Amerikaanse inlichtingendiensten maken zich zorgen over de ontwikkeling van een nieuw Russisch ruimtewapen, zo was deze week te lezen in verschillende kranten. Wat is er bekend over dit vermeende nieuwe wapen? En wat weten we over wapens in de ruimte vanuit de geschiedenis? Historicus en analist Ivo van de Wijdeven is te gast en vertelt meer.

Elke week bespreken we historische boeken met afwisselend Nadia Bouras, Wim Berkelaar, Bart Funnekotter, Sanne Frequin, Annelien de Dijn en Fresco Sam-Sin.  Deze week is de beurt aan filoloog Fresco Sam-Sin. Hij bespreekt: -Inge Misschaert - Verzameld! Gepassioneerde verzamelaars door de eeuwen heen -Inger Leemans & Caro Verbeek (red.) - De neuswijzer -Ons koloniale verleden in 50 voorwerpen

Als je denkt aan een bruisend kunstenaarsoord, dan denk je misschien niet direct aan Volendam. Maar eind negentiende eeuw was dit heel anders; in totaal streken daar zo’n 1400 kunstenaars neer, waaronder 200 vrouwen. Wat trok hen aan; de Volendamse mens, of het uitzicht op de Zuiderzee? In zijn zojuist verschenen boek De ontdekking van Holland schetst Jan Brokken deze verdwenen wereld. Hij is te gast.

Parool-journalist Teun Dominicus dook de afgelopen maanden intensief in de archieven van de Binnenlandse Veiligheidsdienst (BVD). Hij is zondag te gast en vertelt over een nieuwe vondst.

Vluchten voor het geweld van de 80-jarige oorlog, naar een wereld vol grote schilders, denkers en geestelijken om daar een beter leven op te bouwen; hierover gaat de nieuwe schelmenroman van Philipp Blom getiteld: Dieven van het licht. Met het verhaal biedt hij een inkijk in de wereld van de 16e eeuw, en houdt hij onze huidige tijd een spiegel voor. Historicus Philipp Blom is te gast en vertelt meer. 

Onderwater-archeologen hebben een spectaculaire vondst gedaan op de bodem van de Oostzee, zo maakten ze deze week bekend: een kilometer lange muur van ongeveer 10.000 jaar oud. Waar diende die muur voor? En wat leert de vondst ons over onze verre voorouders uit de steentijd? Hoogleraar publieksarcheologie Luc Amkreutz is te gast.

Opmerkelijk nieuws vanuit Engeland: de Britse overheid is van plan om een weg langs de beroemde historische plek Stonehenge te vervangen door een tunnel. Een kleine groep opstandige druïdes stelt alles in het werk om dit te voorkomen. Wie zijn deze druïdes precies? En waarom roepen de plannen zoveel weerstand op? Archeoloog Cristian van der Linde is te gast. Hij leidt het veldwerk op de plek die ook wel ‘Het Stonehenge van Nederland’ wordt genoemd, en volgt de ontwikkelingen in Groot-Brittannië op de voet.

In het Tweede Kamerdebat over de kabinetsformatie deze week was het grootste onderwerp de vorm. Moet de regering gevormd worden door een ‘ouderwets’ meerderheidskabinet, of toch een minderheids-, extraparlementair-, of een zakenkabinet? En wat is dat eigenlijk, een ‘extraparlementair’ kabinet? Dat gaat de nieuw aangestelde informateur Kim Putters in vier weken uitzoeken, liet hij weten. Opvallend is de extraparlementaire variant van een ‘zakenkabinet’, al tijdens de verkiezingscampagne als heilige graal benoemd door partij NSC van Pieter Omtzigt.  Wanneer duikt de droom van een zakenkabinet op, en wat zegt die droom over de politieke realiteit? Henk te Velde, hoogleraar Nederlandse geschiedenis, is te gast.

Elke week bespreken we historische boeken met afwisselend Nadia Bouras, Wim Berkelaar, Bart Funnekotter, Sanne Frequin, Annelien de Dijn en Fresco Sam-Sin.  Deze week is de beurt aan historicus Annelien de Dijn. Zij bespreekt: -Cat Bohannon - Eva -Freeke De Meyer - Hoog geboren, ambitieus en eigenzinnig

“Dit is een overwinning voor de wetenschap, en het is een overwinning voor wetenschappers,” aldus sprak de befaamde klimaatwetenschapper Michael Mann onlangs. De aanleiding: nadat klimaatontkenners hem jarenlang onterecht voor fraudeur hadden uitgemaakt, zijn ze door de rechter voor smaad veroordeeld. Komt met deze zaak een einde aan de jarenlange acties van klimaattwijfelzaaiers? En hoe schadelijk is die lobby geweest? Te gast daarover is onderzoeksjournalist Alexander Beunder van het Platform Authentieke Journalistiek. Hij schreef onder andere voor de Volkskrant en Follow the Money over de geschiedenis van klimaatontkenners.

De Palestijnse BDS-beweging, die voor boycots tegen Israël pleit, plaatst zichzelf expliciet in een lange traditie van geweldloos protest. Zo vergelijken ze zichzelf met de anti-apartheidsbeweging die decennialang boycots tegen Zuid-Afrika organiseerde. Maar de BDS-beweging is in sommige landen enorm omstreden. Zo bestaan er in de VS tal van wetten tegen deze beweging. Hoe moeten we nou naar de BDS-beweging kijken, en hoe past die in de geschiedenis van de boycot? Te gast daarover Maartje Janse, die als historicus onderzoek doet naar de geschiedenis van protest, en Derk Walters, voormalig Israëlcorrespondent voor NRC.

Deze week is de beurt aan historicus Bart Funnekotter. Hij bespreekt onder andere de serie en het boek Masters of the Air: De televisieserie gaat over een eenheid van de Amerikaanse luchtmacht die in de Tweede Wereldoorlog bombardementen op Nazi-Duitsland uitvoerde. Het is van de hand van de makers van het veel bejubelde Band of Brothers en heeft lang op zich laten wachten. Voldoet de serie aan de hooggespannen verwachtingen?  Verder bespreekt Bart: -Ned Blackhawk - De herontdekking van Amerika -Robin Waterfield - Plato van Athene

Achter de gebroederlijke buitenkant van sommige sportclubs schuilt een verraderlijke ideologie, zo onthulden de Groene Amsterdammer, onderzoeksgroep Bellingcat en de Belgische bladen Knack en le Vif deze week. Ze infiltreerden in de zogenaamde Active Clubs, extreem-rechtse vechtclubs in Nederland en België. Ze hebben een ding gemeen; mediagenieke fitboys proberen met slim gebruik van sociale media zieltjes te winnen, en zetten actief in op de normalisering van extreemrechts gedachtegoed. Deze trend lijkt te zijn overgewaaid vanuit de Verenigde Staten, maar het idee om jonge mannen met sportclubs te mobiliseren voor extreemrechts kwam eerder voor in Nederland.  Wat weten we hierover vanuit de geschiedenis? Welke vergelijkingen gaan wel op, en welke juist niet? Redacteur Or Goldenberg is co-auteur van het artikel in de Groene Amsterdammer en vertelt meer, samen met historicus Gertjan Broek. Zijn proefschrift ging over knokploegen in de jaren ’20 en ’30 in Amsterdam.

Wassen beelden die in meer of mindere mate lijken op beroemdheden, of een uitje voor de toerist in het centrum van Amsterdam; dat is waar je vast aan denkt bij het lezen van de woorden Madame Tussaud. Het verhaal van de madame zelf is minder bekend. Marie Tussaud leerde haar beelden maken tijdens de roerige revolutiejaren in Frankrijk. Haar wassen doodsmaskers van hoofden afgehakt door de guillotine staan aan het fundament van de internationale keten van Madame Tussauds-musea. Over deze vrouw schreef Jacobine van den Hoek de historische roman Madame, en is te gast.

Deze week werd bekend dat oppositiekandidaat Boris Nadezjdin niet mag deelnemen aan de Russische verkiezingen. De kiesraad zou fouten hebben aangetroffen in de handtekeningen die hij moest verzamelen. Met andere woorden: President Poetin duldt geen serieuze tegenkandidaat. Maar waarom houdt Rusland überhaupt nog vast aan de stembusgang, als de uitkomst al vast lijkt te staan? En welke rol speelde verkiezingen in de autocratische Sovjet-Unie? We gaan hierover in gesprek met historicus Ivo van de Wijdeven.

Afgelopen week overleed oud-premier Dries van Agt op 93-jarige leeftijd. Hij was wellicht niet de beste premier van Nederland, maar misschien wel de meest markante, en bovendien de meest katholieke. Roomser dan Van Agt kreeg je het niet, dat schrijft Jos Palm deze week in De Groene Amsterdammer. Was hij de laatste katholieke politicus van Nederland? Jos Palm, kenner van het katholicisme en auteur van verschillende boeken hierover, is te gast.

De column van Micha Wertheim.

Waarom lopen de gemoederen zo hoog op rond een project om een Giza-pyramide weer in zijn oude glorie te herstellen? Egyptoloog en conservator van het Rijksmuseum van Oudheden Daniel Soliman geeft duiding.

