervan als hamerstuk kan worden afgedaan? Oké, ze kunnen schriftelijk behandeld worden, maar dat is niet bevredigend. Hetzelfde geldt voor dingen die worden uitgesteld. Vanwege corona, schrijft een minister dan. Ingewijden weten dat er vaak veel meer speelt wat het aantrekkelijk maakt om vooruit te schuiven. Zoals de nieuwe Omgevingswet. Die dreigt vast te lopen op ICT-problemen, maar die noemt minister Stientje van Veldhoven niet. Ook Carola Schoutens controversiële stikstofwetgeving en Eric Wiebes uitvoering van het Urgenda-vonnis moeten wachten. Voor kennisgeving Sommige dingen worden vooralsnog voor kennisgeving aangenomen, zoals de dreigende 1 miljard euro kostenoverschrijding bij de bouw van het Zuidasdok. Cora van Nieuwenhuizen wordt er niet voor op het matje geroepen. En Ank Bijleveld, die de Kamer verkeerd heeft ingelicht over burgerdoden in Irak? Komt later wel, zegt de Kamer. Dossier | Coronavirus Waarom gaat het parlement niet voorzichtig aan de gang met al deze belangrijke zaken? Bij plenaire vergaderingen in de pré-coronatijd zaten per fractie meestal ook niet meer dan een á twee leden in de zaal. En die commissievergadering deze week ging ook heel goed. Er zijn drie van die grote commissiezalen. Zeker, het parlement heeft een voorbeeldfunctie. Maar dat betekent niet dat de boel op slot moet. Op anderhalve meter afstand kun je ook heel goed controleren en verantwoording afleggen. Gietijzer In het oude ministerie van Justitie, tegenwoordig deel van het Kamergebouw, zit één van de mooiste bibliotheken ter wereld, geheel opgetrokken uit gietijzer. Daar vind je de Handelingen van alle vergaderingen van het parlement tot nu toe. Bezoekersgroepen wordt altijd gewezen op een gat in die verzameling. Wie goed kijkt, ziet het antwoord. Van 1940 tot 1945 was er geen democratie. Oké, er wordt nu wel vergaderd, maar alleen over coronamaatregelen. Dat kan niet te lang zo doorgaan. Dan ontstaat er opnieuw een gat. Het is tijd om over te stappen van een fractievoorzittersdemocratie naar een anderhalve meter democratie. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Nederland kop van Jut De Europese media puilen uit van verwijten aan Nederland. Weerzinwekkend, kinderlijk en gevoelloos noemde de Portugese premier de harde afstandelijkheid van Wopke Hoekstra, die geen coronabonds wil en het bestaande noodfonds pas onder harde voorwaarden wil activeren. We varen op een ijsschots af en Nederland zeurt over eerste- en tweedeklaskaartjes, zei een Spaanse minister. Go fuck yourself, klonk het dan ook toen Carola Schouten om hulp vroeg voor de getroffen bloemensector. In de eurocrisis zag je Griekse protestborden met Angela Merkel afgebeeld als Hitler. Nu zijn Rutte en Hoekstra Kop van Jut. Het verschil met toen is dat nu ook intern alle wrevel meteen op tafel wordt gelegd. Misschien moeten we eerst hier doorheen, voordat iedereen weer bij zinnen komt, verzucht een diplomaat aan de telefoon. Meerjarenbegroting Het begon al bij de Eurotop over de meerjarenbegroting, waar Rutte doodgemoedereerd met een zeer interessant boek over Chopin liep te zwaaien. Had-ie alle tijd voor, want het Nederlandse standpunt tegen meer geld voor Europa was toch al bekend. Toen het vorige donderdag op de Top over de coronacrisis ging, werd het lijstje vooraf bedachte conclusies steeds korter. De sfeer was ijzig. Tot voor kort konden ze de Britten nog de schuld geven als het in Europa stroef verliep. Nu kijkt iedereen naar de Nederlanders. I am Dutch, so I can be blunt, zei minister van Financiën Jan Kees de Jager in de Griekse crisis. Voor de collegas was dit oude gedrag weer helemaal terug. De Duitsers zijn in hun standpunt minstens zo hard, vertelde iemand uit de binnenste cirkel me, maar zij brengen het veel diplomatieker. Pas toch op, waarschuwde zelfs oud-Bankpresident Nout Wellink, Als Italië valt, valt de Eurozone, dat is ook het einde van het rijke Noorden. Wrevel en excuses Bij regeringspartijen D66 en ChristenUnie groeide de wrevel. Dit kon maar beter snel ophouden, want anders zou Nederland weleens slachtoffer kunnen worden van een voor iedereen levensgevaarlijk politiek virus. Inmiddels heeft Wopke Hoekstra min of meer excuses aangeboden. Nederland wil heus wel solidair zijn. Misschien heeft hij, met zijn ambitie om het CDA te gaan leiden, het jongste CDA-rapport er nog eens op nageslagen. Niet tegenover elkaar, maar zij aan zij is daarin het motto. Zou iemand dit al in het Italiaans vertaald hebben?See omnystudio.com/listener for privacy information.

VVD-leider Mark Rutte kwam met de plechtige belofte dat er geen geld meer naar de Grieken zou gaan. Dat geld kwam er uiteindelijk toch en de euro krabbelde weer op. Europese-Bankpresident Mario Draghi had precies de juiste toon te pakken met de belofte dat hij alles zou doen, whatever it takes, om de munt te redden. Nu we in een gezondheidscrisis zitten met acute economische en financiële gevolgen, blijkt het opgetuigde reddingstelsel voldoende vertrouwen te geven om te voorkomen dat het systeem totaal ineenstort. De reële economie staat er nog steeds goed voor, zeggen economen. Als we nu zorgen dat er voldoende overbruggingsgeld is, kan die straks snel weer opkrabbelen. Lees ook | Liveblog Coronavirus Onvoldoende geleerd Toch heeft Europa de les van de vorige crisis nog onvoldoende geleerd. Als konijnen kijkend in de koplampen, springen de regeringsleiders alle kanten op. Veel Europese Unie-landen doen wat ze plechtig beloofd hadden nooit meer te zullen doen: ze sluiten zonder overleg hun grenzen. De leus van veel politieke leiders is dat we via Brussel alleen dingen doen die van grensoverschrijdend belang zijn. Zo bleef Volksgezondheid een puur nationale aangelegenheid. De zorg hadden we immers thuis goed geregeld. Blijkbaar stond niemand erbij stil dat een virus geen ontzag heeft voor nationale grenzen. De les voor nu is dat er op zn minst iets van permanente coördinatie moet komen. Triest dat we zelfs voor zoiets relatief eenvoudigs als mondkapjes afhankelijk zijn van China. Deze crisis bewijst dat grote uitdagingen in deze technologisch hoogontwikkelde wereld waar iedereen met elkaar in contact staat, niet meer puur nationaal kunnen worden aangepakt. Luister ook | Deskundigen De vorige Europese Commissie, die van Jean-Claude Juncker, noemde zichzelf de Commissie van de laatste kans. De euro was gered, dus presenteerde de nieuwe Commissie zich als een geopolitieke Commissie. Europa moest niet alleen economisch en financieel sterk staan, maar ook politiek ten opzichte van grootmachten als Amerika en China, zei Ursula von der Leyen. Van die stoerheid is op dit moment niet veel te zien. De Commissie kan niks als de lidstaten haar geen ruimte geven. En die lijken het belang van Europa even te zijn vergeten. Vorige oorlog Generaals hebben vaak de neiging zich voor te bereiden op de vorige oorlog. Maar een nieuwe crisis kan in vele gedaanten komen, zo is nu gebleken. Vandaag zien de regeringsleiders elkaar via het beeldscherm. Zodra ze elkaar weer echt de hand kunnen schudden, zullen ze elkaar de vraag moeten stellen: wat vinden we nou écht belangrijk om samen te doen? Anders is er misschien nooit meer een laatste kans. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Eerst was voor Trump het coronavirus een verzinsel, misbruikt door de Democraten. Eind januari was het geen hoax meer, maar aldus Trump We hebben het volledig onder controle. En een maand later was Trump blij dat het ondanks dat virus met de beurzen zo enorm goed ging. En oh ja: over een paar dagen is dat virus helemaal weg. Begin maart adviseerde de president: Ga gewoon naar je werk, dat helpt bij het genezingsproces. Een dag later, op Twitter: Dat heb ik NOOIT gezegd. Met nooit in kapitalen. Lees ook | Liveblog Coronavirus Afgelopen vrijdag proclameerde Trump de nationale noodsituatie. Tijdens en na die speech kwamen overheidsfunctionarissen al met feitelijke correcties op de details in zijn verhaal. Zelfs zon heldere boodschap zuiver brengen lukt hem niet zonder autocue. Kortgeleden dachten veel Amerika-watchers dat Trump zijn tweede termijn zonder veel moeite kon halen. Inmiddels kantelt het beeld. Joe Biden komt steeds sterker naar voren uit de Democratische voorverkiezingen, de Democraten hebben nu goede kansen in swing states waar Hillary Clinton vier jaar geleden niet slaagde. En nu dus dat virus. Kantelmoment In Nederland zorgde Mark Rutte maandagavond voor een kantelmoment. Door in zijn televisiespeech vanuit het Torentje precies de juiste toon te treffen, verenigde hij in elk geval voor even gans het volk. Bijna alle partijen in de Tweede Kamer spraken hun waardering uit. Alleen Geert Wilders en Thierry Baudet blijven roepen dat Rutte er niks van snapt. Er is ander leiderschap nodig, zei Baudet bij Omroep Ongehoord. Een crisis doet rare dingen met mensen. Baudet vindt nu zelfs dat natiestaat Nederland het beleid van ons omringende landen moet overnemen, want die hebben een complete lockdown! Dossier | Coronavirus Overigens zit de Nederlandse praktijk niet ver af van zon lockdown, met grotendeels lege treinen, uitgestorven winkelstraten en de cafés op slot maar Baudet brengt het liever zwart-wit. En als het moment komt om de teugels te vieren, zegt de populist: dat had al veel eerder gekund, als we net als de Chinezen meteen de boel op slot hadden gedaan. China Het voordeel van deze gezondheidscrisis is dat we allemaal dankzij de uitleg van Jaap van Dissel en zijn collegas - een beetje deskundig worden. Die vertellen dat het maar de vraag is of in China het virus niet opnieuw de kop opsteekt, en misschien nog steviger. Ik begrijp de populistische neiging om altijd tegen het beleid van de andere kant in te gaan. Maar het lijkt me bij zon crisis toch beter om de deskundigen te volgen. Die weten ook nog niet alles, maar in elk geval meer dan ik. En meer dan Geert en Thierry.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Hoofdvraag zou natuurlijk zijn: heeft Xi snel en adequaat gehandeld? Toen hij op 31 december een grote toespraak hield waarin hij vooruitblikte op het nieuwe jaar, sprak hij met geen woord over het virus, waarvan hij toen al op de hoogte was. Pas deze week bezocht hij voor het eerst de stad Wuhan, waar het virus de kop opstak. Luister ook | China meldt aantal coronabesmettingen daalt In een dictatuur kan een virus sneller om zich heen grijpen dan in een democratie. Niets is daar immers belangrijker dan je chef behagen. Al is de werkelijkheid anders, je probeert zo lang mogelijk te doen alsof. Het Grote Plan moet immers worden uitgevoerd. In Iran werden de coronacijfers naar verluidt bewust laag gehouden om de toch al geteisterde economie niet verder te beschadigen. Maagdelijk Kijk naar Noord-Korea. Op de wereldkaart waarop van minuut tot minuut de verspreiding van het virus wordt genoteerd, blijft dat land maagdelijk blank. Ondanks het grensverkeer met China lijkt er niets aan de hand. Zijn de door honger geplaagde Noord-Koreanen immuun? Er is niemand die Kim Jung-un iets durft te vragen. Volgens onbevestigde berichten zijn honderden soldaten gestorven en tienduizenden mensen verblijven in quarantaine. De Briljante Kameraad zal inmiddels denken: hoe vertel ik het mijn volk? Als zijn deskundigen het hem al durfden te vertellen. In een democratie komt de waarheid sneller aan het licht. Ministers sturen brieven, de Kamer debatteert. Ook als je denkt: laat die minister nou even rustig zijn werk doen jongens, kan het niet wat minder met al dat nerveuze gedoe, dan zijn de vragen wel gesteld en de antwoorden vormen een dossier waarop de minister kan worden gecontroleerd. Ondertussen gaat ook de samenleving zelf aan de slag. Nog voordat het officieel gevraagd werd, stelden organisaties bijeenkomsten uit en regelden bedrijven thuiswerken. Ook een populist als Donald Trump die Corona aanvankelijk een hoax noemde; een duivels verzinsel van de Democraten in verkiezingstijd wordt door het systeem gecorrigeerd. Luister ook | Verkiezingskoorts Nederlandse politici die kortgeleden de wetenschappelijke berekeningen van het Planbureau voor de Leefomgeving nog in twijfel trokken, buigen nu eerbiedig het hoofd voor de serene viroloog van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu Jaap van Dissel. Niet zichtbaar In Nederland gaat het soms een beetje stuntelig, met minister Bruno Bruins van Medische Zorg die volgens sommigen aanvankelijk niet zichtbaar genoeg optrad en premier Mark Rutte die maandag aan het eind van zijn persconferentie de belangrijkste boodschap geef elkaar voorlopig geen hand meer meteen alweer vergat. Toch dacht ik deze week een paar keer: ook bij een virus heb ik liever een zoekende en tastende democraat dan een Briljante Kameraad. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Het is op alle fronten waarneembaar. Eerst VVD en CDA tegenover D66 en ChristenUnie over het noodzakelijke klimaatbeleid. Daarna D66 versus het CDA over de boeren. Toen de ChristenUnie die twijfelde over het CETA-verdrag van D66-minister en mogelijk lijsttrekker Sigrid Kaag. Luister ook | Keiharde campagne En steeds opvallender: het gedoe tussen de VVD van premier Mark Rutte en het CDA dat er openlijk op aast Rutte volgend jaar van de troon te stoten. Zo deed CDA-vicepremier Hugo de Jonge moeilijk toen VVD-staatssecretaris van Defensie Barbara Visser zich liet ontvallen dat de Marinierskazerne bij nader inzien niet naar Vlissingen zou verhuizen. Dat gaat zomaar niet, riep De Jonge afkomstig uit Zeeland. Een-tweetje En deze week had De Telegraaf een hilarisch verhaal over een plan dat VVD-Kamerlid Dilan Yesilgöz op tv zou lanceren, waarna VVD-minister voor Rechtsbescherming Sander Dekker het zou omarmen. Het opzetje ging niet door, want de andere minister op Justitie, CDAer Ferd Grapperhaus, was not amused. De VVD-strategie om Dekker (onderaan in de ministeriële waarderingspoll van Maurice de Hond) wat scherper in beeld te krijgen en Grapperhaus (een van de hoogst gewaardeerden) eruit, mislukte. Beide ministers mogen zich nu buigen over SP-Kamervragen. Vraag: Waarom wordt de minister voor Rechtsbescherming ingeschakeld voor deze pr-stunt van de VVD? Vertegenwoordigt u nou als minister in de eerste plaats de regering of uw eigen partij? En: Gaan dit soort een-tweetjes vaker zo? Rutte III telt vier partijen. Een volgend kabinet misschien wel vijf of zes. Het oplossen van lastige vraagstukken wordt er niet makkelijker op, maar sommigen speculeren al op de val. Dinsdagmiddag vroeg Geert Wilders een brief van de premier wanneer hij opstapt. Er werd hoofdelijk over gestemd. 59 stemmen voor, 70 tegen. Lijsttrekkers De verkiezingen zijn pas over een jaar, op 17 maart 2021. In zon laatste jaar neemt de spanning toe. Voor de zekerheid heeft een aantal oppositiepartijen zijn lijsttrekker al aangewezen. Regeringspartij CDA heeft inmiddels besloten af te zien van een interne lijsttrekkersstrijd. De kroonprinsen Wopke Hoekstra en Hugo de Jonge willen dat het bestuur een voorstel doet. Luister ook | Baudets complothoekje Speculeren over een voortijdig einde va een kabinet is vooral voor journalisten een prettig tijdverdrijf. Van 1989 tot 1994 was er het kabinet Lubbers/Kok. De verhoudingen waren stroef, de PvdA ging bijna ten onder aan een drastische ingreep in de WAO. Het toen nog florerende weekblad Vrij Nederland begon een serie onder de titel Het aftellen is begonnen, want het kabinet kon elk moment vallen. Tel maar lekker door, zei premier Ruud Lubbers een keer smalend toen hij op vrijdag Nieuwspoort binnenkwam voor zijn wekelijkse persconferentie. Het werd een van de langstzittende kabinetten ooit. See omnystudio.com/listener for privacy information.

In de Tweede Kamer stemmen deze twee partijen, nu ze beiden in de oppositie zitten, bijna altijd hetzelfde. De PvdA bleek vorige week zelfs bereid haar eigen trofee in de kliko te werpen: het CETA-verdrag waarover naar tevredenheid was onderhandeld door minister nu Kamerlid Lilianne Ploumen. Dat verdrag was voor de PvdA plotseling waardeloos nadat GroenLinks-leider Jesse Klaver de strijd ermee aanbond. Waar dus nog verschillen zijn, worden ze snel weggewerkt. Geen wonder dat Klaver droomt van een Keerpunt 21, een gezamenlijk verkiezingsprogramma voor 2021. Geen wonder dat PvdA-aanvoerder Lodewijk Asscher vorig jaar in de podcast Betrouwbare Bronnen pleitte voor een samen uit, samen thuis van de twee partijen in de kabinetsformatie. Gezamenlijk optrekken heeft ook strategische waarde. Als een links verbond met enig gemak de grootste partij kan worden, houden de media daar in de campagne rekening mee. Dan is er geen tv-debat tussen Mark Rutte en Thierry Baudet, zoals in de Europese stembusstrijd, maar tussen de premier en de aanvoerder van de progressieven. Inhoudelijk lijkt links de wind in de zeilen te krijgen met het besef dat er iets groots nodig is om het klimaat te keren. En dat het niet goed gaat met gelijke kansen in het onderwijs en op de arbeidsmarkt. Zelfs VVD en CDA schuiven hierover in hun denken op naar links. Volgens Peter Kanne van I&O Research heeft een fusie van PvdA en GroenLinks electoraal meerwaarde: er stappen ook kiezers van D66, SP, Partij voor de Dieren en twijfelaars over. En wanneer ook PVV en Forum voor Democratie fuseren, krijgt zon linkse fusie zelfs nog meer stemmers achter zich. Rest de vraag waar D66 is in dit verhaal. Er was al eens een gezamenlijk progressief verkiezingsprogramma: Keerpunt 72, waar ook D66 aan meedeed. Toen het met de PvdA daarna veel beter ging, liet ze D66 vallen. D66-leider Hans van Mierlo sprak verbitterd van het verraad van de PvdA en D66 werd voor de PvdA regelmatig een stevige concurrent. In 2017 zelfs twee keer zo groot. In de jongste editie van het wetenschappelijke PvdA-blad S&D filosofeert D66-denker Daniël Boomsma over een nieuwe vrijage tussen PvdA en D66. Volgens hem zijn de verschillen te overbruggen. Het is een discussie die af en toe oplaait. De vorige week overleden oud PvdA-minister Jos van Kemenade pleitte in 1991 in een PvdA-rapport voor samenwerking met D66 en GroenLinks. Een kabinet vormen wordt steeds moeilijker. Er zijn vijf en straks misschien wel zes of zeven partijen nodig voor een meerderheid, terwijl de verschillen vaak niet groot zijn. Volgens I&O ergert 78 procent van de kiezers zich aan die versnippering. De kiezers zijn in hun denken dus al verder dan de meeste partijen. Het is tijd voor een nieuw politiek landschap. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Volgens Baudet is de EU na Napoleon en Hitler bezig de inwoners van Europa te onderwerpen. Toen PvdA-leider Lodewijk Asscher Baudet vroeg wie er achter dit complot zitten, zei de FvD-voorman: Alle voorstanders van de EU. Vermeend Uit een vorig jaar gepubliceerde peiling van Kantar Public bleek dat 86 procent van de Nederlanders tegen Nexit is tegen uit de EU stappen, het belangrijkste politieke doel van Baudet. Met zo veel EU-aanhangers wordt het wel erg druk in Baudets vermeende complothoekje. Hij filosofeerde nog even door. Hitler was geen nationalist, zei Baudet, want een nationale staat heeft geen reden voor een veroveringsoorlog. Luister ook | Penny wise, pound foolish Huh? Was de EU niet juist opgericht om nooit meer op Europese bodem van die verschrikkelijke oorlogen te hebben? Ach laat maar, Baudet heeft het alweer over omvolking. Op het Binnenhof wordt hoofdschuddend geluisterd. Samenwerking met Forum ziet CDA-vicepremier Hugo de Jonge niet gebeuren, zei hij aan het begin van dit politieke jaar. VVD-premier Mark Rutte is er pragmatischer in. Het uitsluiten van partijen vind ik een zwaar middel, zei hij twee weken geleden op zijn persconferentie. Buitenparlementair In Noord-Brabant willen VVD en CDA het nu proberen, nadat eerder in Limburg al een ingewikkelde buitenparlementaire constructie met FvD in elkaar is gezet. In Brabant is Forum heel anders dan landelijk, hoor je in het Provinciehuis. Een regionale kwestie - zo denkt de gezaghebbende Beierse krant de Süddeutsche Zeitung er niet over. In de Bondsrepubliek raakte de christendemocratische CDU in crisis na een regionale poging tot samenwerking met het zeer rechtse Alternative für Deutschland. In Nederland is nu ook zoiets gaande, schrijft de krant. Daar gaat het om een coalitie met Forum für Demokratie dat men aldus de Duitsers zeer goed met AfD kan vergelijken. De verklaarde nationalist Baudet haat de EU, scheldt tegen migranten en wenst dat Europa overwegend blank blijft. Aldus, nogmaals de Süddeutsche Zeitung. Luister ook | In bed met Baudet Toen Geert Wilders in de kabinetsformatie bedelde om een gesprek met VVD en CDA, wezen die partijen dat af. De PVV was in de gedoogsamenwerking met Rutte I onbetrouwbaar gebleken en radicaliseerde steeds verder. Of FvD onbetrouwbaar is, moet nog blijken. Al liep die partij in Brabant al eerder weg, toen kort na de Statenverkiezingen op een landgoed in Alphen al gesprekken plaatsvonden. En dat Baudet steeds verder radicaliseert kun je elke dag opnieuw waarnemen. Moeilijker Als je op het Binnenhof CDAers ernaar vraagt, zeggen ze: Dit is een zaak van Brabant, daar gaan wij niet over. In WNL op Zondag zei fractievoorzitter Pieter Heerma dat je met iedereen moet willen praten, anders wordt het steeds moeilijker om een regering te vormen. Misschien moeten de CDAers zich eens wenden tot hun Duitse partijgenoten. Al zullen die zich misschien afvragen of het CDA na het avontuur met Wilders in Rutte I zijn lesje al niet geleerd heeft. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Volgende week donderdag proberen de huidige Europese leiders op een speciaal hiervoor belegde top in Brussel het eens te worden over een nieuwe zevenjaarsbegroting. In de wandelgangen van de macht vernam ik dat het na donderdag wel eens vrijdag kan worden. En zaterdag, desnoods ook zondag voor ze eruit zijn. Landbouwlanden en arme regios roepen ach en wee, want de Europese Commissie heeft voorgesteld flink op de budgetten daarvoor te bezuinigen. Oplopen Nederland is ook boos. Wij zitten bij de vrekkige vijf. De reden is dat de Commissie de begroting een klein beetje laat oplopen. Van net iets meer dan 1 procent van het Europees nationaal inkomen naar 1,11 procent. Dat kan niet en dat mag niet, riep premier Mark Rutte onlangs tegen Charles Michel, die volgende week de top voorzit en een compromis moet bedenken. Die 1 procent is voor Nederland een bijna heilig getal. Geen cent te veel hoor! Een van onze kompanen, Oostenrijk, heeft al gedreigd met een veto. Luister ook | De Nieuwe Britten Het Commissievoorstel ligt al bijna twee jaar op tafel. Afgelopen december stelde Finland toen EU-voorzitter een eerste compromis voor. De oude 1 procent van het nationaal inkomen was te mager. Het 1,11 procent voorstel van de Commissie net iets te veel. Finland kwam uit op 1,07 procent. Meer afdragen VVD Tweede-Kamerlid Anne Mulder zei onlangs dat hij niet aan zijn kiezers kan uitleggen waarom Nederland 2,5 miljard euro meer moet gaan afdragen. Dat dit bedrag verspreid is over 7 jaar zei hij er niet bij. Zal ik dan maar een poging wagen het uit te leggen? Op 7 mei 2019 sprak minister van Financiën Wopke Hoekstra in Berlijn zijn Humboldt-rede uit. Hij pleitte voor een fundamentele herschikking van Europese prioriteiten. Minder geld voor landbouw en minder voor de regios. Meer voor klimaatbeleid en investeringen in kunstmatige intelligentie, big data, nanotechnologie, biotech. Meer voor een stevige rol van Europa in de wereld in de concurrentie met China en Amerika. Meer voor defensie. Het voorstel voor die nieuwe meerjarenbegroting is precies wat Hoekstra toen bepleitte. Nieuwe prioriteiten. Oké, er hangt een prijskaartje aan. Van 1 procent van het nationaal inkomen naar een heel klein beetje meer. Interne markt Gert Jan Koopman, een Nederlander die in Brussel directeur-generaal Begroting is, vertelde me deze week dat Nederland dankzij de interne markt van de EU een dikke 9 procent van zijn nationaal inkomen binnenhaalt. Vele tientallen miljarden extra welvaart. Onze contributie levert dus heel veel op. Koopman staat in Brussel bekend als zuinig, maar hier begrijpt hij zijn landgenoten niet meer. En ik eerlijk gezegd ook niet. Luister ook | Mannen van gezag De Nederlanders worden in Europa wel de nieuwe Britten genoemd. Dwarsliggen vanwege de centen. Ik noem het: penny wise, pound foolish. See omnystudio.com/listener for privacy information.

De afgelopen 47 jaar kon Nederland rustig toekijken als de Britten dwarslagen. Vervolgens hielpen we in Europa een compromis te bedenken waar mee te werken was. Nu moet Nederland zelf het voortouw nemen en vaker dan ons lief is de boeman spelen. Gelukkig hebben we steun van gelijkgezinden. Wopke en de zeven dwergen, werd het clubje eerst smalend genoemd naar onze boomlange minister van Financiën en de relatief kleine bondgenoten. Maar op het telefoonlijstje staat inmiddels een elftal: de Scandinavische landen, de Baltische, Slovenië, Oostenrijk, de Benelux en Ierland. Nu de Britten weg zijn, is Nederland in grootte het vijfde land. Duitsland en Frankrijk zien dat en zijn zelfs blij met de nieuwe rol van Nederland. Als je onderhandelt kun je dat beter in kleine kring doen, voordat het eindbod op tafel komt. Nu Brexit een feit is, investeert Rutte ook extra in de relaties met nummer drie en vier: Italië en Spanje. Boris Johnson wil een nieuw verdrag met de EU. Een vrijhandelsverdrag zonder tarieven en quota. De EU wil dat ook. Das dus mooi. Maar na het wederzijds uitspreken van deze intenties hapert het. Johnson droomt van een nieuw tijdperk. De EU zegt: wij staan voor 446 miljoen consumenten, jullie voor maar 66 en wij hebben hoge standaarden. We vertrouwen de Britten niet helemaal: willen ze misschien toch een Singapore aan de Theems dat ons kapot concurreert? De Britten denken dat ze nu een wereld van smaragd kunnen binnenzeilen. There lies the port, the vessel puffs her sail, the wind sits in the mast, oreerde Johnson in zijn eerste grote post-Brexit toespraak. Leve de vrijhandel! Was het maar waar. Overal in de wereld winnen protectionisten terrein. Volgens de Amerikaanse president Donald Trump spelen we een zero sum game: wat jij verliest, win ik. In zon bedreigende situatie is het Londen én Brussel geraden ook na Brexit een steeds hechtere samenwerking na te streven. Een verbond dat zó sterk is dat het de concurrentie met de VS, met China, India en al die andere grootmachten aan kan. Een ever closer union heet dat in het Verdrag van Rome, de grondslag voor wat nu de Europese Unie is. Het handelsblad bij uitstek, de Britse Financial Times, wees er deze week op dat de Britten de EU méér nodig hebben dan andersom. Ze verhouden zich tot de EU zoals Mexico tot de Verenigde Staten. Zonder de dominante buren wordt het niets, qua handel. Het Verenigd Koninkrijk schiet zichzelf in eigen voet. Helaas voor de Britten geldt hier de wapenspreuk van België: lUnion fait la force eendracht maakt macht. Met alle ongemakken die er aan zaten, hadden de Britten al het best denkbare akkoord: het Verdrag van Lissabon. Met voor de Britten heel wat zelf gewenste uitzonderingen. Mark Rutte had geen zin Boris Johnson te feliciteren. Ik hoop voor ze dat het goed gaat, zegt hij. Ik help het hem hopen. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Het CDA heeft hem voor een halve dag in de week ingehuurd voor campagnezaken. Het contract loopt voorlopig tot de zomer. En dat is opmerkelijk, want de belangrijkste kandidaten voor het lijsttrekkerschap, minister van Financiën Wopke Hoekstra en vicepremier Hugo de Jonge, bezweren bij hoog en bij laag dat ze pas in de zomer gaan nadenken over hun toekomstperspectief. Ze dromen allebei van het Torentje, ze willen de macht overnemen van VVD-premier Mark Rutte. Keiharde campagne De komst van Jack de Vries wijst erop dat het een keiharde campagne wordt. Hij is de man achter U draait en u bent oneerlijk: Jan Peter Balkenende in 2006 tegen toenmalig PvdA-lijsttrekker Wouter Bos. In die campagne werd het journaille elke ochtend uitgenodigd voor een briefing die steevast afsloot met het draaipunt van de dag. Waar had Wouter nu weer geflipflopt? Nooit in de vlek wrijven, zei De Vries altijd als het CDA problemen had. Bij de tegenstander de vlek groter maken is natuurlijk heel wat anders! Het is de vraag wat de bemoeienis van Jack de Vries betekent voor de kansen van Hugo de Jonge. De Vries praat al een tijdje met Wopke Hoekstra en adviseerde hem bij het schrijven van de H.J. Schoo lezing, die algemeen gezien werd als rechts, met veel aandacht voor mislukte integratie en te veel immigratie. De tekst sprak een publiek aan wat gevoelig is voor geluiden van Wilders en Baudet. Luister ook | De toekomst van het CDA Een heel andere toon dan Hoekstras eerdere Berlijnse lezing, die optimistisch was en pro-Europa. Of was dit een kwestie van elk publiek een eigen verhaal, waar een opperspindoctor als Jack de Vries wel raad mee weet? Toen onderzoeksbureau Motivaction hem ooit vertelde dat veel potentiële CDA-stemmers geen krant lezen en naar RTL kijken, verscheen de toch zo keurige Balkenende plotseling als gasthoofdredacteur in RTL Boulevard. Invloedrijk In zijn hoogtijdagen als woordvoerder en adviseur was Jack de Vries invloedrijker dan een fractielid. Als politiek assistent van de premier machtiger dan menig minister. Nu hij weer regelmatig de CDA-burelen in en uit loopt, is één ding zeker. De campagne is begonnen, de kansen van Wopke Hoekstra stijgen en Rutte wordt straks gepakt op zijn zwakste kant. De draaipunten liggen al klaar. Luister ook | Wordt Pieter Heerma de tussenpaus van het CDA? Als Jack de Vries adviseert, zegt hij altijd: Blijf bij je boodschap en zorg dat je verhaal helder is. Maar dat was nu juist het grote probleem van het CDA na tien jaar premier Balkenende. Alles was ondergeschikt aan het streven naar rust en stabiliteit. Het had tot gevolg dat het profiel van het CDA onduidelijk en grijs bleef, luidde destijds het snoeiharde oordeel van een partijcommissie. Boodschap In peilingen staan Hoekstra en De Jonge bovenaan als meest vertrouwenwekkende ministers. Maar het CDA zelf zakt wat weg. Vanwege de niet heel duidelijke boodschap, zeggen de peilers. Werken aan een nieuw en glashelder profiel lijkt mij voor het CDA op dit moment dan ook een grotere prioriteit dan opnieuw het lot in handen leggen van Jack de Vries. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Hetzelfde gebeurt met de arbeidsmarkt. In tientallen jaren ontstond daar een woeker aan arrangementen, regels, uitzonderingen en daarop weer uitzonderingen. Nederland telt inmiddels de meeste flexwerkers van heel Europa. De balans is zoek en de politiek en ook de polder komen er niet meer uit. Ook hier toog een onafhankelijke commissie aan het werk. De voormalige directeur algemene beleidsaangelegenheden van Sociale Zaken Hans Borstlap presenteert vandaag zijn rapport. Luister ook | Niet per se Klaas Onlangs was er trouwens ook nog de commissie-Donner die het wangedrag van de Belastingdienst bij de kindertoeslagen doorlichtte. Het rapport leidde de val in van staatssecretaris Menno Snel, die vanwege de omvang van de problemen binnenkort wordt opgevolgd door twéé staatssecretarissen. Het rapport bood minister Wopke Hoekstra de gelegenheid een stevige reorganisatie in gang te zetten waar Snel nog niet aan toe was. In de wandelgangen van de macht hoorde je: Snel is goed, goed is beter. Afschaffen In 2004 pleitte toenmalig GroenLinks-Kamerlid Wijnand Duyvendak voor het afschaffen van adviescommissies. Ze zouden een verstikkende deken over de politiek leggen en verzwakken vanuit hun achterkamertjes het democratische proces. Politici moeten hun eigen verantwoordelijkheid weer nemen, schreef Duyvendak in zijn initiatiefnota De schaduwmacht. Luister ook | Een quotum Maar het probleem is juist dat er vaak niets anders op zit dan zon commissie in te stellen omdat de politiek zelf niet bij machte blijkt met een logisch, breed gedragen en ook op lange termijn goed werkend plan te komen. Dat een politicus ervoor pleit de politiek weer het heft in handen te laten nemen, onderstreept de onmacht. Navigeren Bij een minderheidskabinet van vier heel verschillende partijen, dat moet navigeren in een zeer complexe Europese en volkenrechtelijke omgeving, moeten we juist blij zijn met commissies die onafhankelijk onderzoek doen (Donner), besluiten voorstellen waaraan partijen zelf hun handen niet durven branden (Remkes) of zoals Borstlap vandaag - met lucide denkwerk een nieuwe, aanvaardbare balans voor de arbeidsmarkt schetsen. Bij grote problemen heeft de politiek soms hulp van buiten nodig. Over een dik jaar zijn er weer verkiezingen en zoals iedereen weet leiden die in ons land meestal niet heel snel naar een nieuw kabinet. Mijn tip: bel Remkes en Borstlap. Remkes omdat in een kabinetsformatie af en toe iemand moet zeggen dat niet alles kan. En Borstlap omdat wat hij vandaag met zijn commissie voorstelt, zó ingrijpend is dat uitvoering waarschijnlijk een volledige kabinetsperiode vergt. Johan Remkes en Hans Borstlap, de informateurs van het volgende kabinet. Mannen van gezag, van wie je weet dat ze leveren. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Vorig jaar was het migratiesaldo het verschil tussen wat hier binnenkomt en er uitgaat 114.000. In de jaren ervoor zon 80.000. Buitenlandse studenten Een groot deel van dat cijfer bestaat uit buitenlandse studenten. In Nederland hebben we er 86.000. De Top 5: Duitsers, Italianen, Chinezen, Amerikanen, Indiërs. Breinen die wij goed kunnen gebruiken. Ooit klaagde staatssecretaris van Onderwijs Halbe Zijlstra over de grote aantallen buitenlandse studenten. Tot minister Jan Kees de Jager (Financiën) hem cijfers liet zien hoeveel er hier blijven en wat ze Nederland opleveren. Hij was meteen overtuigd. Luister ook | Gemengde gevoelens in Den Haag over regeerakkoord Er zijn ook heel veel arbeidsmigranten. De Top 3: Polen bouwvakkers bijvoorbeeld, Duitsers omdat ze naast ons wonen, en icters uit India. Die dragen jaarlijks zon 11 miljard euro bij aan de Nederlandse economie. Dan zijn er uiteraard vluchtelingen die plots hun land moeten verlaten en niets liever willen dan zo snel mogelijk terugkeren. En er zijn asielzoekers, waarvan uiteindelijk maar een deel wordt toegelaten: in 2018 12.500. Wat er gebeurt met mensen die niet erkend worden, is een groot probleem. Vaak verdwijnen ze in de illegaliteit. Maar dat los je onmogelijk nationaal op. Hier is werk aan de winkel voor Europa. Onrustgevoelens Mensen die niet dagelijks met het onderwerp bezig zijn, kun je niet euvel duiden dat ze denken: migratie, asielzoekers, illegalen. Dat een politicus zich weinig precies uitdrukt is wél kwalijk. Die voedt onrustgevoelens. Luister ook | Nederland houdt vast aan 500 hervestigingen De Jonge wil quota invoeren. Als je dat goed doet, blijkt misschien wel dat we in een aantal sectoren méér migranten nodig hebben. Icters Nederland kennisland kan er niet genoeg gebruiken. Zijn er straks wel genoeg verplegers om ons te verzorgen? Op deuren van winkels en cafés zie ik briefjes: personeel gezocht. Krimpregio Wie zegt dat de migratie drastisch moet worden ingeperkt, moet erbij vertellen dat Nederland dan een krimpregio wordt. Dan groeit er gras op de kade van Rotterdam, hoorde ik Mark Rutte ooit zeggen in debat met Geert Wilders. Lekker rustig, maar geen moer te doen. En wat er nog wel is, kunnen we niet meer betalen. Mijn wens voor 2020 is: een quotum voor gemakzuchtige politieke uitspraken. Graag zo laag mogelijk.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Wat was voor mij het politieke moment van het jaar? Niet het na veel hangen en wurgen bereikte klimaatakkoord waarin links en rechts binnen de coalitie elkaar uiteindelijk toch nog vonden. Ook niet het pensioenakkoord en ook niet het aftreden van staatssecretaris Menno Snel. Mijn moment van het jaar was de maandag. Wat zegt u? De maandag. Torentje Vroeger, in Paarse tijden, had je het Torentjesoverleg. Het was een komen en gaan van bewindslieden en Kamerleden in het kantoor van PvdA-premier Wim Kok. Omdat CDAer Jan Peter Balkenende zich daar als oppositieleider kapot aan ergerde, schafte hij eenmaal zelf premier - dat overleg af. Onder Mark Rutte is het teruggekeerd, in andere vorm. De politieke week begint op maandag in de werkkamer van eerste vicepremier Hugo de Jonge op Volksgezondheid. De CDAer aan het ene hoofd van de tafel, D66-fractievoorzitter Rob Jetten aan de andere kant en de premier, de overige vicepremiers en de fractievoorzitters aan weerszijden langs de lange kant. Ook aan tafel: minister van Financiën Wopke Hoekstra. Want die gaat over het geld en hij is misschien wel de echte vicepremier, ook gezien zijn bemoeienis met Europa, het IMF en de G20. Bont gezelschap Een bont gezelschap, vaak nog aangevuld met ministers en staatssecretarissen die op dat moment politiek relevant zijn. Onlangs zag ik via een zij-uitgang de ministers Cora van Nieuwenhuizen en Stientje van Veldhoven wegsneaken. Ondertussen vertelden voor camera en microfoon de fractievoorzitters dat de maximumsnelheid wordt verlaagd. Andere bewindslieden worden er onzeker van: vaak horen ze pas achteraf wat de marsroute is. Onderraden Op maandag ligt dus al heel veel vast. Op dinsdag volgen dan fractievergaderingen en in de middag overleggen de fractievoorzitters op de kamer van VVDer Klaas Dijkhoff. Op woensdag zit Rutte de onderraden van de ministerraad voor. Op donderdagavond is per partij in eigen kring het bewindspersonenoverleg en op vrijdag wordt alles wat die voorgaande dagen al werd besproken afgehamerd in een ministerraad die vaak nog maar enkele uurtjes duurt. Luister ook | Niet per se Klaas De macht ligt tegenwoordig dus op maandag, bij de fractievoorzitters. Toen staatssecretaris Paul Blokhuis onlangs bekendmaakte dat hij de verkoop van lachgas verbiedt, riep een D66-Kamerlid onthutst: Ja maar dit is niet de bedoeling, dit hebben we in de coalitie niet afgesproken! De lijnen uitzetten Vroeger zetten ministers op maandagochtend per departement met hun staf de lijnen uit voor het beleid van de komende tijd. Dat doen ze nog en sommigen hebben de illusie dat ze zo greep op het proces hebben. Zeker, op maandag gebeurt het. Maar dan een paar honderd meter verderop, bij Hugo de Jonge. Minister-president Dries van Agt noemde ooit de functie van staatssecretaris een deerniswekkend ambt. Dit geldt inmiddels ook voor de functie van minister.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Het liep uit op een Kamerdebat waarin heel ongebruikelijk Bolkestein zich moest verantwoorden tegenover zijn collega-fractievoorzitters. Het was tijdens Paars en coalitiepartner PvdA noemde Bolkesteins handelwijze risicovol en niet verstandig. En D66: onwenselijk en ontoelaatbaar. Bolkestein trok zich meestal nergens iets van aan. Het laat mij Siberisch, zei hij dan. Maar hier kwam hij tot inkeer. Waar hij zijn dubbele pet eerst volstrekt normaal vond, drong hij nu zelf aan op helderheid over wat een Kamerlid wel en niet mag. Nieuwe Bolkestein Een dik jaar geleden noemde ik in deze column de huidige VVD-fractievoorzitter Klaas Dijkhoff de nieuwe Bolkestein, omdat hij met stevige voorstellen de VVD op de kaart zette. Toen onlangs bleek dat Dijkhoff bovenop zijn salaris als fractievoorzitter 80.000 euro aan wachtgeld ontving en ook nog een reiskostenvergoeding, terwijl hij al een auto met chauffeur had, moest ik opnieuw aan Bolkestein denken. Dijkhoff zei dat hij recht had op het wachtgeld, het mocht van de wet. Alles was niet verboden is, is toegestaan. Mwah... Dat wachtgeld is bedoeld om een plotselinge val die in de politiek elk moment om t hoekje ligt, draaglijk te maken. En voor de periode dat een oud-politicus naar werk zoekt. Luister ook | De hoeksteen van onze veiligheid Het is een grijs gebied, je kunt niet alles in regels vatten en dat moet je ook niet willen. Juist in de politiek waar je van belastinggeld leeft en voortdurend anderen de maat neemt wordt van je verwacht dat je daar gevoel voor hebt. Antenne In de VVD-fractie bleek de maatschappelijke antenne scherper afgesteld dan bij Dijkhoff zelf. Ze drongen er bij hem op aan, verder van wachtgeld af te zien. Dat deed Dijkhoff, met tegenzin. En het ontvangen van die reiskostenvergoeding noemde hij een stomme fout. Hij had niet goed opgelet en het stond zomaar op zijn rekening. Extra pijnlijk, want de interne VVD-integriteitsregels zeggen: U declareert geen kosten die al op andere wijze worden vergoed. Luister ook | Rutte ziet Dijkhoff niet per se als nieuwe VVD-leider Misschien is het voor de VVD maar goed dat premier Mark Rutte impliciet al een paar keer heeft laten weten dat hij door wil. Als ik nu zou moeten beslissen: ja, ik ga dolgraag door, zei hij onlangs op tv. En deze week in Elsevier: Klaas is prima. Maar t is niet per se hij. Een half jaar geleden zei Dijkhoff in de podcast Betrouwbare Bronnen: Laat mij die last van kroonprins zijn nou maar dragen. Maar zelfs dat is hem niet meer gegund. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Twee dagen na het aantreden van het kabinet Lubbers/Kok viel de Berlijnse Muur. Een gebeurtenis met enorme gevolgen voor Europa en voor de economie. Balkenende I startte kort na 9/11. Tijdens de onderhandelingen over dat akkoord bereidde de Amerikaanse president Bush de inval in Irak voor. Niets daarover in het regeerakkoord. Vertrouwen in de toekomst, heette het 70 paginas tellende boekwerk voor Rutte III. Het buitenlands beleid was als vanouds gebaseerd op drie hoekstenen. Ik citeer. We richten ons primair op bewezen samenwerkingsverbanden als de EU, de NAVO en de VN. Nu, twee jaar later, zou je het zó niet meer kunnen opschrijven. Lees en luister ook | Lijst trekken Hersendood noemde de Franse president Emmanuel Macron het bondgenootschap vier weken geleden. Het leidde er deze week op de NAVO-bijeenkomst in Londen toe dat van de weeromstuit of all people Donald Trump de lof van de club ging zingen. Terwijl de Amerikaanse president eerder de NAVO nog verouderd noemde. Er moet dus iets in dat brein gebeurd zijn. De NAVO bestaat 70 jaar, maar er valt niets te vieren. Terwijl minister Ank Bijleveld van Defensie onlangs op vliegbasis Leeuwarden de eerste echte F-35 mocht verwelkomen, doet het land waar het ding gebouwd werd zijn uiterste best, twijfel te zaaien over de NAVO en elke andere pilaar van de internationale veiligheid en economie-architectuur. Eigenlijk zou de buitenlandparagraaf van het regeerakkoord nu, halverwege Rutte III, herschreven moeten worden. Als de belangrijkste hoeksteen van onze veiligheid duidelijk erosie vertoont, moet je het hele fundament herzien. Ondertussen bewijst premier Mark Rutte lippendienst aan Trump. Die heeft volgens hem gelijk dat Amerika de NAVO financieel in leven houdt terwijl de meeste lidstaten niet eens de voor 2024 afgesproken 2 procent van het bruto nationaal product benaderen. Wat Rutte zegt klopt, maar hij handelt er niet naar. Nederland bungelt onderaan het lijstje van NAVO-contribuanten en de prognoses voor de komende jaren van het eigen ministerie van Defensie veranderen daar niets aan. Luister ook | NAVO wil betere politieke samenwerking Dit wordt heel belangrijk bij het volgende regeerakkoord, hoorde ik Rutte zeggen. Dan pas? Als in Nederland een koopkrachtplaatje tegenvalt, is het huis te klein. De Kamer roept dan om debat en ministers maken overuren om de boel kloppend te krijgen. Waarom wachten op de volgende formatie? Wat is er belangrijker dan onze bondgenootschappelijke veiligheid? Als je dit echt zo belangrijk vindt, roep dan vandaag, na terugkomst uit Londen, je mensen bij elkaar en regel het! Dan kan Nederland bij de volgende NAVO-top écht met gezag spreken en valt er eindelijk wat te vieren. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Om de paar jaar zien we hetzelfde patroon. Het lijsttrekkersseizoen breekt aan en politici die willen reiken naar het allerhoogste kunnen daar niet goed mee overweg. Het is in onze calvinistische cultuur not done voluit je ambitie te tonen. Toen ik een half jaar geleden VVD-fractievoorzitter Klaas Dijkhoff vroeg hoe het is om alom beschouwd te worden als kroonprins van premier Mark Rutte, zei hij: Laat mij die last nou maar dragen. Zo van: iemand moet het doen. Aan het begin van dit nieuwe lijsttrekkersseizoen zie ik een groot verschil tussen oppositiepartijen en die van de coalitie. Het lijsttrekkerschap van Geert Wilders staat al vast. Bij 50plus is Henk Krol opnieuw voorgedragen en ook voor Lodewijk Asscher, Jesse Klaver en Lilian Marijnissen verwacht ik geen concurrentie. In de vier coalitiepartijen is wél van alles aan de hand. Rutte is inmiddels negen jaar premier en na zon lange periode wordt het vaak link om je te handhaven. Vandaar Dijkhoff als kroonprins tegen wil en dank. Bij het CDA hebben ze vicepremier Hugo de Jonge, minister van Financiën Wopke Hoekstra en volgens staatssecretaris Mona Keijzer zijn er ook nog kroonprinsessen. In D66 maken fractievoorzitter Rob Jetten en minister Sigrid Kaag nauwelijks meer een geheim van hun grote droom, maar het hoge woord is er nog niet uit. En zelfs de kleine ChristenUnie is in het openbaar aan het tobben geslagen. Een groot vraagteken, noemde Gert-Jan Segers een prolongatie van zijn lijsttrekkerschap vorige week bij Sven Kockelmann op Radio 1. En nee, vicepremier Carola Schouten is echt nog niet bezig met de vraag wat ze hierna gaat doen. In de podcast Betrouwbare Bronnen zegt ze deze week: Het zijn grote vragen met grote consequenties voor jezelf en voor mensen in je omgeving. Het is altijd een groot vraagteken, waarbij er op een bepaald moment een keer een punt moet komen. Pim Fortuyn had geen last van dat Hollandse wij generen ons- calvinisme. Toen hij midden in de nacht uit Leefbaar Nederland werd gezet en je zou dus zeggen op een dieptepunt was aangeland, klonk uit zijn Daimler: Vergis je niet. Ik word minister-president! Hij was de beste en schaamde zich niet dat zelf dan ook maar te zeggen. At your service! Deze week zag ik een filmpje waarin Thierry Baudet in zijn favoriete auto rondjes mocht rijden over de Amsterdamse grachten. Als een verliefde puber bestuurde hij de Jaguar. Ook Thierry wil natuurlijk minister-president worden. Hoewel? Het moet, zegt hij, Ik offer me op voor het land. Maar eigenlijk hou ik me veel liever bezig met boeken schrijven en zo. Zelfs Baudet ziet het dus als een opdracht, een moetje waar je niet onderuit komt. Daarin verschilt hij dan weer niets van de door hem zo gehate kartelpolitici. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Lees ook | Irak: opnieuw krassen in Teflonlaag Rutte Het was een oprecht moment van eerlijkheid. De premier zei meer dan veel luisteraars doorhadden. Het was zijn grootste crisis want hij overwoog het bijltje erbij neer te gooien. Ermee op te houden. Te stoppen. Mark Rutte zag het helemaal niet meer zitten. Van zijn VVD was deze kabinetsperiode al heel veel gevraagd. Nu ook nog de maximumsnelheid omlaag naar 100 kilometer per uur zonder er iets voor terug te krijgen, dat was hoe symbolisch ook de druppel. Eerder al had VVD-minister Cora van Nieuwenhuizen laten weten dat het haar te ver ging, die aanvallen op de auto en straks misschien ook nog rekeningrijden. Ze wilde er niet aan meewerken. Hoe anders was het beeld afgelopen zomer. Na een moeizame kabinetsformatie en een trage start ging het opeens veel beter met het derde kabinet Rutte. Er kwam een klimaatakkoord, een pensioenakkoord en in opiniepeilingen kregen de coalitiepartijen weer wat massa. Op Prinsjesdag verscheen een blinkende begroting en er werd gedroomd van een investeringsfonds van vijftig of misschien zelfs wel 100 miljard euro. Inmiddels staat het land vol met stakende demonstranten. Genereuze tegemoetkomingen worden niet meer gepikt. Honderden miljoenen erbij om de pijn te verzachten? Dat accepteren we alleen als het structureel is, elk jaar opnieuw! En het Centraal Planbureau ziet de cijfers kantelen: de rek is er bijna uit, economisch. Sinds Rutte premier werd, kwam zijn partij er altijd weer bovenop. Slechte peilingen soms, maar bij Tweede-Kamerverkiezingen weer de grootste waar anderen niet omheen konden. Gaat dit nog een derde keer lukken, vragen VVDers zich af. Ondertussen wordt in de coalitie gespeculeerd over het aftreden van CDA-minister Ank Bijleveld van Defensie. Zij heeft haar organisatie niet op orde, bleek gisteren nog uit een briefje aan de Kamer over de vraag wie op welk moment wat wist over burgerslachtoffers in Irak door een Nederlands bombardement. Rutte kan zich er niets van herinneren terwijl Bijleveld dit moeilijk denkbaar vindt. Lees ook | Jesse Klaver: Irakbrief Bijleveld ongeloofwaardig En D66-staatssecretaris Menno Snel, moet die niet weg? Bij de Belastingdienst is de puinhoop nog groter dan op Defensie. Als Ank weg moet, gaat Menno ook, klinkt het in de Wandelgangen van de Macht. De naam van een mogelijke opvolger zoemt al rond: de Amsterdamse oud-wethouder van Financiën Udo Kock, die aftrad om principiële redenen en minder aardig is voor zijn mensen dan de aimabele Snel. Lees ook | Tweede Kamer kwaad op Menno Snel Over anderhalve week begint, na wat opstartproblemen, de nieuwe Europese Commissie. Als Mark Rutte echt gewild had, was hij het nu die daar de scepter zwaaide in plaats van Ursula von der Leyen. Of bij de Europese Raad, in plaats van Charles Michel met wie hij gisteravond in Den Haag een vorkje prikte. Ik kan me voorstellen dat de minister-president dezer dagen wel eens denkt: had ik het maar gedaan. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Eén kritisch zinnetje in een 70 paginas tellend partijrapport over de kwantitatief grote, maar kwalitatief niet altijd hoogstaande landbouwexport zint haar niet en ze dreigt een eigen partij op te richten. De Agrarische Sociale Partij. ASP, haar eigen initialen. Jullie moeten nu doen wat ik wil of ik bega een ongeluk! Bij D66 in het landbouw en natuurdebat aan de andere kant van het spectrum klagen de jongeren juist dat het allemaal niet ver genoeg gaat. In plaats van 130 nog maar 100 rijden op de snelwegen? 90 moet het zijn! I want it all, I want it now. Er is geen stikstofprobleem, roept Thierry Baudet. 78 procent van de lucht is stikstof, dus hoezo een probleem? Dat klopt. Er is een stikstof-verbindingenprobleem. Nederland kampt, meer dan andere landen, met veel te hoge concentraties ammoniak en mono-stikstofoxiden. Dat leidt tot verzuring en vermesting en tot het uitsterven van een grote variatie aan planten en dieren. En dat probleem is niet uit de lucht komen vallen. Het gewraakte beleid is al bijna 30 jaar geleden in gang gezet met de Nitraatrichtlijn en de Habitatrichtlijn. Toen al wisten we in Europa dat het fout ging en dat er iets moest gebeuren. Je kunt erover twisten welke PFAS-norm verstandig is. Je kunt je afvragen hoeveel beschermde natuurgebieden Nederland moet hebben en hoe groot die moeten zijn. Maar je kunt niet je kop in het zand steken als je weet dat iets fundamenteel misgaat. In de media en in het parlement lijkt het soms of heel Nederland boos is. De trekkers bepalen het beeld. Maar als Annie haar eigen boerenpartij opricht en alle boeren stemmen erop, haalt ze amper twee Kamerzetels er even van uitgaande dat alle boeren zouden denken als Annie. Ondertussen zie je in de peilingen de veelgeplaagde partijen die het kabinet schragen langzaam opkrabbelen en doen partijen die af en toe met het kabinet samenwerken het ook goed. Blijkbaar klopt het beeld van die boze boeren en burgers niet met wat werkelijk leeft in het electoraat. Hashtag: rotmaatregel, twittert de VVD. De liberalen omarmen het deze week geformuleerde begin van een nieuw beleid nog niet van harte, maar ze stáán er wel voor. Eén stap verder en we krijgen politici die een kritische analyse durven maken met stevige maatregelen en die ook echt voluit durven verdedigen. Zoals CDA-premier Ruud Lubbers deed toen hij zei: Nederland is ziek. En PvdA-leider Wim Kok toen hij de uit de hand gelopen WAO versoberde. Ze wisten dat ze zich er niet meteen populair mee maakten. Maar ze stonden voor het algemeen belang en uiteindelijk schreven ze geschiedenis. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Wij Nederlanders raken ze niet graag kwijt, de Britten. Ze lijken een beetje op ons. We zijn handeldrijvende buren. Soms met elkaar, soms tegen elkaar. We hadden zelfs even hetzelfde staatshoofd. Nederlanders houden van Britse humor en we denken dat we ze heel goed verstaan. I say hello, you say goodbye! De Franse president Emmanuel Macron zit er anders in dan Rutte. Kom nou maar door met die Brexit, denkt Macron. Hij wil af van het eindeloze gedoe en verder met Europa. Hoewel Rutte en Macron partners zijn in de Europese liberale partij, staan ze in het Brexitverhaal tegenover elkaar. Dat is trouwens typisch Frans: in het begin van een politieke discussie nemen ze vaak een excentriek standpunt in. Om te laten zien: hier zijn wij, Frankrijk doet ertoe, en als er een compromis komt, wordt het met óns gesloten! Ondertussen rijst de vraag of die hele Brexit wel doorgaat. Hashtag: er komt geen Brexit, twittert Henri Kruithof al maanden. Op Twitter omschrijft hij zich als liberaal politiek dier, Rotterdammer in Groningen. Ik ken hem als voormalig hoofd voorlichting van de VVD Tweede-Kamerfractie. Kruithof maakt zich vrolijk om de vele signalen die dag in, dag uit bewijzen dat de Britten er niet uitkomen. Ze weten niet wat ze willen. Brexit heeft al twee conservatieve premiers versleten en ook de derde krijgt er geen grip op. De aanstichter van Brexit, Nigel Farage, heeft er nog eens goed over nagedacht en is bij de verkiezingen voor het Lagerhuis zelf geen kandidaat. Met het argument: dan kan ik mijn 600 kandidaten ondersteunen. Een absurde redenering die ik van andere politieke leiders nog nooit gehoord heb. Dat de Brexit partij op Farage na wel overal kandidaten stelt, kan ertoe leiden dat de Conservatieven in een doorslaggevend aantal districten net niet de grootste worden, maar Labour of de Liberaal-Democraten. Dan is na David Cameron met het referendum en Theresa May met de vorige tussentijdse verkiezingen Boris Johnson de derde die zich volledig misrekend heeft. De Britten krijgen dan een parlement met net zoveel tegengestelde meningen als nu. Als Labour, de LibDems en de Schotse nationalisten een stevige vinger in de pap krijgen, wordt #erkomtgeenbrexit de krantenkop van het jaar. Misschien is dat voor de Britten zelf ook maar het beste. Want waar zouden ze zijn zonder permanent af te kunnen geven op Europa? They love to hate us! Als de nieuwe Britse premier een paar dagen na verkiezingsdag 12 december in Brussel aanklopt om wederom uitstel te vragen van Brexit, zal Rutte daar weinig moeite mee hebben. In het Elysee wordt stevig gevloekt. Daarna gaat Europa weer over tot de orde van de dag. Henri Kruithof krijgt steeds meer gelijk. Hashtag: er komt geen Brexit.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Rutte sprak hem tegen voor de cameras in het Witte Huis No, its not positive! en adviseerde achter de schermen de president op zijn eerste NAVO-top zijn zegeningen te tellen. Alle lidstaten moeten in 2024 twee procent van hun bruto binnenlands product aan defensie besteden, dat hebben ze elkaar in 2014 plechtig beloofd in Wales. Trump kwam mokkend binnen - Waar blijft Duitsland, waar blijft Nederland? maar verliet Brussel als triomfator: Omdat ík er steeds op aandring, geven ze nu allemaal meer uit! Op advies van Mark. De NAVO door Trump kort ervoor nog als overbodig gebrandmerkt, kon weer even verder. Hij heeft nog gelijk ook, zei Rutte later voor de microfoon over Trumps gehamer op die groei naar twee procent. Dat hebben we afgesproken en dan moeten we ook laten zien dat we de goede kant op gaan. Typisch Rutte: waar het lastig is een beetje meebuigen en als iemand echt gelijk heeft, dat ook ruiterlijk toegeven. Deze week hield de Eerste Kamer Algemene Politieke Beschouwingen. De SGP vroeg aan Rutte of Nederland die twee procent over vier jaar wel écht gaat halen. Er volgde geen bevestiging. Rutte zei: De afspraak is: richting twee procent. Als ik de plechtige belofte die de NAVO-landen elkaar in Wales deden er nog eens op nakijk, lees ik: Two percent of GDP should be spent on defence by 2024. Helder, lijkt me. En als het tegen die tijd net geen twee procent is, zal niemand daarover kniezen. Maar de Amerikanen vertrouwen het niet. In mei vertelde ambassadeur Pete Hoekstra aan de Volkskrant dat Defensie hem verteld had: in 2024 zullen we 1,3 procent van het bbp uitgeven aan defensie. Dat is zelfs minder dan nu! Hoekstra was boos: Waarom is Nederland niet bereid zijn eerlijke aandeel bij te dragen? Ik kon het eigenlijk niet geloven. Had de ambassadeur het misschien verkeerd begrepen? Volgende week behandelt de Tweede Kamer de begroting voor 2020. Daarin staat op pagina 10 een grafiek die doorloopt naar 2024. En inderdaad: op basis van IMF/OESO-cijfers geeft ons land dat jaar 1,3 procent van het bbp uit aan defensie. Precies wat Hoekstra gehoord had. Alleen Italië, België en Luxemburg spenderen nog minder. Het is dus veel erger dan de SGP deze week in de Eerste Kamer vermoedde. De officiële belofte van de NAVO-landen aan elkaar lapt Nederland aan zijn laars. Trump heeft gelijk, zegt Rutte, maar hij krijgt zijn gelijk niet. En de Amerikanen ze weten het.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Politiek is voor een deel psychologie. Het geeft niet dat je niet overal 130 mag rijden, legde toenmalig VVD-Kamerlid Han ten Broeke eens uit, Het gaat erom dat de automobilist elke keer als hij weer dat bordje 130 ziet en het gaspedaal indrukt, automatisch denkt: VVD!.' In 1989 zegde de VVD-fractie het vertrouwen op in het kabinet Lubbers II. Steen des aanstoots was het allereerste Nationaal Milieubeleidsplan, meer precies: het verlagen van de auto-aftrek voor werknemers. Het ging achteraf gezien maar om een paar gulden per maand, maar voor de VVD was de auto heilig. Dat plan was van minister Nijpels, die werd gesteund door collega-minister Kroes. Het was dus ook een breuk met eigen ministers. De daaropvolgende verkiezingen liepen voor de VVD rampzalig af. Haalde de partij eerder nog 36 zetels, nu waren het er nog maar 22. Het CDA ging verder met de PvdA. Toen Mark Rutte VVD-leider werd, probeerde hij het met groen rechts. Dat was een marketingfout, vertelde hij me later: Iedereen hoorde groen en dacht meteen aan GroenLinks! Pas toen Rutte in campagnes onversneden rechts deed, ging het beter met zijn VVD. Hij was nog maar net premier en daar kwamen ze al, de bordjes 130. De VVD, zei Rutte, is de vroempartij! Onlangs pleitte een commissie onder leiding van VVDer Johan Remkes in een officieel advies aan de regering voor het verlagen van de maximumsnelheid. Het kabinet is nu van plan dat op sommige plekken te doen en op andere niet. De automobilist moet dus straks op de rem trappen waar hij eerst extra kon gassen. Maar soms mag hij nog wel 130. Omdat politiek ook psychologie is, vrees ik voor de VVD het ergste. Waar de VVD eerst nog werd bejubeld, verwenst men straks de liberalen. Zou het niet beter zijn om na 30 jaar eindelijk de route van Ed Nijpels te volgen en gewoon overal als maximum 100 aan te houden? De Co2-uitstoot per auto kan verminderen met 40 procent als je niet steeds optrekt naar 130, las ik deze week. 40 procent! Minder C02, minder stikstof. Maurice de Hond peilde zondag dat ook VVDers zich zorgen maken over de klimaatverandering; de meerderheid steunt het klimaatakkoord van Parijs. De meeste VVD-kiezers begrijpen dus heel goed dat forse maatregelen noodzakelijk zijn. Het bedrijfsleven is er allang mee bezig. Nu alleen de partij zelf nog. En als straks overal elektrisch wordt gereden, mag de VVD waar het kan weer ouderwets de vroempartij zijn. Al moet je dat typische geluid er dan wel zelf bij denken. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Bij de PvdA begrijpen ze er niks van. Daar willen ze extra geld om het lerarentekort te bestrijden. Misschien stemmen we wel tegen de onderwijsbegroting, riep Lodewijk Asscher. Eisen, dreigen! Daar heb je de PvdA weer, schamperde de coalitie. Eerst liet PvdA-minister Jet Bussemaker in Rutte II een gat achter van 500 miljoen euro, vervolgens eiste Asscher tijdens de kabinetsformatie - waar zijn partij niet aanzat - fors meer geld voor onderwijs. Wat hij nog kreeg ook, al was het maar omdat de deelnemende partijen zoiets toch al van plan waren. De PvdA-leider wekt ergernis, maar ze kennen hem. Alle coalitiepartijen hebben al eens met de PvdA bestuurd, ze weten dat die er soms hard in gaat. Van GroenLinks begrijpen ze nog niet veel. Die partij aarzelde altijd over regeren en liet de afgelopen kabinetsformatie onnodig lang duren door twee keer de indruk te wekken misschien, heel misschien toch mee te willen doen. Toch kan de nieuwe houding van GroenLinks wel eens de opmaat zijn naar een heel interessante ontwikkeling. Klaver - en zeker de nieuwe fractievoorzitter in de Eerste Kamer Paul Rosenmöller - kennen hun klassieken. D66 voerde ooit oppositie vóór een centrumlinks kabinetsbeleid. Dat was lastig voor het CDA dat toen met de PvdA regeerde. Vervolgens werd D66 met 24 zetels groter dan ooit en forceerde bij Wim Kok en Frits Bolkestein het achtjarig Paars bewind. Zonder het CDA. Later vervolmaakte Alexander Pechtold de methode door Rutte I en II constructief aan meerderheden te helpen. Met 19 zetels was voor D66 de beloning opnieuw heel fraai. Zoals D66 in de jaren 90, zou voor het CDA nu GroenLinks wel eens een pijn in de nek kunnen worden. Sinds het vertrek bij de VVD van Wybren van Haga is nu ook in de Tweede Kamer elke extra stem broodnodig. D66 wil de veestapel halveren, het CDA niet. Als GroenLinks hierbij welwillend meedenkt is dat voor het CDA niet fijn. En dat extra geld voor leraren komt er vroeg of laat wellicht toch. Want Paul Rosenmöller is behalve fractieleider in de Eerste Kamer ook nog voorzitter van de voortgezet-onderwijsraad. Die wil er 220 miljoen euro bij. Volgende week gaat Rosenmöller er al over praten met premier Mark Rutte. Die maakt er Chefsache van. Alles wat GroenLinks nu doet, kan later een investering blijken te zijn in een volgende kabinetsperiode. Van Paars naar... Groen?See omnystudio.com/listener for privacy information.