Historicus Wim Berkelaar bespreekt drie historische boeken: -Het Onderwater Cabaret – Gerard Groeneveld -Schitterende verontrusting - Rémon van Gemeren -De bolle Gogh – Jaap Cohen

Dat Nederland als eerste het homohuwelijk invoerde, dat zien veel Nederlanders tegenwoordig als niet meer dan logisch. Het verleden van het homohuwelijk kent echter ook een andere kant. Politicoloog en homoactivist van het eerste uur Joke Swiebel is over die grillige geschiedenis te gast.

Homoseksuele gevoelens en gedrag hebben altijd al bestaan, maar het idee van homoseksuele identiteit niet. Literatuurwetenschapper Mary Kemperink schreef hier een boek over en is te gast.

Historicus gespecialiseerd in dadertrauma Bart Nauta keek voor ons de nieuwe speelfilm The Zone of Interest en las hierbij de memoires van kampcommandant Rudolf Höss.

De oorlog betekende het einde van een tijdperk. Terwijl de bommen om het kasteel suisden, toonden Mina en Mevrouw zich daadkrachtiger dan ooit. Mevrouw runde het huishouden als een bedrijf. Mina verwierf de positie van aangenomen dochter. Een drama in beide families bond de twee vrouwen.Met dagboekexpert Arianne Baggerman buigt Maartje zich over de historische waarde van haar overgrootmoeders dagboek. Het biedt een uniek vrouwelijk perspectief op het dagelijks leven tijdens de oorlog op Walcheren. Maar vertelt het ook het verhaal van Mina? 

Toen Mina in 1937 bij Mevrouw in dienst trad, waren de verhoudingen op kasteel Ter Hooge overzichtelijk. ‘Upstairs’ organiseerde Mevrouw diners en schaatspartijen op de vijver. ‘Downstairs’ zwoegde Mina in het washok en aan het kolenfornuis. Ondertussen wierp de oorlog zijn schaduw vooruit.Maartje probeert het feodale systeem waarin beide vrouwen leefden te begrijpen, maar stuit op de grenzen van haar inlevingsvermogen. Drie generatiegenoten werpen verrassend nieuw licht op de zaak: de zoon van de oude pachtboer en twee achternichtjes van Mina.

Maartje verdiept zich in de jeugd van Mina & Mevrouw en in de standenmaatschappij van begin 20e eeuw. De jonge Marietje Calkoen leerde op kostschool hoe ze zich als nette freule moest gedragen. Ook voor Mina golden in het gereformeerde Koudekerke strikte regels. Beide meisjes zochten bewegingsvrijheid, wat in de dagboeken van Maartje’s overgrootmoeder de vorm aannam van een geheimschrift.Eenmaal ingesnoerd in het korset van het huwelijk, ontpopte Mevrouw zich tot een weinig invoelende werkgeefster. Maar ze vertrouwt haar dagboek ook intieme zieleroerselen toe. Mag Maartje deze uiterst persoonlijke bron wel openbaar maken? 

Een halve eeuw waren de levens van ‘Mina en Mevrouw’ innig met elkaar verstrengeld. Mevrouw was Marietje van Lynden - Calkoen, een gravin op een kasteel, Mina Marinusse haar inwonende dienstbode. Door de Van Lyndens, Maartje’s familie, wordt hun verhouding herinnerd als een liefdevolle vriendschap. Maar kan er wel liefde zijn, als er zo’n grote ongelijkheid is? Op zoek naar antwoorden legt Maartje contact met de familie Marinusse. En ze stuit op een ongelofelijke bron: haar overgrootmoeders dagboeken, die bijna de hele twintigste eeuw beslaan. Maartje vraagt haar familie om ze te helpen transcriberen. 

In de geschiedenisboeken worden vrouwen vaak gereduceerd tot een voetnoot en het Nederlandse verzet is daarbij geen uitzondering. We weten dat er vrouwen voor het verzet werkten, maar hoeveel precies en wat hun namen waren, dat weten we niet. Ze blijven toch vaak het ‘meisje van’ of ‘de vrouw achter’ een mannelijke verzetsstrijder. Historicus en journalist Rianne Oosterom probeert nu een deel van deze vrouwen een gezicht te geven. Ze kwam veel van de vrouwen die werkzaam waren voor de verzetsgroep Trouw op het spoor en publiceert zaterdag haar onderzoek in de Trouw. Ze is te gast om over ‘de vrouwen van Trouw’ te vertellen.

In februari zal de opera Het pand der Goden voor het eerst te horen zijn op Nederlandse bodem, uitgevoerd door het concertgebouworkest. Na de eerste uitvoering in 1906 werd de componist Johannes Helstone door een uitzinnig publiek door de Surinaamse straten gedragen. Toch is zijn werk in de vergetelheid geraakt. Wat is het verhaal achter Helstone, die op een afgelegen plantage in slavernij werd geboren en toch cum laude afstudeerde aan het conservatorium in Leipzig? En wat is de nalatenschap van de man die als de grondlegger wordt gezien van de Surinaamse klassieke muziek? Diederik Burgersdijk schreef het boek Een opera voor Suriname en is te gast, samen met Astrid Helstone.

Elke week bespreken we historische boeken met afwisselend Nadia Bouras, Wim Berkelaar, Bart Funnekotter, Sanne Frequin, Annelien de Dijn en Fresco Sam-Sin.  Deze week is de beurt aan sinoloog Fresco Sam-Sin. Hij bespreekt: -Pierre Jacques Benoit - Reis door Suriname -Veerle de Vos - Alles onder de hemel -Rick Honings - De ontdekking van insulinde

Afgelopen vrijdag velde het Internationaal Gerechtshof in Den Haag een tussenoordeel in de genocidezaak van Zuid Afrika tegen Israël. Dat luidde kortweg: Israël moet maatregelen treffen om genocide in Gaza te voorkomen. De uitspraak over of Israel ook daadwerkelijk genocide pleegt, kan nog jaren op zich laten wachten. Waar komt die term genocide eigenlijk vandaan, en hoe is die in het verleden toegepast? En hoe past de actuele situatie Israel en Palestina daarin? Daarover Thijs Bouwknegt, als historicus verbonden aan het NIOD en voorheen onderzoeker bij onder andere het Rwandatribunaal.  

De Indiase premier Modi heeft afgelopen maandag de langverwachte tempelvoor de hindoegod Ram geopend. Via een livestream konden hindoes van over de hele wereld de bombastische opening volgen. Maar de tempel is ook zeer omstreden; op dezelfde plek stond meer dan 500 jaar lang de Babri Moskee, die in 1992 werd verwoest werd door hindoe-nationalisten. Wat gebeurde er destijds precies? En wat vertelt de tempel over de roerige geschiedenis van India? India-kenner en journalist Devi Boerema is te gast.

Nu de oorlog van Jaap en Jenny in volle gang is, besluit Laura om op haar eigen manier in actie te komen. Ze ontmoet Akelei, een klimaatactivist bij Extinction Rebellion. Akelei wijst Laura erop dat privilege’s, die zij en Laura allebei hebben, samengaan met verantwoordelijkheid. Dat je veel te verliezen hebt is dus geen excuus om niet in actie te komen. Nu kan Laura niet meer terug. Ze besluit mee te doen aan een actie van Extinction Rebellion. Tegelijkertijd zijn we met Jaap en Jenny in Spanje, waar ze erachter komen hoe een échte oorlog eruitziet.

Op het Writers Unlimited Festival 2024 staat Strijders! Helden uit Suriname en de Cariben op het programma, waarin er een ode wordt gebracht aan groot en klein verzet. Antikoloniale helden en mensen die zich verzet hebben tegen slavernij vormen een belangrijke inspiratie voor jonge auteurs met Surinaamse en Antilliaanse wortels. Een van hen is Gershwin Bonevacia. De voormalige stadsdichter van Amsterdam vertelt meer over de Curaçaoënaar Tula. Hoe wordt hij geïnspireerd in zijn werk door de verzetsstrijder? En hoe verklaart hij deze trend?

Hoeveel ridderromans die ooit zijn opgetekend, zijn verdwenen in de nevelen van de tijd? Verloren gegaan in bibliotheekbranden, verteerd in vochtige kelders of simpelweg achteloos bij het grofvuil gezet? Welke prachtige avonturen van Ridders van de Ronde Tafel, Ridder Roeland of nu ons compleet onbekende ridders moeten we nu daardoor missen? Het klinkt als een wat melancholische overdenking, een vraag die de verbeelding op hol brengt maar onmogelijk valt te beantwoorden. Toch valt de vraag wel degelijk te onderzoeken, zo menen de cultuurwetenschappers Mike Kestemont en Folgert Karsdorp. Met behulp van computationele modellen en ecologische onderzoeksmethoden brachten zij in kaart hoeveel ridderromans ooit bestonden. Ze schreven er het essay Het mysterie van de verdwenen ridderromans over en zijn te gast.

Elke week bespreken we historische boeken met afwisselend Nadia Bouras, Wim Berkelaar, Bart Funnekotter, Sanne Frequin, Annelien de Dijn en Lotfi El Hamidi. Deze week is de beurt aan kunsthistoricus Sanne Frequin. Zij bespreekt: -Dan Jones - Een bloedige zomer -Joren Vermeersch - Vlaanderens waanzinnigste eeuw -Josephine Rombouts - Opmerkelijke Vrouwen

Schrijver en dichter Remco Campert (1929-2022), een van Nederlands meest geliefde en veelzijdige schrijvers, wordt op het Writers Unlimited festival op verschillende momenten geëerd. En ook in de voorstelling Poëzie is mijn adem (van 25 tot 31 januari te zien in De Roode Bioscoop in Amsterdam) is dat het geval. Frederique van Rijn laat daarin samen met theatergroep Flint gedichten van haar opa Remco Campert op muziek horen. Wat maakt zijn werk zo bijzonder? Frederique vertelt, en laat in OVT ‘De liefde moe’ en ‘Leven met je’ horen, samen met Frans van Deursen, Frank van Bommel en Mark Nieuwenhuis.

Als kind wilde schrijver Adriaan van Dis de eerste Indonesische president Soekarno vermoorden, omdat dat zijn Nederlands-Indische vader blij zou maken. Inmiddels bewondert Van Dis Soekarno zozeer dat hij een portret van hem in zijn boekenkast heeft staan. Na jaren vooral fictie te hebben geschreven over zijn Indische wortels schreef Van Dis nu het essay 'De kolonie mept terug'over die omslag. Historica Lara Nuberg bewandelde de omgekeerde weg. Zij begon met non-fictie over haar Indische familiegeschiedenis, maar binnenkort verschijnt haar eerste roman. Beiden schuiven aan.

Schrijver en dichter Remco Campert (1929-2022), een van Nederlands meest geliefde en veelzijdige schrijvers, wordt op het Writers Unlimited festival op verschillende momenten geëerd. En ook in de voorstelling Poëzie is mijn adem (van 25 tot 31 januari te zien in De Roode Bioscoop in Amsterdam) is dat het geval. Frederique van Rijn laat daarin samen met theatergroep Flint gedichten van haar opa Remco Campert op muziek horen. Wat maakt zijn werk zo bijzonder? Frederique vertelt, en laat in OVT ‘De liefde moe’ en ‘Leven met je’ horen, samen met Frans van Deursen, Frank van Bommel en Mark Nieuwenhuis.

Wat maakte dat je de stap waagt? Podcastmaker Laura Lubbers probeert te begrijpen waarom spanjestrijders Jenny en Jaap besloten om hun leven te wagen in een burgeroorlog in een land waar ze nog nooit waren geweest. Omdat ze Jaap en Jenny niet meer kan interviewen gaat ze op zoek naar mensen die een vergelijkbare keuze hebben gemaakt. Zo ontmoet ze Jozef, een Nederlandse man die naar Oekraïne vertrok om mee te vechten tegen de Russen. Via zijn verhaal komt ze erachter dat er meer nodig is dan idealen om zo’n ingrijpende keuze te maken. Dat blijkt ook het geval te zijn bij Jaap en Jenny. Zijn ze wel de helden die Laura van ze gemaakt had?

Deze week gaat ‘De opera die Bach nooit schreef’ in première, over de Apocalyps, het einde van de wereld. Het stuk is gebaseerd op het verhaal van Jan van Leiden. In de 16e-eeuw stichtte de polyamoureuze Van Leiden in Münster kortstondig een theocratie met het idee dat de wereld snel zou vergaan.  Hoe is dit verhaal met de muziek van Bach versmolten tot opera? Dat vertelt scenarist en regisseur Serge van Veggel van OPERA2DAY, die een van de makers van deze opera.

Hoe zorg je ervoor dat je huid straalt? Hoe laat je nep-sieraden glinsteren? En wat doe je als een baby nachtmerries heeft? Zomaar wat problemen die uit een 'oma weet raad'-rubriek zouden kunnen komen. Maar, de oplossingen zijn minder conventioneel. Voor een stralende huid moet je een middeltje van honing en wortels van een druivenstok op je gezicht smeren. Sieraden kunnen worden voorzien van een laagje ‘nep-goud’, oftewel het zeer giftige kwikzilver. En een baby kan je een stukje schapenhersens aan een gouden ring laten eten om demonen die nachtmerries veroorzaken te weren. Deze tips and tricks komen uit de vroege Middeleeuwen. Carine van Rhijn is mediëvist en een van de initiatiefnemers van het boek De inventieve Middeleeuwen, en vertelt meer.

Afgelopen week brachten honderden neofascisten in Rome openlijk de fascistische groet, oftewel de Hitlergroet. Dat gebeurde bij de jaarlijkse herdenking van drie neofascisten van de Movimento Sociale Italiano (MSI), die in 1978 door links geweld om het leven kwamen. Ieder jaar levert de herdenking discussie op. Fascistische organisaties en bijeenkomsten zijn immers verboden in Italië. Maar dit jaar ligt het extra gevoelig, want een deel van de neofascisten is tevens lid van de regeringspartij van Giorgia Meloni. Waarom greep zij niet in? En hoe verhoudt Meloni zich ten opzichte van het fascistische verleden van Italie? Historicus en schrijver van het boek ‘Proeftuin Italië’ Arthur Weststeijn is te gast.

Elke week bespreken we historische boeken met afwisselend Nadia Bouras, Wim Berkelaar, Bart Funnekotter, Sanne Frequin, Annelien de Dijn en Lotfi El Hamidi. Deze week is de beurt aan historicus Wim Berkelaar. Hij bespreekt: -Fik Meijer - Goede tijden, slechte tijden -Thijs Lijster - Frankfurter Schule -De catalogus Kunst in het derde rijk: Verleiding en afleiding van de gelijknamige tentoonstelling in het Museum Arnhem

In het Stedelijk Museum Amsterdam is de tentoonstelling All of no man’s land is ourste zien, met metershoge kunstwerken van de Afro Amerikaanse Ellen Gallagher. Het opvallendste doek is geïnspireerd door de mythe van Black Atlantis. Wat vertelt deze mythe ons? En wat heeft het te maken met Afrofuturisme? OVT-redacteur Dominique van Varsseveld bekeek de werken en vertelt meer. Beeld: Book of Drexciya, een graphic novel van Abdul Qadim Haqq en Dai Sato

Op walvissen jagen is iets van een vervlogen tijd. Als je eraan denkt dan doemt een beeld op van walvisjagers die in een houten bootje dat gevaarlijk heen en weer schommelt door de staartbewegingen van het beest met harpoenen een walvis proberen te doden. Toen technologie ervoor zorgde dat de walvisjagers van een betere uitrusting werden voorzien, betekende dat ook de ondergang van het beest. In Noorwegen en Japan wordt er nog op de met uitsterven bedreigde diersoort gejaagd. In IJsland was het tot verkort ook toegestaan; het is immers traditie. Sinds deze week niet meer. Wat heeft voor deze kanteling gezorgd? En wat is de geschiedenis van de relatie tussen de mens en de walvis?

Ooit leek het de toekomst van de luchtvaart. Zeppelins vlogen hoger, langer en verder dan vliegtuigen konden. Maar na een aantal dramatische ongelukken, waarvan die met de Hindenburg de bekendste is, leek ‘de vliegende sigaar’ afgeschreven. Toch is de zeppelin vandaag de dag aan een stevige comeback bezig. Een hele nieuwe bedrijfstak heeft al voor honderden miljoenen aan investeringen opgehaald. Journalist Maarten van Gestel schreef erover voor Trouw en komt vertellen.

Vladimir Lenin is deze maand 100 jaar dood. Zijn gebalsemde lichaam, dat een intensieve peperdure behandeling nodig heeft, ligt nog altijd opgebaard in Moskou. En dat terwijl Poetin een lastige verhouding heeft met Lenin. Hoe keek men in Rusland, in de periode dat zijn persoonlijkheidscultus vlak na zijn dood opbloeide tot nu, naar Lenin? En op welke manier wordt Lenin nog altijd politiek ingezet? Michel Krielaars, oud-Ruslandcorrespondent voor NRC, vertelt meer.

In 2021 en 2022 besloot maker Oeke Hoogendijk 'De Vereniging Rembrandt' intensief te volgen. In die periode was de vereniging druk met de aankoop van Rembrandts schilderij De Vaandeldrager. Maar het torenhoge benodigde bedrag van 175 miljoen leidde tot de nodige maatschappelijke discussie. Was het wel gerechtvaardigd tegen het licht van alle culturele bezuinigingen? Hoogendijk registreerde het proces van de aankoop in de documentaire De Vereniging Rembrandt: een uitzonderlijk jaar en is te gast. 

Elke week bespreken we historische boeken met afwisselend Nadia Bouras, Wim Berkelaar, Bart Funnekotter, Sanne Frequin, Annelien de Dijn en Lotfi El Hamidi. Deze week is de beurt aan historicus Bart Funnekotter. Hij bespreekt: -Jos Gabriëls - De man met de witte tulband -Uwe Neumahr - Het schrijverskasteel -Louis Ferrante - Borgata: De start van een imperium

De wereld kijkt gespannen naar de aankomende verkiezingen in Taiwan, op 13 januari 2024. De strijd gaat tussen twee grote partijen: de zittende partij DPP die streeft naar meer autonomie, en de meer China-vriendelijke KMT. Ondertussen probeert China, die Taiwan als afvallige provincie beschouwt, de verkiezingen op allerlei manieren te beïnvloeden. Wat staat er nu op het spel? En wat is de roerige geschiedenis van het kleine eiland dat zo’n grote geopolitieke betekenis kreeg? Historicus Ivo van de Wijdeven, schrijver van Alle rafelranden van Europa, is te gast.