Op weg naar de bijeenkomst pakte hij de autotelefoon, een zwart bakbeest met zon kruldraad eraan. Hoe is het daar, vroeg Braks. Ze zijn laaiend, klonk het aan de andere kant van de lijn. Das niet best, zei de minister. Hij keek naar mij en grijnsde. Eenmaal binnen deed hij zijn jasje uit. De bewindsman werkte zich in het zweet om de boeren uit te leggen dat het echt niet anders kon, het was hoogst noodzakelijk zware maatregelen te nemen. Maar ook dat hij, wat er ook gebeurt, altijd ook aan hun belang zou denken; dat hij aan hun kant stond. En warempel, om mij heen verstomde het gemor. Ik hoorde: Die Braks, das er een van ons. Na anderhalf uur nam hij afscheid met kazen en krentenmikken onder de arm. Tientallen jaren later speelt er weer zoiets. We moeten af van de overdosis stikstof die nuttige planten verhindert te groeien, vogels doet uitsterven en ook de mens in problemen brengt. De hoogste rechter heeft het bestaande beleid afgekeurd. Voorlopig mag er niet gebouwd worden. De landbouw is verantwoordelijk voor bijna de helft van de uitstoot en Tjeerd de Groot van D66 stelde voor, de veestapel te halveren. Hard, maar er moet iets gebeuren. Overigens overwegen vier op de tien boeren te stoppen, bijvoorbeeld omdat in de familie een opvolger ontbreekt. Halveren kan dus best, op termijn. Trekkers op weg naar het Malieveld blokkeerden deze week het halve land. Meer dan 1100 kilometer file! De hele CDA-fractie kwam naar het Malieveld, net als Theo Hiddema want die was op de boerderij opgegroeid. VVD-Kamerlid Helma Lodders had een t-shirt aan met #trotsopdeboer. Steen des aanstoots Tjeerd de Groot sprak ook. Hij nam niks terug. Het eerlijke verhaal moest verteld, zei hij. Oud-staatssecretaris Henk Bleker deed ook een duit in het zakje. Ze moeten niet de veestapel halveren, maar de Haagse bemoeizucht, baste hij. Het woord hypocriet is hier op zijn plaats. Bleker voerde het beleid in waarvan de rechter nu zegt dat het niet deugt. Bleker nam fopmaatregelen. Zolang ik minister van Landbouw ben, komt er wat mij betreft geen halvering van de veestapel, riep minister Carola Schouten onder luid gejuich. Ik dacht: hoeveel procent wordt het dán? Want het kabinetsdoel is een kringlooplandbouw. En dat kan niet met het huidige systeem. En ze vertelde niet het hele verhaal. In haar spreektekst, te vinden op de website van het ministerie, blijkt in die cruciale zin een woordje extra te staan: Geen gedwongen halvering. Ik vrees voor de boeren dat nog heel wat onvrede zal volgen. Want er moet iets gebeuren, hoeveel wij ook van onze boeren houden. Gerrit Braks hoefde geen t-shirt om te laten blijken hoe trots hij was. Bij hem geen hypocriet gewauwel of weggelaten woordjes. Braks kon zijn mensen overtuigen van het onvermijdelijke. Hadden wij nu nog maar een Gerrit Braks. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Het ging mis bij de Statenverkiezingen, waar de SP nergens meer mocht meebesturen: van negen gedeputeerden naar nul. Het ging heel erg mis bij de verkiezingen voor het Europees Parlement, waaruit de partij geheel verdween. De SP-lijsttrekker was bij vrijwel iedereen onbekend en kon daardoor geen rol van belang spelen in de campagne, schrijft de congrescommissie. PvdAer Frans Timmermans werd wel ervaren als iemand die ertoe deed en kwam als grootste uit de bus. Toen concurrent PvdA in 2017 electoraal het ravijn in tuimelde, profiteerde de SP daar niet van. Nu de PvdA weer opkrabbelt, heeft de SP er extra last van. Evenals van de nieuwe opmars van Geert Wilders. Een deel van de kiezers stemt soms SP en dan weer PVV. Uit kiezersonderzoek dat de SP liet uitvoeren blijkt dat het heel moeilijk wordt, uit de malaise te komen. Een kwart van de kiezers vindt de SP te rechts en een kwart te links. Het lijkt onoplosbaar. Maar liefst 50 procent van de potentiële SP-stemmers vindt de SP-standpunten over klimaat, immigratie en de Nederlandse identiteit onduidelijk. Er zijn SPers die het belangrijk vinden vluchtelingen hier een huis te geven. Maar er zijn er ook die de grenzen zoveel mogelijk willen sluiten. De SP heeft moeite hier een bevredigende lijn te vinden. De meeste SP-kiezers vinden de partij teveel een one issue partij. In de SP-plannen voor nieuwe campagnes staat invoering van een Nationaal Zorgfonds waar vorige campagnes om draaiden - opnieuw bovenaan. Belangrijk misschien, maar het hielp de vorige leider Emile Roemer niet omhoog. Veel SP-kiezers maken zich zorgen over hun eigen financiële situatie, maar alle partijen zijn inmiddels voor een stevige inkomensstijging voor werkenden. Bij de Algemene Beschouwingen sprak de Tweede Kamer unaniem de wens uit de lonen in het bedrijfsleven met 5 procent te verhogen. Is er dan echt geen strohalm waaraan de SP zich kan vastklampen? We zijn de enige politieke partij die fundamentele kritiek formuleert op de kapitalistische neoliberale wereldorde, schrijft de congrescommissie. Maar zelfs dát is niet echt onderscheidend meer als alle Kamerfracties ook de liberale bij de Algemene Beschouwingen het bestaande kapitalisme de wacht aanzeggen. Iedereen is een beetje Marijnissen geworden. In de resolutie voor het SP-congres in december wordt een optimistisch, eigentijds en helder toekomstverhaal met een wenkend perspectief in het vooruitzicht gesteld. Dat perspectief is er nog lang niet.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Eens even kijken, dacht ik, hoe dat deze week gaat in de Algemene Beschouwingen. Geert Wilders sprak als eerste. Volgens hem staat het midden voor middelmaat en technocratie. Hoe zou de rest van de oppositie omgaan met het woord van de koning. Klonk er protest? Nee. Vrijwel alle partijen keken elkaar welwillend aan. VVDer Klaas Dijkhoff ging voort op zijn nieuwe koers om de rauwe kantjes van het kapitalisme af te halen. De VVD is niet langer de partij van grote ondernemers die liever geen belasting betalen. CDAer Pieter Heerma hekelde het misbruik dat slimme snelverdieners maken van marktwerking in de zorg. Hij wil af van het begrip woningmarkt. De overheid moet zich weer bezig gaan houden met volkshuisvesting. Lilian Marijnissen van de SP was verrast. Ze wilde graag samenwerken. Nadat premier Mark Rutte al had geroepen dit is de meest expansieve begroting sinds het kabinet-Den Uyl, bleek Dijkhoff zelfs op uitnodiging van Marijnissen bereid na te denken over een plan om werknemers te laten delen in de winst. En soort Vermogens Aanwas Deling, een van de grote hervormingsplannen van het kabinet-Den Uyl waar ze vroeger in de familie Rutte jeuk van kregen. En nóg meer vreugde op links. Rob Jetten van D66 wil met de SP meedenken over het zwaarder belasten van grote vermogens. Hier stond een andere VVD, een ander CDA en een ander D66 dan we kenden. En een andere SP, want die partij is toch meestal een club die niet thuis geeft als het gaat om echt samenwerken. GroenLinks en PvdA hadden in een peiling van Maurice de Hond al gezien dat een groeiend deel van hun achterban inmiddels hoopt dat Rutte III, waar zij niet in zitten, gewoon de volle periode regeert. Te vaak, zei Jesse Klaver, gaat het in zon debat om de vraag: wie is de winnaar? Dat hoeft van hem niet meer. Andere dingen zijn belangrijk, leerde hij van zijn zoontje. In de begroting staat heel veel om blij over te zijn, benadrukte ook Lodewijk Asscher, die er in de concurrentiestrijd op links fijntjes op wees dat hij de leider is van de enige oppositiepartij die weet hoe het is om te regeren. Toen het kabinet voor de zomer in de Eerste Kamer zijn meerderheid verloor, dachten sommigen: dit is de bel voor de laatste ronde. Maar het kabinet zit steviger in het zadel dan ooit. Welwillend begroet door de oppositie, die graag meedenkt. In peilingen is het vertrouwen in Mark Rutte met een kwart gestegen. Als hij over een paar jaar zijn vierde kabinet leidt, overklast hij in jaren Ruud Lubbers en als het gaat om het leiden van kabinetten van zeer verschillende samenstelling zelfs Jan Peter Balkenende. Rutte is vaak verweten dat hij geen visie heeft en met alle winden meewaait. Het blijkt nu zijn grote voordeel. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Wilders Partij voor de Vrijheid bleek wat de Vlamingen noemen een zweeppartij: concurrenten gaan zich anders gedragen omdat ze bang zijn dat hun kiezers overlopen. Zijn directe invloed op het landbeleid duurde maar even. Twee jaar was hij gedoogpartner van VVD en CDA in de coalitie Rutte I. Ikzelf had toen de naïeve gedachte dat Wilders via coalitiedeelname zijn partij wilde ombuigen naar een constructieve conservatieve partij. Maar dát was nooit de bedoeling. In het net verschenen boek Wilders gewogen, 15 jaar reuring in de Nederlandse politiek, worden voormalige fractieleden geciteerd die vertellen dat Wilders die gedoogconstructie eigenlijk helemaal niet wilde. Het zuiver vertolken van zijn ideeën, de boel schrik aanjagen en daardoor het beleid beïnvloeden was voor hem voldoende. Onderhandelen en compromissen sluiten benauwde hem. Liever hamerde hij ongeremd op het bekende aambeeld: tegen de islam, tegen Europa. Hij liet het kabinet vallen. Zijn kiezers begrepen dat niet en hij verloor een derde van zijn zetels. Sindsdien nam Wilders invloed af. In 2017 werd de PVV met twintig Kamerzetels nog wel de tweede partij. Wilders eiste een plek aan de formatietafel. VVD en CDA hadden geen er zin in. Informateur Herman Tjeenk Willink bedacht een list. Hij liet VVD-leider Mark Rutte en toenmalig CDA-leider Sybrand Buma een brief schrijven, ieder apart. Daarin verklaarden zij dat regeren met de PVV niet mogelijk is. Wilders wijst in toenemende mate de kernwaarden van dit land af, schreven ze. Hij ondermijnt instituties die de basis vormen van onze democratische rechtsstaat en hij heeft er meermaals blijk van gegeven geen verantwoordelijkheid te willen nemen. VVD en CDA waren glashelder: met deze PVV kan het nooit meer wat worden. Sinds die kabinetsformatie ging het verder bergafwaarts. Van twintig zetels bij de Kamerverkiezingen naar nul zetels dit jaar in het Europees Parlement. In juli sloot Wilders in de peiling van Maurice de Hond het parlementaire jaar af zonder dubbele cijfers. Zijn kiezers bleken niet erg trouw. Toen Baudet op het toneel verscheen, kochten ze liever kaartjes voor zijn voorstelling. Het einde van de PVV als succesvolle partij leek nabij. Wilders haalde zijn schouders op. Hem kregen ze niet weg. Na de verloren Europese verkiezingen zei hij: Ik zal nooit aftreden, nooit. U zult mij nooit zien gaan. De Tweede Kamer mag dan volgens hem een nep-parlement zijn, nergens is hij liever dan daar. Inmiddels zijn we een paar maanden verder. En zie: Baudet kreeg al snel problemen in eigen huis. En nu Wilders weer dagelijks in de schijnwerpers staat vanwege het minder, minder Marokkanen-proces, keert een deel van zijn oude kiezers terug naar de PVV. Al is wat hij zegt een grijsgedraaide plaat met steeds minder invloed, het Binnenhof is nog niet van hem af. See omnystudio.com/listener for privacy information.

CDA-minister van Financiën Wopke Hoekstra hield maandag in Den Haag de jaarlijkse HJ Schoo-lezing. Een kritisch verhaal over de zwakke plekken van Nederland. We vergrijzen in rap tempo. Dat tast onze verdiencapaciteit aan, zei Hoekstra. En de middenklasse is bang wat ze verworven heeft te verliezen. In geen land vrezen zoveel mensen dat hun kinderen het financieel minder krijgen. De helft van de bevolking vindt dat er te veel migranten zijn. Volgens Hoekstra ontbreekt het bij integratie aan wat hij noemt fundamentele wederkerigheid. Migranten willen Nederlander worden, maar spannen zich daar onvoldoende voor in. Wederkerigheid, rechten en plichten weer hand in hand laten gaan. Waar had ik dat eerder gelezen? De toespraak van Wopke Hoekstra heet Het land van morgen. Ah, nu wist ik het weer. In mijn boekenkast vond ik Dit land kan zoveel beter van Wouter Bos. Hij schreef het in 2006 toen hij als PvdA-leider in een keihard gevecht verwikkeld was met CDA-premier Jan Peter Balkenende. Bos wilde het Torentje overnemen. In zijn boek, nu dertien jaar oud, stond precies de redenering die Hoekstra nu ook volgt. Bos betoogde dat solidariteit en rechtsstaat alleen houdbaar zijn als mensen saamhorigheid en lotsverbondenheid ervaren. Net als Hoekstra nu, zag Bos dat die waarden onder druk staan. De PvdA-leider wees erop, dat veel migranten niet echt integreerden en in een uitkering bleven hangen. Dit kan er toe leiden dat op een bepaald moment mensen niet langer bereid zijn daarvoor belastingen en premies te betalen, redeneerde hij. Bos dacht zelfs aan een wachttijd van een jaar of vijf voordat nieuwkomers recht krijgen op sociale voorzieningen. Zo ver wil Hoekstra niet gaan, maar de denklijn is identiek. 'Is het niet redelijk, juist tegenover onze eigen middenklasse, om te definiëren welke mate van immigratie en integratie we succesvol kunnen dragen', vroeg de CDA-minister zich af. 'Kies jij voor Nederland, dan kiest Nederland ook voor jou', voegde hij eraan toe. Dit land kan zoveel beter! Het boek van Bos was een ode aan de middenklasse, waar nu, in 2019, elke politicus het over heeft. Hij was zijn tijd ver vooruit. Maar Bos kreeg uit zijn eigen partij onvoldoende steun voor deze gedachte. Hij werd minister van Financiën en vertrok vier jaar later uit de politiek. Wopke Hoekstra droomt, net als Bos toen, van het Torentje en sprak maandag zijn rede uit onder de goedkeurende blik van Jan Peter Balkenende. Het kan raar lopen in de politiek. Het is trouwens in meer opzichten de week van Wouter Bos. Zijn sociaal leenstelsel voor studenten óók bedacht in 2006 wordt niet meer gesteund door een politieke meerderheid. Zelfs de PvdA neemt er nu afscheid van. In de politiek kun je nooit in één week op alle fronten je gelijk incasseren.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Tot De Telegraaf als eerste in de slag om de grootste Prinsjesdagprimeur onthulde dat het kabinet Rutte III werkt aan een investeringsfonds. Als de overheid nu leent, krijgt ze dankzij de lage rente geld toe. Je bent een dief van je eigen portemonnee als je daar geen van gebruik maakt, roepen economen als Bas Jacobs en Sylvester Eijffinger al tijden. Minister van Financiën Wopke Hoekstra in de coalitie de blokkeerfries genoemd, is plotseling bereid de teugels te vieren. Dat De Telegraaf er nu al mee kwam, zorgde in de coalitie even voor sippe gezichten. Juist dit plan had Prinsjesdag onverwacht glans moeten geven. Rutte wilde er dan ook niets over zeggen. In tweede instantie realiseerden de coalitiepartners dat het niet heel erg is dat dit nu al is uitgelekt. Er wordt gedacht aan een fonds van 50 miljard euro. Toen het kabinet Paars II in 2001 voor investeringen eveneens 50 miljard beschikbaar stelde toen in guldens en afkomstig uit de aardgasbaten lag er binnen de kortste keren voor 250 miljard aan wensen op tafel. Veel van die wensen klinken nu achttien jaar later opeens weer heel actueel. Zoals een snelle trein naar het Noorden, betere OV-verbindingen in de Randstad en het verdiept aanleggen van snelwegen zodat eroverheen gebouwd kan worden. Gratis geld bestaat niet, zei oud-minister van Financiën Jeroen Dijsselbloem zondag in Buitenhof. Dat klopt, klinkt het in de coalitie. Je moet zon lening later terugbetalen, dus de plannen moeten wel renderen. 50 miljard is ook ongeveer het bedrag dat de drie kabinetten-Rutte bezuinigden. Het gekerm daarover kan nu mooi worden weggewist, hoor je in de wandelgangen van de macht. De VVD zal zeggen: dit kan nu allemaal dankzij negen jaar verstandig beleid van premier Rutte. Onderwijspartij D66 kan pronken met extra investeringen in wetenschap en innovatie, de ChristenUnie van Landbouwminister Carola Schouten kan via Wageningen helpen die sector nog efficiënter en ook duurzamer te maken en het CDA kan er het stempel Wopke-fonds op zetten. Zelfs de oppositie profiteert mee. De Partij van de Arbeid kan als partner in Rutte II alsnog krediet opeisen als architect van het nu sterke Nederland. Dank u zeer, meneer Dijsselbloem! En GroenLinks kan er op toezien dat een flink deel van de investeringen gebruikt wordt om ons land klimaatbestendig te maken. Op Prinsjesdag wordt het idee officieel gelanceerd. Wáár het geld aan besteed zal worden, dat hoeft pas later te worden ingevuld. Op het Binnenhof geldt de komende maanden: vraag niet hoe het kan, maar profiteer ervan! See omnystudio.com/listener for privacy information.

De PvdA is nu één keer kleiner geworden dan GroenLinks en SP. Als dat vaker gebeurt, is er klaarblijkelijk voor de sociaaldemocratie in deze vorm geen bestaansreden meer, zei hij. De PvdA als alliantie van de intellectuele middenklasse en de arbeidersklasse bestond niet meer. De ene helft, vooral de jongeren, stemde GroenLinks. En de andere SP. Ik vond het schokkend. Als zelfs de man die alles meemaakte voor zijn partij geen toekomst meer ziet, dan houdt het echt op, dacht ik. En zie: inmiddels lijkt GroenLinks electoraal het plafond te hebben bereikt en de SP is zover teruggevallen dat ze zelfs verdween uit het Europees Parlement. De Partij van de Arbeid is daar na een succesvolle campagne met Spitzenkandidat Frans Timmermans met zes zetels veruit de grootste geworden. In nationale peilingen is ze inmiddels het CDA voorbij, met op niet eens zon grote afstand alleen nog Forum en VVD voor zich. Eerder al, bij de verkiezingen voor de Eerste Kamer, bereikte de PvdA haar belangrijkste twee strategische doelen. Het kabinet heeft geen meerderheid meer en de PvdA kan die in haar eentje leveren. Ze hoopte op een minderheidskabinet om het Rutte en zijn bewindslieden moeilijk te maken. Door de electorale groei heeft de partij inmiddels zo veel zelfvertrouwen, dat ze eisen kan stellen om het de coalitie uiteindelijk gemakkelijk te maken. Zolang de PvdA groeit, heeft ze geen belang bij de val van het kabinet, dat toch al doet wat de PvdA wil. Een pensioenakkoord, een klimaatakkoord en over een halfjaar als de commissie-Borstlap klaar is een arbeidsmarktakkoord. Daar kunnen ze uitkomen. Als het kabinet op Prinsjesdag bekendmaakt dat een groot deel van de beloofde verlaging van de vennootschapsbelasting geschrapt wordt ten gunste van de koopkracht, zal PvdA-leider Lodewijk Asscher zeggen: het gaat de goede kant op! In 1989 kondigde denker Francis Fukuyama het einde van de geschiedenis aan. Het liberalisme had definitief gewonnen, vond hij. Eind vorig jaar verzuchtte hij in het blad The New Statesman: Het socialisme zou terug moeten komen. Het verlangen naar het Rijnlandse economie-model een sociale invulling van het kapitalisme klinkt inmiddels breed. Ook bij CDA, D66 en zelfs in de VVD. Traditionele PvdA-onderwerpen zijn helemaal terug van weggeweest. Er staan nu themas op de rol waarvan die partij in de ogen van veel kiezers de eigenaar is. Waar oud-D66-leider Alexander Pechtold vroeger vanuit de oppositie eisen kon stellen die vaak werden ingewilligd, kan nu Asscher dat doen. En mocht het richting de verkiezingen in de peilingen toch weer even tegenzitten, dan volstaat een telefoontje naar Brussel: Frans, we hebben je nodig! See omnystudio.com/listener for privacy information.

Ik bracht de scoop op BNR en het sloeg in als een bom. De Tweede Kamer zou het Binnenhof jarenlang verlaten. In de ene variant zes jaar, in een andere zelfs dertien jaar. Mij krijgen ze hier niet weg, verwoordde toenmalig CDA-leider Sybrand Buma het algemeen ongeloof. De ellende begon pas echt toen minister Stef Blok het hele project om veiligheidsredenen geheim verklaarde. Zijn opvolger, staatssecretaris Raymond Knops, moest regelmatig de Kamer uitleg verschaffen over een plan waar hij niets over mocht zeggen. De gebruiker van het gebouw, de Tweede Kamer, stond met lege handen tegenover de staatssecretaris die zij grondwettelijk geacht werd te controleren. Blok had Ellen van Loon van het Office for Metropolitan Architecture (OMA) aangewezen als architect. Omdat vrijwel niemand de plannen kende en wie er wel van wist er niet over mocht praten, nam het geroezemoes groteske vormen aan. Van Loon zou als megalomane architect de hele in 1992 gerealiseerde nieuwbouw door elkaar willen schudden. Niets bleef meer wat het was. Er zou een tropische kantoortuin komen met palmbomen, de historische Oude Zaal kreeg een laminaatvloer en alles moest duurzaam Weet je wel wat dat kost, het hele Binnenhof van het gas af? Die tropische tuin is in werkelijkheid een tuin die er al is, tussen de gebouwen, waar je nu niet in kunt. Het Binnenhof hoeft niet van het gas af, want de gebouwen zijn al jaren voorzien van stadsverwarming. Alleen in één keukentje in de Eerste Kamer zit nog een gaskraan. Het sentiment was: blijf met je poten van ons gebouw. Er werden zelfs gesprekken gevoerd met de inmiddels bejaarde architect uit 1992, Pi de Bruijn, die het uiteraard ook allemaal vreselijk vond wat hij hoorde. Omdat het Kamerpresidium en het Rijksvastgoedbedrijf vanwege de geheimhouding verstrikt waren geraakt in een dialoog van doven, werd Alexander Pechtold aangezocht om de boel vlot te trekken. De oud D66-leider liep twee weken heen en weer en stelde een aantal dingen vast die eigenlijk al bekend waren. Zo waren interieurvoorstellen in deze fase helemaal niet aan de orde. Weg het waanbeeld van de kantoortuin, weg laminaat. De plannen van de oorspronkelijke architect blijven gewoon de basis, met volledig respect voor de huidige huisvesting en werkwijze van de Tweede Kamer. Om alle misverstanden definitief uit de weg te ruimen, neemt Knops Pechtolds advies over om de geheimhouding eraf te halen. De partijen zijn weer met elkaar in gesprek. Om zeker te zijn dat dit nu wel allemaal goed blijft gaan, blijft Pechtold voorlopig procesvoorzitter. Voor je het weet staat er weer ergens een palmboom op een laminaatvloer. Vervang met tekstSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Inmiddels er met hulp van oppositiepartijen een pensioenakkoord. En er is bijna een klimaatakkoord, ook met steun uit de oppositie. Er komt in het najaar nog een plan van de commissie-Borstlap voor nieuwe sociale zekerheid die alle werkende Nederlanders dus ook de flexwerkers een beschermende bodem in het bestaan moet bieden. Ook hier kan het kabinet via de polder en met oppositiesteun grote stappen maken. En Rutte is een alom gerespecteerd leider met hoge marktwaarde in Europa. Dat het zo goed gaat is des te opmerkelijker, als je bedenkt dat twee van de vier leiders van de coalitie, Alexander Pechtold van D66 en Sybrand Buma van het CDA, het politieke toneel inmiddels hebben verlaten. Succesvol regeren kan dus ook zonder eerder onmisbaar geachte steunpilaren. De kabinetten-Rutte zijn alle drie minderheidskabinetten. Als we het eerste (met rampzalige gedoogsteun van de PVV) vergeten, blijken die na wat opstartmoeilijkheden stabiele beleidsmachines. Nederland lijkt wat dit betreft steeds meer op Denemarken, waar deze week het zoveelste minderheidskabinet aantreedt zonder dat iemand er de wenkbrauwen bij fronst. We zouden nóg iets van het ons omringende buitenland kunnen leren. Vervang wat vaker bewindslieden. Er wordt wel gezegd: dat kan alleen met éénpartij-regeringen, zoals in Londen. Maar is dat echt zo? Als de top van de coalitie halverwege de rit de ministers en staatssecretarissen doorlicht, zou het niet gek zijn bij een aantal een wissel te overwegen. Denk aan VVDer Eric Wiebes van Economische Zaken en Klimaat. Er zijn collegas die bij groepsfotos zo ver mogelijk van hem af gaan staan. En heeft CDAer Ferd Grapperhaus Justitie en Veiligheid inmiddels in de greep of is hij toch meer een filosoof dan stuurman? D66er Menno Snel begon veelbelovend met zijn Belastingplan, maar wordt het ooit nog wat met de Belastingdienst? Hoe gaat het met bleke bewindslieden als Kajsa Ollongren, Ingrid van Engelshoven (beiden D66) en Sander Dekker (VVD)? En hebben we eigenlijk wel een minister van Buitenlandse Zaken? Waarom horen we Stef Blok(VVD) zo weinig? Rutte III is tot veler verbazing - een echt hervormingskabinet aan het worden. Maar bij het tussenrapport moet wel nog even kritisch gekeken worden naar het politieke personeel.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Voor tegensputteraars als Frits Bolkestein en Hans Wiegel hadden ze in een hoekje een lounge neergezet met Chesterfield-banken. Het liberale huis heeft vele Kamers. Normaal als je Mark Rutte in spijkerbroek ziet, is het weekend of campagnetijd. Even oppassen dus als de premier in vrijetijdskleding de werkgevers oproept om nu eindelijk eens hogere lonen te geven. De VVD, vaak gezien als de partij van de patroons, die opkomt voor de werkende klasse. Er staan geen verkiezingen voor de deur. Integendeel zelfs. Had de VVD kortgeleden nog twijfels over de coalitie met CDA, D66 en ChristenUnie -die knop is omgezet. Als het even kan, zit Rutte III de volle vier jaar uit. Fractievoorzitter Klaas Dijkhoff heeft zowel voor de partij als voor de coalitie een discussiestuk geschreven om de VVD en de samenwerking nieuwe dynamiek te geven. En eindelijk is er ook door de nood gedwongen een uitgestoken hand naar de constructieve oppositie. Voor het pensioenakkoord was Rutte III tot veel bereid. Om de dominante positie in het politieke landschap niet te verliezen, sluit de VVD zich als laatste in een lange rij nu ook aan bij de roep om meer ruimte voor de middenklasse. Jaren geleden was Jesse Klaver de eerste die aandacht vroeg voor de scheefgroei tussen de 1 procent die wereldwijd een fors deel van het vermogen in bezit heeft en de rest die het met veel minder moet doen. De GroenLinks-leider haalde de Franse econoom Thomas Piketty naar de Tweede Kamer, de SP verbaasd passerend. Inkomenspolitiek, daar waren alleen de radicale socialisten toch nog mee bezig? Na Klaver, PvdA-leider Lodewijk Asscher, D66er Rob Jetten en CDA-minister Wopke Hoekstra pleit nu ook de VVD om het hardst voor de middenklasse. Dijkhoff bekende mij, vol schuldgevoel: die voorgenomen afschaffing van de dividendbelasting voor aandeelhouders van grote bedrijven, dat was eens maar nooit weer. En Rutte wil bij Pauw in debat met ceos om ze te wijzen op hun maatschappelijke verantwoordelijkheid. De loonstijging waar zij mee schermen, is niet eens genoeg om de jarenlange geldontwaarding in te lopen. Hogerlonen! Lager prijzen! Het stond ooit op een affiche van de Communistische Partij van Nederland. Inmiddels is het consensus in het land waar het politieke midden zichzelf en de middenklasse terugvindt.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Ook die andere liberale partij, D66, moest weinig hebben van de polder. De politiek kon heel goed zelf besluiten, vonden de Democraten. Georganiseerd sociaal overleg hoorde bij de jaren 50, net als het CDA en zijn voorgangers, en daar wilde de partij van de jaren 60 nu juist van af. Toch staan liberalen vaak te juichen als de polder de helpende hand toesteekt. Het kabinet Rutte II van VVD en Partij van de Arbeid was in zeven weken geformeerd, maar kwam pas in stabiel vaarwater toen werkgevers en werknemers de nieuwe minister van Sociale Zaken Lodewijk Asscher een sociaal akkoord schonken. VVD-premier Mark Rutte was in zijn nopjes. Rutte III werd in zeven maanden geformeerd, maar het duurde toch nog anderhalf jaar voordat de polder daar is-ie weer! de coalitie aan een pensioenakkoord hielp. En aan een meerderheid om het plan uit te voeren, want steun van de vakbonden was voor PvdA en GroenLinks het signaal om in te stappen. En andersom. Van de huidige minister van Sociale Zaken, D66er Wouter Koolmees, wordt wel eens gezegd dat hij meer een hooggekwalificeerde topambtenaar is dan een politiek ideoloog. Hij heeft zich buitengewoon flexibel opgesteld, zei SER-voorzitter Mariëtte Hamer afgelopen week in de podcast Betrouwbare Bronnen. Koolmees heeft heel verstandig gekeken: welke doelen wil ik realiseren en krijg ik daar draagvlak voor? Een ander instituut dat opgericht is in de naoorlogse jaren van de wederopbouw, het Centraal Planbureau, schoot eveneens te hulp. Door iets te veranderen aan de berekeningswijze van de arbeidsparticipatie, kon op jaarbasis vier miljard euro worden vrijgespeeld om de overgang van het verouderde stelsel naar een modern pensioen te overbruggen. Dankjewel, CPB! Ook liberalen zien dat het door hen zo bejubelde vrije spel der economische krachten problemen heeft opgeleverd. Het ontwijken van belastingen door de aandeelhouders van multinationals bijvoorbeeld. En het schenden van persoonlijke vrijheid door techreuzen als Google en Facebook. Ook bij VVD en D66 hoor je: we moeten terug naar het Rijnlands economisch model, waarvan we waren vergeten hoe prettig het was. Als het niet kan zoals het moet, dan moet het maar zoals het kan, zei Koolmees verre voorganger, de christendemocraat Jan de Koning vaak. Die tekst zou in marmer moeten worden gebeiteld boven de ingang van de SER. Afgelopen week is opnieuw bewezen: de polder is geen stroop, maar smeerolie. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Nieuwkomer Forum voor Democratie heeft zetels, maar nog geen vaste koers. Vorige week verscheen Thierry Baudet zelfs in een rood FNV-hesje. Ik weet niet of de Forum-stemmende beursjongens daar warm van worden. En de PVV is - nu ook electoraal - op weg naar de uitgang. Ook op links gebeuren interessante dingen. Nu het kabinet in de Eerste Kamer niet zonder extra partner kan, heeft het voor de meerderheid óf de steun van GroenLinks, óf de steun van de Partij van de Arbeid nodig. Heel slim houden die twee elkaar vast nu het kabinet meerderheden zoekt voor het pensioenakkoord. Al sinds de jaren 70 dromen progressieve partijen van innige samenwerking. Soms lukt het, vaak niet. In zijn onlangs verschenen boek pleit PvdA-leider Lodewijk Asscher er opnieuw voor. Hij sluit zelfs een gezamenlijke lijst niet uit. De tragiek is dat de succesvolste partij op het laatste moment meestal afhaakt. In 2017 bereikte GroenLinks een voor die partij historisch hoog niveau van veertien Tweede-Kamerzetels. Daar lijkt niet veel rek meer in te zitten. GroenLinks blijft toch vooral de partij van de studentensteden, bleek ook bij de Europese verkiezingen. De publieke executie door partijleider Jesse Klaver van het inmiddels vertrokken Kamerlid Zihni Özdil helpt ook niet. Ondertussen slaagt de PvdA er in, vooral oudere, kiezers terug te winnen. Door hen werd ze in het Europees Parlement de grootste Nederlandse partij. We zijn volledig samen opgetrokken, linkse samenwerking loont, zei Klaver gisteren, terwijl hij samen met Asscher voor camera en microfoon de linkse steun aan het pensioenakkoord toelichtte. Als GroenLinks en PvdA elkaar vasthouden en ondertussen laten zien dat ze daadwerkelijk van buitenaf het kabinetsbeleid stevig beïnvloeden, is dat een win-winsituatie. De grote afwezige in dit spel is SP-fractieleider Lilian Marijnissen. Anderhalve week nadat haar partij verdween uit het Europees Parlement, is zij ook hier van het toneel verdwenen. De SP, die zich voorheen lokaal en provinciaal profileerde met goede bestuurders en in Den Haag met ijverige Kamerleden, verstopt zich steeds meer in haar kleine hoekje van het eigen gelijk. Zelfs als het kabinet met handreikingen komt: voor de rode hesjes is het niet goed of het deugt niet. Een Amsterdams SP-raadslid beschuldigde GroenLinks en PvdA deze week op Twitter zelfs van democratisch fascisme. Voorzitter Ron Meyer kondigde na de Europese nederlaag zijn vertrek aan, maar blijft voorlopig aan het roer. Zijn partij strompelt verder. Als ze niet oppast, net als de PVV op weg naar totale irrelevantie.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Ik lees het in een dik rapport van het SCP met als titel Wat willen Nederlanders van de Europese Unie? Dat blijkt bij nader inzien dus nogal wat te zijn. En wat ook opvalt: 85 procent van de ondervraagden in enquêtes en focusgroepen wijst een Nexit, vertrekken uit de EU, af. Het speelt helemaal niet. Toch leek het de afgelopen dagen op de nationale televisie wel of Nederland aan de vooravond stond van zon Nexit. De minister-president eiste zelfs een een-op-een debat met Forum in een poging dat gevaar af te wenden. Forum presenteert zich als een soort Nexit-partij en weet daarmee kiezers te winnen. Das opmerkelijk, want eigenlijk zien we een zwalkende matroos. Nexit ja, Nexit nee. Ja, nee, misschien... De lijsttrekker van Forum vindt dat hele Nexit-idee eigenlijk niks maar omdat de partijleider er eerst een beslissend referendum over wil (wat in Nederland overigens niet bestaat), kan hij het accepteren. Het knappe is dat Forum met die Nexit-suggestie de andere eurosceptische partijen PVV, SP en ChristenUnie/SGP electoraal een slag dreigt toe te brengen. Dat is interessant, maar het resultaat is uiteindelijk alleen dat op de radicale uiteinden van het politieke landschap de bordjes worden verhangen. Door zoveel nadruk te leggen op een geforceerde tweestrijd die niet leidt naar het Torentje, schept de televisie verwarring. Natuurlijk, er zijn ook een paar debatten met eurolijsttrekkers, maar daar moeten dan meteen in beperkte tijd weer twaalf partijen aan meedoen: hap-snap-klaar geeft u nu eens antwoord - nee, uw tijd is om! Veel wijzer word je er als kiezer niet van. Afgelopen maandag was koning Willem-Alexander inMecklenburg-Vorpommern. In zijn tafelrede zei de koning: Het is belangrijk dat wij in Europa elkaar opzoeken en elkaar steeds beter leren begrijpen. Alleen dan kunnen wij samen succesvol de problemen aanpakken die onze eigen grenzen te buiten gaan. Wat de koning zei, lijkt als twee druppels water op de aanhef van het Verdrag van Lissabon, het fundament van de Europese Unie: een pleidooi voor een steeds hechter verbond tussen de volken. De meeste burgers zijn dat met de koning eens. Heftiger zelfs, naarmate ze meer van Europa weten. Maar daarvoor moeten ze niet bij onze nationale televisie zijn. Nu maar hopen dat voldoende kiezers weten dat we vandaag naar de stembus mogen. En waar het over gaat. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Volgens SP-leider Lilian Marijnissen, onlangs in een toespraak in Amsterdam, is de EU het project van een agressieve lobby van het grootkapitaal. Forum voor Democratie zal zulke harde, antikapitalistische woorden nooit gebruiken, want nogal wat beursjongens die minder, minder, minder economische regels willen, stemmen Forum. Thierry Baudet hanteerde in zijn proefschrift als argument tegen de Europese Unie dat die niet deugt omdat Adolf Hitler ook één groot Europa wilde. Als je de voordelen van de EU ziet, heb je je volgens de SP laten bedwelmen door het agressieve kapitalisme. Volgens Baudet zit je in de hoek van nostalgische Derde Rijk-fans. Voor Lilian Marijnissen is Frans Timmermans de boosdoener. Timmermans doet volgens haar of er slechts twee opties zijn: De Europese neoliberale droom of het enge nationalisme. Ik heb dagen gezocht, maar nergens vond ik een verdediging door Timmermans van die SP-nachtmerrie. Gelukkig kwam na de lezing van Marijnissen nog dat SP-filmpje met een Europese schrokop die zorgvuldig gecast is naar de PvdA-lijsttrekker. Nu begrijp ik het helemaal! SP-blad Tribune vraagt aan lijsttrekker Arnout Hoekstra: Waarom niet gewoon uit de EU stappen? Dan kunnen wij in Nederland toch fijn alles zelf regelen? Nou, zegt Hoekstra: Als het in de EU zo doorgaat zou je daar wel naar neigen. Toch concludeert hij even later: Als je eruit stapt, sta je buitenspel. Dat laatste is ook de opvatting van Forum-lijsttrekker Derk Jan Eppink, al houdt zijn politiek leider graag de suggestie erin dat de partij een Nexit wil. Het Nederlandse volk hierover moet hierover beslissen bij referendum, zegt Eppink. Handig: het raadgevend referendum is net afgeschaft en voordat een echt referendum in de Grondwet is opgenomen zijn we jaren verder. Al die tijd kan Forum dat Nexit-idee in de lucht houden. Eppink was bij de Europese verkiezingen vijf jaar geleden nog lijstduwer bij de VVD. Wie hem vraagt hoe dat zit, krijgt als uitleg dat hij lid was van de VVD van Bolkestein en die VVD bestaat niet meer. Onlangs vroeg ik Bolkestein of hij het hiermee eens is. Bolkestein gaat gewoon weer VVD stemmen. Eppink is de afgelopen jaren steeds meer tot de conclusie gekomen dat de EU van binnenuit niet te hervormen is. Daarom wil hij het Europees Parlement in. Snapt u het nog? De SP wil de macht van Brussel breken. Baas in eigen huis, zegt Marijnissen. In haar Europa-lezing pleitte ze voor de natiestaat en tegen Europa. Natiestaat het favoriete woord van Baudet, zijn proefschrift is eraan opgehangen. Zo ontmoeten ze elkaar, SP en Forum, als de uitersten van een hoefijzer. In Brussel zouden ze zeggen: bien étonnés de se trouver ensemble.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Zo dineerde VVD-premier Mark Rutte maandag in Parijs met president Emmanuel Macron. Om na het rode pluche van restaurant La Rotonde in zijn Torentje een delegatie Gele Hesjes de hand te schudden. Nou ja - blijkbaar wilden zij niet allemaal één handdruk dichterbij Macron komen. Ondertussen profileerde CDA-minister van Financiën Wopke Hoekstra zich in Berlijn met een visionaire rede over Europa. En de Tweede-Kamercommissie voor Financiën is drie dagen in Italië om te praten met parlementariërs, de Italiaanse Bank, statistici, wetenschappers, commerciële banken en het Italiaanse ministerie van Financiën. De Nederlanders willen het naadje van de kous weten over verlaging van de Italiaanse pensioenleeftijd, het groeiende tekort en waarom de economische groei er bijna tot stilstand is gekomen. En dat allemaal pal nadat de Kamer op aandrang van SGP en SP uitsprak dat we moeten stoppen met het streven naar een steeds hechter verbond tussen de volken van Europa. Of het kabinet maar even wil bevorderen dat dit uit de Europese verdragen geschrapt wordt, vroeg de Kamer. Dat gaat het kabinet niet doen, maar het laat wel een kloof zien tussen Kamer en kabinet die dwars door partijen als VVD en CDA heen loopt. Mark Rutte sprak het afgelopen jaar in toespraken in Berlijn, Straatsburg en Zürich steeds positiever over Europa. En Wopke Hoekstra legde deze week in mooi Duits uit waarom de EU niet alleen economisch, maar ook geopolitiek een factor van belang moet worden. Het contrasteerde fel met het beeld dat Hoekstra de grote tegenvoeter is van zijn Franse collega Bruno le Maire, die grootse plannen heeft met de Eurozone. In een zeldzame bui van openhartigheid zei Hoekstra mij hierover deze week: Veel van wat er in de pers verschijnt is bedoeld voor nationale consumptie. Blijkbaar is er dus verschil tussen wat je voor nationaal publiek zegt en wat je feitelijk in Europa dóet. Is dat de reden dat Rutte en Hoekstra hun schouders ophalen over de steun van hun partijen voor die eurosceptische motie van het monsterverbond van SGP en SP? PVV-corvee hoort er blijkbaar bij, zo vlak voor de Europese parlementsverkiezingen. Ik begrijp de pro-Europakoers van Rutte en Hoekstra heel goed. Of ze het nu in het Engels of in het Duits zeggen: er is geen woord Spaans bij. Maar het wekt een vreemde indruk als hun partijgenoten tussendoor dan nog steeds als een koor in een Grieks drama dat afgezaagde eurosceptische treurlied aanheffen.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Die zin staat sinds 1957 in alle Europese verdragen. Ze is de hoeksteen van de Europese samenwerking. Hier was het de landen van West-Europa na de Oorlog en die van Midden- en Oost-Europa na de val van de Muur om te doen: nooit meer oorlog, nooit meer dictatuur - samen werken aan voorspoed. Een steeds hechter verbond. In het Engels heet dat ever closer union en dat klinkt net iets anders. Nationalisten gebruikten dit de afgelopen jaren om de EU te framen als iets beklemmends. Iets waar we van af moeten. Premier David Cameron beloofde de Britten in 2014 deze zinsnede uit de verdragen te halen. De Europese leiders keken hem niet-begrijpend aan. Je schrapt toch niet het kernleerstuk? In de Tweede Kamer ontraadde premier Mark Rutte elke motie die hierop aandrong. Tot voor kort kregen zulke moties slechts steun van een handjevol partijen. De argumentatie van Rutte gaf overigens wel te denken. Zo zei hij in 2016 dat het begrip ever closer union een beetje een dead parrot was. Zoals in die sketch van Monty Python: boze klant brengt papegaai terug die dood in zn kooi ligt. Nee hij is niet dood, hij is springlevend, zegt de man van de dierenwinkel. Een dead parrot. In zijn verder pro-Europese speech, vorig jaar in het Europees Parlement, nam Rutte ook al afstand van dat steeds hechtere verbond tussen de volken. Geen wonder dat op de laatste dag voor het reces plotseling ook Ruttes eigen VVD en het CDA voor de motie van SGP en SP stemden. Hadden ze dan niet gehoord dat Rutte hem ook deze keer weer ontraadde? Of waren ze doof geworden door het meehuilen met de nationalistische wolven, waaraan Rutte en andere leiders zich de afgelopen jaren vaak schuldig maakten? Tien minuten nadat de motie was ingediend werd hij aangenomen. Hiermee nestelt de geest van Brexit zich in het Nederlandse parlement. En dat terwijl de Britten in een steeds diepere afgrond staren: zij realiseren zich inmiddels wat ze met hun stem hebben aangericht. Uit de nieuwste cijfers over vertrouwen in Europese samenwerking blijkt 86 procent van de Nederlanders groot voorstander van de Europese Unie en het Nederlandse lidmaatschap. De steun was in jaren niet zo omvangrijk. Op het Binnenhof is dit nog niet doorgedrongen. Over drie weken mogen we naar de stembus. Ik ga stemmen. Voor een steeds hechter verbond tussen de volken!See omnystudio.com/listener for privacy information.