Laura ontdekt tijdens een saaie coronawinter in het archief van het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis een enorme collectie cassettebandjes. Op die cassettebandjes staan de stemmen van ‘Spanjestrijders’: Nederlandse mannen en vrouwen die in de jaren dertig naar Spanje vertrokken om daar in tijdens burgeroorlog tegen het fascisme te vechten. Wie waren deze mensen? En waarom deden ze mee aan een oorlog zo ver van huis? Twee stemmen blijven het meest in Laura’s hoofd hangen: de stemmen van Jaap Gons en Jenny Schaddelee. Ze leert ze steeds beter kennen, en Jaap en Jenny laten Laura ook nadenken over haar eigen idealen. Wat doet zij eigenlijk voor de dingen waar ze in gelooft?

Afl 4. De Spaanse Burgeroorlog begint te kantelen in het voordeel van de fascisten, en nog voor de oorlog echt voorbij is, worden Jaap en Jenny naar huis gestuurd. Franco wint vervolgens de oorlog en blijft tientallen jaren aan de macht. Alles was voor niks. Of toch niet?  Jenny en Jaap hebben allebei grote offers gebracht, ze dragen hun trauma’s hun leven lang met zich mee. Laura vraagt zich af of ze er nooit spijt van hebben gehad dat ze naar Spanje zijn gegaan. En hoe zit dat met ander activisme? Heeft het nog zin als je de strijd verliest? 

“Zo boven, zo ook hier beneden” dat is ongeveer het principe waar astrologie vanuit gaat. En dat principe lijkt al duizenden jaren onveranderd. Ook nu vindt een nieuwe generatie in het Westen de astrologie, ditmaal door sociale media en ingenieuze apps. Wanneer begon de mens betekenis te zien in de sterren, en hoe beweegt de astrologie zich door de geschiedenis? Met astronoom Rob van Gent, mediëvist Sanne Frequin, boekhistoricus Andrea van Leerdam (auteur Woodcuts as reading guides), hoogleraar Computational Humanities Rens Bod (auteur Een wereld vol patronen en Waarom ben ik hier?) en astroloog Nora Gosselink. Deze radiodocumentaire is gemaakt door Katinka Baehr en Christianne Alvarado. Eindmix: Alfred Koster.

Het is oudjaarsdag, een dag bij uitstek om terug te kijken op het afgelopen jaar. Nu doet OVT natuurlijk niet anders dan terugkijken op wat er gebeurd is, maar in de laatste uitzending van het jaar doen we dat traditiegetrouw door aandacht te besteden aan bijzondere mensen die ons het afgelopen jaar ontvallen zijn. Met Nadia Bouras,Wim Berkelaar en Nelleke Noordervliet als gasten.

Elke week bespreken we historische boeken met afwisselend Nadia Bouras, Wim Berkelaar, Bart Funnekotter, Sanne Frequin, Annelien de Dijn en Lotfi El Hamidi. Deze week is de beurt aan kunsthistoricus Sanne Frequin. Zij bespreekt: -Kees Nieuwenhuijsen - Moord ende doodslag -Bob Pierik - Zo veel leven voor de deur -Frans Willem Verbaas - Suster Bertken

In het midden van Transsylvanië ligt het Hongaarstalige dorpje Szék. Radiomaker Marian van der Pluijm is op bezoek bij de zelfverzekerde ome Pisti. Hij kent prachtige oude Hongaarse volksliedjes. Zodra ze haar opnameapparaat tevoorschijn haalt, weet hij wat er van hem verwacht wordt. Hij dreunt zijn naam, de titel van het lied en zijn woonplaats in de microfoon op, en begint dan routineus te zingen. Marian is namelijk niet de eerste die hem opzoekt. In de jaren 80 en 90 trokken busladingen jonge Hongaren naar Transsylvanië. Zij herontdekten de oude Hongaarse volksmuziek die in Hongarije al uitgestorven was, en brachten het mee terug naar huis. Zondag in OVT, een documentaire over deze revolutionaire Hongaarse folkrevival die groter was dan de muziek zelf.

Aleksej Navalny wordt sinds begin december vermist uit een strafkamp ten oosten van Moskou. Over het lot van de Russische oppositieleider gaan wilde speculaties rond. Wat is er op dit moment bekend, en wat weten we over de omgang van Rusland met politiek-gevangenen uit het verleden? Eva Cukier is Rusland-correspondent voor NRC, en werkte in Moskou voor de Nederlandse ambassade en mensenrechtenorganisaties. Ze volgt Navalny op de voet en vertelt meer.

Elke week bespreken we historische boeken met afwisselend Nadia Bouras, Wim Berkelaar, Bart Funnekotter, Sanne Frequin, Annelien de Dijn en Lotfi El Hamidi. Deze week is de beurt aan historicus Nadia Bouras. Zij bespreekt: -Steve McQueen - De film De bezette stad -Cathelijne Boland - Reuchlins reis -Peter Paul de Baar - Theo Thijssen: schrijver, schoolmeester en socialist

Het is dé nieuwjaarstraditie van het platteland: carbidschieten met melkbussen waar de deksel keihard vanaf worden geknald. De methode in Kampen is dit jaar zelfs UNESCO immaterieel erfgoed geworden. Wat maakt deze traditie bijzonder en waar komt die vandaan? Historicus Jonn van Zuthem en politiechef Johan Ekkel schreven het boek: Mut kunn'n: carbidschieten en andere oudejaarstradities en zijn te gast.

De Surinaamse oud-president Dési Bouterse werd afgelopen week in hoger beroep veroordeeld tot 20 jaar celstraf voor zijn rol in de Decembermoorden. De uitspraak is een overwinning voor de nabestaanden, maar het is net zo goed een overwinning voor de Surinaamse rechtsstaat, zo wordt gezegd. Bestuurskundige Bharti Girjasing, die onlangs promoveerde op de geschiedenis van de Surinaamse rechtsstaat, vertelt waarom.

Desi Bouterse, een still uit Hoge Bomen, AVRO 2004

Het Hooggerechtshof van Colorado heeft bepaald dat president Donald Trump in 2024 niet op het stembiljet van de Amerikaanse staat mag staan bij de Republikeinse voorverkiezingen van 2024. Dat gebeurde op basis van een oud grondwetsartikel van vlak na de Amerikaanse Burgeroorlog, waarin staat dat politici niet mogen meedingen als ze aan een opstand hebben deelgenomen. Wat was de aanleiding om dat artikel in het leven te roepen destijds? En wat zijn de historische paralellen tussen nu en toen? Amerikakenner Casper Thomas is te gast.

Bijna veertig jaar lang hield de Binnenlandse Veiligheidsdienst ir. Johan Alvarez Manusama in de gaten. Hij was president in ballingschap van de RMS, de Republiek der Zuid Molukken. De Zuid-Molukkers die vooral bekend werden door de gewelddadige treinkapingen midden jaren ’70. Manusama is één van de ruim 70.000 mensen van wie het persoonsdossier eind 2022 openbaar is gemaakt. De door de dienst verzamelde berichten lezen als een dagboek en schetsen een beeld van een man die naar de buitenwereld vooral de dialoog zocht, maar intern de jonge activisten - die niet terugdeinsde voor geweld - nauwelijks de baas was. Olaf Oudheusden las de berichten en ziet dat de BVD het geweld nauwelijks kon voorkomen. Toch bleef de dienst Manusama volgen. Was hij nou een vriend of vijand van Nederland? Dit Spoor Terug is een co-productie met Argos: https://www.vpro.nl/argos/media/luister/argos-radio/onderwerpen/2023/bvd-dossier-manusama-veertig-jaar-gezocht-naar-een-speld-in-de-hooiberg.html#

Deze week bespreekt historicus Wim Berkelaar: -Annet Mooij - Alles gaat op vroeger terug: Ischa Meijer -Sytze van der Zee - Willi Lages -Jan-Jaap van den Berg en Jan de Roos - Fout volk

Waar denkt u aan, bij de term koloniaal? Waarschijnlijk in eerste instantie aan de Nederlandse koloniale geschiedenis: die van Suriname bijvoorbeeld. En verder denkt u misschien aan Britse koloniën als India, of Franse koloniën als Algerije. Waar u misschien niet direct aan zal denken is Israël. En toch wordt Israël – zeker de laatste maanden – in het publieke debat steeds vaker als koloniaal beschreven, zeker door bepleiters van de Palestijnse zaak. In hoeverre klopt deze typering, en hoe zou Israël als ‘koloniaal’ beschouwen onze blik op het Israël-Palestina-conflict verscherpen, of juist vertroebelen? Te gast is Erella Grassiani, als antropoloog gespecialiseerd in de Israëlische veiligheidsindustrie.

Als je homo was, dan was je ziek. Althans, dat vonden psychiaters heel lang. Deze week is het precies 50 jaar geleden dat homoseksualiteit als ‘psychiatrische stoornis’ werd geschrapt uit de DSM (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders), het handboek van de psychiaters. Wat ging daaraan vooraf? En wat waren de gevolgen van die behandeling voor de homoseksuelen die ze ondergingen? Dat vragen we aan Lars van Dee, psychiater en voorzitter van het platform ‘LHBT+ en psychiatrie’. En aan Henk Brouwer, die in de jaren ’60 vanwege zijn homoseksualiteit naar de psychiater werd gestuurd.

Onlangs is in Pompeï een bijzondere vondst gedaan, die inzicht verschaft in hoe het leven in die beroemde stad was voor mensen in slavernij. Archeologen troffen bij een bakkerij een kleine ruimte met tralies aan, waar tot slaaf gemaakte mensen graan moesten malen.  Wat leert deze vondst ons, over hoe slavernij er in de oudheid uitzag? Te gast daarover is Coen van Galen, die gespecialiseerd is in slavernijgeschiedenis.

Niks is natuurlijker dan de moederliefde, zo zijn we geneigd te denken. Zodra een vrouw een kind krijgt, komt er een instinct naar boven dat haar tot een zorgzame en liefdevolle moeder maakt. Maar in 1980 – ten tijde van de tweede feministische golf – schreef de Franse Elisabeth Badinter een historisch en filosofisch boek dat dat idee probeerde te ontkrachten: De mythe van het moederschap. Xandra Schutte noemt het boek, net in het Nederlands verschenen, in haar voorwoord actueler dan ooit, want “de mythe van de Goede Moeder duurt nog onverminderd voort.” Xandra Schutte is te gast. 

Bijna veertig jaar lang hield de Binnenlandse Veiligheidsdienst ir. Johan Alvarez Manusama in de gaten. Hij was president in ballingschap van de RMS, de Republiek der Zuid Molukken. De Zuid-Molukkers die vooral bekend werden door de gewelddadige treinkapingen midden jaren ’70. Manusama is één van de ruim 70.000 mensen van wie het persoonsdossier eind 2022 openbaar is gemaakt. De door de dienst verzamelde berichten lezen als een dagboek en schetsen een beeld van een man die naar de buitenwereld vooral de dialoog zocht, maar intern de jonge activisten - die niet terugdeinsde voor geweld - nauwelijks de baas was. Olaf Oudheusden las de berichten en ziet dat de BVD het geweld nauwelijks kon voorkomen. Toch bleef de dienst Manusama volgen. Was hij nou een vriend of vijand van Nederland? Dit Spoor Terug is een co-productie met Argos: https://www.vpro.nl/argos/media/luister/argos-radio/onderwerpen/2023/bvd-dossier-manusama-veertig-jaar-gezocht-naar-een-speld-in-de-hooiberg.html#

De liefhebbers hebben er lang op gewacht: de documentaire Maria Callas, Paris 1958. Met nog niet eerder vertoond gerestaureerd en ingekleurd materiaal. Op 19 december 1958 maakte Callas, de bekendste opera-divavan de 20e eeuw, haar debuut in Parijs. In aanwezigheid van “Tout Paris”, waaronder de Franse president Coty, schrijver Jean Cocteau, de hertog en hertogin van Windsor, Charlie Chaplin en Brigitte Bardot. Wat maakte die avond zo legendarisch? En hoe kijken we er nu naar, wetende dat Callas een dramatisch leven tegemoet zou gaan? Sopraan Francis van Broekhuizen, die nu tourt met het programma Maria Callas 100 jaar, vertelt over haar liefde voor Callas.

Elke week bespreken we historische boeken met afwisselend Nadia Bouras, Wim Berkelaar, Bart Funnekotter, Sanne Frequin, Annelien de Dijn en Lotfi El Hamidi. Deze week is de beurt aan kunsthistoricus Sanne Frequin. Zij bespreekt: -Het spel Anjou Cube - een trivia-spel over de geschiedenis van Anjou -Anthony Bale - Op reis in de Middeleeuwen -Raoul Bauer - De lange schaduw van de duivel

In de jaren '90 was de wereld in de ban van AIDS. De ziekte eiste jaarlijks veel doden en wetenschappers zochten naarstig, maar tevergeefs, naar een medicijn. En toen was er een doorbraak: op 12 april 1990 wordt er op het journaal verkondigd dat de gelauwerde hoogleraar organische chemie Hans Buck, in samenwerking met viroloog Jaap Goudsmit, een oplossing had gevonden. Het werd wereldnieuws en Buck was te gast in verschillende televisieprogramma's. Hij deed stellige uitspraken en gaf AIDS-patiënten hoop. Maar niet veel later bleek het valse hoop te zijn; zijn onderzoek bleek niet te kloppen. Hij werd verstoten uit de wetenschappelijke wereld en kwam nooit meer aan de bak. Afgelopen dinsdag overleed deze tragische figuur. Terugblikkend op zijn leven rijst de vraag: hoe heeft dit kunnen gebeuren? We duiken samen met Hoogleraar farmaceutische geschiedenis Toine Pieters in de geschiedenis van een van de grootste wetenschappelijke affaires die Nederland ooit heeft gekend.

Afgelopen dinsdag werd in Sri Lanka, met groot ceremonieel vertoon, een tentoonstelling geopend met erfgoed dat ooit door Nederland was gestolen. Onder andere het beroemde kanon van Kandy en een paar ceremoniële zwaarden die tot voor kort in het Rijksmuseum te zien waren, werden terugggegeven. Jos van Beurden doet al 30 jaar onderzoek naar dit soort roofkunst en de teruggave daarvan. Zijn nieuwe boek heet Het lege vitrinesyndroom en hij is te gast.

Afgelopen week deed secretaris-generaal António Guterres van de Verenigde Naties een zeldzaam beroep op de Veiligheidsraad, omdat er “een ernstig risico bestaat dat het humanitaire systeem in Gaza instort”. En dat moet “koste wat kost voorkomen worden”, aldus Guterres. Israël reageerde woedend. De Israëlische minister Cohen van Buitenlandse Zaken noemde Guterres "een gevaar voor de wereldvrede". Is dit een historisch dieptepunt in de relatie tussen de VN en Israël? En hoe heeft die relatie zich vanaf de stichting van de staat Israël ontwikkeld? Historicus Internationale Betrekkingen aan de Universiteit Utrecht Peter Malcontent is te gast.

Sinds een paar jaar is de Stoïcijnse filosofie populairder dan het letterlijk in millennia is geweest. Topsporters als Mark Tuitert, zelfhulp-goeroes als Tim Ferriss en Silicon Valley-miljardairs als Jack Dorsey zijn alle drie zelfverklaarde stoïcijnen die zeggen inspiratie te putten uit de geschriften van Marcus Aurelius, Epictetus en Seneca. Wat verklaart de heropleving van het stoïcisme? En wat heeft deze antieke filosofie de moderne mens te bieden? Classicus Gerard Boter en ervaringsstoïcijn Floris Leest gingen daarover in gesprek, en schreven er een boek over, getiteld: Leven als stoïcijn of niet? Ze zijn te gast.

Ruim 22 jaar is Nicole niet in Suriname geweest. Om nog dieper het verleden van kweekjes in te duiken en haar Surinaamse kant te onderzoeken, gaat Nicole terug naar het geboorteland van haar ouders. Ze treft een onrustig land in economische crisis waar veel mensen in de overlevingsstand zitten. Kort na haar aankomst bereikt de onrust een kookpunt. In de binnenstad zijn demonstraties tegen het regeringsbeleid uitgemond in onlusten. Nicole vraagt zich af hoe het zit met Kweekjes in het Suriname van nu? En hoe ver terug gaat deze informele pleegzorg in haar familiegeschiedenis? Samen met historicus Mildred Caprino doet Nicole belangrijke ontdekkingen in de archieven. Op plantage Berlijn, waar haar voorouders hebben geleefd, leert ze over winti en de Afrikaans Surinaamse cultuur en komt ze tot belangrijke inzichten over waarom juist zij een Kweekje werd. Nicole keert terug naar Nederland met een gevoel dat Suriname ook haar thuis is, maar ook met meer vragen. Zullen haar ouders deze nu eindelijk kunnen beantwoorden?

Elke week bespreken we historische boeken met afwisselend Nadia Bouras, Wim Berkelaar, Bart Funnekotter, Sanne Frequin, Annelien de Dijn en Lotfi El Hamidi. Deze week is de beurt aan historicus Bart Funnekotter. Hij bespreekt: -Fitzroy Maclean - Oostwaarts -Coen Brummer - Sam van Houten tegen de rest -Peter Hoppenbrouwers - Stormruiters

Kan met terugwerkende kracht een historisch figuur als queer of transgender bestempeld worden? Het North Hertfordshire Museum meent van wel. Op de tentoonstellingsbordjes van de nieuwe tentoonstelling over de Romeinse keizer Elagabalus (204-222 n.Chr.) staan namelijk vrouwelijke voornaamwoorden. Het museum zegt daarmee recht te doen aan de wens van de keizer zelf: Elagabalus zou namelijk zelf hebben gezegd liever aangesproken te worden als vrouw. Onterecht, menen historici. De bronnen, waarin Elagabalus als vrouw wordt bestempeld werden geschreven met het doel om hem zwart te maken. Oudheid-historicus aan de Universiteit van Amsterdam Martijn Icks geeft duiding.