Zo kwam VVD-fractievoorzitter Klaas Dijkhoff afgelopen weekend met een discussiestuk: Liberalisme dat werkt voor mensen. Geschreven voor de middenklasse van Nederland. Zoals Dijkhoff het uitdrukt voor al ons goed volk, de harde werkers, de doeners die ons land overeind houden. Hij wil zorgen dat alle positieve macrocijfers ook gevoeld worden aan de keukentafel in de Vinex-woning. Precies wat Dijkhoffs collega van de Partij van de Arbeid, Lodewijk Asscher, beschrijft in een boek over zijn zoektocht naar een nieuw verhaal. Asscher wil mensen bestaanszekerheid geven en een veilig gevoel. In een lezing schetste D66-leider Rob Jetten onlangs ook een socialere koers. Hij zei: In periodes van voorspoed moeten de salarissen stijgen. Niet alleen in de bestuurskamer, ook in de postkamer. En CDAer Wopke Hoekstra voordat hij minister van Financiën werd adviseur van het grote bedrijfsleven laat zich steeds vaker kritisch uit over de bonuscultuur en het ontwijken van belastingen. Opkomen voor de middenklasse blijkt zelfs zó aanlokkelijk, dat de nieuwe fractievoorzitter van Forum voor Democratie in de Eerste Kamer, Henk Otten, in NRC Handelsblad zegt dat hij niets moet hebben van die rare boreale fratsen van zijn politiek leider Thierry Baudet. Voor Otten geen ondergangsfilosofieën, geen gemijmer over een dominant blank Europa of debatten over atonale muziek. Otten wil gewoon deals maken: compromissen sluiten voor de hardwerkende Nederlander. Op basis van netto-inkomens heeft Nederland met 80 procent van de bevolking een zeer omvangrijke middenklasse. Het gaat nog altijd best goed met die middenklasse, schrijft Godfried Engbersen in een rapport van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid. Ze kan haar positie handhaven, maar het kost wel moeite: middengroepen moeten harder werken en meer onzekerheid accepteren. Het is in wielertermen een kwestie van doortrappen of vallen. Die middenklasse kan dus best een steuntje in de rug gebruiken, bijvoorbeeld door toegang zonder financiële drempels tot alle vormen van onderwijs, goede huisvesting en meer zekerheid dan nu op een arbeidsmarkt die flexibeler is dan vroeger. Heel concreet praktische maatregelen nemen en niet steeds lippendienst plegen aan de boze burger die zwelgt in zelfmedelijden. Geen PVV-corvee meer; naast de kiezer staan en meeklagen hoe erg het allemaal is. Veel kiezers zijn positief over hun eigen situatie en optimistisch over de toekomst, ze hebben alleen af en toe wat extra hulp nodig. Als, zoals nu, steeds meer partijen hiervoor plannen maken, schuiven ze vanzelf dichter naar elkaar toe en wordt het gemakkelijker om politiek bruggen te slaan. Dan hoeft de volgende kabinetsformatie niet opnieuw de langstdurende uit onze parlementaire geschiedenis te zijn. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Constructieve oppositie werd beloond. Alexander Pechtold vervolmaakte die wijze van oppositievoeren door Rutte I te hulp te komen nadat Geert Wilders de deur van het Catshuis achter zich had dichtgeslagen. Pechtold organiseerde met GroenLinks en ChristenUnie een meerderheid zodat het kabinet toch een begroting door de Kamer kon loodsen. CDA-minister van Financiën Jan Kees de Jager liep af en aan in de gangen van de oppositie. Tijdens het tweede kabinet-Rutte werd de methode herhaald, nu door D66, ChristenUnie en SGP. Het politieke zwaartepunt kwam, zoals het eigenlijk hoort in een parlementaire democratie, te liggen bij het parlement. Sinds Rutte III geen zicht meer heeft op een meerderheid in de Eerste Kamer en de vier coalitiepartners vooral bezig zijn met het benadrukken van hun eigen opvattingen, dreigt ook deze ploeg van niemand meer te zijn. Niettemin zijn er voor het kabinet hoopgevende signalen. Vorige week stemden 150 Tweede-Kamerleden voor een wet die bijna dreigde te sneuvelen. Een wet van CDA-minister van Volksgezondheid Hugo de Jonge. Het doel is: mensen die zorg krijgen van de gemeente, daaraan maximaal 19 euro per maand te laten bijdragen in plaats van vaak wel meer dan 100 euro. De oppositie had er wel oren naar, maar vreesde dat die mensen van de regen in de drup komen als gemeenten vervolgens gaan bezuinigen. In NRC Handelsblad van afgelopen weekend staat mooi beschreven hoe oppositie en minister tot elkaar kwamen. GroenLinks-Kamerlid Corinne Ellemeet zocht contact met SP en PvdA en met SGP, 50plus, Denk en Thierry Baudet, met wie ze in dezelfde studentenvereniging had gezeten. Uiteindelijk kwam de hele oppositie op één lijn over een kritische motie. De minister, nerveus geworden, schoof in het ledenrestaurant van de Kamer aan bij Ellemeet en SGP'er Kees van der Staaij. Kon de oppositiemotie niet zó geformuleerd worden dat ook hij ermee verder kon? Zo begon een onderhandelingsspel waarin de politiek assistent van de minister meeschreef aan alternatieve teksten. De verlossende formulering kwam uit de Kamer. Niet van de oppositie, maar van de regeringspartijen, die óók hun rol opeisten. Zo gingen uiteindelijk 150 handen omhoog voor de motie en voor de wet. Er zijn mensen die dit bestempelen als lelijke achterkamertjespolitiek. Ik vind het juist mooi dat het parlement van zijn rechten gebruik maakt. In Amerika hebben ze nog steeds geen fatsoenlijk zorgstelsel omdat Republikeinen en Democraten elkaar dwarszitten. In het Britse Lagerhuis kunnen ze maar geen uitweg vinden uit het Brexitdrama. Bij ons in Nederland blijkt zelfs het Forum voor Democratie bereid heel even toe te treden tot dat verfoeide partijkartel als dit leidt tot beter beleid. Lang leve de parlementaire democratie! See omnystudio.com/listener for privacy information.

Die rol is weggelegd voor de fractievoorzitter in de Tweede Kamer, Klaas Dijkhoff. Maar Dijkhoff zorgde bij de kiezers voor verwarring bij het belangrijkste beleidsonderwerp van deze tijd, het terugdringen van de CO2-uitstoot. Eerst noemde hij zijn coalitiepartners D66 en ChristenUnie klimaatdrammers. Daarmee zette hij de VVD op de kaart. Een paar weken later verdedigde Dijkhoff aan de interruptiemicrofoon tegenover Thierry Baudet welsprekend de noodzaak van forse maatregelen. Dat lijkt in strijd met elkaar. Geen wonder dat twijfelende kiezers op rechts gevoelig werden voor de lokroep van iets nieuws. En voor de VVD is de ellende nog niet over. Want het paradoxale gevolg van de uitslag van de Provinciale-Statenverkiezingen is dat het kabinet naar links zal trekken. Al zou de VVD willen, D66 en ChristenUnie zullen een-tweetjes met Forum voor Democratie niet toestaan. Bovendien is die partij geen stabiele factor. Een linkser beleid zal kiezers niet naar de VVD doen terugkeren. Het ligt dus voor de hand dat Baudet ook bij komende verkiezingen goed zal scoren. Op 23 mei staan alweer de verkiezingen voor het Europees Parlement op de rol. De makkelijkste oplossing voor de VVD is: breken met het kabinet en in de oppositie gaan. Dan vreet ze het Forum op en kan ze opnieuw veruit de grootste worden. Maar de VVD van premier Mark Rutte is een partij die verantwoordelijkheid wil dragen. Bovendien is oppositie voeren voor een partij die lange tijd regeerde meestal niet gemakkelijk. Kijk maar naar het CDA in de periode na Ruud Lubbers. Uit het kabinet stappen zou overigens wel een bijkomend probleem oplossen. De VVD heeft in Rutte III relatief zwakke ministers opgesteld. CDA-minister Wopke Hoekstra van Financiën wordt onder VVD-kiezers steeds populairder, zegt opiniepeiler Maurice de Hond. In het VVD-team ontbreekt een Wopke Hoekstra. En ze hebben ook geen Sigrid Kaag of Carola Schouten. Thierry Baudet bewijst dat kiezers behoefte hebben aan nieuwe gezichten. Als het bij de VVD niet uit het kabinet komt, moet het uit de fractie komen.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Toen zijn fractiegenoten genoeg hadden van het klein maar fijn zijn en samen met de al even kleine radicalen en communisten GroenLinks oprichtten, distantieerde hij zich meteen en begon een eigen partij. Uiteindelijkwas er nog maar één Spekkiaan over: Fred van der Spek zelf. Socialisten zie ik niet meer, klaagde hij in 2003. Zelfs niet in de SP. Ze hebben een paar jaar geleden de beginselen veranderd, waardoor datgene wat op socialisme léék, er ook nog uit is gegaan. Die SP verloor twee weken geleden zoveel Statenzetels, dat ze in de Eerste Kamer meer dan gehalveerd wordt. In typische SP-wijken gingen vaak meer stemmen naar Thierry Baudet dan naar de club van Lilian Marijnissen. Mensen hebben massaal met de middelvinger gestemd, zei een Groningse afgevaardigde op de partijraad. Veel SPers denken dat er maar één oplossing is: de SP moet de elite een schop onder de kont geven, zoals partijvoorzitter Ron Meyer het uitdrukt, We moeten de boel weer in de fik zetten. Van der Spek zou het gezegd kunnen hebben; het gaat om het principe, niet om het resultaat. Een maand eerder hield de SP ook al een partijraad. Daar bleek extreme verdeeldheid over de vluchtelingenkoers. 41 procent van de daar aanwezige leden vond het SP-asielbeleid niet humaan genoeg. 41 procent was ook precies het percentage SPers dat in november 2015 koos voor het toenmalige Kamerlid Sharon Gesthuizen als partijvoorzitter. Ook zij wilde een andere koers, maar verloor het van Ron Meyer. Gesthuizen zit inmiddels bij GroenLinks en die partij kiest bewust voor een andere strategie: het kapitalisme veranderen het was GroenLinks dat de discussie aanzwengelde over de rijkste 1 procent die een kwart van het totale vermogen bezit en tegelijkertijd mee willen praten met het kabinet dat nu zetels tekort komt. En GroenLinks heeft, anders dan de SP, tegenover Baudet een duidelijk standpunt over het klimaat. Even leek het er op dat ook de SP een meer bestuurlijke weg in zou slaan. Met succes bestuurde ze mee in grote steden en belangrijkeprovincies. Maar in de kabinetsformatie was het meteen: Nee, niet met de VVD. De SP had de dappere sprong naar verantwoordelijkheid kunnen wagen. Met natuurlijk het risico van regeren is halveren. Maar gehalveerd is de partij nu ook. Meer dan gehalveerd. Dit waren niet onze verkiezingen, zei Lilian Marijnissen toen op 20 maart de uitslag binnenkwam. Daarin heeft ze gelijk. Het is de vraag of die verkiezingen ooit nog komen.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Zijn maatschappelijke ervaring tot nu toe: actief bij jeugdcarnavalsvereniging De Bokkn Hörnkes en zijn betrokkenheid bij de organisatie van Paaspop Albergen en de jaarlijkse Solexrit. Hij weet niet waarom mensen hem de Staten in gestemd hebben. Misschien zijn typisch Twentse achternaam. Eerste-Kamerlijsttrekker Henk Otten, lid van het statutair onafzetbare driekoppige partijbestuur, runt het Forum voor Democratie vanaf de burelen in de Tweede Kamer. Hij klopt zich op de borst dat het Forum inmiddels gezegend met 33.000 leden 2000 cvs heeft doorgespit en met 500 kandidaten intensieve gesprekken voerde. Hij wilde geen PVV- of LPF-toestanden. Er moeten heel wat ongeschikte lieden bij hebben gezeten, want de lijsten voor Provinciale Staten waren voor bijna de helft lijstvulling: mensen uit andere provincies of kandidaten die al ergens een zetel hebben of binnenkort verwerven. In de Eerste Kamer krijgt Forum waarschijnlijk 13 zetels. Naast Henk Otten collega-fractiemedewerker Jeroen de Vries. En Annabel Nanninga die al in de gemeenteraad van Amsterdam zit en gekozen is in de Staten van Noord-Holland. Ook de schaakvriend van Baudet wordt Eerste-Kamerlid. Loek van Wely was alleen beschikbaar als lijstduwer, voor politiek had hij geen tijd. Hij schrok zich rot toen hij hoorde dat hij de Eerste Kamer in komt. En hij is ook nog gekozen in de Staten! Als het Forum bij de verkiezingen voor het Europees Parlement vijf van de 29 zetels haalt en alle gekozenen hun zetels innemen, vertrekken drie senatoren naar Straatsburg. De nummers 6, 7 en 13 van de Eerste Kamer staan voor Europa op 2, 3 en 4. Mocht een van hen toch maar niet naar Straatsburg verkassen, dan gaat Freek Jansen naar het Europarlement. Alle medewerkers van de Tweede-Kamerfractie hebben dan een parlementszetel. Op de secretaresse na. Dit betekent dat de Eerste-Kamerlijst eind mei al bijna is uitgeput. 16 van de 19 kandidaten hebben dan een zetel. Hekkensluiter op de senaatslijst is Theo Hiddema, maar die kan niet uit de Tweede Kamer omdat dan landmachtkapitein Susan Teunissen aan de beurt is. En die heeft de partij inmiddels verlaten wegens gebrek aan democratie. Misschien dat de Uil van Minerva het Forum behoedt voor deze problemen, eenvoudig omdat in het in de Senaat geen 13 zetels krijgt. Want het is de vraag of alle gekozenen op tijd verhuisd zijn om in de juiste provincie hun stem uit te brengen.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Gaat het kabinet snel vallen? Ik denk het niet. In elk geval niet snel door toedoen van de Eerste Kamer. In de praktijk hebben we al sinds 2010 te maken met minderheidskabinetten. Zo kon Rutte II na de Statenverkiezingen van 2015 nog maar rekenen op 21 van de 75 Senaatszetels. Meer hadden VVD en PvdA er toen niet. Toch haalden bijna alle wetten de eindstreep. Simpelweg omdat in de Tweede Kamer al rekening werd gehouden met die nieuwe verhoudingen. En van zichzelf is de Eerste Kamer toch al niet zo revolutionair. Partijen die binnenkort nodig zijn voor de meerderheid stemden sinds het aantreden van Rutte III in bijna alle gevallen al voor de door dit kabinet voorgestelde wetten, blijkt uit onderzoek van de website Stuk Rood Vlees. GroenLinks en Partij van de Arbeid deden dat 96 van de 100keer, de SGP 97 keer en de Onafhankelijke Senaatsfractie 98 van de 100 keer. Waarom zouden zij dat straks plotseling niet meer doen? Het wordt trouwens niet in alle opzichten een feest om deel uit te maken van die constructieve oppositie in de Eerste Kamer. Hun partijleiders in de Tweede Kamer zullen veel vaker dan tot nu toe - al dan niet fijntjes - laten weten hoe zij geacht worden te stemmen. Daar gaat hun onafhankelijke positie! Een minister die eigenlijk niet zon zin heeft in een bepaald coalitiecompromis, kan zelfs misbruik maken van de Eerste Kamer. Stel dat CDA-minister Hugo de Jonge uit zichzelf niet zoveel ziet in een compromis over voltooid leven dat hij mogelijk later in deze kabinetsperiode voor de lieve vrede in de coalitie sluit met D66. Dan doet hij in de Eerste Kamer gewoon iets minder zijn best en gaat het niet door. Zijn achterban zal hem dat niet kwalijk nemen! Het enige verschil met de afgelopen jaren zal zijn dat de Eerste Kamer een heel klein beetje vaker bezoek krijgt van camera, microfoon en schrijfblok. Maar dan vooral om te zien hoelang de nieuwe grote fractie van Forum voor Democratie het volhoudt zonder te vervallen in LPF-toestanden. En om te kijken of de nummer 2 van Forum in de Senaat, Paul Cliteur, net als op zijn partijcongres tijdens zijn eerste toespraak een vergiet op zijn kop zet. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Is Forum nu wel of niet voor een Nexit? In het verkiezingsprogramma van 2017 lees ik: Het is tijd om de EU te verlaten, Baudet wil een Nexit-referendum zoals in het Verenigd Koninkrijk. In het Europese verkiezingsprogramma van 2019 staat dit ook, maar het woord Nexit wordt angstvallig vermeden. Eerste Kamerlijsttrekker Henk Otten zei in WNL op Zondag dat hij terug wil naar de EEG. Volgens het verkiezingsprogramma kan Nederland binnen de EU nauwelijks invloed uitoefenen en moeten we zelfstandig handelsverdragen sluiten. Maar dat laatste is nu juist waar de EU, en eerder de EEG, zo sterk in is: door economisch een vuist te maken ervoor zorgen dat anderen zich aan onze normen aanpassen. De Britten merken nu al dat ze buiten de EU minder invloed hebben. Gedroomde handelspartners zeggen: wees welkom, maar sluit je aan achterin de rij. En oh ja, wij houden ons aan de door Europa vastgestelde normen en verwachten dat jullie dat ook doen. Voor de Britten dreigt een economische krimp van 9 procent. Geen wonder dat Henk Otten afgelopen vrijdag op Radio 1 stelde dat hij eerst wil kijken hoe de Brexit afloopt. Geen Nexit dus. Of toch wel? Een dag later vertelde Baudet in het FD dat hij altijd zal pleiten voor uittreding, maar daar zijn op dit moment de geesten nog niet rijp voor. Aha dát is dus de reden dat het woord Nexit uit het verkiezingsprogramma geschrapt is! Ondertussen ben ik heel benieuwd hoe de Europese Forum-lijsttrekker hierover denkt. Derk Jan Eppink werkte in het verleden voor de Partij van de Arbeid en voor VVD-Eurocommissaris Frits Bolkestein. Tien jaar geleden werd hij voor het eerst in het Europees Parlement gekozen, voor een Vlaamse lijst. Wat hij toen wilde, zou VVD-leider Mark Rutte zo kunnen onderschrijven. Ik pak het verkiezingsboekje erbij wat hij schreef in 2009, op het hoogtepunt van de financiële crisis. De balans van de Europese integratie is positief en de euro moet blijven, schreef Eppink, die zich eurorealist noemde. Lidstaten moesten op fundamentele beleidsterreinen besluitvorming overdragen aan Brussel. Hij wilde een militaire EU-macht. En rijke landen moeten de armere lidstaten helpen. Aldus Eppink toen. Zou hij dit nu allemaal niet meer vinden? Waarom horen we hem zo weinig? De onervaren provinciale lijsttrekkers moeten van de Haagse leiding hun mond houden, want alleen Baudet mag stralen. Maar Eppink heeft ervaring! En een scheutje eurorealisme zou Forum in deze verwarrende Brexit-dagen kunnen helpen, het juiste pad te vinden. Verkloot het nou niet, jongens!See omnystudio.com/listener for privacy information.

Hoekstra staat in Europa lijnrecht tegenover de Fransen en dat vinden de Duitsers wel handig. Dan kunnen zij bemiddelen. Hoekstra is principieel, scherp en kan eindeloos onderhandelen. En als de Fransen zoals bij Air France-KLM - echt niet toegeven, blijkt hij zelfs bereid via een achterommetje een groter deel van de macht naar zich toe te trekken. Om het vervolgens in Parijs in keurig Frans nog eens uit te leggen. Hij is er speciaal voor naar de nonnen - het taalinstituut in Vught - geweest. In Europa kennen ze hem al. Nu wordt Hoekstra ook in Nederland zichtbaar. De Telegraaf zette hem met bokshandschoenen op de voorpagina van de zaterdagkrant en kopte in potentie een premier. Een dag later, in WNL op Zondag, zei CDA-leider Sybrand Buma: Het 'in potentie' mag wat mij betreft weg! Onmiddellijk kreeg Wopke telefoon van de echte premier, VVDer Mark Rutte: Ho, ho! Weet je wel dat er geen vacature is? Hier gebeurde iets bijzonders. Buma, die er al jaren geen geheim van maakt zichzelf in het Torentje te zien als opvolger van Rutte en als eerste CDA-premier na Jan Peter Balkenende, droeg geheel vrijwillig de macht over. Het CDA heeft een kandidaat-premier en dat is niet langer Buma zelf, maar Wopke Hoekstra. De aangewezene reageerde een paar uur later in Buitenhof bescheiden. Wel bracht hij terloops de reactie van Rutte in de openbaarheid. Hier werd iets gemarkeerd: hij accepteerde de kandidatuur. Ik weet niet of de premier erop gerekend had dat zijn reactie aan Hoekstra meteen naar buiten zou komen. Voor Rutte is het toch al ingewikkelde speelveld plotseling veranderd. Buma deed een meesterzet. Het Torentje is voor hem waarschijnlijk onhaalbaar. Met een nieuwe kandidaat, die als minister van Financiën in het hart zit van het beleid en dagelijks op het Europese toneelstaat, krijgt het CDA opeens nieuwe kansen. En Buma voorkomt dat hij zelf zoals veel van zijn voorgangers op een slecht moment, de schouders omlaag, de politiek moet verlaten. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Toen in december de vergelijkingssites Gaslicht en Pricewise stelden dat de energierekening in 2019 met ruim 300 euro zou stijgen, verwees staatssecretaris Mona Keijzer van Economische Zaken de Tweede Kamer naar Fabeltjesland. Ze zei: Laten we elkaar niet bang maken. Dat was dom, want toen al was bekend dat haar ministerie zich op verouderde cijfers baseerde. Het Planbureau voor de Leefomgeving was zó druk met het maken van langetermijnberekeningen voor de ambitieuze klimaatdoelen in de komende tientallen jaren, dat er voor de heel korte termijn even geen tijd was. De Kamer reageerde furieus toen het Centraal Bureau voor de Statistiek deze week opeens die vergelijkingssites gelijk gaf. De energierekening gaat inderdaad fors stijgen, denkt het CBS. Of dit ook betekent dat de koopkracht minder stijgt dan was aangekondigd, is een heel ander verhaal. Het onafhankelijke Nibud zegt sussend dat er niets verandert aan de aanname dat 96 procent van de mensen er dit jaar op vooruit gaat. Toch waren alle partijen boos op het kabinet, en terecht. Keijzer en later ook minister Eric Wiebes, hadden veel minder stellig moeten zijn. Is er nou niemand op zon ministerie die zich afvraagt: welke cijfers gebruiken wij hier eigenlijk? Zijn die nog wel bruikbaar? Heel normale vragen, het gaat om miljarden euros. Mona, Eric, ambtenaren waar waren jullie? Tegelijk zou het Kamerleden sieren als ze koopkracht- en andere planbureauplaatjes relativeren. Die cijfers komen namelijk nooit helemaal uit. Ze zijn wel nuttig, want ze geven een indicatie. En als je moet kiezen tussen beleidsopties, is het handig een idee te hebben van de effecten. Koopkrachtontwikkeling is interessant, maar de meeste mensen merken één of twee procent verschil niet eens. Van veel grotere betekenis is het effect van een nieuwe baan na een tijdje werkloos te zijn geweest, zoals veel Nederlanders de afgelopen tijd overkwam. Dan gaan veel mensen er meteen 30 of 40 procent op vooruit. Dat is pas echt verbetering en dat zie je niet in die cijfers. Ondertussen is het mooi om te zien dat partijen als VVD, CDA en PVV die in 2017 nog weigerden hun verkiezingsprogrammas door te laten rekenen door het Planbureau voor de Leefomgeving opeens reuze begaan zijn met de cijfers van dat bureau. Volgens het laatste visitatierapport is het PBL excellent en van wereldklasse. Maar het is ook een jong bureau met relatief nieuwe rekenmodellen. Dit soort cijfers is nooit heilig, dat kan ook niet bij prognoses. En helemaal niet als die gebaseerd zijn op oud materiaal omdat het PBL niet alles tegelijk kan. Maar dan moet het kabinet dat ook netjes tegen de Kamer zeggen. Want niemand is erbij gebaat als het deel van de kiezers dat toch al grote twijfels heeft bij al die hocuspocus in Den Haag, bij zichzelf denkt: zie je wel! See omnystudio.com/listener for privacy information.

Rutte heeft steeds meer visie op de toekomst van Europa. Vorig jaar hield hij daarover een lange toespraak in Berlijn en daarna in Straatsburg. En deze week in Zürich eengroot pleidooi voor versterkte Europese samenwerking. Want we moeten, zei Rutte, in deze multipolaire wereld niet naïef zijn. Een paar jaar geleden hoorde je nog: Rutte praat op het Binnenhof PVV, maar in Brussel doet hij D66. Sinds Rutte bezwoer nooit meer met de PVV samen te werken, hoeft hij ook in eigen land de schijn niet meer op te houden. Vijf jaar geleden trok het Europees Parlement met dat systeem de macht naar zich toe.Christendemocraten, socialisten, liberalen en groenen spraken af dat de partij die als grootste uit de parlementsverkiezingen kwam, de Commissievoorzitter mocht leveren. Rutte vond dit toen al niks en Bondskanselier Angela Merkel ook niet, maar Merkel werd voor het blok gezet door haar eigen christendemocratische familie. Nu, vijf jaar later, ligt de Franse president Emmanuel Macron dwars, gesteund door Rutte. De Europese verkiezingen, die vind ik niet zo relevant, liet Rutte zich onlangs ontvallen in Buitenhof. De liberalen hebben nog niemand gekandideerd. De christendemocraten schoven hun leider in het Europees Parlement, de Duitser Manfred Weber naar voren. En de socialisten de Nederlander Frans Timmermans. In het parlement blijven de christendemocraten hoogstwaarschijnlijk de grootste. Maar in de omgeving van Weber groeit twijfel. Steunen de socialisten straks wel echt Weber, als het er op aankomt? Of sluiten ze te elfder ure een soort Paarse coalitie om de in Europa zeer machtige christendemocraten een toontje lager te laten zingen? En de christendemocraten worden helemaal nerveus van Mark Rutte, die in Europa steeds meer profiel krijgt. Wat wil die kerel werkelijk, vragen ze zich af. Frans Timmermans maakt kans als liberalen en groenen hem steunen. Maar als de boel begint te schuiven, zou Angela Merkel, ingefluisterd door Macron, de steven weleens kunnen wenden naar Rutte. Timmermans hoor ik af en toe kan dan voorzitter van het parlement worden, zodat alle grote politieke families een plekje krijgen. Maar hé, dat gaat niet. Nederland krijgt in die banencaroussel geen twee topfuncties. Wat moet Timmermans doen? Als het balletje naar Rutte rolt, heeft hij niets meer. Zo blokkeren ze elkaars kansen.See omnystudio.com/listener for privacy information.

In elk geval in theorie, want ministers en regeringswoordvoerders bevestigen noch ontkennen traditioneel dat op Vliegbasis Volkel kernwapens liggen. Ik heb ze zelf gezien en mijn hand erop gelegd, doorbrak oud PvdA-minister Bram Stemerdink in 2013 die zwijgplicht. In de tijd van het hoog oplaaiende kruisrakettendebat rond 1980 lagen ze er. Ook de oud-premiers Dries van Agt en Ruud Lubbers deden er na hun aftreden niet moeilijk over. In 2002 bevestigde premier Wim Kok op Kamervragen van de SP dat na de F-16 de F-35 de nucleaire taak zou overnemen. Sindsdien zijn in de Tweede Kamer af en toe moties aangenomen die pleitten voor het terugdringen van de rol van nucleaire wapens. In 2013 heeft de Kamer zelfs een brief geschreven aan het Amerikaanse Congres om af te zien van modernisering. Maar een echt fundamenteel debat daarover in verband met de komst van de F-35 vond nooit plaats. Twee weken geleden werd in Texas de eerste F-35 officieel aan Nederland overgedragen. Of ook de eerste nieuwe kernwapens al onderweg zijn, weten we niet. Maar D66 en de ChristenUnie zijn tegen die nieuwe eigenlijk oude rol voor het nieuwe jachtvliegtuig. De VVD is voor en het CDA sluit aan bij de NAVO-logica: er was een taak dus er blijft een taak. Vorige week publiceerde de Adviesraad Internationale Vraagstukken een alarmerend rapport.Het is hoog tijd voor nieuwe wapenbeheersingsinitiatieven, want het loopt uit de hand nu Amerika en Rusland af willen van het INF-verdrag dat sinds 1987 ervoor zorgde dat het aantal kernwapens in Europa fors daalde. Om nog maar te zwijgen van China, dat al geen partij was bij dat verdrag en fluitend nieuwe kernwapens bleef ontwikkelen. De Adviesraad zei er wel bij dat de F-35 de nucleaire taak moet behouden. Een opvatting waarover stevig is gedebatteerd in die raad, met aan de ene kant leden als Joris Voorhoeve, die de ethische bezwaren tegen kernwapens verwoordde, en aan de andere kant hardliners als Jaap de Hoop Scheffer. En daarmee zijn we terug bij het dilemma van de jaren 80, toen ik zelf meeliep in demonstraties tegen modernisering. Je kunt kernwapens eenmaal uitgevonden niet on-uitvinden, zei Hans van Mierlo. Ze hebben een afschrikwekkende werking, juist omdat je ze nooit wilt gebruiken. Als je kernwapens alleen uit Nederland verwijdert, dring je de rol ervan niet werkelijk terug. Je verplaatst alleen het probleem. Het is een onoplosbaar dilemma. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Geen onderwerp zo gevoelig als het asielbeleid. Het vorige kabinet, Rutte II van VVD en PvdA, sneefde bijna op de bed-, bad- en broodcrisis; de opvang van uitgeprocedeerde asielzoekers. Deze keer ging het over het kinderpardon, in de kabinetsformatie van Rutte III al een struikelblok. De VVD wilde ervan af, D66 en ChristenUnie wilden het versoepelen. Er veranderde niets. Een bittere pil, zei Gert-Jan Segers van de ChristenUnie toen. Het onderwerp kwam half januari in beweging toen het CDA plots de steven wendde en ook ging pleiten voor versoepeling. ChristenUnie-Kamerlid Joël Voordewind, die in de formatie met heel veel moeite uiteindelijk accepteerde dat het pardon bevroren werd, liep na de ommezwaai van het CDA door de wandelgangen van het parlement onder het roepen van Yes, we can! De VVD wees naar het regeerakkoord en deed niets. We moeten de VVD ook wat geven, klonk het bij de andere partijen. Maar wat? Het eerste waar ze op kwamen wasversnelling van de procedures. Het werd de basis voor de oplossing. Toen de onderhandelingen daadwerkelijk begonnen, bleek ook de VVD nog wel wat wensen te hebben. Resultaat: er komt nog één keer een groot pardon en daarna niet meer. Dat hoeft ook niet, want kinderen krijgen geen kans meer zich in Nederland te wortelen. De procedures worden immers versneld. Een generaal pardon of een kinderpardon elke keer als het als oplossing uit de hoge hoed kwam zou het absoluut de laatste keer zijn, de allerlaatste keer. Een jaar of wat later begint de discussie opnieuw. De procedures versnellen, daar hadden ze het al over onder premier Ruud Lubbers, nu dertig jaar geleden. Onder Wim Kok klonk de roep opnieuw. En onder Jan Peter Balkenende en nu dus onder Mark Rutte. Sommige dingen veranderen nooit. Voortaan is er veel eerder duidelijkheid, juichte Segers toen de vrede getekend was. Er komt nooit meer een nieuw kinderpardon, zei Buma. Tenminste, voegde hij er aan toe, Dat is wel de inzet. Ook in de kabinetten Rutte IV en Rutte V zal het asielbeleid hoofdpijndossier zijn. Welke partijen het dan ook zijn die samen twaalf dagen lang geen crisis beleven.See omnystudio.com/listener for privacy information.

De Jonge werd bij binnenkomst al getipt als toekomstig CDA-aanvoerder en Hoekstra lijkt de vicepremier nu zelfs te overvleugelen als erkend leider in Europa afgelopen weekend portretteerde de krant van de eurozone, de Frankfurter Allgemeine Zeitung, hem in een lovend paginagroot artikel. Met het toekomstig leiderschap van het CDA zit het dus wel goed, maar waar is het CDA zelf? De VVD is via premier Mark Rutte en Klaas proefballonnen Dijkhoff voortdurend in het nieuws. Bij D66 leidt het vertrek van Alexander Pechtold in peilingen niet tot verder verlies. Met pleidooien voor stevige uitvoering van het klimaatbeleid weet Rob Jetten zich verzekerd van aandacht. En zelfs de kleinste partner, de ChristenUnie, is stabiel en herkenbaar. Vroeger, toen het CDA bijna altijd regeerde en de premier leverde, was de rol van de fractie helder. Ze moest het kabinet ondersteunen en zelf geen kabaal maken. Maar die dominante positie is ver verleden tijd. Om politiek te overleven moet ook de CDA-fractie herkenbaar aanwezig zijn in het politieke landschap. Afgelopen maanden begon het onder CDA-leden te wringen. De ministers doen het goed, maar waar is de fractie? CDAers maakten een vreugdesprongetje toen Kamerlid Madeleine van Toorenburg in het AD pleitte voor versoepeling van het kinderpardon. Al sinds het regeerakkoord hadden veel CDAers moeite met het taboe hierop. In de coulissen deden partijprominenten als oud-minister Ernst Hirsch Ballin en oud-senator Rein Willems hun best de fractie op een nieuw spoor te brengen. Intern benadrukte CDA-voorzitter Ruth Peetoom keer op keer hoe moeilijk het gestolde beleid lag bij de leden. Zeker nadat onderzoek liet zien hoe zwaar het uitwerkt op de psyche van een kind en nadat de Europese rechter Nederland maande de regels op onderdelen aan te passen. Volgens het CDA, gesteund door D66 en de ChristenUnie, is dit een nieuwe realiteit binnen het regeerakkoord. Intussen houdt de VVD van Dijkhoff en staatssecretaris Mark Harbers stoïcijns vast aan de letter van het regeerakkoord. Pas half juni komt er een onafhankelijk advies. Dat betekent dat de reactie van het kabinet pas na de zomer in het parlement besproken kan worden. Intussen is de druk hoog. Er worden nog steeds kinderen uitgezet, al verzekert Harbers dat hij alle gevallen zorgvuldig behandelt. Maar in het CDA zijn ze blij. Eindelijk een belangrijk punt dat die partij onderscheidt van de VVD. We moeten als CDA vaker een eigen lijn trekken, riepen CDA-jongeren deze week op een bijeenkomst in Leiden. Ruth Peetoom, die over twee weken afscheid neemt, beaamde dat daar van harte. De Tweede Kamerfractie, tot nu toe nogal bleek, heeft eindelijk wat kleur op de wangen. See omnystudio.com/listener for privacy information.

De hele week hebben we het er nu al over. Wie goed las wat Dijkhoff in De Telegraaf zei, zag dat hij keurig binnen de lijntjes kleurde. De VVD erkent dat er een klimaatprobleem is en stemt in met de buitengewoon ambitieuze klimaatdoelstellingen van het kabinet. Het gaat nu om de weg daarnaartoe. Dijkhoff tekent niet bij het kruisje, maar dat verwacht ook niemand van hem. En bijna iedereen is het met hem eens dat je de burger niet teveel op kosten mag jagen. Probleem is dan wel hoe je de klimaatkosten eerlijker verdeelt als je zoals de VVD tot nu toe weigert de industrie een Co2-heffing op te leggen. Zon heffing is een goede maatregel, want die stimuleert innovatie. Geen ondernemer zal onnodig veel betalen als het ook anders kan. De oude Bolkestein slaagde er als geen ander in, de goegemeente tegen zich in het harnas te jagen met gepeperde opinies. Als puntje bij plaatje kwam, slikte hij zijn bezwaren vrijwel altijd in. Maar iedereen wist dan hoe hij er over dacht en vond de VVD onder zijn leiding een heldere, duidelijke partij. Van de nieuwe Bolkestein weet nu ook elke Nederlander dat hij goed op de portemonnee van de burger zal letten. Dijkhoff staat op de kaart als de bondgenoot van de bezorgde Nederlander die het allemaal wat te snel vindt gaan. Dit is wel een beetje sneu voor CDA-leider Sybrand Buma. Die vroeg een half jaar geleden als eerste aandacht voor de klimaatkosten voor de gewone man. Dat kon Buma makkelijk, want de klimaatminister is niet van het CDA. Dat is Eric Wiebes van de VVD. En daar zit voor Dijkhoff dan ook meteen het risico. Wiebes moet nu de belangrijkste besluiten voorbereiden. Als Dijkhoff teveel afstand neemt van Wiebes, is de VVD zo weer terug in 1989. Ook toen was er grote bezorgdheid over het klimaat. VVD-minister van Verkeer Neelie Kroes die als Kamerlid nog achter het spreekgestoelte had gestaan in een Blij dat ik rij t-shirt, was bekeerd, zei ze zelf. Ze zag plots het licht. Wiebes is losgeslagen, klinkt nu in de VVD-fractie. Net als over Neelie toen. Kroes trok samen op met Ed Nijpels, destijds als minister van Milieu de trekker van het Nationaal Milieubeleidsplan. Diezelfde Ed is nu voorzitter van de klimaattafels die het kabinet vertellen wat er moet gebeuren. Toen werd er over hem gemord, nu ook. Liberale huiskrant De Telegraaf noemt hem de klimaatpaus. Houdt de parallel met 1989 hier op? Voor VVD-premier Mark Rutte is dat wel te hopen. In 1989 verwierp de VVD-fractie het Nationaal Milieubeleidsplan van haar eigen ministers. Het kabinet viel en de VVD belandde voor jaren in de oppositie.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Het mooie van De Telegraaf is dat het een onafhankelijke krant is. Een onafhankelijke, rechtse krant. Vroeger, toen het CDA vaak regeerde met de Partij van de Arbeid, kreeg de VVD alle ruimte. Als waarschuwing aan het CDA: het mag niet te gek worden. Regeert de VVD met de PvdA, dan steunt De Telegraaf het CDA. Het kompas is: wat zal de gewone, tikje conservatieve man of vrouw ervan denken; trekt die het nog? In 1988 verscheen het Nationaal Milieubeleidsplan van VVD-minister Ed Nijpels. Langzaam sterft de aarde, zei koningin Beatrix in haar kersttoespraak. Toen het tweede kabinet-Lubbers vervolgens de reiskostenaftrek voor woon-werkverkeer wilde verlagen, begon De Telegraaf zo te stoken dat de VVD het niet meer hield en het kabinet viel. Dertig jaar later is er opnieuw een milieubeleidsplan. Als we niets doen, warmt de aarde zoveel op dat het hele ecosysteem in de war raakt. Er moet nu echt iets gebeuren en politieke leiders doen zelf mee. Zo heeft VVD-fractievoorzitter Klaas Dijkhoff een elektrische auto gekocht en radiatoren voor een warmtepomp. Gert-Jan Segers van de ChristenUnie rijdt een hybride auto. D66-leider Rob Jetten liet zijn muren isoleren en het dak groen maken. Net als Sybrand Buma van het CDA, die ook nog zonnepanelen heeft. Dijkhoff wil ze ook, maar hij wacht op een vergunning. Ook koning Willem-Alexander is ermee bezig, maar voor het monumentale Huis ten Bosch krijgt zelfs hij niet snel een vergunning. Ik las hierover in NRC, de krant van de elite. Onze leiders mogen er best wat meer mee te koop lopen, want ze hebben een voorbeeldfunctie. De massa weet nu alleen dat Jesse Klaver van GroenLinks voor zijn Haagse huis het lage energielabel D heeft omdat De Telegraaf er rellerig over schreef. Ik hoor de afgelopen weken vooral vraagtekens bij alle plannen. Er is klimaatstress zegt Dijkhoff. En Segers waarschuwt voor klimaatarmoede. Buma vreest zelfs een nieuwe Fortuynrevolte'. Bij Pauw kondigde premier Rutte aan dat het nog wel vier maanden kan duren eer het concept-Klimaatplan door de planbureaus volledig is doorgerekend. Precies zoals Dijkhoff het wil. Die liet zich ontvallen dat het onhandig is als het definitieve plan er al is voor 20 maart, de dag van de Statenverkiezingen. Toen er kritiek op kwam, liet Rutte weten dat het ook eerder kan de planbureaus zijn immers onafhankelijk. Als je als politiek zulke wisselende signalen uitzendt, moet je niet raar opkijken als de mensen in het land hun middelvinger opsteken. Aangevuurd door De Telegraaf, die onder de chocoladeletterkop Klimaatkassa mensen liever bevestigt in wat ze al vermoeden in plaats van ze op nieuwe gedachten te brengen. In het democratierapport van de staatscommissie-Remkes staat uitgebreid beschreven dat burgers veel waardering hebben voor de democratie, maar veel minder voor onze politici. Daar maken ze het zelf dan ook wel een beetje naar.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Aan hem moest ik denken toen ik deze week de open brief las van Mark Rutte, over dat breekbare vaasje wat we met zn allen vasthouden. Metafoor voor een samenleving die kapot kan gaan. Want de premier zet zich in zijn brief af tegen mensen die bij de microfoon dingen kunnen roepen omdat ze weten dat er toch nooit een meerderheid voor zal zijn. Rutte bedoelt natuurlijk Wilders, Baudet en misschien Marijnissen. Maar ik dacht ook aan Dijkhoff met zijn dubbele straffen voor mensen uit bepaalde wijken, aan zijn plannen voor bijstandsverlaging en voor nieuwe kerncentrales. Leuk voor het debat, maar wat moet je er verder mee? Nou ja je kunt er dus politicus van het jaar mee worden, net als Baudet vorig jaar en Wilders een jaar eerder. Als Nederland een breekbaar vaasje is, hebben we stabiele politici nodig - geen olifanten in de porseleinkast. De stabielste partij was dit jaar de ChristenUnie van Gert-Jan Segers. Hij profileert zijn partij op rustige, heldere wijze. De ChristenUnie is ook de enige van de vier regeringspartijen die geen last heeft van slechte opiniepeilingen. Integendeel: ze groeien zelfs een beetje. Heel bijzonder voor de kleinste regeringspartij! Dit is extra opmerkelijk omdat de ChristenUnie een paar speerpunten heeft die niet algemeen gedeeld worden, zoals barmhartig zijn voor asielzoekers en het klimaatprobleem serieus nemen. Ze nemen ook risicos. Zo zei Kamerlid Carla Dik-Faber onlangs dat ze bereid is de dialoog aan te gaan over medische ethiek een punt waarop haar partij tot nu toe nogal orthodox is. Het idee van zon dialoog is voor de achterban blijkbaar geen reden om af te haken. De meeste andere partijen in de Tweede Kamer zijn zoekende. In de coalitie en in de oppositie. Wat een rust dan bij de ChristenUnie. Segers slaagt er in het profiel scherp te houden, ook al zit zijn partij in het kabinet. En mocht hij ooit een stap opzij doen, dan is daar altijd nog vicepremier Carola Schouten. Mijn bloemen gaan dit jaar naar het vaasje van de ChristenUnie. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Dat met die dividendbelasting, dat ging natuurlijk niet briljant dat weet de premier ook wel. Maar wat heeft het voor zin om daar lang over te gaan zitten simmen? Volgende onderwerp! Dat pensioenakkoord waarvoor-ie een nachtje heeft doorgehaald, dat is er niet gekomen. Maar over een paar maanden misschien wel! We leven niet in een ideale wereld, maar waarom nou de hele tijd blijven vitten op Donald Trump? Die man is democratisch gekozen! Wat kunnen we doen om voor ons en voor hem de dingen zo optimaal mogelijk te maken? Problemen? Daar moeten we mee wirtschaften, zegt Rutte. Aan ons om ze aan te pakken, Schritt für Schritt. Op het Binnenhof denken ze: vervelend die gele hesjes, wat moeten we daar nou weer mee? Ach, zegt Rutte op zijn vrijdagse persconferentie: We hebben allemaal een geel hesje aan, tot op zekere hoogte. We hebben allemaal onze zorgen over ontwikkelingen in de samenleving. Sinds oktober 2017 draagt Rutte een groen hesje. Toen presenteerde hij een regeerakkoord waarin Nederland het Klimaatakkoord van Parijs volledig omarmt en er nog een schepje bovenop doet. Het groenste regeerakkoord ooit, moest zelfs Jesse Klaver erkennen. In het onlangs verschenen Europese verkiezingsprogramma heeft de VVD deze inzet volledig overgenomen. In 2008 omarmde Mark Rutte als jonge VVD-leider heel even groen rechts. Toen wist hij al: met groen kun je veel doen. Maar de VVD-kiezers begrijpen dit niet, wij zijn de vroem-partij, zeiden zijn adviseurs. Onze kiezers willen de snelweg op. Bij elk bordje 130 gas op de plank en iedereen denkt weer: VVD! Het groenrechts manifest verdween in een diepe la om er pas tijdens de onderhandelingen over Parijs voorzichtig weer uit te komen. In de week van de Klimaattop in Katowice heeft Ruttes retoriek een hoogtepunt bereikt. Inmiddels staat volgens hem door de verwachte zeespiegelstijging ons menselijk voortbestaan op het spel. In menig politieke partij kijken ze jaloers naar de VVD. Daar hebben ze een leider die álles kan verkopen. En ook nog met een enthousiasme dat ervoor zorgt dat-ie bij verkiezingen altijd ruim aan de goede kant van de streep uitkomt - wat de peilingen tussentijds ook zeggen. Zijn wendbaarheid maakt dat hij premier van iedereen kan zijn. Maar het is voor coalitiepartners ook een risico. Als uit Ruttes partijsignalen komen dat hij in zijn enthousiasme te ver gaat, kan hij van het ene op het andere moment van koers veranderen. Groenrechts te links? Oké, dan gaan we wat anders bedenken! Zo ging het ook met de inkomensafhankelijke zorgpremie die hij in 2012 met zijn toen nieuwe partner Diederik Samsom van de PvdA had afgesproken. De VVD trok het niet, Rutte wendde de steven. Andere partijen moeten zich niet rijk rekenen met Ruttes klimaatkoers. Wordt de druk te groot, dan verwisselt hij plotsklaps zijn groene hesje voor een geel exemplaar. Pas dan herinnert iedereen zich weer die uitspraak van vrijdag, dat we allemaal in zekere zin een geel hesje aanhebben. Hij heeft ervoor gewaarschuwd. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Frankrijk had grootse plannen. Er moest een euro-stabilisatiefonds komen, een Europese minister van Financiën en meer dingen die Nederland niet zinden. Het werd nachtwerk. De meeste collegas gingen naar hun Brusselse bed, maar Hoekstra bleef. Net als zijn grootste tegenstander, de Franse minister Bruno Le Maire. Zestien uur zaten ze tegenover elkaar zonder te bewegen. Na zijn aantreden in 2017 analyseerde Hoekstra het Nederlandse belang: creëer geen bodemloze putten en zorg dat je greep krijgt op het proces. Zijn voorganger Jeroen Dijsselbloem was streng, maar kon als voorzitter van de eurozone uiteindelijk altijd een bemiddelende rol spelen, want zijn Duitse collega Wolfgang Schäuble was nog strenger. Maar toen Hoekstra aantrad, stopte Schäuble. Wie gaf in de eurogroep nu nog tegengas? Hoekstra concludeerde: ik moet het zelf gaan doen. Na een vergadering van de ministers van Financiën prikte hij in een Brussels steakhouse een vorkje met de collegas uit Ierland, Denemarken, Zweden, Finland, Estland, Letland en Litouwen. Deze financiële haviken werden het snel eens: die Franse plannen gaan te ver, daar doen wij niet aan mee. Ze noemden zich de Hanzeliga 2.0, naar de alliantie die een groot succes was in de vijftiende eeuw. Sindsdien souperen ze elke maand en de Duitsers kijken goedkeurend toe. Ook zij hebben belang bij kritische tegenspraak als de Fransen te ver gaan. Minister Olaf Scholz komt uit Hamburg. Oók een Hanzestad, benadrukt hij zelf. Wopke is onze leider, zeggen zijn metgezellen over de boomlange Nederlander. Bruno Le Maire vindt het maar niks, dat eigengereide optreden van Wopke en de zeven dwergen. Hij zegt: Gesloten clubs zijn niet in het belang van Europa. Maandagnacht waren ze de laatsten die volhielden. Volgens het Handelsblatt is er door bemiddeling van Scholz op het allerlaatste moment nog een akkoord gekomen. Le Maire en Hoekstra stemden in met een zwaar afgezwakt plan. De olifant is een muis geworden en die muis zit in een kooi, zegt Hoekstra over het stabilisatiefonds. Frankrijk weet nu: met die Wopke valt niet te spotten. En hij zorgt altijd voor voldoende rugdekking. Nu hij op Financiën heeft laten zien wat hij waard is, begint Hoekstra aan zijn volgende stap. Hij denkt na over de toekomst van Nederland in Europa en de rol daarbij voor het CDA. De kunst is: met behoud van individuele vrijheid en gelijkwaardigheid zorgen voor cohesie in de samenleving, zei Hoekstra onlangs bij het Wetenschappelijk Instituut voor het CDA. Hij somde op waaraan een toekomstgerichte Europese begroting moet voldoen. Hier spreekt een minister die veel meer is dan een vakminister, zei oud-premier Jan Peter Balkenende, die genoot van de jonge minister. Om me heen hoorde ik: Daar staat de nieuwe Ruud Lubbers: razend nieuwsgierig en oplossingsgericht. Hoekstra zelf zal de suggestie ongetwijfeld afdoen met een grijns. Als jongen keek hij altijd naar het wekelijkse gesprek met de minister-president. Zijn vader zei dan steevast: Die Lubbers, das een goeie! See omnystudio.com/listener for privacy information.

Een Binnenhofrel was geboren, want VVD-premier Mark Rutte en CDA-minister van Defensie Ank Bijleveld hadden al gezegd dat ze anders dan de Franse president Macron en de Duitse Bondskanselier Merkel tegen zon Europees leger zijn. Het kabinet spreekt met één mond en ik ben die mond, zei Bijleveld. Het is de vraag of Macron en Merkel met hun pleidooien voor een Europees leger hetzelfde bedoelen. Wie zich verdiept in beider opvattingen stuit al gauw op grote verschillen. Wel zijn ze het eens dat EU-landen meer moeten doen aan defensie. Ze zien de wereld onveiliger worden: terrorisme - dreiging, de inmenging van Rusland in Oekraïne en zijn bemoeienis in Syrië en op termijn gevaarlijker de opmars van China. Bovendien kan Europa niet meer van Amerika op aan, de financiële en militaire kracht achter de NAVO. Allemaal verstandige observaties van Macron en Merkel. De landen van Europa geven gezamenlijk meer uit aan defensie dan China en Rusland bij elkaar. De Europese output is veel en veel kleiner omdat elk land zijn eigen landmacht, luchtmacht en marine en bijbehorende bureaucratieën heeft. Een euro voor Defensie is veel minder waard dan een dollar, een roebel of een Chinese munt. Inniger samenwerken is dus logisch. Het gebeurt ook al. Zo is er een geïntegreerd Duits-Nederlands legerkorps, onze marine werkt met België samen en het Benelux-luchtruim wordt gezamenlijk bewaakt. Nederland heeft zich ook al gemeld voor de Europese interventiemacht. Een Frans plan waar zelfs de Britten aan mee willen doen. Ook de NAVO is blij met Europese samenwerking. NAVO-officials wonen tegenwoordig EU-bijeenkomsten bij en andersom. Zo versterkt het ene bondgenootschap het andere. Een Europees leger? Het is allemaal framing. Ollongren spreekt met haar pleidooi haar Europagezinde achterban aan en ze weet dat er heibel van komt, want binnen het kabinet gaat zij er helemaal niet over. En Rutte en Bijleveld verlenen lippendienst aan de Eurosceptici onder hun kiezers. Terwijl ze alle drie hetzelfde willen. Want wat lees ik in het nieuwe VVD-programma voor het Europees Parlement? Europese landen investeren meer in defensie en werken nauwer samen om de slagkracht te vergroten. De NAVO blijft de hoeksteen van ons veiligheidsbeleid, maar Europa moet in staat zijn zichzelf te verdedigen en minder afhankelijk zijn van de VS. In het CDA-program staat een nog uitgebreider pleidooi. D66 herhaalt in het programma dat volgende week verschijnt ongetwijfeld de woorden van Ollongren. Maar ook D66 zal geen afscheid willen nemen van de NAVO. De regeringspartijen willen alle drie forse stappen vooruit met Europese defensie.Maar electoraal is het handig als hun achterbannen denken dat ze het oneens zijn. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Vooral Pechtold had er zwaar de pest in. Voor D66 was het veel comfortabeler geweest om sámen met GroenLinks verantwoordelijkheid te dragen in een kabinet met VVD en CDA. Er was op dat moment een klein beetje hoop dat de PvdA alsnog zou aanschuiven. Zeg nooit nooit, zei Lodewijk Asscher. Maar oud PvdA-premier Wim Kok waarschuwde: met negen Kamerzetels en twee ministers is hiervoor ons geen eer aan te behalen. Informateur Herman Tjeenk Willink, die veel contact had met zijn partijgenoot Kok, verlangde van Asscher een brief. Alleen in geval van staatsnoodrecht zou de PvdA meedoen, schreef Asscher. Daarna wierp rasbestuurder Asscher zijn das af en ging oppositie voeren tegen een kabinet waaraan inmiddels de ChristenUnie deelnam. Asschers stevig linkse oppositie werkt inmiddels door tot aan de pensioentafel, waar deze week de vakbeweging een compromis met kabinet en werkgevers torpedeerde. De FNV durft niet toeschietelijk te zijn als de linkse partijen een pensioencompromis mogelijk afwijzen. Opmerkelijk, want het kabinet ging al veel verder dan de vorige regeringscoalitie, met Asscher op Sociale Zaken. Mensen boven multinationals, riep de PvdA-leider afgelopen weekend op campagnepad in Groningen. Alsof het kabinet het plan om de grote bedrijven te helpen door de dividendbelasting af te schaffen niet al had ingetrokken. De houding van de PvdA doet denken aan die van het CDA tijdens het vorige kabinet. Pas toen er geld te verdelen was, liet het CDA zich weer zien. Verantwoordelijkheidsvakantie, noemde premier Rutte dat. Vicepremier Asscher sloot zich daar bij aan. Waar was jij, Buma? Het CDA heeft vier jaar niks gedaan, zei de PvdA-lijsttrekker in 2017. Om er snerend aan toe te voegen: Het is makkelijk fietsen met de wind mee. De nieuwe Asscher positioneert zich naast de SP, ver weg van de coalitie. Een opstelling die de SP electoraal al jaren niets oplevert. Ondertussen beseft iedereen op het Binnenhof dat er voor de oppositie nieuwe kansen komen als het kabinet na de Statenverkiezingen zetels tekort komt in de Eerste Kamer. PvdA-lijsttrekker Mei Li Vos ziet als haar doel daar: zo snel mogelijk het kabinet ten val brengen. De kandidaat-lijsttrekker van GroenLinks, Paul Rosenmöller, heeft een ander plan, dat al zichtbaar is in de Tweede Kamer. Daar weigerde GroenLinks onlangs - anders dan PvdA en SP steun aan een motie van wantrouwen om Rutte naar huis te sturen. D66-oprichter Hans van Mierlo introduceerde de methode die GroenLinks nu lijkt te volgen ooit als oppositie vóór het kabinet: kritisch volgen en op cruciale momenten te hulp komen. Een methode die later door Pechtold geperfectioneerd is: compromissen werden voortaan in het zicht van de camera gesloten op zíjn kamer. De beloning volgde later: een solide plek op het pluche. Voor GroenLinks, dat nooit heeft geregeerd, is dit een gok. Maar deze nieuwe koers kan geloofwaardiger uitpakken dan de verantwoordelijkheidsvakantie waarvoor Lodewijk Asscher en Mei Li Vos nu een ticket hebben geboekt.See omnystudio.com/listener for privacy information.