‘Donkere eeuwen’, ‘middeleeuwse toestanden’, brandstapels en kuisheidsgordels. Een paar typeringen die mediëvisten Jonas Roelens en Nathan van Kleij nog te vaak horen over hun geliefde tijdvak. En ze horen die niet alleen van minder historisch-geschoolden, maar ook van collega’s op de universiteit. Logisch dus, dat ze een boek samenstelden waarin tien van die clichés in het licht van het nieuwste historische onderzoek van de Lage Landen worden besproken: Middeleeuwse medemensen. Samenstellers Nathan van Kleij (UvA) en Jonas Roelens (UGent) zijn te gast.

In het verkiezingsprogramma van de PVV staan meerdere plannen die indruisen tegen de grondwet of belangrijke internationale verdragen. Zo wil de PVV een ‘asielstop’ bewerkstelligen, waarvoor naar verwachting onder andere het VN-vluchtelingenverdrag uit 1951 zou moeten worden opgezegd, evenals onder andere het Europese Verdrag voor de Rechten van de Mens, waarin fundamentele rechten op asiel zijn vastgelegd. Hoe historisch zou zo’n breuk zijn en hoe is het gekomen dat de rechten op asiel zijn vast komen te liggen in onze meest fundamentele internationale verdragen? Te gast is hoogleraar migratiegeschiedenis Marlou Schrover.

Deze donderdag ging de film Napoleon in Nederland in première. Het is een spektakelstuk van regisseur Ridley Scott over het leven van de beroemde Franse keizer. Onze vaste boekenrecensent én groot Napoleon-kenner Bart Funnekotter heeft de film voor ons bekeken en is hier om te vertellen of het allemaal historisch een beetje klopt.

De PVV van Geert Wilders overviel vriend en vijand door met een monsterzege de parlementsverkiezingen te winnen. Hoe kunnen we dat verklaren? We praten met historici Nadia Bouras, Ivo van de Wijdeven en Annelien de Dijn over hoe we de populariteit van de partij kunnen duiden vanuit de geschiedenis; over de behoefte aan een terugkeer naar een geïdealiseerd verleden en meer.

Deze bespreekt historicus Annelien de Dijn drie historische boeken -Marleen de Vries – Verlicht en Vilein -George Orwell & Bas Heijne – Over Nationalisme -Mark Lila – The Shipwrecked Mind: On Political Reaction

Samen met haar broer en zus keert Nicole terug naar haar wortels in het Brabantse Cuijk. Weten zij waarom zij weg moest? Eindelijk vindt ze de cassettebandjes die haar familie naar elkaar stuurde. Luisterend naar de bandjes die zij vanuit Nederland opstuurden doet Nicole een belangrijke ontdekking over haar moeder. Op de bandjes uit Suriname klinken ook verhalen over de onafhankelijkheid, de slechte economische situatie en censuur. De coup slaat nieuwe wonden, veroorzaakt verscheurde families en nieuwe kweekjes. Er ontstaat spanning in families. Mensen die achterblijven in Suriname en mensen die naar Nederland trekken, maken een andere ontwikkeling door. Men neemt elkaar de maat: wie is de ‘echte’ Surinamer? Daar moeten we mee stoppen, zegt haar goede vriendin Seada, we zijn hier allemaal door de loop van de geschiedenis. Om echt te begrijpen wat dat betekent, zal Nicole haar weerstand moeten overwinnen en diep het verleden in moeten duiken.

De afgelopen weken was er weer volop nieuws vanuit de restitutiecommissie: de commissie die adviseert welke kunstwerken moeten worden teruggegeven omdat ze in de Tweede Wereldoorlog zijn ontvreemd van hun rechtmatige eigenaren. Dat is niet altijd even makkelijk vast te stellen en soms is het dilemma wel of niet teruggeven daarom lastig. Nagaan of roofkunst moet worden teruggegeven is niet altijd even makkelijk. In de podcastserie Hier hing een schilderij pluizen journalist Pieter van Os en podcastmaker Emmie Kollau één van die zaken uit en zij zijn te gast.

In België is er steeds meer aandacht voor de Belgisch-Congolese dichteres Nele Marian en dat is niet zo gek. Haar werk was kritisch; ze stelde in 1935 al de onderdrukking in Congo aan de kaak. Een van haar dichtbundels kreeg een plek in het in 2018 heropende Afrika Museum in Tervuren, en er gaan geluiden op om een Brusselse straat naar haar te vernoemen. In de jaren ’30 had ze als vrouw van Afrikaanse afkomst een naam opgebouwd binnen het Brusselse artistieke milieu. Daarna raakte ze in de vergetelheid. Hoe komt dat? En hoe kijken wij vandaag de dag naar de erfenis van Nele Marian? Te gast is politicologe Nadia Nsayi. Zij dook in de geschiedenis van Marian en schreef haar biografie getiteld ‘Congolina’.

We moeten toe naar een nieuwe bestuurscultuur, zo vindt Pieter Omtzigt – en met dat idee lijkt hij heel veel kiezers te gaan trekken. Een van de manieren waarop Omtzigt die bestuurscultuur wil veranderen, en de kloof tussen publiek en politiek wil verkleinen, is door een zogeheten kiesdistrictenstelsel in te voeren.  Wat zou de invoering van zo’n stelsel betekenen? En wat weten we vanuit de geschiedenis over het districtenstelsel in de Nederlandse politiek? Henk te Velde, hoogleraar Nederlandse Geschiedenis aan de Universiteit Leiden, is gespecialiseerd in parlementaire geschiedenis en te gast.

Het kabinet Rutte IV viel in juli, omdat de VVD per se het regeerakkoord wilde openbreken om de asielinstroom te kunnen beperken. Vooral D66 en ChristenUnie voelden daar niets voor, waarop de VVD besloot liever te breken, dan door te gaan met het bestaande regeerakkoord. Hoe heeft dat zijn weerslag gevonden in het verkiezingsprogrammavan de VVD? En wat is de geschiedenis van het denken over migratie in die partij? Dat vragen we aan Marlou Schrover, hoogleraar sociale en economische geschiedenis aan de Universiteit Leiden.

“Voor de wolf is geen plek in Nederland” stelt het CDA in zijn verkiezingsprogramma. En dat denken over de wolf is niet nieuw. Sinds de wolf in 2018 zijn herintrede deed in Nederland zijn veel burgers bang voor de gevolgen. Die angst voor de wolf past in een eeuwenlange traditie, zo weet Kristof Smeyers, die het nieuwe boek Wolf over de cultuurgeschiedenis van het dier schreef.

BBB staat bovenal bekend als de partij die opkomt voor de boerenbelangen. Maar cultuurhistoricus Gerard Rooijakkers ziet in de plannen van BBB vooral een terugkeer naar een landbouwpolitiek die al decennia het aantal boeren in Nederland drastisch heeft doen krimpen. Hij is te gast.

Al meer dan 50 jaar is het een worsteling voor links: hoe verenigen we onze rode én onze groene idealen? Oftewel: hoe zorgen we goed voor de arbeider, maar ook voor het milieu en het klimaat? Journalist Coen van de Ven van de Groene Amsterdammer schreef over de fusie van GroenLinks en de PvdA, en dook voor ons in de geschiedenis van die worsteling.

De geschiedenis van kweekjes blijkt ook een verhaal van ontworteling te zijn. Om iets te bereiken in het leven, te studeren of te werken, moesten Surinamers naar ‘het moederland’. Maar hoe welkom was Nederland voor haar overzeese kinderen? Elke nieuwe migratiegolf bracht nieuwe kweekjes voort. Ze werden kweekjes in een land waar het moeilijk wortel schieten is. Het verlangen naar Suriname en gemis van famiri klinkt door op de cassettepost die families elkaar stuurden. Nicole’s moeder Jetty kent het gevoel als geen ander. Om verder te studeren moest ze haar baby Glynis - Nicole's oudere zus - achterlaten in Suriname. Nicole kan het zich niet voorstellen. Maar, ontdekt ze in gesprekken met andere kweekjes, misschien is de traditie van kweekjes ook een kracht? Socioloog Aspha Bijnaar wijst op de oorsprong van kweekjes: de trans-Atlantische slavernij. Was het systeem van kweekjes een overlevingsstrategie? Ondertussen probeert Nicole de keuze van haar moeder om haar achter te laten, te begrijpen.

Elke week bespreken we historische boeken met afwisselend Nadia Bouras, Wim Berkelaar, Bart Funnekotter, Sanne Frequin, Annelien de Dijn en Lotfi El Hamidi.  Deze week is de beurt aan historicus Lotfi El Hamidi. Hij bespreekt Joe Sacco - Footnotes in Gaza.