De D66-leider liep destijds vast op het onverbiddelijke nee van PvdA-senator Ed van Thijn. Hij trad af en de toen nog onbekende Alexander Pechtold nam het ministerschap over zolang het duurde. Deze week trad de kersverse D66-leider Rob Jetten in het voetspoor van De Graaf. Net als toen gaat het bij Jetten nu om de laatste fase van de Grondwetswijziging. Jetten heeft de steun nodig van twee-derde van het parlement, dus iedere stem telt. In de Tweede Kamer was dit een makkie, want de vier regeringspartijen hadden in het regeerakkoord afgesproken dat ze elkaar steunen. Uiteindelijk bleek alleen de staatkundig geblokkeerde SGP tegen. Maar van de Senaat kun je nooit helemaal op aan. Regeringspartijen verklaren als het ze uitkomt plechtig dat zij niet aan het regeerakkoord gebonden zijn Dat is een ding van de Tweede Kamer en ook oppositiepartijen willen nog wel eens afwijken van de partijlijn. Plotseling hebben deeltijdpolitici dan principiële bezwaren. Zo ook nu. Drie jaar geleden hebben wij een aantal vragen gesteld, zei VVD-Kamerlid Helmi Huijbrechts, en die vragen zijn nog niet afdoende beantwoord. Of Jetten dat examen na de dinerpauze maar even wilde doen. Het Genootschap van Burgemeesters, de Wethoudersvereniging en de club van raadsleden waarschuwden daags voor het debat dat hier een grote fout gemaakt dreigde te worden! Het CDA, bij monde van de voormalige burgemeester van Den Bosch Ton Rombouts, wist halverwege het debat nog niet wat zijn fractie zou gaan doen. In de wandelgangen vertelde hij dat-ie vroeger als jong medewerker van de CDA-fractie teksten maakte voor Ruud Lubbers. Toen schreef hij hoe goed dat Nederlandse systeem van door Den Haag benoemde burgemeesters was. De naam was genoemd en de geest van Ruud Lubbers zweefde door het Eerste-Kamergebouw. Als een verre leerling van de oud-premier bedankte Rob Jetten de Kamerleden omstandig voor hun diepgaande betoog en hun interessante opmerkingen. Niks Robot Jetten, maar verend opvangen, in de traditie van nog zon christendemocratische oud-premier, Piet de Jong. Waar Thom de Graaf er 13 jaar eerder geen geheim van maakte dat hij snel wilde doorpakken naar de rechtstreeks gekozen burgemeester en precies dáárop stuk liep, liet Jetten dit heel bewust in het midden. Vervolgens was voor Rombouts de tijd rijp Lubberiaanse handigheid te laten zien. In een motie somde hij de belangrijkste bezwaren op die de burgemeesters, de wethouders en de raadsleden in hun brieven vermeld hadden. De regeringspartners, inclusief D66, bleken bereid de motie mee in te dienen. Een houd hier goed rekening mee-motie naast een ja-stem voor het wetsvoorstel. Opeens leek Jetten gered. Als dinsdag bij de stemming blijkt dat Jetten de benodigde twee-derde meerderheid binnenhaalt en dus de Grondwet gewijzigd wordt, heeft hij als leider van D66 zijn eerste vuurproef doorstaan. Dan wordt de gekozen burgemeester - voor D66 eerst een kreunjuweel, voor Jetten een parel aan de kroon. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Bolkestein joeg zijn coalitiepartners de stuipen op het lijf door migratie en integratie ter discussie te stellen, door zich te verzetten tegen uitbreiding van de NAVO naar het Oosten en tegen de komst van een euro waar ook landen met een zwakke moraal als Griekenland en Italië aan mee zouden doen. Met Bolkestein haalde de VVD in 1998 het beste verkiezingsresultaat in haar geschiedenis tot dan toe. Zijn onderwerpen waren goed gekozen. Migratie en integratie staan twintig jaar later nog steeds bovenaan in het lijstje problemen waarvoor de politiek een oplossing zoekt. De Russische leider Vladimir Poetin verwijt het Westen dat het is opgerukt tot aan de grenzen van zijn ooit zo machtige rijk en ziet dat als vrijbrief om Oekraïne het leven zuur te maken. En na Griekenland dreigt nu Italië de euro te vermoorden. Frits Bolkestein ging altijd tot het gaatje. Ook al kozen de paarse kabinetten van PvdA, VVD en D66 uiteindelijk een andere koers dan de VVD-leider vanuit de Tweede Kamer bepleitte, de kiezer wist waar Bolkestein voor stond. En hij was geen katje om zonder handschoenen aan te pakken. Logisch dat Klaas Dijkhoff die methode ook uitprobeert. Het was al zichtbaar in de Algemene Politieke Beschouwingen na Prinsjesdag. Misdrijven in probleemwijken zouden twee keer zo zwaar bestraft moeten worden. Coalitiepartners CDA, D66 en ChristenUnie vielen over hem heen. Deze week meldde Dijkhoff zich opnieuw. Nederland moet een of meer nieuwe kerncentrales gaan bouwen, want die stoten geen Co2 uit. D66-leider Rob Jetten ziet het niet zitten en ChristenUnie-leider GertJan Segers is zelfs mordicus tegen. De VVD-fractievoorzitter lanceert plannen die veel politiek rumoer veroorzaken en zo Klaas Dijkhoff op de kaart zetten. Net als bij Bolkestein doet het kabinet er uiteindelijk niet veel mee. VVD-premier Mark Rutte fakkelde Dijkhoffs dubbele-straffenplan af en VVD-minister van Economische Zaken Eric Wiebes wijst erop dat de afgelopen tien jaar geen enkel bedrijf belangstelling heeft getoond voor het bouwen van een peperdure kerncentrale. Als Geert Wilders dingen roept die nergens toe leiden, noemt VVD-leider Mark Rutte die een stuk rood vlees dat Wilders de arena in smijt en waar iedereen op af duikt. Dat kunt je beter negeren, vindt Rutte. Vorige week stond Dijkhoff oog in oog met een negenjarig jongetje dat in Nederland geboren is, maar met zijn ouders naar Irak moet. Het jongetje is bang dat-ie dood gaat. Ja dus?, zei Dijkhoff. Misschien is het beter als zijn collega-fractievoorzitters de stukken rood vlees van Dijkhoff laten voor wat ze zijn en terugzeggen: Ja dus? Tot zover de nieuwe Bolkestein. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Het kabinet met drie partijen deed hem denken aan de vakbeweging, waar hij de bonden bij mekaar moest houden en beleid ontwikkelen door tegengestelde belangen heen. Die verslaving aan politiek kwam gaandeweg. De liefde voor Europa was er al. Die was vanzelfsprekend voor Wim Kok. Hij dacht vaak aan de angst van zijn ouders voor overvliegende bommenwerpers, de leegte thuis toen zijn vader was ondergedoken. En de armoede, ook na de oorlog. Net als zijn voorganger Ruud Lubbers was Kok zich scherp bewust van het belang van Europese samenwerking. Een welvarend Europa, gebouwd op de puinhopen van oorlogen tussen landen die nu gingen samenwerken. Nie wieder Krieg. De groeiende euroscepsis benauwde Kok. Als vicepremier stond Kok aan de wieg van de euro: hij onderhandelde over de Economische en Monetaire Unie in het Verdrag van Maastricht. In juni 1994, de formatie van wat uiteindelijk zijn eerste kabinet zou worden, probeerde Kok op de Europese Top in Korfoe Ruud Lubbers benoemd te krijgen als voorzitter van de Europese Commissie. Bondskanselier Helmut Kohl dwarsboomde dat, want Lubbers had na de val van de Muur moeilijk gedaan over de Duitse hereniging. Een minister-president maakt zijn eigen agenda, merkte Kok, die als minister van Financiën duizenden ambtenaren onder zich had en dus een vol schema. Aan Hans Prakke, toen hoofd voorlichting van de PvdA, vroeg Kok wat-ie moest doen. Stukken lezen hoefde niet, want die had hij als minister van Financiën, onderhandelaar en formateur al gezien. Kok verveelde zich en draaide aan de Rolodex op zijn bureau - zon ding van voor het mobieltjestijdperk, waar je telefoonnummers in stonden. Deze was nog van Lubbers. Hij draaide het nummer van Helmut Kohl, die blij verrast was dat Kok hem zomaar belde. Kort daarna ging de minister-president naar Bonn. Het werd een Männerfreundschaft. Er kwam zelfs een gezamenlijk Duits-Nederlands legerkorps. Je moet het nationale belang zo definiëren dat het in hoge mate samenvalt met het belang van Europa, zei Kok jaren later, toen hij geen premier meer was. Gelukkig kregen Koks opvolgers Jan Peter Balkenende en Mark Rutte na enige scepsis het belang van Europa en daarbinnen van innig samenspel met Duitsland ook snel door. Niet voor niets heeft Rutte zoveel contact met Angela Merkel. In het voetspoor van Kok en Kohl. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Een paar jaar eerder zag ik ze op een heel andere plek. Ik moest goed kijken, toen wist ik het zeker. Op een veerpont in New York zaten ze, ineengedoken in natte regenjassen. Ze waren er om 400 jaar betrekkingen tussen Nederland en Amerika te vieren, maar hier gingen ze op in de massa. Twee mensen op leeftijd. Toen ik hallo zei, zag ik die typische Wim Kok-glimlach. Raar om elkaar hier te ontmoeten. Terecht klonk de afgelopen dagen vooral lof voor Wim Kok. Maar zijn leiderschap eindigde tragisch, net als dat van twee andere grote PvdA-leiders, Willem Drees en Joop den Uyl. Drees werd in 1958 na tien jaar premierschap door zijn eigen fractie aan de kant gezet. De PvdA stelde te hoge eisen en toen hield het op. Den Uyl werd in 1982 door zijn PvdA-ministers in het ongelukkige kabinet Van Agt/Den Uyl/Terlouw gesmeekt om het leiderschap over te dragen. Dat gebeurde pas vijf jaar later, in 1986 toen Kok het overnam. Kok staat nu te boek als succesvol premier, maar halverwege zijn tweede kabinet zijn er vanuit de PvdA pogingen gedaan het kabinet te laten vallen, zodat het partijleiderschap vervroegd over kon gaan op fractievoorzitter Ad Melkert. Mariette Hamer, nu voorzitter van de Sociaal-Economische Raad, vertelt erover in het boek De Neergang van de PvdA van Wilco Boom. De PvdA dacht onhaalbare eisen te stellen meer geld voor onderwijs en zorg maar Kok gaf dat geld gewoon, gesteund door VVD-minister van Financiën Gerrit Zalm. Het was een kopie van het scenario dat leidde tot de val van het vierde kabinet-Drees, met een onverwachte afloop. Melkert stond te trappelen om het over te nemen, maar Kok wilde niet weg. Hij twijfelde lang, het PvdA-campagneteam voor 2002 werkte zelfs met twee scenarios: één voor een campagne met Kok en één zonder. Kamervoorzitter Jeltje van Nieuwenhoven zaagde openlijk aan Koks stoelpoten. Binnen de Nederlandse samenleving is de heersende opinie: het is mooi geweest, zei ze kerst 2000 in Nieuwe Revu. Kok wilde wel stoppen, maar pas ná de verkiezingen van 2002. Hij vreesde de campagnevraag hoe lang hij daarna nog wilde aanblijven. Dan had hij moeten liegen en dat kon hij niet. Een paar weken na de aankondiging van zijn vertrek kwam 9/11, die vreselijke aanslag op de Westerse wereld. Kok wilde op zijn besluit terugkomen, maar het was te laat. Hoe het afliep is bekend. De PvdA verloor 22 zetels, de LPF van Pim Fortuyn won de verkiezingen en CDAer Jan Peter Balkenende werd minister-president. De Franse president Charles de Gaulle zei het al: elk politiek leven eindigt in schipbreuk. See omnystudio.com/listener for privacy information.

We zijn bijna dertig jaar verder en nee, We willen geen nieuwe Koude Oorlog, zei NAVO-topman Jens Stoltenberg onlangs. Stef Blok benadrukte bij zijn eerste ontmoeting met zijn Russische collega Sergei Lavrov: Er is geen sprake van een nieuwe Koude Oorlog. Al voegde hij er wel aan toe dat het moeilijke tijden zijn met Rusland. Geen Koude Oorlog dus, tot afgelopen zondag. Toen bleken we plots in oorlog met Rusland. Nederland is met de Russen in een cyberoorlog verwikkeld. Dat is wel goed om vast te stellen, zei minister Ank Bijleveld van Defensie in WNL op Zondag. Goed om vast te stellen? Of juist doodeng? Wil ambitieuze Ank à la Maggie Thatcher met hoofddoekje bovenop een tank naar het Oosten? Als je op zondagochtend de Russen de oorlog verklaart, staan er dan wel voldoende vliegtuigen en antiraket-raketten klaar? Komt de Tweede Kamer in spoedvergadering bijeen? Heeft de NAVO artikel 5 geactiveerd zoals na 9/11: een aanval op één is een aanval op allen? Je moet wat de minister zegt niet letterlijk nemen, haastte een perswoordvoerder zich te zeggen. De soldaten blijven vooralsnog in de kazerne. Nee, er is geen sprake van een ouderwetse oorlog met marcherende troepen, schiettuig en pantservoertuigen. Blok blijft met Lavrov praten en Rutte met Poetin. Toch lijkt nu wel het moment gekomen om niet meer weg te duiken bij de vraag of er sprake is van een nieuw soort Kóude Oorlog. Toen onlangs vier Russische spionnen op heterdaad betrapt werden bij het uitrollen van een computer-afluistersysteem naast het gebouw van de OPCW, de VN-organisatie die moet toezien op het verbod op chemische wapens, werd op t nippertje voorkomen dat de reputatie van Den Haag, stad van vrede en recht in één klap naar de gallemiezen ging. De Russen willen met alle mogelijke middelen het Westen uit balans brengen. Fakenieuws verspreiden, verkiezingen beïnvloeden, computers aftappen en vullen met verkeerde informatie tal van diensten zijn er mee bezig. Niet voor niets hebben de Europese Unie en de NAVO het European Centre of Excellence for Countering Hybrid Threats opgericht. Waar? Aan de overkant van Sint Petersburg, in Helsinki. Niet voor niets hebben CDA en VVD inmiddels hun euro-sceptische jasje uitgetrokken. Nederland kan niet zonder Europa, zei CDA-leider Sybrand Buma op zijn laatste congres. En de nieuwe VVD-lijsttrekker Malik Azmani gaat de Europese parlementsverkiezingen in met een pleidooi voor meer Europese defensiesamenwerking. Je hoeft niet meteen de oorlog uit te roepen om je te realiseren dat een nieuwe Koude Oorlog al héél ernstig is. En met de technologische mogelijkheden van nu en grote groepen Putinversteher in onze parlementen en in sommige Europese regeringen misschien wel griezeliger dan de Koude oorlog uit mijn jeugd. See omnystudio.com/listener for privacy information.

PvdA-leider Lodewijk Asscher wilde per se zélf een grote bos bloemen komen afgeven aan de nieuwe fractieleider. En premier Mark Rutte nodigde de 31-jarige nieuwkomer subiet uit voor een nadere kennismaking in zijn Torentje. Bij zoveel links enthousiasme is het voor de VVD-leider opletten en erbij blijven. Als die dekselse Jesse en Lodewijk die Rob nou maar niet gaan losweken uit zijn moeizaam geformeerde coalitie! Rutte hoeft niet bang te zijn dat Jetten domme dingen doet. In anderhalf jaar Kamerlidmaatschap is de new kid on the block door zijn voorganger Alexander Pechtold een paar keer zonder bandjes het diepe ingegooid en hij wist keurig de kant te bereiken. In een lang Kamerdebat verdedigen dat het raadgevend referendum wordt afgeschaft was een zware opdracht, maar Jetten bleef overeind. In zijn partij kweekte het jonge talent goodwill door het land in te trekken met alternatieve democratiseringsplannen. En voor zijn partij onderhandelde hij met een brede Kamermeerderheid over de nieuwe klimaatwet. Toch kan Mark Rutte niet helemaal gerust zijn op de koers die D66 onder Jetten gaat varen. Als klimaatwoordvoerder zal hij zeker niet inschikkelijker zijn dan Pechtold, met wie het in de coalitie de afgelopen weken op dit front ook al knetterde. Jetten wil met Klaver en Asscher in de kopgroep lopen, en liefst aan kop. Uit onderzoek van de Leidse hoogleraar politiek gedrag Joop van Holsteijn blijkt voor D66-leden duurzaamheid en klimaat, samen met het in stand houden van de rechtsstaat en het waarborgen van de vrijheid van het individu bovenaan de lijst zeer belangrijke doelstellingen te staan. Interessant is wat pal daarop volgt: het bieden van gelijke kansen voor alle burgers. Hee, dat is een echt links onderwerp. Wat zei Jan Terlouw ook weer toen ik hem eind augustus sprak voor mijn podcast Betrouwbare Bronnen? Het moet linkser, het moet radicaler! Terlouw hekelde de toegenomen macht van het kapitaal ten koste van de democratie, de flexibilisering van arbeid en het bijna-monopolie van giganten als Google en Facebook. Jetten gaat regelmatig bij Terlouw op de thee. Het wetenschappelijk bureau van D66, de Mr. Hans van Mierlo Stichting, zet deze week radicale kansengelijkheid en het betwistbaar maken van economische machten bovenaan de agenda van de nieuwe leider. Directeur Coen Brummer van dat bureau noemt het regeerakkoord niet het eindpunt van denken. Als Rob Jetten naast klimaat en democratie radicale kansengelijkheid ook gaat benadrukken, dan positioneert het liberale D66 zich meer dan onder Pechtold weer links in het midden, de plaats die de partij ook onder Van Mierlo en Terlouw innam. Daarmee wordt D66 nog meer dan nu concurrent voor GroenLinks en PvdA. En een risico voor Rutte.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Toch hoeft dat beeld van verdeeldheid uiteindelijk geen zwakte te zijn. Want we weten sinds Rutte II dat het omgekeerde alles dichtkitten en debat in de kiem smoren sowieso niet is aan te bevelen. PvdA-leider Diederik Samsom formeerde in 2012 met Mark Rutte in recordtempo het kabinet-Rutte II en zorgde er vierenhalf jaar voor dat zijn fractie zonder al te veel discussie netjes voor alle kabinetsplannen stemde. Toen in 2017 de kiezers hun eindoordeel gaven, bleef Samsoms opvolger Lodewijk Asscher achter met een schamele negen Kamerzetels. 29 zetels verlies voor de PvdA! Het was de prijs voor het samen opmarcheren zonder zijsprongetjes. VVD en PvdA hadden Nederland uit de crisis geregeerd, maar ten koste van de sociaaldemocraten. De PvdA was onzichtbaar geworden. Dat het zo ging, verbaasde mij. Want Samsom vertelde me voordat hij aan het avontuur met Rutte begon, dat hij alle boeken had gelezen van Frits Bolkestein. De VVD-leider die ervoor zorgde dat het beeld van zijn partij tijdens de paarse coalitie met PvdA en D66 helder en onderscheidend bleef. Over immigratie en integratie zeilde Bolkestein scherp aan de wind, hij was kritischer over de Europese Unie dan wie ook en waarschuwde tegen uitbreiding van de NAVO naar het Oosten. Dat hij uiteindelijk met vrijwel alles van het kabinet instemde, was in de beeldvorming niet doorslaggevend. Door voortdurend te werken aan een VVD-profiel waarvan de echo nog lang naklonk, kon Mark Rutte elf jaar na Bolkesteins vertrek de eerste liberale premier worden sinds mensenheugenis. Samsom had alles van Bolkestein gelezen. Maar misschien had hij toch vooral onthouden hoe Bolkestein Paars-II in elkaar sleutelde. Voordat Bolkestein naar de Europese Commissie verkaste, maakte hij een dichtgetimmerd regeerakkoord. Want de verhoudingen in de Kamer waren veranderd links had de helft van de zetels - en dan moest je als VVD het zekere voor het onzekere nemen. Net als later Rutte II, vanwege de financiële crisis. Nu is er geen crisis en ook geen sterk links of rechts blok. De teugels kunnen wat losser. Het biedt VVD, CDA, D66 en ChristenUnie ruimte om meer van zichzelf laten zien. Ja dat geeft het beeld van een verdeeld huis. Maar het is nodig om te overleven. Alles beter dan bij de volgende verkiezingen het lot van de PvdA ondergaan. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Pas onder CDA-premier Ruud Lubbers werd een poging gedaan om van de EU een echte federatie te maken, maar hij kreeg er de handen niet voor op elkaar. Sociaaldemocraat Wim Kok volgde Lubbers in het pro-Europese spoor, maar onder CDAer Jan Peter Balkenende en VVDer Mark Rutte nam het enthousiasme weer af. VVD-leider Frits Bolkestein gaf begin jaren90 het startsein voor een euro-sceptische koers. De liberale minister van Financiën Gerrit Zalm hielp een handje door keer op keer te klagen dat Europa zo veel geld kostte. Pim Fortuyn gooide er een schepje bovenop. Geert Wilders zag het succes van het Brexit-pleidooi van Nigel Farage en wilde een Nexit. Net als zijn politieke neefje Thierry. Wie goed oplet, ziet dat Nederland langzaam de scepsis van zich afschudt. Van de zomer bepleitte Rutte in een toespraak in het Europees Parlement een sterke EU in een onzekere wereld. De lidstaten moesten zich opstellen als huifkarren in een cirkel, zoals kolonisten in Amerika deden als er dreiging was. Die eenheid gaf kracht en stabiliteit, zei Rutte. Naar verluidt klinkt dit besef ook door in het nieuwe VVD-programma voor de Europese verkiezingen dat nu geschreven wordt. Net als bij het CDA, waar de erfenis van de dit jaar overleden Ruud Lubbers wordt opgepoetst. Zelfs de ChristenUnie wordt positiever. Europa: tel je zegeningen, stond onlangs voorop het blad van het wetenschappelijk instituut van de kleinste regeringspartij. Ik denk dat er drie redenen zijn waarom die euroscepsis verdwijnt. De eerste is geopolitiek. Gerommel in Oekraïne,bezetting van De Krim, het neerhalen van MH17 en Russische bemoeienis met Syrië laat zien dat ook na de Koude Oorlog buitenlandse zaken en defensie vragen om intensieve Europese samenwerking. Ook omdat we onder Trump niet altijd meer van de Verenigde Staten op aan kunnen. Twee. De financieel-economische crisis die in 2008 begon, heeft aangetoond dat landen meer en meer op elkaar zijn aangewezen. Mensen vragen een Europa dat beschermt. Dat strenger is voor de banken en voor bijna-monopolies als Google en Facebook. ING mag van de Europese Centrale Bank haar handelstak niet in Londen vestigen, want dan is er te weinig controle. Dat brengt me bij de belangrijkste reden. De Brexit. Nederland raakt zomaar een van zijn belangrijkste bondgenoten kwijt en kan daar niets tegen doen. Met de Britten delen wij de handelsgeest en een pragmatische kijk op de wereld. Europese besluitvorming kwam bijna altijd ergens in het midden uit van de driehoek Verenigd Koninkrijk-Duitsland-Frankrijk en daar ligt, zoals we weten, Nederland. Om dit verlies te compenseren overleggen we vaker dan vroeger met de Noordelijke landen. De Freundschaft met Duitsland blijft en de banden met het Frankrijk van hervormer Emmanuel Macron worden aangehaald, want het is verstandig altijd in de machinekamer te zijn. Brexit doet Nederland steviger dan lange tijd het geval was, beseffen hoe cruciaal Europese samenwerking is. En dat we zonder Europa nergens zijn. Hebben Vladimir Poetin en Nigel Farage toch nog iets goeds gebracht. Spasiba, Vladimir! Thank you, mister Farage! See omnystudio.com/listener for privacy information.

Hiermee nam Rutte een risico. Want historici weten dat het met Ruijs uiteindelijk niet zo goed afliep. Tijdens de Troonrede van zíjn derde kabinet in 1932 scandeerden de communisten en daarna ook de socialisten: Wie brengt honger in ons huis? Dat is Ruijs, dat is Ruijs! Wie maakt onze centen zoek? Dat is Ruijs de Beerenbrouck! Stel je voor dat Rutte sneuvelt op een volksfront van GroenLinks, SP, PvdA en PVV. Want ja ook Geert Wilders maakt sinds deze week een punt van de dingen die Jesse Klaver het afgelopen half jaar hoorde in zijn kantinetour: verplegers, leerkrachten en agenten werken keihard maar verdienen te weinig. Als zelfs Wilders het niet meer heeft over migranten en Europa zijn vaste pijnpunten - ja, dan moet er echt wat aan de hand zijn. Rutte werpt de oppositie tegen dat zijn kabinet wel degelijk miljarden extra investeert in de publieke sector. En dat klopt ook: deze kabinetsperiode zon acht miljard. Toch is het gek dat dit nu gebeurt. Volgens de meeste economen had Rutte dit al veel eerder moeten doen. Zijn kabinetten bezuinigden toen het slecht ging met de economie en geven uit nu het goed gaat. Dat heet pro-cyclisch beleid. Je doet iets wat de economie zelf ook al doet, waardoor het effect versterkt wordt. Het kabinet-Rutte II van VVD en PvdA bezuinigde stevig, waardoor de economie nog verder de prut in ging. Kabinetten doen vaak op het juiste moment het verkeerde. De geestelijk vader van de noodzaak om juist een anti-cyclisch beleid te voeren, was de sociaal-liberale econoom John Maynard Keynes. Hij hamerde erop, dat je in tijden van economische misère moest stimuleren. Gaat het goed, dan kun je oppotten, voor later. In de tweede helft van de jaren 70 had je het kabinet-Van Agt/Wiegel. CDAer Frans Andriessen was minister van Financiën. Die lag voortdurend in de clinch met Arie Pais, VVD-minister op Onderwijs. Andriessen wilde fors bezuinigen, Pais niet. Andriessen riep dan: Met die theorie van Keynes heb ik niets te maken. Keynes sprak hij uit als Kiennes. Pais riposteerde toen een keer: Je spreekt het uit als Keynes. Dat rijmt op Brains, als je wel weet wat dat is! Deze week waarschuwden het Centraal Planbureau en de Raad van State tegen pro-cyclisch beleid. Gebruik je brains, doe als Keynes! Maar het kabinet neemt dit advies voor kennisgeving aan. Want het fijne van extra geld uitgeven is dat je naast alle verschillen daarover aan de oppositie geen kind hebt. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Nou gaat dit om een paar tweets. De VVD wordt al jaren geplaagd door veel ergere dingen. Gedeputeerden, wethouders, de oud-partijvoorzitter en anderen staan voor de rechter wegens fraude, verduistering, corruptie. Ze krijgen soms stevige straffen opgelegd. De partij staat al vijf jaar op eenzame hoogte in de Integriteitsindex van Vrij Nederland. Veel ellende dus. En toch lijkt de VVD er niet veel last van te hebben. Zeker, de partij zakte bij de Kamerverkiezingen van 41 naar 33 zetels,maar de coalitiepartner in Rutte II, de PvdA, tuimelde toen in een peilloosdiep ravijn. De VVD bleef veruit de grootste partij en dat is uiteindelijk wat telt. In peilingen zakt de VVD sindsdien nog wat verder weg, maar de afstand tot het peloton partijen dat volgt, blijft aanzienlijk. Zou de VVD van al die schandalen in eigen kring zo weinig schade ondervinden omdat het een VVD-stemmer uiteindelijk toch vooral gaat om een klein, overzichtelijk aantal programmapunten en de rest is bijzaak? Niet teveel belasting betalen, zomin mogelijk immigratie, een goede baan, lekker met 130 kunnen gassen op de snelweg. En het hoeft allemaal niet te politiek correct. Lang leve Zwarte Piet. Hé lullo, ga ns bier halen! In de peilingen dalen vooral CDA en D66. Hoeveel schandalen en schandaaltjes er in de VVD ook zijn, de juniorpartners in de coalitie vangen de klappen op. Van de fractievoorzitters in de Tweede Kamer krijgt Klaas Dijkhoff zelfs het meeste vertrouwen. Is er voor de VVD dan helemaal geen vuiltje aan de lucht? Jawel, onder de oppervlakte smeult het. Zo is premier Mark Rutte bij Maurice de Hond in enkele maanden tijd gezakt naar de rang van minst vertrouwenwekkende minister uit het kabinet. Alleen Stef Blok staat nog onder hem. Wanneer voor een premier zijn tijd gekomen is, krijgt zijn partij klappen. Dat zag je bij het CDA na twaalf jaar Ruud Lubbers en na acht jaar Jan Peter Balkenende. En bij de PvdA na acht jaar Wim Kok. Die partijen stortten in. Rutte is nu ook acht jaar minister-president. Het vertrouwen valt weg. En als je als partij dan ook nog last hebt van allerlei schandalen, kan het plotseling snel gaan. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Met het plotselinge vertrek van VVD-Kamerlid Han ten Broeke heeft Me Too nu ook het Binnenhof bereikt. Het is belangrijk dat het hart van onze democratie voor iedereen een veilige werkplek is. Er zijn weinig plaatsen waar zoveel macht en invloed geconcentreerd is en dus ook de kans op machtsmisbruik. De vraag is vervolgens: hoe moet de journalistiek hiermee omgaan? Onder de meeste parlementaire journalisten was altijd consensus over de rol die seksuele relaties moesten spelen in onze berichtgeving over de parlementaire democratie. Anders dan in bijvoorbeeld Engeland, waar de tabloids dag in, dag uit de grootste chocoladeletters afdrukten als er weer een politicus zo dom was geweest op een onbewaakt ogenblik zijn broek te laten zakken, vonden we in Nederland: als het politiek niet relevant is, dan is het journalistiek ook niet van belang. Ik geef een fictief voorbeeld. Een SGPer die naar de hoeren gaat, is al snel politiek kwetsbaar, want seks voor het huwelijk mag niet in die kringen en seks tijdens het huwelijk alleen met je echtgenoot. Hoe geloofwaardig is zon SGPer dan nog als blijkt dat hij dames van lichte zeden bezoekt? En een politicus die in zijn retoriek keer op keer het belang van het gezin als hoeksteen van de samenleving benadrukt, maakt zich ook kwetsbaar. Geruchten over schuinsmarcheerderij van ministers, Kamerleden, assistenten en andere Binnenhofbewoners deden het altijd goed op de terrassen rond het Haagse Plein. Weet je dat die-en-die na de ministerraad altijd..? Oh ja? Interessant, vertel eens verder? En hoe zat het ook alweer met dat Kamerlid en die griffier tijdens dat feest in Nieuwspoort? Hoogst vermakelijk, maar voor de krant niet relevant. Ook de kwestie-Han ten Broeke was het niet waard om over te berichten. Een drama voor de betrokkenen, maar alweer vijf jaar geleden onderling geschikt en door beiden achter zich gelaten. Het werd een affaire nadat journalist Ton F. van Dijk erover berichtte en Ten Broeke door zijn fractievoorzitter Klaas Dijkhoff tot aftreden werd gedwongen. Die journalist beschrijft minutieus hoe hij aan zijn verhaal komt, maar nergens waaróm hij het verhaal wilde vertellen. Resultaat: twee mensen die het achter zich hadden gelaten - publicitair en persoonlijk in de kreukels, een veeg op het blazoen van Halbe Zijlstra die door de journalist is aangewezen als de bron die het verhaal bevestigde. En een uitglijder van Dijkhoff, die wat nergens voor nodig was zijn voorganger Zijlstra een trap na gaf met de woorden dat onder zijn bewind Ten Broeke niet nog vijf jaar jaar in de Kamer zou zijn gebleven. Kunnen we het op het Binnenhof gauw weer over de inhoud gaan hebben?See omnystudio.com/listener for privacy information.

Volgens partijvoorzitter Geert Dales was er iets mis met de jaarrekening, maar volgens de voorzitter van de denktank was zijn club te onafhankelijk. En inderdaad, de partijtop was niet blij met een kritische evaluatie van de verkiezingscampagne. Lijsttrekker Henk Krol wist niet waar hij het over had hij verwarde AOW met WAO en Eerste-Kamerlid en partijvoorzitter Jan Nagel bemoeide zich de hele tijd met alles, zonder dat het echt hielp, noteerde het wetenschappelijk bureau. Op BNR sneerde Geert Dales dat het wetenschappelijk bureau eigenlijk helemaal geen wetenschappelijk bureau is, want alleen de voorzitter is een wetenschapper. Ja, zei Dales, er is er nog een, maar die houdt zich bezig met de Spaanse burgeroorlog en wat heb je daar nou aan. Dat bestuurslid is Chris van der Heijden. Die weet als historicus inderdaad veel van de Spaanse burgeroorlog, maar veel meer nog van de Tweede-Wereldoorlog. Hij schreef een boek waarin hij afrekende met de goed en fout-tegenstelling van Loe de Jong: veel Nederlanders zaten tijdens de bezetting van 40-45 in de grijze middenmoot. De historicus wilde 50plus helpen een visie te ontwikkelen. Want: standpunten genoeg, visie ho maar! Chris kwam bij 50plus via zijn broer Haye van der Heijden. Die had in de Volkskrant een positief stuk geschreven over Geert Wilders. De PVV had goede ideeën, maar Wilders bracht het te onvriendelijk en niet aardig. Haye wilde als Kamerlid bij 50plus gaan werken aan een alternatief. Henk Krol beloofde hem plek zeven op de lijst, maar toen Haye bij de sollicitatiecommissie de loftrompet stak over Trump en over de Filipijnse dictator Duterte, werd hij geschrapt. Via Haye had Henk Krol inmiddels broer Chris leren kennen en die kreeg wel een functie. Hij kwam bij het wetenschappelijk bureau. Los van zijn kwaliteiten geeft dit verhaal aan hoe rommelig het er aan toe gaat in een niet in de samenleving gewortelde partij als 50plus. In de PVV, Denk en het Forum voor Democratie gaat het niet veel anders. De directeur van Baudets Renaissance Instituut is Paul Cliteur, die Baudet begeleidde op de Leidse universiteit. Cliteur hield een tijdje terug een congrestoespraak met een vergiet op zijn kop. Je kunt erover twisten of er wel zoiets bestaat als partijwetenschap en of de overheid daarvoor subsidie moet geven. Maar het begint met het bijeenbrengen van denkers die geestverwantschap voelen en hun politieke stroming een duurzame en zichzelf steeds vernieuwende wetenschappelijke bedding kunnen geven. Ideologische verdieping als fundament voor praktische maatregelen. Zo was Jan Peter Balkenende adjunct-directeur van het wetenschappelijk instituut van het CDA dat aan de wieg stond van beleid wat later door premier Balkenende in praktijk werd gebracht. En zo heeft de Wiardi Beckman Stichting (WBS) de PvdA van Lodewijk Asscher aan een nieuw fundament geholpen. Vaak zijn the best and the brightest bij zon bureau betrokken. Denk ook maar aan Ab Klink, de latere CDA-minister. En aan de Amsterdamse burgemeester Femke Halsema, die via de WBS de politiek in kwam. Die bureaus doen niet altijd dingen die de partijtop goed uitkomen, maar ze dwingen wel respect af. Dat is iets anders dan: ik heb nog een broer of ik ken nog een gekke professor met een vergiet op zijn kop. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Een bizarre, vreselijk vervelende maatregel waar niemand op zit te wachten, noemt de minister-president het inmiddels zelf. Afschaffing kost de schatkist per jaar een slordige twee miljard euro en niemand heeft er iets aan, behalve Britse aandeelhouders van enkele multinationals. Volgens Rutte zorgt de maatregel voor banenbehoud, maar aantonen kan hij t niet. Ik doe dit vak nu zestien jaar en het lukt niet altijd, verzuchtte hij deze week. In de kabinetsformatie kwam het plotseling op tafel. Rutte wilde het heel graag, al stond het in geen enkel verkiezingsprogramma. De ChristenUnie had moeite met slikken, D66 was niet enthousiast en vanuit het CDA zijn pogingen gedaan ervan af te zien. Het is haast zielig hoe zijn ministers dinsdag op het gras bij het Catshuis stonden te stamelen over de noodzakelijke maatregel, zoals Rutte hem heel bizar nog steeds noemt. CDA vice-premier Hugo de Jonge vindt het een verstandig besluit. Om er vervolgens aarzelend ja, ja, ja, ja aan toe te voegen. D66 vice-premier Kajsa Ollongren noemt het lastig uit te leggen. Als wordt doorgevraagd, zegt ze om er vanaf te zijn: We moeten de besluiten nog nemen. CDA-fractievoorzitter Sybrand Buma is de enige die het plan zonder meer verdedigt. Het probleem kan over Prinsjesdag heen getild worden, want de maatregel zou pas in 2020 ingaan. Het kabinet kan eerst afwachten of de aandeelhoudersvergadering van Unilever eind oktober het besluit bevestigt dat het hoofdkantoor in Rotterdam komt. In peilingen is de schade al zichtbaar. Nog maar 16 procent van de Nederlanders vindt afschaffing goed. Met verkiezingen voor Provinciale Staten en Eerste Kamer in zicht vertrekken kiezers bij CDA en D66, met de dividendmaatregel als reden. Van de VVDers, eerst in meerderheid vóór, vindt nu nog maar een derde het verstandig. De oppositie spint nu al tien maanden garen bij deze niet-uitlegbare maatregel. In 2012 speelde er ook zoiets. Om toenmalig coalitiepartner PvdA te gerieven, had Rutte ingestemd met het inkomensafhankelijk maken van de zorgpremie. Edith Schippers, toen VVDer nummer twee, was furieus. De lage inkomens hoefden voor zorg bijna niets meer te betalen. En de middeninkomens - waar de VVD het van moet hebben -betaalden het gelag. In de fractie kapte Rutte Schippers keihard af, hij wilde geen kritiek horen. Er kwam knallende ruzie. De VVD dreigde te bezwijken. Fractieleider Halbe Zijlstra steunde Schippers en het plan werd alsnog ingetrokken. Het is heel moeilijk om het beeld nog bij te stellen, zei Rutte. Op zijn persconferentie gaf hij toe: Ik heb een fout gemaakt. Vijf woorden, zo makkelijk kan het zijn. Maar het verschil met toen is dat Rutte nu geen Schippers meer heeft om hem tegen te spreken. En ook geen Zijlstra.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Blok, heeft Mark Rutte wel eens gezegd, is a safe pair of hands. Hij bedacht het woonakkoord met drie oppositiepartijen - schoolvoorbeeld voor meer akkoorden. Daarna bracht Blok rust op Justitie. Een verborgen juweel, want van Blok hoorde je niet vaak. Vrouwen brengen een zekere irrationaliteit met zich mee, die iemand zoals ik, die erg in zijn hoofd zit, goed doet, zei Blok in een zeldzaam interview. Op de vraag of hij met zon uitspraak misschien boosheid zou veroorzaken, zei Blok dat hij dat niet per se een probleem vindt. De rationele minister van Buitenlandse Zaken zet graag de feiten op een rijtje. Daarom had hij bij zijn ambtenaren de vraag neergelegd of er één voorbeeld is van een multi-etnische of multiculturele samenleving waar de oorspronkelijke bevolking nog woont en waar een vreedzaam samenlevingsverband is. Ik ken hem niet, zei hij er alvast bij. Hij poneerde de vraag ook op een terugkomdag van tachtig Nederlanders die werken bij internationale organisaties. Waarschijnlijk zit ergens diep in onze genen dat wij een overzichtelijke groep willen hebben om te jagen of een dorpje te onderhouden, zei Blok ter toelichting. Het leek of Yernaz Ramautarsing minister was geworden; het Forum voor Democratie-lid dat IQ koppelde aan bevolkingsgroepen. Dat deed hij in een discussie over Thierry Baudet die had gezegd dat hij graag wil leven in een land dat hoofdzakelijk blank is, of dominant blank. Ramautarsing verklaarde dat hij advocaat van de duivel had gespeeld met stellingen waar hij niet achter stond, althans zeker niet geheel. Hij trok zich terug als kandidaat voor de Amsterdamse raad. Maar D66, PvdA en GroenLinks verklaarden dat het Forum onvoldoende afstand had genomen en bleven de partij uitsluiten van coalitiedeelname. Het excuus van Stef Blok lijkt op dat van Ramautarsing. Blok wilde vooral prikkelen, schrijft hij aan de Tweede Kamer. Om dat doel te bereiken heb ik de scherpte van de discussie opgezocht en illustraties gebruikt die ongelukkig zijn. Ik betreur dat ik daarmee aanstoot heb gegeven. Nieuwe Kamervragen van PvdAer Lilianne Ploumen wachten op antwoord. Zij vreest dat Blok slechts de ophef betreurt en niet de bewoordingen, die hij inderdaad niet onverkort heeft teruggenomen. Zijn eigen partij, de VVD, noemt Bloks uitspraken lomp en Alexander Pechtold van D66 vindt dat Blok moet nadenken over zijn geloofwaardigheid. Daarvoor hoeft de Kamer niet terug van reces want er is niet een ramp of zo, zei Pechtold bij Jinek. Geen ramp? De kernvraag voor een samenleving is hoe je het beste kunt samenleven. Als een minister betwijfelt of samenleven van groepen van verschillende afkomst überhaupt wel mogelijk is, lijkt mij dat iets wat metéén moet worden besproken, reces of niet. De samenleving zelf staat immers op het spel. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Kijk uit, daar is een hobbel! Wat doe je nou, je fietst door rood! Dat kun je niet maken, man! Tijs heeft het plan opgevat om in wielertenue te gaan fietsen met vicepremier Hugo de Jonge van het CDA. Natuurlijk zegt Hugo meteen ja - het CDA is immers de partij van oud-premier Dries van Agt. Die was vergroeid met zijn racefiets, het maakte hem buitengewoon populair. Ook de CDA-leider van nu, Sybrand Buma, springt op een vrije dag graag op de fiets. Bovendien heeft Hugo de Jonge net een nieuwe Cannondale, altijd leuk om te showen. Tijs en Hugo fietsen door Rotterdam, de stad waar de CDAer wethouder was en samenwerkte met Leefbaar Rotterdam van Pim Fortuyn. Pim was heel bijzonder, hij heeft me geïnspireerd om politiek actiever te worden, zegt De Jonge. Hij werkte destijds als onderwijzer op Zuid en daar zag je volgens hem de kwalijke kanten van de multiculturele samenleving. Ik vond het fascinerend dat Fortuyn dat gewoon benoemde, zegt De Jonge, Dat was een doorbraak. Zoef, gaat zijn Cannondale, en de vicepremier vertelt dat hij in 2010 - op het fameuze CDA-congres waar de partij bijna scheurde stemde vóór regeringssamenwerking met de PVV van Geert Wilders. Als zon grote groep mensen er op stemt, kun je niet zeggen: ik werk niet samen. Dat zou een slecht signaal zijn naar de samenleving, zegt De Jonge. Bij zoveel enthousiasme is wat volgt voor Tijs van den Brink een inkoppertje. Als jij ooit de baas wordt van het CDA, vraagt Tijs, is het dus niet op voorhand uitgesloten dat je samenwerking zoekt met de PVV? Het is volgens De Jonge én hartstikke niet aan de orde, om heel erg veel redenen niet, én wat ik zeg daar sta ik ook van harte achter ik vind dat je in beginsel altijd moet willen samenwerken met iedereen. In het CDA klinken krachttermen die je in zon partij niet snel verwacht. Is dit onze vicepremier? Is deze succesvolle Rotterdamse wethouder wel rijp genoeg voor het nationale toneel? Dat je na de dood van Pim Fortuyn in zijn stad samenwerkt met Leefbaar, allá. Maar met de partij van Poetin en Le Pen? Dat nooit meer, heeft Sybrand Buma keer op keer gezegd sinds Wilders in 2012 zijn steun introk aan het kabinet Rutte I. VVD en CDA konden niet verder en er kwamen midden in een economische crisis verkiezingen. Het CDA tuimelde van 21 naar 13 Kamerzetels. Uitgesloten, zegt Buma over welke toekomst dan ook met de PVV. Voor Buma is Wilders voor altijd onbetrouwbaar. Op 14 juni 2017 schreef Buma een brief aan kabinetsinformateur Herman Tjeenk Willink: De beleidsvoorstellen van de PVV worden steeds radicaler. De PVV-leider is in zijn optredens en uitingen alleen maar grover geworden. Buma sprak van een onoverkomelijke breuk in het vertrouwen van het CDA, en ook van mij persoonlijk, in de PVV en haar politiek leider. Dit had ook Hugo de Jonge moeten zeggen. Dit is fundamenteel, hier past geen nuance, klinkt het in het CDA. Gelukkig hebben ze daar meer kroonprinsen.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Als u deze zomer in de zon een meloen eet, adviseerde Arib, snij deze dan in behapbare stukken en eet m zonder schil. Slik m niet in één keer door. Iedereen moest lachen, want coalitie-Kamerlid Eppo Bruins van de ChristenUnie had de afschaffing van de dividendbelasting een hele meloen om te slikken genoemd. Het Centraal Planbureau kan het voordeel van die afschaffing niet uitrekenen. De enige reden waarom VVD-leider Mark Rutte het in het regeerakkoord wilde hebben, was de Brexit. Britse aandeelhouders krijgen meer money in the pocket als er geen belasting wordt geheven over hun dividend. Zo maak je het makkelijker om hoofdkantoren naar Nederland te verplaatsen, redeneerde Rutte. CDA, D66 en ChristenUnie stemden in om Rutte een plezier te doen: ook de VVD moest iets substantieels krijgen in het regeerakkoord. Dit cadeautje aan grote bedrijven als Unilever en Shell kost de schatkist 1,6 miljard euro verlies aan belastinginkomsten. Per jaar. Een feest voor de oppositie. GroenLinks, SP en PvdA verdringen zich dagelijks bij de interruptiemicrofoon en zelfs de SGP doet mee. Bijna nergens is de oppositie het over eens, maar afschaffing van de dividendbelasting moet van tafel. Op 20 maart bepalen de Statenverkiezingen het lot van de Eerste Kamer. Hoeveel schade de coalitie daar oploopt, wordt mede bepaald door deze meloen. CDA, D66 en ChristenUnie willen er vanaf. Maar het moet van Mark komen, hoorde ik tot nu toe in de wandelgangen van de macht. Hij wilde dit, hij moet het oplossen. Het CDA wil niet langer afwachten. In de coulissen wordt gewerkt aan een alternatief. Dat geld kan beter naar het midden- en kleinbedrijf gaan, klonk begin juni al op het CDA-congres in de voormalige veemarkthal in Den Bosch. En de rekenmeesters van het CDA weten nóg wel een paar doelen. Herziening van de vermogensrendementsheffing bijvoorbeeld. Die staat ook in het regeerakkoord maar er is nog geen dekking voor. Al jaren worden vermogende Nederlanders aangeslagen voor een fictief rendement dat in werkelijkheid veel lager is. Vermogen wordt gebruikt om te investeren in bijvoorbeeld startups en familiebedrijven, maar ook voor het betalen van zorg en pensioen. Hoe meer beschikbaar kapitaal bij burgers, hoe beter voor de samenleving, weet het CDA. Rest nog de vraag: hoe kan Rutte zijn draai verkopen? Dat is simpel. De Britten maken van de Brexit zon puinhoop, dat grote bedrijven geen extra impuls meer nodig hebben om het eiland te verlaten. Philips staat al klaar. Toen Wopke Hoekstra nog net geen minister van Financiën was, maakte hij vanuit zijn expertise als partner bij McKinsey binnen het CDA bezwaar tegen afschaffing van de dividendbelasting. Hij zag er niks in, ook al had-ie vroeger voor Shell gewerkt. Aan Hoekstra de lastige maar eervolle opdracht Mark Rutte over te halen op Prinsjesdag bekend te maken dat die hele meloen om te slikken vervangen wordt door hapklare partjes, zoals Khadija Arib al adviseerde. De oppositie verliest dan haar belangrijkste wapen en de coalitie kan de Statenverkiezingen met iets meer vertrouwen tegemoet zien. See omnystudio.com/listener for privacy information.

De rol die Rutte nu speelt is belangrijker. Hij heeft het oor van bondskanselier Angela Merkel, die hem Lieber Mark noemt. Hij kan goed opschieten met de Franse president Emmanuel Macron en zelfs Donald Trump zegt over de Europeaan Rutte: I like that guy! Waar de premier wél voorzitter van zou willen worden, zeggen mensen die hem goed kennen, is de Europese Commissie. De Commissie speelt een eigen, belangrijke rol en heeft in Europa het initiatiefrecht. Nieuwe wetten maken, maar ook overbodige regels afschaffen, dat is de taak van de commissie. Maar ook dat is voor Rutte niet aan de orde. In de strijd om macht en invloed heeft het Europees Parlement afgedwongen dat er net als vijf jaar geleden Spitzenkandidaten komen. De Europese politieke familie die volgend jaar bij de verkiezingen de grootste wordt, levert de Commissievoorzitter. En de uitslag staat al vast, want in Europa winnen altijd de christendemocraten. Door dat systeem heeft Rutte geen schijn van kans.Bij de sociaaldemocraten klinkt onder anderen de naam Frans Timmermans. In 2014 koos voorzitter Jean-Claude Juncker hem als adjudant. De eerste vicepresident werd meteen de grote communicator genoemd. Hij sprak perfect zeven talen en was als designated survivor de ideale opvolger, mocht Juncker tussentijds wegvallen. Maar ja, net als Rutte is Timmermans geen christendemocraat, dus hij wordt het ook niet. Dat brengt mij op de heel wat overzichtelijker vraag wie Nederland volgend jaar afvaardigt naar de nieuwe Commissie.Hoewel zijn PvdA op het Binnenhof met nog maar negen zetels niet veel meer voorstelt, durf ik het gokje wel te wagen. Timmermans wil graag door en Rutte heeft veel waardering voor hem, hij noemt de PvdAer een van de meest effectieve en productieve commissarissen en een man met groot gezag. Ze spreken elkaar vaak.Timmermans doet het prima, is de eensluidende conclusie bij de regeringspartijen, al werpen CDA en ChristenUnie nog wel de vraag op of Timmermans genoeg gedaan heeft tegen overbodige regels een van zijn beloften uit 2014. Maar juist daarvoor, zegt Timmermans zelf, heeft hij meer tijd nodig. In zijn voordeel spreekt dat de regeringspartijen geen eigen kandidaat op t oog hebben. Het gaat Rutte om het opnieuw binnenslepen van een hoge post. Wie er uiteindelijk naar de nieuwe commissie gaat, wordt pas over een jaar bepaald, na de verkiezingen. Maar het zou mij niet verbazen als het opnieuw Frans Timmermans wordt.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Over handel zullen ze het niet snel eens worden. Donald Trump heeft zich vervreemd van zijn bondgenoten, bleek op de G7-top in Canada. De fotografen hoefden geen moeite te doen om het in beeld te brengen. De president was niet gefocust, vertelde een lid van de Amerikaanse Council on Foreign Relations me, Trump zat met zijn hoofd al bij de top met Noord-Korea. Maar, verzekert diezelfde Amerikaan: Voor de NAVO-top is Trump wel goed geprepareerd. En Rutte krijgt daar maandag al een voorproefje van. Mocht Rutte denken dat hij Trump in Washington de les kan lezen, dan komt hij van een koude kermis thuis. Trump is een dealmaker. Voor wat, hoort wat. Rutte heeft twee keer plechtig beloofd dat Nederland uiterlijk in 2024 2 procent van het bruto nationaal product zal besteden aan defensie. In 2014 in Wales, in 2016 in Warschau. Van de 29 NAVO-landen zitten er nu acht op 2 procent of hoger. In 2024 zullen dat er 18 zijn. Maar Nederland zit daar, volgens berekeningen die de NAVO gemaakt heeft, niet bij. Terwijl er genoeg redenen zijn om de krijgsmacht te verstevigen. Rapporten van de Rekenkamer en de Onderzoeksraad voor Veiligheid laten keer op keer zien: Defensie is niet in staat zijn taken goed uit te voeren. Het kannibaliseert op eigen materieel. Aan de NAVO-zuidflank moet het terrorisme gestopt worden. Aan de Oostflank gaat het Russische leger technisch met sprongen vooruit. En dan hebben we het nog niet eens over China, verzuchtte een diplomaat bij de NAVO in Brussel toen ik daar vorige week een bezoek bracht. Over 30 à 50 jaar domineert China de wereld. Trump wil van Rutte een plan zien, hoe hij naar de 2 procent denkt te gaan. Maar Nederland heeft zon to-do-lijst nog niet klaar. De NAVO heeft Nederland gevraagd een derde, zware brigade op te tuigen. Nederland zegt: daar hebben we geen geld voor. Door de economische groei zal het percentage van het bnp dat ons land uitgeeft aan defensie de komende jaren zelfs dalen. Nederland dreigt op België en Luxemburg na de laagste NAVO-contribuant te worden. Toen Trump campagne voerde voor het presidentschap, noemde hij de NAVO uit de tijd. Eenmaal president, nam hij dat terug. De transatlantische verhouding is solide, hoor ik van Amerikanen. Ze wijzen er op, dat in Europa de Amerikaanse militaire bestedingen stijgen. Maar, klinkt het waarschuwend: De president accepteert gewoonweg niet dat Nederland zó achterblijft. Op dit moment geeft Nederland jaarlijks negen miljard euro uit aan defensie. Dat is 1,2 procent van het bnp. Om naar 2 procent te gaan, moet er uiteindelijk zeven miljard bij. Een enorm bedrag, geen politicus durft daar zijn lot aan te verbinden. Maar, zal Trump maandag zeggen tegen Rutte: beloofd is beloofd. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Klinkt aardig, zon rijtje. Maar als het aankomt op de lakmoesproef, tonen GroenLinks, SP en PvdA elk een eigen kleur. Afgelopen weekend was zon lakmoesproef. Asscher bereid tot gedoogsteun, kopte het AD. Breaking news! Die dag hield de PvdA haar congres en ook GroenLinks kwam bijeen. Benieuwd of Jesse Klaver het kabinet eveneens een handje wil helpen als het volgend jaar de meerderheid kwijtraakt in de Senaat. Soms steun verlenen? Prima, zei Klaver. Maar GroenLinks is niet een partij die gaat gedogen. De SP bleef muisstil. Tot Lilian Marijnissen maandag aanschoof bij Radio EenVandaag. Goede voorstellen steunen we nu al, maar wij gaan rechts niet aaneen meerderheid helpen, zei Marijnissen, die wil breken met de politiek van de VVD. Tot zover de gezamenlijke strategie tegen Rutte III. Asscher en Klaver hadden allebei een ander lijstje onderwerpen waarop het kabinet hun partij tegemoet moet komen. De grootste grief van links is voor Klaver een conditio sine qua non: afschaffing van de dividendbelasting moet van tafel. Asscher vond dit zaterdag teveel gevraagd. Rutte heeft op die dividendbelasting immers zijn hele politieke kapitaal gezet, zei de PvdA-leider. Maar woensdag was alles weer anders. Rutte kan fluiten naar steun als hij die dividendmaatregel niet laat varen, zei Asscher bij Sven Kockelmann op Radio 1. En: In het AD heb ik het woord gedogen niet gebruikt. Ik pak het AD erbij en inderdaad: de krant zette het boven het artikel, Asscher zelf nam het niet inde mond. Maar die uitspraak over de dividendbelasting dan? Dat had-ie wel degelijk gezegd. Het PvdA-congres maakte het allemaal nóg moeilijker. Het wil voor de Eerste Kamerverkiezingen een gezamenlijke linkse lijst. Ik sprak SP-leider Marijnissen en die ziet er niets in. We hebben een eigen lijst voor de Eerste Kamer en dat blijft zo.'Oppositie voeren is moeilijk. Maar het minste wat je kunt doen, is goed nadenken voordat je naar buiten komt met je strategie. Ik begrijp wel waarom het nooit écht wat wordt tussen GroenLinks, SP en PvdA. Klitten ze samen, dan is de kans groot dat een deel van de GroenLinks- en PvdA-kiezers overloopt naar D66. En een deel van de SPers naar de PVV. Het geheel is dan minder dan de som der delen.Ende hoogste plaats op het linkse erepodium is wel érg aanlokkelijk. Niemand wil plaatsmaken voor de ander. Linkse partijen, verenigt u! Maar in Nederland nog even niet.See omnystudio.com/listener for privacy information.

De Europese Unie is een waardengemeenschap, zei Rutte. Hoe beter we samenwerken, hoe sterker, veiliger en effectiever we zijn. En als goede buren helpen we elkaar natuurlijk bij een financiële crisis. ChristenUnie-Europarlementariër Peter van Dalen begreep het nog niet helemaal. Hij riep Rutte op het verzet te leiden tegen de Franse president Emmanuel Macron, die met Europa veel te wilde plannen heeft. Rutte ging er niet op in. De premier was zó positief dat zijn speech een opmaat leek naar de opvolging van Donald Tusk als voorzitter van de Europese Raad. Nee hoor, zei Rutte: De verkiezingen zijn in Nederland pas in 2021 en de verdeling van de Europese top jobs is volgend jaar. Dus ik ben geen kandidaat. De VVD-leider heeft een ander belang. Hij realiseert zich dat het Europees Parlement allang niet meer een feestcommissie is. Een politicus heeft idealen en om die te realiseren heb je macht nodig. Voor nieuwe wetten is de steun van het parlement onontbeerlijk. In dat parlement zijn de christendemocraten oppermachtig, gevolgd door de sociaaldemocraten. De liberale fractie, waarin VVD en D66 vertegenwoordigd zijn, gaf in het verleden als derde vaak de doorslag. Maar dat is al jaren niet meer het geval. Fractieleider Guy Verhofstadt is daarom op zoek naar nieuwe aanwas. Vorig jaar sloot hij zelfs in het geheim een akkoord met de Italiaanse vijfsterrenbeweging. 17 Italianen zouden zich aansluiten. Het ging niet door, want Verhofstadt verzuimde op tijd zijn fractie erbij te betrekken. Die eurosceptische populisten erbij - dat ging veel liberalen te ver. Rutte had al toegestemd. Want hij weet: in Europa heb je massa nodig. Maar er is een nieuwe kans, met een veel grotere prijs. Toen Macron uit het niets een nieuwe partij oprichtte en tot veler verbazing president van Frankrijk werd, haalde hij nieuwe ministers uit het Europees Parlement, uit de liberale fractie. Als hij zich aansluit, levert dat tientallen extra zetels op. Macron twijfelt nog. In Frankrijk was liberaal lang een besmet woord. Hij praat ook met anderen. Een eigen groep kan ook. In Parijs loopt VVDer Hans van Baalen de deur plat. En D66-leider Alexander Pechtold verheugt zich al op een Europese strijd tegen de rechtspopulisten. Pechtold werd er groot mee en Macron president. De Franse ambassadeur vroeg onlangs in Den Haag aan een zeer prominente VVDer: Bent u alleen uit praktische overweging Europeaan, of ook uit overtuiging? Het antwoord was bevestigend. Op de meeste punten ben ik het met Macron eens, zei Rutte gisteren. De president heeft het met genoegen genoteerd. Emmanuel Macron zal zo lang mogelijk wachten voordat hij zijn bestemming bepaalt; misschien pas ná de Europese verkiezingen. Aan Mark Rutte zal het niet liggen.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Lang zal het liberalisme leven, wilde de gezellige Brabander ermee zeggen. Onder aanvoering van zijn partij was de almacht van de kerk verdwenen en de opmars van de staat gestuit. We hebben de strijd gewonnen!, juichte Dijkhoff. Niemand ging bier halen, want volgens Dijkhoff was er nog heel veel te doen voor de grootste partij van het land. De verworven vrijheid beschermen, bijvoorbeeld. Vervolgens opende hij de aanval op de bijstand, die mensen volgens hem te makkelijk en zomaar krijgen. Zijn coalitiegenoot Gert-Jan Segers, fractievoorzitter van de kleine ChristenUnie, moet het knarsetandend hebben aangehoord. Gewoon. Doen., was de VVD-leus bij de verkiezingen. Maar Segers dacht waarschijnlijk aan Doe Maar, met het liedje Is dit alles wat er is? Want Nederland is helemaal niet af, vindt Segers. Hij gaf er zaterdag een interview over in dagblad Trouw. En dit weekend praat hij erover op het ChristenUnie-congres. Veel Nederlanders voelen helemaal geen vrijheid, maar juist bitterheid, merkt Segers. Oudere generaties bouwden vermogen op, maar een groot deel van de werkende mensen van nu heeft alleen maar de volgende loonstrook. En ook die wordt steeds onzekerder. We zijn een land geworden van pachters en dagloners. En zelfs onze persoonlijke data zijn handelswaar. Segers dacht nog eens diep na en besloot dat de ChristenUnie zich gaat verzetten tegen deze gevolgen van het neoliberalisme. Eigenlijk is neoliberalisme een scheldwoord, alweer lang geleden gemunt door links tegen het economisch denken van Reagan, Thatcher en Bolkestein. Segers verzet zich tegen de gevolgen van beleid dat tot volle bloei kwam in de jaren van Paars: de kabinetten van PvdA, VVD en D66. Paars privatiseerde overheidsbedrijven met als doel: minder bureaucratie en lagere prijzen. Maar de voormalige overheidsdienaars beloonden vooral zichzelf, terwijl de meeste Nederlanders in koopkracht achteruitgingen. In het regeerakkoord van VVD, CDA, D66 en ChristenUnie kun je aanzetten vinden om iets te doen aan de negatieve gevolgen van Paars. Meer vaste banen en minder flex, is de belofte. Maar veel mensen zullen dit kabinet toch vooral associëren met het belastingcadeautje van 1,4 miljard euro voor dividendontvangers. Op de valreep van de kabinetsformatie in het akkoord geschreven door de VVD. De ChristenUnie kan daar niks meer aan doen, geeft Segers toe. Maar verder heeft het neoliberalisme een kwaaie aan m. Oppositiepartij SP en onder Jesse Klaver ook GroenLinks voeren al langer strijd tegen het neoliberalisme. Maar de oppositie tegen dit kabinet maakt nog niet veel klaar. Mark Rutte had m denk ik niet zien aankomen, maar het zou best eens kunnen dat-ie de komende tijd meer last krijgt van de ChristenUnie dan van SP en GroenLinks. Best moedig van Segers, om de vijand van binnenuit te bestrijden. Ooit voerde D66 vanuit de Tweede Kamer oppositie vóór het kabinet. De ChristenUnie voert oppositie binnen het kabinet. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Maar zo makkelijk leek het niet voor Juncker, toen premier Mark Rutte op 2 maart van dit jaar in Berlijn zijn grote Europa-toespraak hield. Rutte pleitte voor kleine, pragmatische stapjes: Schritt für Schritt.' En de Europese Commissie moest het niet te hoog in de bol krijgen. Die is er voor de lidstaten, niet andersom, zei Rutte. Terwijl in het Verdrag van Lissabon toch iets heel anders staat: de Commissie is de hoeder van het Europese belang. Toen Rutte in Berlijn die toespraak hield, was minister Wopke Hoekstra van Financiën drukdoende andere landen mee te krijgen in verzet tegen een grotere en voor Nederland duurdere EU-begroting. De Commissie redeneert: de Britten stappen uit de Unie, dat kost ons heel veel inkomsten, en tegelijk willen we meer doen denk maar aan een sluitend systeem van Europese grensbewaking en de aanpak van het klimaatprobleem. In die redenering kón het niet anders dan dat dit Nederland heel veel extra geld zou gaan kosten. In zijn kruistocht verzamelde Hoekstra, aangemoedigd door Rutte, zeven landen: Finland, Ierland, Estland, Letland, Litouwen en opmerkelijk, want die hebben niet eens de euro Denemarken en Zweden. In de wandelgangen van de macht hadden ze het smalend over Wopke en de zeven dwergen. De begroting moet niet groeien, maar juist kleiner worden, stipuleerde Rutte in Berlijn. Maar wie goed oplet, ziet dat Rutte begonnen is, de draai te maken. Het was zichtbaar op het VVD-congres, afgelopen zaterdag in Papendal. We moeten komen tot verstandige uitkomsten, zei Rutte tegen de leden van zijn partij. Ik citeer: Waar we al relatief veel betalen, moeten we door de Brexit straks niet vreselijk veel meer gaan betalen. Niet vreselijk veel meer. Proef het op de tong en je weet: Nederland is bereid meer te gaan betalen. Jean-Claude Juncker is blij. Rutte is om! Dat wordt bij hun eerstvolgende ontmoeting een extra stevige kus op Marks voorhoofd. Nederland doet altijd mee! Hoe kan dat nou, zal je je afvragen. Rutte kijkt toch altijd over zijn schouder naar Geert Wilders en Thierry Baudet die klaarstaan om zijn kiezers weg te kapen? Dat klopt, dat doet-ie zeker. Maar uit peilingen blijkt dat de steun voor de Europese Unie in Nederland fors is toegenomen. Rutte kan zich het risico dus veroorloven. Tegen zijn achterban vertelde Rutte zaterdag dat het er in de wereld niet stabieler op wordt, gezien de ontwikkelingen in Rusland, China en zelfs Amerika. Dan moet je als klein landje dat veel welvaart te danken heeft aan Europa, ingebed zijn ineen sterke internationale structuur. Hij vertelde eerlijk dat zijn denken over Europa de afgelopen jaren positiever is geworden. En omdat dit blijkbaar ook het geval is bij de kiezers, kan de premier dat nu gewoon ook hardop zeggen. Van ons ben zuunig naar het kost een paar centen, maar dan heb je ook wat!. See omnystudio.com/listener for privacy information.