Om meer te weten te komen over de oorsprong van kweekjes duikt Nicole in de migratiegeschiedenis van Afro-Surinamers in Nederland. Hoe hielden families, gescheiden door een oceaan, contact met elkaar? Nicole gaat op zoek naar de cassettebandjes die haar familieleden aan weerszijden van de oceaan voor elkaar inspraken. Ondertussen groeit bij Nicole een onbestemd gevoel. Het is een stille regel: Im bere tories, verhalen die in je buik moeten blijven, zaken die binnen de familie opgelost moeten worden, daar praat je niet over. En dat is nou precies wat Nicole wel wil doen: het gesprek openen. Haar zoektocht zorgt voor weerstand. “Een Bounty,” wordt ze zelfs genoemd. Is ze Surinaams of Nederlands? Bij haar moeder, die in het theater ook persoonlijke verhalen deelt, vindt ze steun. Tegelijkertijd staat hun eigen geschiedenis tussen hen in. Want waarom liet haar moeder haar achter? Moest Jetty weg om zichzelf te ontwikkelen?

Je zou het een vergeten heksenjacht kunnen noemen: de zogeheten Lavender Scaredie in Amerika tijdens de jaren ’50 plaatsvond. Het was in zekere zin een afgeleide van de bekendere Red Scare, de anticommunistische heksenjacht van de Amerikaanse senator Joseph McCarthy. Bij de 'Lavender Scare' richtte McCarthy zich op het uitbannen van alle homoseksuelewerknemers uit de Amerikaanse overheid. Uiteindelijk zouden duizenden mensen daardoor hun baan verliezen.  De nieuwe Amerikaanse dramaserieFellow Travelersverkent de geschiedenis van de 'Lavender Scare'. Cultuurwetenschapper Looi van Kessel van de Universiteit Leiden bekeek de serie voor ons en is te gast.

Elke week bespreken we de nieuwste historische boeken met afwisselend Nadia Bouras, Wim Berkelaar, Bart Funnekotter, Sanne Frequin, Annelien de Dijn en Lotfi El Hamidi. Deze week is de beurt aan historicus Wim Berkelaar. Hij bespreekt: -Herman Langeveld - De zwarte schapen van de familie -Piet Hagen - Joodse klokkenluiders -Sarah Bakewell - De humanisten

Om ervoor te zorgen dat dokters beter toegerust zijn om in hun vakgebied ethische beslissingente nemen, moet de rol die medici in Nazi-Duitsland hebben gespeeld een vast onderdeel worden van de studie medicijnen. Die opmerkelijke oproep stond onlangs in het medisch tijdschrift The Lancet. Medisch-historicus Leo van Bergen heeft zich daarin gespecialiseerd en schreef onlangs het boek De poppenspeler van Mengeleover de praktijken van de nazi-arts Josef Mengele.

In de oorlog tussen Israël en Hamas lopen de dodenaantallen alsmaar op. Ondertussen krijgt de roep van hulporganisaties om een staakt-het-vuren vooralsnog geen gehoor. Het verloop van deze oorlog lijkt precies de bedoeling van Hamas, zo valt deze week in The New York Times te lezen, die Hamas te spreken kreeg.  Hoe is Hamas tot deze conclusie gekomen? We leggen het voor aan Jeroen Gunning, verbonden aan King’s College in Londen, die al decennialang onderzoek doet naar Hamas en een politieke geschiedenis van Hamas schreef.

Een priester die op klaarlichte dag door huurmoordenaars wordt omgelegd, een academicus uit Oxford die met pijl en boog in het oog wordt geschoten, en een non die een kapelaan vermoordt; zomaar wat middeleeuwse moorden die tot leven zijn gebracht op de Medieval Murder Map, een initiatief van de University of Cambridge. De digitale kaart toont een fascinerend en gruwelijk overzicht van honderden middeleeuwse misdaden gepleegd in Engelse steden zoals Londen, Oxford en York. Mediëvist Sanne Frequin bekeek de kaart voor ons en vertelt of zij nieuwe inzichten kreeg door met een moordenaarsblik naar de middeleeuwse stad te kijken.

“Famiri” is alles voor journalist Nicole Terborg. Ze komt uit een warm nest; haar familie is er altijd voor haar. Toch knaagt er iets. Toen ze dertien jaar oud was, moest Nicole in haar eentje plotseling verhuizen van haar ouderlijk huis in een Brabants dorp naar haar tante in de grote stad. Ze is een kweekje, zoals veel Surinamers dat noemen; je groeit niet op bij je ouders maar bij andere familieleden of pleegouders. Nicole voelde zich onbestemd, onzeker, eenzaam en afgewezen. Nu terugkijkend zit ze met zoveel vragen. Waarom moest zij weg? Kweekjes zijn gangbaar in haar familie en toch is het niet een onderwerp waarover gesproken wordt. Nicole is niet alleen bang voor de reacties van haar familie, maar ook voor die van de Surinaamse gemeenschap. Toch gaat ze de confrontatie aan met haar moeder, theatermaker Jetty Mathurin. En om haar eigen kweekverhaal te begrijpen, verdiept Nicole zich in de migratiegeschiedenis van Afro-Surinamers. Lees hier het interview met Nicole Terborg in de VPRO Gids.

Ecocide is het (on)bedoeld verwoesten of aantasten van het ecosysteem in een bepaald gebied. Er zijn talloze historische voorbeelden, zoals het gebruik van Agent Orange en het doen van atoomproeven. Maar ecocide is niet strafbaar. Toen journalist Maurice Swirc voor het eerst van het begrip ecocide hoorde, was hij direct geïntrigeerd door de herkomst ervan. Hij schreef het op voor de Groene Amsterdammer en vertelt erover in OVT. Het is een verhaal over genocide, Agent Orange, atoomproeven en de uiterst dubieuze rol van Nederland.

Historicus Bas von Benda-Beckmann raakte al op jonge leeftijd gefascineerd door de Tweede Wereldoorlog. Op zijn dertiende kwam hij er per toeval achter dat zijn oudtante de weduwe van Alfred Jodl was, Hitlers trouwste generaal. Daarna ving hij steeds meer flarden op over het naziverleden van zijn familie. Hij begon ze te verzamelen en hoorde bepaalde verhalen met scepsis aan. Wat is er bijvoorbeeld waar van het gerucht dat zijn familie een tafelkleed aan Hitler heeft geschonken? Hij besloot zijn familiegeschiedenis uit te pluizen en schreef er een boek over getiteld Het kleedje van Hitler.

Ze vormen een zeer kleine minderheid, maar hun invloed op de Israëlische geschiedenis en identiteit is altijd enorm geweest: de kibboetsniks, zoals de inwoners van de van oorsprong socialistische en collectivistische agrarische gemeenschappen worden genoemd. Maar wie zijn de kibboetsniks precies? En wat weten we over de dubbelzinnige positie die de kibboets altijd heeft ingenomen in de Israëlische geschiedenis? Bart Wallet is hoogleraar joodse geschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam, en is te gast.

Historicus Bart Funnekotter bespreekt drie historische boeken: -Keizer van Rome - Mary Beard -Mijn oudoom Harry - Micheal Palin -Melancholie in de Gouden Eeuw - Luuc Kooijmans

Het lelijke eendje wordt omgetoverd tot een zwaan, een arme schoonmaker tot een geraffineerde prinses en de zogenaamde slonzige nerd in de klas in het mooiste meisje op school; in de filmgeschiedenis is de makeover een begrip. Wat betekent het dat er in zoveel Amerikaanse films zo’n metamorfose als hoogtepunt voor vrouwelijke rollen werd gekozen? Wat is de kritiek op de makeover, en leeft het fenomeen nog steeds? Het IDFA gaat op 8 november van start, en tijdens het documentaire-festival gaat Makeover Movie van de Amerikaanse maker Sue Ding in première. Annelot Prins werkt aan haar promotieonderzoek in Amerikanistiek en onderzocht de opkomst van celebrity-feminisme. Ze bekeek het video-essay alvast en vertelt meer.

Deze uitzending van OVT staat in het teken van de Libris Geschiedenis Prijs 2023. Aan het eind van de uitzending wordt bekend gemaakt wie gewonnen heeft. Dat zal gebeuren door juryvoorzitter, oud-Tweede Kamerlid en voorzitter van de Nederlandse UNESCO Commissie Kathleen Ferrier. We praten met haar de nominaties en haar liefde voor erfgoed en geschiedenis.

Naast de welbekende historische items is er deze maand ook livemuziek. Deze week is het de beurt aan singer-songwriter Shishani Vranckx.

Naast de welbekende historische items is er deze maand ook livemuziek. Deze week is het de beurt aan de singer-songwriter Shishani Vranckx. 

Naast de welbekende historische items is er deze maand ook livemuziek. Deze week is het de beurt aan de singer-songwriter Shishani Vranckx.  