De spannendste is vice-premier Hugo de Jonge. Als die ergens binnenkomt, kijkt iedereen automatisch eerst even naar zijn bontgekleurde schoenen, die niemand anders op het Binnenhof durft te dragen. Door dat schoeisel moet je je niet laten afleiden. Met de aanwijzing van De Jonge als vice-premier heeft Buma voor zichzelf een groot risico genomen. Ten koste van Buma zou De Jonge wel eens de nieuwe grote man van het CDA kunnen worden. Een paar dagen geleden was ik op een CDA-bijeenkomst waar de politieke nalatenschap van Ruud Lubbers werd besproken. Het thema was duurzaamheid. Jan Peter Balkenende sprak er, die na zijn premierschap op allerlei manieren bezig is met het klimaatprobleem. Hij raadt iedereen het boek Donut Economie van Kate Raworth aan; het favoriete boek van GroenLinks. Makkelijk, als je geen verantwoordelijkheid meer draagt, fluisterde een CDAer me in. Sybrand Buma sprak ook. In een rapport van het Sociaal en Cultureel Planbureau had hij gezien dat natuur en milieu bij ons Nederlanders pas op plek acht staat van zaken waarover we bezorgd zijn. Blijkbaar moeten die andere dingen eerst aangepakt worden, want Buma zei ook dat rentmeesterschap een moeilijk woord is wat niemand begrijpt. Rentmeesterschap is een belangrijk CDA-beginsel. Het betekent dat je de aarde verstandig beheert en goed achterlaat voor je kinderen. Zo simpel is het. Belachelijk dat Sybrand daar zo moeilijk over doet, klaagde een CDAer bij de borrel na afloop. Hugo de Jonge had het ook over duurzaamheid, maar zijn toespraak ging vooral over Lubbers en zijn politieke koers. Ik citeer: Lubbers was spelverdeler vanuit het midden. In het midden worden geschillen beslecht. In het midden worden uiteindelijk de beste beslissingen genomen. Dat wordt goed opletten de komende tijd. Buma probeert met rapporten uit te vogelen wat de Nederlander wil en dus wat het CDA moet doen. Daarom heeft Buma zijn partij de afgelopen jaren naar rechts getrokken, waar het al heel druk is, met VVD, PVV en Forum voor Democratie. Rotterdammer Hugo de Jonge heeft grondig bestudeerd hoe Rotterdammer Ruud Lubbers twaalf en een half jaar als premier het land leidde. Vanuit het midden en zonder ideologische poespas. Heel praktisch, zoals De Jonge nu als minister in de zorg kijkt welke bureaucratische regels geschrapt kunnen worden en dat dan ook meteen gaat doen. Kortom: let op Hugo de Jonge, die zich deze week in CDA-kring presenteerde als erfgenaam van Ruud Lubbers. Wie de schoen past, trekke hem aan.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Maar aan de top werd overlegd en werden de banen verdeeld. Jullie daar een burgemeester? Dan wij in die andere stad! Jullie de voorzitter van de senaat? Dan wij die van de Tweede Kamer! Die verzuiling, daar was Nederland wereldberoemd om. Tot in Amerika vond je politicologische boeken die er met een zekere waardering over schreven. In de tweede helft van de jaren 60 zeiden kritische jongeren: het moet democratischer. Er werd zelfs een partij opgericht die er haar hoofdpunt van maakte: D66. Een dikke 50 jaar later kun je zeggen dat die verzuiling echt voorbij is. Verkiezingsuitslagen zijn niet meer te voorspellen en benoemingen van burgemeesters of Kamervoorzitters worden niet meer voorgekookt. Maar restjes van dat verzuilde systeem smeulen nog na. Voor de prestigieuze baan van vicevoorzitter van de Raad van State, de onderkoning van Nederland, is er tegenwoordig een advertentie met profielschets. Uw sollicitatie richt u aan Zijne Majesteit de Koning en op de envelop schrijft u: vertrouwelijk. Maar die procedure is fake. In de kabinetsformatie is afgesproken dat niemand vanuit de coalitie bezwaar zal maken als D66-senator Thom de Graaf zich kandideert. Na tientallen jaren vicevoorzitters uit PvdA en CDA, is het nu tijd voor iemand van een andere partij en de VVD heeft al veel topfuncties, luidt de redenering. Een aantal leden van de Raad van State heeft nu laten lekken dat ze liever Jeroen Dijsselbloem willen, de oud-minister van Financiën van de PvdA. En een aantal Wim van de Donk van het CDA, nu commissaris van de Koning in Brabant. Toen zeven jaar geleden CDAer Piet Hein Donner vanuit de Trêveszaal de Raad van State in gekatapulteerd werd, vroeg een Kamermeerderheid per motie of het parlement voortaan een rol kon krijgen. Net als de gemeenteraad bij de burgemeester. Minister Kajsa Ollongren moet nu een brief aan de Kamer sturen waarin ze uitlegt waarom die motie nooit is uitgevoerd. Ollongren is van D66, net als De Graaf. En D66 stond destijds enthousiast achter die motie. De minister zal waarschijnlijk verwijzen naar een brief van haar voorganger Liesbeth Spies. Die schreef in 2012 dat een voordrachtsrecht van de Tweede Kamer uitgesloten is, tenzij je de Grondwet wijzigt. En iedereen weet: dat kost vele, vele jaren. Maar: het is onzin. De burgemeester wordt de facto alweer jaren gekozen door de gemeenteraad, terwijl in de Grondwet over de burgemeestersbenoeming precies hetzelfde staat als over de Raad van State: ze worden benoemd bij koninklijk besluit. De Tweede Kamer een rol geven kan dus nu al, die Grondwet is van later zorg. Overigens kan het via de Kamer nog steeds een Thom de Graaf worden, want de coalitie heeft de meerderheid. Maar het is wel zo democratisch. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Nederland deed zelf niet mee, maar steunde die aanval wel. Uit het rapport bleek dat de besluitvorming rommelig was verlopen. De juristen van Buitenlandse Zaken waarschuwden tegen Nederlandse steun. Er was immers geen bewijs dat Irak massavernietigingswapens had en er was geen fiat van de VN-Veiligheidsraad. Een memo waarin ze minister Jaap de Hoop Scheffer hierop wezen, werd voordat hij het kon lezen, diep weggestopt door de hoogste ambtenaar van Buitenlandse Zaken. Goed opbergen in de archieven voor het nageslacht, de discussie is hiermee voor dit moment gesloten!, schreef hij erop. Toen het rapport-Davids klaar was, zei premier Jan Peter Balkenende dat hij het met de kennis van nu wellicht anders had gedaan. Maar toen was het de juiste beslissing. Ik stond erbij toen Balkenende dit zei en dacht meteen: hier kan Balkenendes coalitiepartner, de PvdA, onmogelijk achter staan. Terwijl Balkenende nog stond te oreren, smste ik naar mijn bronnen in de top van de PvdA. Een paar minuten later las ik: Mijn oren suizen. En: Dit is niet namens ons! Het kabinet viel bijna op dat rapport-Davids. Een rapport in 2010 over een besluit uit 2003. Inmiddels is het 2018 en doet zich iets soortgelijks voor, nu met Syrië. Het kabinet acht het waarschijnlijk dat er gifgas is gebruikt en dat het Syrische regime hier achter zit, verklaarde premier Mark Rutte zaterdag na de aanval van Amerikanen, Britten en Fransen op doelen in Syrië. Wij hebben dan ook begrip voor de reactie, die in de huidige omstandigheden proportioneel en weloverwogen is, zei Rutte. In de Tweede Kamer moest dinsdag de nieuwe minister van Buitenlandse Zaken Stef Blok tekst en uitleg geven. Waarom heeft Nederland die aanval gesteund, vroeg Sadet Karabulut van de SP. Ik luisterde scherp naar het antwoord van Blok. Wat zou hij zeggen? Op het verwijt van steun ging Blok helemaal niet in. Hij herhaalde het woord van Rutte: begrip. Na het debat spreek ik Blok er op aan. Is begrip nou steun, vraag ik hem. Blok antwoordt: We gebruiken dat woord begrip om binnen de lijnen van Davids te blijven. Ja en is dat steun, herhaal ik. Tja, zegt Blok, als ik dat ga uitleggen, wordt het ingewikkeld. Het rapport-Davids, waar acht jaar geleden bijna een kabinet over viel, is nu een struikelblok voor internationaal optreden van Nederland. Onze ambassadeur bij de NAVO lichtte zaterdag het afwijkende standpunt toe in een stemverklaring. Nederland zit hierdoor niet volledig op één lijn met de overige NAVO-landen. Door dat rapport uit 2010. Vandaag komt NAVO secretaris-generaal Jens Stoltenberg in Den Haag op de koffie. Dan mogen Rutte en Blok het hem nog eens haarfijn uitleggen. Ook al is dat ingewikkeld.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Tot veler verbazing ontpopte Dijkgraaf zich tijdens zijn Kamerlidmaatschap als vaste en leukste gast van Rutger Castricum in PowNews. Er is nu een heel andere SGP dan toen ik tien jaar geleden de toenmalige SGP-leider Bas van der Vlies een half uur lang mocht interviewen op tv-zender Het Gesprek. Van der Vlies gaf schoorvoetend toe dat je hem in de zomer nooit zou aantreffen op het strand; zelfs niet op de boulevard. Dat zou hem geestelijk in problemen kunnen brengen, met al dat bloot. Daarnaast ging het ook toen al over vrouwen, die wat de SGP betreft beter niet politiek actief konden zijn en hij berispte koningin Beatrix, die op zondag het vliegtuig nam. Op zondag! Het beeld was weer gevestigd: dit was Andere Tijden, terug naar de onze. Toen Dijkgraaf in de Kamer kwam, merkte hij al snel dat hij via PowNews een heel nieuw publiek bereikte. Er stemden zelfs mensen op hem omdat-ie het daar zo goed deed. Twee jaar geleden betrapte Rutger Castricum hem een keer zonder das. Je ziet er steeds ruiger uit, ben je in je midlife crisis?, vroeg Rutger. Jaja, volop, zei Dijkgraaf, oh ja, stress, problemen... Breek me de bek niet los. Het was een komisch tafereeltje. Sinds dinsdag weten we dat het nog waar was ook. Er is steeds meer spanning op zijn huwelijk komen staan, schrijft Dijkgraaf in zijn afscheidsbrief. Als gevolg daarvan klopt de balans tussen werk en privé niet meer. Je Kamerlidmaatschap opzeggen om je huwelijk te redden, hoe modern kun je zijn. De SGP viert binnenkort haar honderdste verjaardag. Ook zonder Kamerlid Dijkgraaf gaat de modernisering door. Een tijdje terug is het logo veranderd, met in de P een pijl die vooruit wijst. Partijleider Kees van der Staaij zit regelmatig in De Wereld Draait Door en bij de Algemene Beschouwingen klonk opeens Amazing Grace in de grote hal van de Kamer. Een heuse flashmob van christelijke koren. Er was geen toestemming voor gevraagd, de trompet was binnengesmokkeld door een medewerker. Trekt onze oerconservatieve achterban op de Veluwe dit nog wel, vragen SGP'ers zich soms af. Uit onderzoek blijkt dat maar 20 procent van de SGP-kiezers echt aartsconservatief is. Maar toch als je die kwijtraakt, kost dat misschien wel een zetel. Daarom weet ik een goede baan voor Elbert Dijkgraaf. Binnenkort komt de functie vrij van Commissaris van de Koning in Gelderland, de provincie met de Veluwe. Geknipt om de brug te slaan tussen de conservatieven in zijn achterban en de moderne tijd. Ooit zat VVD'er Molly Geertsema in Gelderland. Die zei dat hij aan t eind van de ochtend al klaar was met zijn werk. Perfect als je, zoals Dijkgraaf, een nieuwe balans zoekt tussen werk en privé. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Het volgende kabinet met D66 was Paars I. Meer D66 dan dat kon je het niet hebben. Maar vicepremier Hans van Mierlo zag zijn partij afkalven van 24 zetels naar veertien. De winst ging naar premier Wim Kok en naar buitenboordmotor Frits Bolkestein, die vanuit de Kamer het VVD-profiel oppoetste. Voor Paars II was D66 niet nodig. Maar Paars was paars dus D66 deed mee en duikelde van veertien naar zeven. Deelname aan Balkenende II leidde bijna tot de dood van de partij. Van zes zetels naar drie. Regeren is halveren. Slechts één keer ontkwam D66 aan die wetmatigheid, maar dat was dankzij een paleisrevolutie. De fractie was verscheurd. Een deel had genoeg van de koers van Van Mierlo, die het kabinet-Den Uyl belangrijker vond dan de toekomst van D66 zelf. Hij trad af als fractievoorzitter en de nog onbekende Jan Terlouw nam het roer over. Bij de Statenverkiezingen verloor D66 bijna alle zetels, maar met Terlouws nieuwe koers kreeg D66 er op de valreep Kamerzetels bij. D66 heeft in haar 52-jarige geschiedenis drie succesvolle leiders gehad. Van Mierlo, Terlouw, opnieuw Van Mierlo en de afgelopen twaalf jaar Alexander Pechtold. Sinds hij fractievoorzitter werd, groeide de partij alleen maar. Van drie zetels naar tien naar twaalf naar negentien. Maar nu regeert D66 weer - voor het eerst onder Pechtold. In de uitslag van de gemeenteraadsverkiezingen voorafschaduwt zich alweer een beetje die oude wetmatigheid, regeren is halveren. Toch hoeft het niet zo te gaan. Pechtold is nu niet het kabinet in gegaan. In het groenste regeerakkoord ooit, met miljarden voor onderwijs en innovatie, staan dingen waar D66 mee voor de dag kan komen. Maar het is pijnlijk om te zien hoe D66 als eerste van de vier coalitiepartijen onder smalende publieke belangstelling een offer moet brengen. Zonder dat er een alternatief in zicht is, helpt ze zelf het raadgevend referendum om zeep. En daarmee komt ook de D66-draai met de Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten in schril licht te staan. Tot overmaat van ramp dreigt over het succes van Pia Dijkstra de aangenomen Wet op de orgaandonatie zelfs nog een allerlaatste referendum te komen. Regeren is halveren is geen wet. Maar bij D66 komt-ie bijna altijd uit.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Er waren er trouwens dit jaar wel een paar die hiermee uit de bocht vlogen. Mark Rutte toeterde op verkiezingsavond dat de VVD op lokaal niveau misschien wel de grootste landelijke partij was geworden. Toen het stof was neergedaald, bleek zoals altijd het CDA de meeste zetels te hebben binnengesleept. De christendemocraten haalden zelfs meer stemmen dan vorig jaar, bij de Kamerverkiezingen. Een prestatie waar VVD, D66 en GroenLinks niet aan kunnen tippen. Die gingen allemaal omlaag. Nee Alexander Pechtold, je hebt helemaal geen zilver. Op landelijk niveau moet je CDA en VVD voor laten gaan. En nee Jesse Klaver, GroenLinks is niet verder gestegen. Bij de Kamerverkiezingen haalde GroenLinks meer dan 9 procent, nu minder. Gek genoeg was in procenten de grote winnaar de Partij van de Arbeid. Vorig jaar 5,7 procent en nu 7,3. Het is geen topprestatie, maar ik begrijp heel goed dat Lodewijk Asscher hier hoop uit put. De échte grote winnaar is natuurlijk: de verzamelde lokale partijen. Een derde van de Nederlanders stemde op een club die niet in de Tweede Kamer zit. Die lokalos kun je niet allemaal bij elkaar optellen, maar één ding viel me wel op. De erfgenamen van Pim Fortuyn hebben het goed gedaan. Van het Binnenhof herinner ik me de LPF vooral als een club vol alfamannetjes die elkaar het podium niet gunden. Een politieke puinhoop waar we veel mee gelachen hebben, maar het was toch vooral allemaal heel gênant. Na twee verkiezingen van 26 zetels naar acht naar nul was het op het Binnenhof met ze gedaan. Lokaal is het een ander verhaal. Hans Smolders, beter bekend als de chauffeur van Pim heeft in Tilburg het zeteltal van zijn Lijst Smolders verdubbeld van vijf naar tien en is nu de grootste. In Alphen aan den Rijn werd oud-fractievoorzitter in de Tweede Kamer Gerard van As met zijn partij Nieuw Elan met tien zetels ook de grootste. Na vier jaar wethouderschap is zon beloning extra bijzonder. Hilbrand Nawijn, een van de merkwaardigste ministers die we ooit gehad hebben, hield zich in Zoetermeer goed staande met vijf zetels. Mat Herben ook oud-fractievoorzitter in de Kamer - debuteert voor Lokaal Montfoort. En het kan niemand ontgaan zijn: oud-Kamerlid Joost Eerdmans verloor met Leefbaar weliswaar drie zetels van 14 naar 11 maar is nog altijd verreweg de grootste in Rotterdam, de stad van Fortuyn. Ik heb geen lijntje met Pim, maar ik weet zeker: dit had hij toch wel mooi gevonden.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Toen Wilders zich onafhankelijk verklaarde, waren zijn standpunten nog vintage rechtervleugel VVD. Zo moest flink gesnoeid worden in de uitkeringen en de kinderbijslag. Opmerkelijk genoeg wilde Wilders toen nog moslims winnen voor de democratie en van EU-haat was geen sprake: er hoefde nog geen hek om Nederland. Wilders zat toen in zijn eentje in de Kamer en dacht: hoe kan ik groter groeien. Hij bedacht drie speerpunten. Nederland moest islam-vrij worden, moest uit Europa en allerlei lasten moesten omlaag, maar uitkeringen omhoog. Vooral dat laatste was puur opportunisme. Hij zag dat de SP succesvol werd en door een deel van het SP-programma te kopiëren, kon hij niet alleen rechtse hardliners binnenhalen, maar ook sociaal-conservatieve kiezers. Geert slaagde glansrijk. Bij de verkiezingen van 2010 haalde hij maar liefst 24 Kamerzetels en hij werd zelfs gedoogpartner van het eerste kabinet-Rutte. Maar toen hij daar halverwege de rit uitstapte, verloor hij negen van die 24 zetels. Hij had zijn kiezers teleurgesteld. Bij de Kamerverkiezingen vorig jaar krabbelde Wilders weer wat op. Maar gisteren, bij de raadsverkiezingen, bleek dat kiezers die teleurgesteld zijn in de traditionele partijen niet meer automatisch PVV stemmen. En dat terwijl het in Rotterdam erom zou gaan spannen, als je de media mocht geloven. De PVV deed mee! Zou die Leefbaar Rotterdam gaan overvleugelen als grootste partij? Het werd een schamele twee zetels. En in Amsterdam, waar Wilders nooit mee durfde te doen, scoorde Thierry Baudet op Wilders zijn terrein uit het niets drie zetels. Natuurlijk, netto won de PVV zetels, geen wonder als je voor het eerst meedoet in 28 gemeenten. Maar in de twee steden waar de partij al eerder deelnam, ging ze achteruit. In Den Haag bleven er nog maar twee zetels over, terwijl ex-PVVer Richard de Mos met negen zetels de grootste werd. Op de verkiezingen van vorig jaar na, verliest Wilders sinds 2010 zetels op plekken waar hij vaker meedoet. Dat zie je ook bij Statenverkiezingen en Europese verkiezingen. Door futloze campagnes en geblunder met kandidaten kijken kiezers naar alternatieven. Lokale partijen als Leefbaar Rotterdam en landelijk blijkt uit peilingen - vooral het Forum voor Democratie. De gematigde partijen zullen opgelucht ademhalen. Zo van: die PVV, dat hebben we ook weer gehad. Maar daarmee is het radicaal-populisme niet weg. Het is de verdomde plicht van alle politieke partijen om te blijven proberen met ontevreden, soms echt boze kiezers in gesprek te komen. Dat is een heel moeilijke opdracht. Maar voor die partijen is er één lichtpuntje. Veel kiezers weten inmiddels: van Wilders moeten we het ook niet hebben. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Woensdag mag je twee stemmen uitbrengen. Een voor de gemeenteraad en een over de Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten. Voor dat referendum is tot nu toe weinig belangstelling. Toen minister Kajsa Ollongren van Binnenlandse Zaken dinsdag in Nieuwsuur over die wet kwam praten, vroeg Mariëlle Tweebeeke of dit de aftrap was voor de referendumcampagne. Een week voor het referendum, mind you! 'Nee', antwoordde de minister. De bazen van AIVD en MIVD, waar die wet over gaat, die hebben ook al wat gezegd. Ik heb er weinig van gemerkt, van een echte campagne over de inlichtingenwet. De meeste politici zwijgen er liever over. Niet dat ze het onderwerp niet belangrijk vinden, maar de wet is al afgehandeld. Tweede en Eerste Kamer hebben het al goedgekeurd. Is het referendum zélf dan niet belangrijk? Voor de politici niet. Of ik kan beter zeggen: niet meer. Ze hebben er twee keer mee geëxperimenteerd en schrokken van het effect. In 2005 zag ik hoe oud D66-leider Hans van Mierlo het Kamerlid Boris van der Ham uitfoeterde. Het was op een partijcongres in een zijzaaltje. Door een glazen wand kon ik het allemaal zien. Het ging er stevig aan toe. Toen ik Van der Ham daarna aan de bar trof, móest ik het vragen: waar ging dat verhitte gesprek over? Ach, zei het Kamerlid, Hans neemt mij het referendum over de Europese Grondwet nog steeds kwalijk. Dat had nooit mogen plaatsvinden! Voor partijen als D66 was het referendum lange tijd een droomwapen tegen de verstarring in de politiek. Tot in 1994 Paars aantrad, kon je voor het vormen van een kabinet nooit om het CDA heen. Dat CDA kon dus altijd dingen tegenhouden. Het referendum zou daar een eind aan maken, was de stiekeme gedachte. Al die tijd lukte het niet, zon referendum in te voeren. En Paars bewees dat je ook zonder het CDA kon regeren. Maar: acht jaar Paars baarde het populisme. Als PvdA en VVD zó gemakkelijk samen kunnen regeren, wat heeft dat onderscheid dan nog voor zin, dachten kiezers. Ze gingen Fortuyn stemmen. Of SP. Of PVV. Maar die kiezers staan meestal buitenspel. Hun partijen doen niet mee aan de regering. Ondertussen kregen we het raadplegend en het raadgevend referendum. De politiek hoeft er niets mee, dus de frustratie zit ingebakken. Het werd een 'nee' tegen de Europese Grondwet en tegen het verdrag met Oekraïne. Hier hadden de kiezers die buitenspel stonden de elite een poepie laten ruiken. Na woensdag is het alweer afgelopen met het referendum. Toch doe ik er aan mee. Als je het recht hebt, moet je er gebruik van maken. Het is tenslotte het feest van de democratie.See omnystudio.com/listener for privacy information.

De Telegraaf heeft uitgerekend dat zeker 155 raadsleden zich van hun partij afsplitsten. Ze begonnen voor zichzelf of sloten zich aan bij een andere fractie. Soms speelde er iets rond de integriteit van het raadslid. Zo werd een CDAer op Pinkpop betrapt op het jatten van drank en - ja het is echt gebeurd - twee zitzakken. Zo iemand wil je niet in je fractie hebben zitten, de zak. Minister Kajsa Ollongren van Binnenlandse Zaken roept gemeenten op iets te doen tegen zetelroof, zoals ze dat noemt. Burgemeester Pauline Krikke van Den Haag wil zelfs een verbod op afsplitsen: als je ruzie krijgt, moet je je zetel teruggeven aan de partij. Ik begrijp de ergernis. 155 afsplitsers lijkt veel, maar we moeten ook niet overdrijven: er zijn in ons land ongeveer 9.000 raadsleden. Ollongren gaat op nationaal niveau over het lokaal bestuur. Als ze iets wil doen tegen zetelroof, kan ze daartoe het initiatief nemen. Maar dat doet ze niet; gemeenten moeten zelf iets doen, vindt ze. Ze begeeft zich op glad ijs, want als minister van Binnenlandse Zaken is Ollongren de hoeder van de Grondwet. En die biedt geen enkel aanknopingspunt om zich te inhoudelijk te bemoeien met politieke partijen en dus ook niet met afsplitsers. Sterker nog: in de Grondwet komt het hele begrip partij niet voor. Veel partijen vragen hun kandidaten een verklaring te ondertekenen dat ze hun zetel ter beschikking stellen zodra het lidmaatschap van hun partij is beëindigd. Juridisch heeft zon papiertje geen enkele waarde. Natuurlijk, als iemand steelt of iets anders doet wat niet mag, moet hij voor de rechter komen. Maar een politicus kan een heel goede reden hebben om zich in zijn fractie niet meer thuis te voelen. Niet ik heb de partij verlaten, de partij heeft mij verlaten - het klinkt heel plechtstatig, maar soms zit er wat in. Zo waren er PVVers die met Geert Wilders kapten na zijn minder, minder, minder-uitspraak. Geef ze eens ongelijk. Een raadslid is geen lijfeigene van zijn fractievoorzitter. Als je zomaar uit de raad gegooid kan worden, is de democratie pas echt in gevaar. Dan durft straks niemand meer zijn mond open te doen en gaat niemand meer een echte discussie aan. Zetelroof geeft veel ongemak en het is bijna nooit een fraai gezicht. Maar 155 afsplitsers op 9.000 raadsleden, das een stootje waar de democratie tegen moet kunnen. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Een paar weken geleden nam Buma in het kader van die verkiezingen deel aan een debat in De Balie. Leve Amsterdam, had Het Parool, dat de bijeenkomst organiseerde, boven de uitnodiging gezet. Aan Buma was dat niet besteed. Hij liet zich ontvallen dat hij, op weg naar de hoofdstad, bij het bordje Sloten overvallen werd door de weemoedige gedachte: Sloten, bijna thuis! Sloten is één van de Friese elf steden, net als Workum, waar Buma geboren is. Een leuk grapje haha, Bumor! Maar eigenlijk diep triest. Ooit was het CDA de partij waar niemand in Nederland omheen kon. Tot Paars in 1994 op de poort van het Binnenhof klopte, zat het CDA altijd in alle kabinetten. En niet alleen in het regeringscentrum, ook in de grote steden kon je niet om het CDA heen. Een van de oervaders van het CDA, de protestant Abraham Kuyper, richtte in Amsterdam een universiteit op en een dagblad. De grote leider van de Katholieke Volkspartij een van de partijen waaruit het CDA is ontstaan was Carl Romme. Als Romme niet op het Binnenhof was, regelde hij zijn zaken vanuit Amsterdam, waar hij ook in de gemeenteraad zat. In de hoofdstad liggen veel christendemocratische sporen. CDA-leider Enneüs Heerma was in Amsterdam zeven jaar fractievoorzitter en acht jaar wethouder. Een heel goede wethouder, er is een brug naar hem genoemd. In de stad waar de PvdA domineerde, waar D66 is opgericht en waar zelfs echte communisten in het bestuur zaten, hield het CDA zich altijd staande. Amsterdam, oh dat is waar het bordje Sloten aangeeft dat ik bijna thuis ben, zegt Sybrand Buma. Vier jaar geleden kreeg het CDA in de Amsterdamse gemeenteraad één schamele zetel. 1 van de 45. Die treurige score staat symbool voor de Werdegang van het CDA. Het is niet meer de partij van heel Nederland. Het is de partij geworden van de krimpgebieden. Groot in Overijssel en in Limburg, klein in de Randstad, piepklein in de grote steden. Uit de CDA-campagne voor de gemeenteraadsverkiezingen blijkt tot nu toe niet dat die partij zn best doet om de steden terug te veroveren. In Amsterdam zouden de christendemocraten wel eens helemaal kunnen verdwijnen. Want niet ook de ChristenUnie en de SGP doen mee. De kans is klein dat die partijen een zetel halen, maar wanneer 500 kiezers het CDA verlaten voor de ChristenUnie of de SGP, dan is ook die laatste CDA-zetel verloren. Dan kan Buma voortaan helemáál zonder nadenken bij Sloten rechtsaf, bijna thuis.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Rutte is van slag door het aftreden van zijn maatje en dat is begrijpelijk. Dat je dan meteen denkt: ik wil een nieuwe Halbe, dat kan ik ook nog wel volgen. Maar is het verstandig? Eigenlijk zegt Rutte: ik zoek een manager; hij hoeft geen verstand te hebben van internationale zaken, een aantal algemene vaardigheden is voldoende. Mark zoekt een directeur voor een koekjesfabriek, vertelde iemand uit de VVD-top me. Rutte was voordat 'ie de politiek in ging personeelsmanager bij Calvé, die denkt over dit soort posten heel technocratisch. In het algemeen is dat ook wel een goed uitgangspunt. Een politiek bestuurder moet in beginsel overal inzetbaar zijn. Die heeft op verschillende niveaus ervaring en het maakt niet zoveel uit of je dan naar Verkeer of naar Onderwijs gaat. Halbe Zijlstra deed het goed, in zijn drieënhalve maand als buitenlandminister. Maar de kardinale fout die hem de kop heeft gekost - liegen over een bezoek aan Poetin dat nooit had plaatsgevonden - was een minister met écht gevoel voor diplomatieke verhoudingen nooit overkomen. Op de dag dat Zijlstra aantrad vroeg ik hem wie op Buitenlandse Zaken zijn grote voorbeelden waren. Opmerkelijk genoeg noemde hij Max van der Stoel en Frans Timmermans. Allebei PvdAers, maar belangrijker: allebei door de wol geverfde buitenlandwoordvoerders voordat ze minister werden. Timmermans begon ooit in Moskou, als tweede secretaris op de Nederlandse ambassade. Grote kans dat 'ie toen al eens in één ruimte zat met Vladimir Poetin, die toen alleen nog maar belast was met de externe betrekkingen van de burgemeester van Leningrad. Beste Mark, als je een Van der Stoel of Timmermans op Buitenlandse Zaken wilt, dan moet je geen nieuwe Halbe zoeken. Dan neem je een type Han ten Broeke - als die beschikbaar was geweest - of een Hans van Baalen. VVDers met ruime ervaring in de buitenlandpolitiek. En als die om welke reden dan ook niet kunnen, doe dan eens gek en geef die post aan Sigrid Kaag, ook al is ze niet van de VVD. De D66-minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking vervangt Zijlstra nu al en ze heeft met haar ruime ervaring in allerlei functies voor de Verenigde Naties alles in zich om een tweede Max van der Stoel of Frans Timmermans te worden. Als je een directeur voor een koekjesfabriek zoekt, moet je niet raar opkijken als je uiteindelijk opgescheept zit met een koekenbakker. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Als fractievoorzitter had zijn vriend het kabinet vijf jaar lang vanuit de Kamer overeind gehouden. Net als die andere vriend, de ook al vertrokken PvdA-leider Diederik Samsom. Zijlstra was 'misschien wel de architect van het nieuwe kabinet', zei Rutte. Van het regeerakkoord kende hij elk detail. Van elke komma wist hij waarom die daar stond. Halbe, die hem jarenlang in het belang van de VVD en dus uiteindelijk van Rutte zélf naar rechts had bijgestuurd, was weg. De premier stond er verlaten bij. In het debat dat volgde, leek hij de controle kwijt. Hij was zijn oude zelf niet meer. Coalitiegenoten Sybrand Buma, Alexander Pechtold en Gert-Jan Segers kwamen hem niet te hulp. Ze bleven in hun bankjes zitten, misschien om het niet nog erger te maken. 'Liegen is geen doodzonde', hoorde Rutte zichzelf zeggen. Op zijn laatste vrijdagse persconferentie, die van 2 februari, viel me op dat Rutte vaker dan normaal naar beneden keek in plaats van recht de zaal in, naar de journalisten. Voor hem liggen altijd papieren waar hij soms wat in opzoekt, maar dat was het niet. Hij leek zijn zelfverzekerdheid kwijt. Nu weten we dat hij een paar dagen eerder van Zijlstra had gehoord wat er speelde. Volgens Rutte drong de portee niet tot hem door, maar misschien was hij toen al aangeslagen. Rutte is zevenenhalf jaar minister-president en hij is bijna al zijn steunpilaren kwijt. Ivo Opstelten en Uri Rosenthal, die hem beschermden in de eerste, wankele jaren van zijn leiderschap. Edith Schippers, die net als Zijlstra Rutte op koers hield. Henk Kamp en Stef Blok zijn ook al weg. Als Rutte rondkijkt in de ministerraad ziet hij Cora van Nieuwenhuizen, Eric Wiebes, Bruno Bruins en Sander Dekker. Dat voelt toch anders. Deze VVD'ers hebben alles aan hem te danken, zullen niet snel 'sufferd' tegen hem zeggen; hun pavlovreactie is 'yes, prime minister!'. Zevenenhalf jaar premier en bijna al je steunpilaren kwijt. Dat is gevaarlijk. Veel regeringsleiders worden, naarmate ze langer zitten, een beetje gek. Niemand spreekt je nog tegen, kritiek spuien ze alleen achter je rug. Met Margaret Thatcher ging het mis, met Helmut Kohl, met Ruud Lubbers. Bijna elk premierschap eindigt in schipbreuk.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Dat komt door het voorgenomen vertrek van de Britten. En door de hernieuwde Duits-Franse samenwerking die nu is aangekondigd in het Duitse regeerakkoord: Een nieuw vertrekpunt voor Europa. Nederland heeft altijd veel profijt gehad van het lidmaatschap van de Europese Unie. Voor onze handel is de Unie zelfs van levensbelang. Als we er uit stappen, groeit er gras op de kade van Rotterdam, zei Rutte een keer. En gelijk heeft-ie. De Brexit dompelt het Verenigd Koninkrijk economisch in crisis. Ook Nederland zal er een knauw van krijgen, want de Britten zijn onze tweede handelspartner. Toch redt Nederland zich hier wel uit, denk ik, juist omdat we in het grootste handelsblok ter wereld zitten. En we zijn eerste handelspartner van Duitsland. Maar er is nog een probleem. Ook politiek is het vertrek van het Verenigd Koninkrijk een domper. De Britten stonden vaak op de rem bij ambitieuze, geld kostende Europa-federale plannen van Frankrijk en van de Europese Commissie. Stiekem vond Nederland die Britse houding best prettig. In het hart van de driehoek Duitsland-Frankrijk-Groot-Brittannië had ons land een fortuinlijke positie. Wel vooruit, maar niet te snel en niet te duur, want ons bin zuunig. Nu Duitsland samen met Frankrijk het initiatief naar zich toetrekt, wordt het tijd dat premier Rutte zijn knopen telt. Aanvankelijk zag het er voor hem nog zo mooi uit. Angela Merkel wilde gaan regeren met de liberale FDP en de Groenen. Die formatie liep vast nadat de FDP een kopie van het regeerakkoord van Rutte-III op tafel legde. De FDP eiste dat de zuinige Europese koers van Rutte onverkort zou worden overgenomen in het Duitse akkoord. Merkel, die vaak een willig oor heeft voor suggesties van haar vriend Rutte, zei nee. Van haar wordt immers verwacht dat zij uiteindelijk niet alleen Duitsland, maar heel Europa draaiend houdt. Dan kan een scherpe Nederlandse koers niet het begin- en het eindpunt zijn. Exit FDP, tot spijt van Rutte. Merkel gaat nu regeren met de sociaaldemocratische SPD van Martin Schultz, die het liefst een Verenigde Staten van Europa wil, net als de Franse president Emmanuel Macron. Zover gaat het nieuwe Duitse regeerakkoord niet. Maar er staat genoeg in waar Rutte van moet slikken. Kort samengevat: er moet méér Europa komen, met meer geld. Een dure grap en het Binnenhof vreest dat dit Nederland veel gaat kosten. Rutte probeert nu via wisselende bondgenootschappen op de rem te trappen. Dat is een ongemakkelijke positie, die Nederland niet echt ligt. Nederland heeft, net als Duitsland, oneindig veel te danken aan Europa. Het kan zich niet veroorloven uit de kopgroep te vallen. Als dat gebeurt, wordt goedkoop duurkoop. Ik wens Rutte veel succes.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Wilders' verkiezingscampagne voor de Tweede Kamer vorig jaar was nogal futloos. Het was een wonder dat hij toch nog twintig zetels haalde. Thierry Baudet was nog niet vol in beeld. Door nu vol elan op te marcheren naar dertig gemeenteraden, zou Wilders zijn oude rol misschien weer kunnen opeisen: die van de schrik van het establishment, de spreker waar iedereen even naar luistert, want je weet maar nooit wat 'ie gaat zeggen en hoe de anderen daar vervolgens weer op reageren. 'Lijst vol kanjers!', twitterde Geert trots bij de foto van zijn Rotterdamse team. 'Superlijst!' bij de Bossche foto. Geweldige lijst! in Rucphen. Maar al gauw ging het mis. Dat een van de kandidaten op de foto nogal leek op een historische Duitse staatsman annex kunstschilder, soit. Die stuur je naar de kapper. Maar de Rotterdamse lijsttrekker bleek een gepatenteerd racist, die zich ophield in bruine kringen. Op de Haagse lijst stond ook al zon type. Bovendien kregen ze daar al ruzie voordat de lijst officieel af was. Op veel plaatsen werden gauw wat kandidaten geschrapt. 'Wat een debielen', verzuchtte een PVV-Kamerlid in De Telegraaf. Geert heeft geen idee, klaagde een ander Kamerlid bij RTL. In 2002 noemden we dat 'LPF-toestanden', naar de partij van Pim Fortuyn. Pim had zijn lijst hals-over-kop moeten samenstellen en we kennen allemaal de treurige geschiedenis. Hij werd vermoord en kon zijn volgelingen niet meer zelf het beloofde land binnenleiden. In de Kamer bleken het allemaal egos die niet begrepen dat politiek een ambacht is. Ze wilden allemaal zelf aan het roer trekken tot zelfs dáár niemand meer zin in had. 'Ik wil geen LPF-toestanden', zei Geert Wilders toen hij in 2004 een eigen partij begon. 'Ik wil geen leden.' Toch kun je uiteindelijk niet zonder solide organisatie. In een partij train je kandidaten en je discussieert er. Je ziet wie talent heeft en wie minder en je komt misschien nog eens op nieuwe gedachten. 'We hebben het overwogen', vertelde een prominente PVV'er me. 'Een partijorganisatie met uiteindelijk duizend leden, want dan krijg je subsidie. Maar Geert wil het niet. Het is te gevaarlijk. Je weet niet wat je binnenhaalt.' Maar dat lijkt mij nou juist zónder leden een nog groter probleem. Wilders plukt zijn kandidaten van de straat en heeft niet eens de mankracht om hun antecedenten te checken. Dat doet Thierry Baudet beter. Die organiseert grote bijeenkomsten in het land en telt nu al bijna 23.000 leden. Die kun je testen. Hebben ze talent, zijn ze te vertrouwen? In maart doet Baudet alleen in Amsterdam echt mee, en in Rotterdam samen met Leefbaar. Verstandig. Ondertussen kunnen de talentvolle leden groeien tot ze echt rijp zijn. Zo voorkom je PVV-toestanden. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Mwah. In 1946 kregen de helden die een einde maakten aan de Tweede Wereldoorlog in Amsterdam een eigen straat. De Churchilllaan, de Rooseveltlaan en ja, de Stalinlaan. In 1956 viel het Sovjetleger Hongarije binnen. De hele gemeenteraad, behalve de fractie van de communisten, besloot daarop de bordjes Stalinlaan te vervangen door Vrijheidslaan. Dat was levende geschiedenis. En heel begrijpelijk. Het stof der tijden was er nog niet overheen gedwarreld. Sovjet-leider Jozef Stalin wist er zelf trouwens ook wel raad mee, met het wissen van de geschiedenis. Een strijdmakker die eerst nog heel belangrijk was, verdween plotseling van fotos. Stond Trotski daar niet naast kameraad Stalin, vroegen Sovjetburgers zich af toen ze een bekende historische prent nog eens goed bekeken. Nee hoor, was het antwoord, dit is de waarheid. In het Nederlandse parlement van 2018 zitten twee fracties die wortels hebben in het communisme van die tijd. Een van de partijen waar GroenLinks uit voortkomt, was de CPN: de Communistische Partij van Nederland. En de SP is ontstaan uit een afsplitsing van diezelfde CPN. Kiezers die de afgelopen verkiezingen op GroenLinks en SP stemden, vinden het in grote meerderheid terecht dat destijds die Stalinlaan werd omgedoopt in Vrijheidslaan, blijkt uit een peiling van Maurice de Hond van afgelopen zondag. Gek genoeg is het bij de kiezers van de Partij voor de Vrijheid en het Forum voor Democratie precies andersom. Die vinden in meerderheid dat de Stalinlaan gewoon Stalinlaan had moeten blijven heten. De Partij voor de... Vrijheid. En het Forum voor... Democratie. Waarom? Zou dit zijn omdat ze willen dat er nooit iets verandert? Maar... Dan is er geen geschiedenis! Of kan het zijn ai, nu wordt het gevaarlijk dat de waardering onder PVV- en FvD-aanhangers voor de Stalinlaan voortkomt uit het verlangen naar een grote, sterke man? Naar een Poetin-figuur? Want de huidige Russische leider is best populair in die kringen. Geert Wilders laat zich regelmatig interviewen op de Russische tv en binnenkort gaat hij er zelfs op bezoek. Thierry Baudet filosofeerde een paar maanden geleden openlijk over alleenheerschappij. En hij vindt al dat gedoe over MH17 waar de Russen bij betrokken zijn maar gezeur. Geschiedenis is interessant omdat ze ons leert waar we vandaan komen. Geschiedenis is ook interessant omdat ze ons leert waar we staan.See omnystudio.com/listener for privacy information.