Dit jaar werden er vijf boeken genomineerd voor de Libris Geschiedenis Prijs. De kanshebbers zijn: -De Chinezenmoord, waarin Leonard Blussé de moord op Chinezen die in Batavia plaatsvond in 1740 in kaart brengt. -De Zanzibardriehoek,een boek van Martin Bossenbroek over hoe de afschaffing van de slavernij in Zanzibar samenging met de kolonisatie van het land. -Etty Hillesum, de biografiegeschreven door Judith Koelemeijer. -Hoog spel,waarin Marcel Metze beschrijfthoe Shell zich sinds zijn oprichting zich aanpaste aan het geopolitieke en maatschappelijke werkelijkheid. -De macht van het verleden, een bespiegeling van hoe geschiedenis als politiek wapenwordt ingezet, door Ivo van de Wijdeven.

In 1923, precies honderd jaar geleden, verscheen het essay De ijzeren muur van de Russische zionist Ze’ev Jabotinski. Hij pleitte daarin voor het opwerpen van een ijzeren muur tussen een Joodse staat en de Arabische wereld. Alleen een compromisloze militaire aanpak zou de Palestijnen en de omringende Arabische landen tot vrede dwingen, zo stelde hij. Nog steeds vormt dit essay de grondslag voor het denken van de Israëlische Likud-partij van Benjamin Netanyahu. Wat zie je terug van het idee van een beschermende ijzeren muur na de aanval van Hamas op 7 oktober? Midden-Oosten-deskundige Peter Malcontent is te gast.

Bonen hebben niet zo’n sexy imago: het wordt meestal gezien als armeluisvoer en je gaat er winden van laten (‘ieder boontje heeft zijn toontje, ieder erwtje zijn concertje’). Dat is onterecht volgens culinair journalist en historicus Joël Broekaert. Niet alleen zijn bonen eiwitrijk, voedzaam, maar ze hebben de loop van de geschiedenis beïnvloedt. Broekaert bracht een ode aan deze veelzijdige peulvrucht en schreef er het boek De wereldgeschiedenis in twaalf bonen. Hij is te gast.

Vorig jaar won René van Stipriaan de Libris Geschiedenis Prijs voor zijn boek De zwijger. Het leven van Willem van Oranje. We vragen hem hoe het hem sindsdien is vergaan. Ook bespreken we zijn nieuwe boek Het reisboek van Willem van Oranje, waarin hij aan de hand van kaarten en illustraties een beeld schetst van de vele tienduizenden kilometers die Willem van Oranje in zijn leven heeft afgelegd.

Livemuziek van Elephant: Post Punk

Historische boeken met Wim Berkelaar: -Libris Geschiedenis Prijs-nominatie Hoog spel - Marcel Metze -In wat voor land leef ik eigenlijk? - Karin Amatmoekrim -Op veler verzoek. Inclusieve politiek in Nederland - Joris Oddens

Livemuziek van Elephant: Dog in the Park

De kritiek op Israël neemt toe terwijl het aantal burgerdoden in Gaza stijgt. Maar Israël houdt Hamas verantwoordelijk omdat ze burgers inzetten als 'menselijk schild'. Wat zegt het oorlogsrecht hierover? Militair historicus Christ Klep geeft uitleg.

De column van Abdelkader Benali

Einstein in het Natlab, door onze verslaggever Christianne Alvarado

In de jaren 20 van de vorige eeuw werden de Osage, de oorspronkelijke bewoners van Oklahoma, slachtoffer van exploitatie, terreur en moord. De daders waren geen vreemden, maar bleken hun witte Amerikaanse naasten. Ze waren uit op de rijkdom en het land van de Osage, nadat daar olievelden werden gevonden.  Daarover gaat de nieuwe film Killers of the Flower Moonvan Martin Scorsese, diegebaseerd is op deze gruwelijke geschiedenis. Historicus en antropoloog Lea Zuyderhout is gespecialiseerd in de geschiedenis van de oorspronkelijke bewoners van Noord-Amerika en vertelt. Lea Zuyderhoudt raadt de volgende films aan: Een eerste film om te zien is Smoke Signals (1998). Deze film is geschreven en gemaakt door Natives en is een echte klassieker. De film is laagdrempelig en raakt aan belangrijke thema’s die belang van het verleden in het heden naar voren halen. De film gemaakt en gespeeld door een teams van Natives en in veel latere films kun je verwijzingen naar deze film terug vinden. De tweede film: Atanarjuat, The fast Runner (2001). Deze film is de eerste film die compleet in het Inuktitut gemaakt is. Het is een beeldschone film die veel prijzen heeft gehad. Orale tradities spelen een belangrijke rol in deze film. De film zelf is een gamechanger in de filmgeschiedenis maar het is voor veel mensen ook een gamechanger in hoe verhalen verteld kunnen worden. Daarnaast zijn er op dit moment heel veel films die lokaal gemaakt worden of waarin de samenwerking wordt gezocht. Ook deze films zijn online beschikbaar en zijn beslist de moeite waard zijn om te kijken. Zoeken via het trefwoord Native American Film Festival brengt een breed scala van films in beeld. Juist de “kleinere” films zijn vaak indrukwekkend en vernieuwend. Ze zetten al in de volle breedte in op het vertellen van nieuwe en oude, historische en epische verhalen. Native American Film is een genre van haast ontelbaar veel Nations met een indrukwekkende reikwijdte en rijkdom aan verhalen.

Het Philicorda-orgel is een Eindhovens icoon, door onze verslaggever Christianne Alvarado

De inhoud van verkoolde papyrusrollen uit 79 na Christus werd lange tijd verloren gewaand. Afgelopen week was er een doorbraak: AI maakte een woord op de rollen leesbaar. Wat kunnen we van deze nieuwe techniek verwachten? Papyroloog Mark de Kreij vertelt.

Techgigant ASML is misschien wel het succesvolste project dat is voortgevloeid uit het NatLab. NRC-journalist Marc Hijink is te gast. Hij schreef een boek over ASML en het machtsspel om de meest complexe machine op aarde

Livemuziek van Elephant: Calling

Johannes Wardenier kondigde in 1934 zijn uitvinding aan: een brandstofloze motor. De motor is er niet gekomen. Waarom bleef deze uitvinding zo lang een raadsel? Techniekjournalist en industrieel ontwerper Paul Schilperoord schreef een boek en vertelt.

In zijn column blikt John Jansen van Galen terug op de tijd dat hij op reis was in Israël, op uitnodiging van het CIDI.

Zondag as bespreekt Annelien de Dijn twee historische boeken: - Ivo van de Wijdeven: De macht van het verleden - Hanno Sauer: Moraal

Een vrouwenromp met een babypop erin siert een van de zalen in het Rijksmuseum Boerhaave. In dat museum zijn fascinerende schatten uit de wetenschap te vinden. Hoort deze lugubere pop daarbij? Jazeker, meent conservator Mieneke te Hennepe. Ze gaat in gesprek met OVT-reporter Christianne Alvarado.

De livemuziek wordt verzorgt door singer-songwriter Beatrice van der Poel.

Zondag zijn er Poolse verkiezingen. Het land worstelt met zijn verleden en identiteit doordat het vaak bezet is geweest. Hoe werkt dit door in de aanstaande verkiezingen? Te gast is de Pools-Nederlandse journalist Dore van Duivenbode.

De wereld kijkt gespannen toe terwijl Israël een grondoffensief in Gaza voorbereid. Een veelgebruikte in Israël ontwikkelde tactiek is 'urban warfare'. Wat houdt dat in?  Bij ons is antropoloog Erella Grassiani, gespecialiseerd in de veiligheidsindustrie in Israël en militair historicus Serge Blom.

Een van de meest innovatieve medische instrumenten in Rijksmuseum Boerhaave is de eerste kunstnier. Hij is gemaakt door Willem Kolff die wel meer kunstorganen in elkaar sleutelde. Conservator Mieneke te Hennepe vertelt meer over deze levensreddende uitvinding.

Afgelopen vrijdag riep het Israëlische leger 1,1 miljoen mensen op om uit het noorden van de Gazastrook te vertrekken vanwege de op handen zijnde inval. Sommigen vertrekken niet, omdat ze bang zijn voor een tweede Nakba. Wat was de eerste Nakba? We leggen het voor aan Dina Zbeidy, antropologe gespecialiseerd in het Midden-Oosten.

Antoni van Leeuwenhoek is onlosmakelijk verbonden aan de microscoop. Hij is niet de uitvinder, maar heeft wel de wereld die ermee te zien is ontdekt. Hoe zag die wereld eruit? Journalist Geertje Dekkers en conservator bij het Rijksmuseum Boerhaave Tiemen Cocquyt vertellen meer.

De livemuziek wordt verzorgt door singer-songwriterBeatrice van der Poel.

Leonora voer als verstekeling mee op een schip van de Middelburgse Commercie Compagnie. Wat vertelt Zeeuws Archief over Leonora, wiens ontsnapping uit slavernij tot "groote onsteltenis van hem & zijn officieren" leidde? Roosanne Goudbeek vertelt meer. 

Het slavenregister lijkt een zakelijke, kille namenlijst. Toch kan het de lezer nieuwe inzichten verschaffen over het verleden weten onderzoekers Coen van Galen en Ank de Vogel-Muntslag. Ze zijn te gast om te vertellen over dit bijzondere archief.

200 jaar geleden zat er in het gebouw van het Zeeuws Archief het Natuurkundig Genootschap der Vrouwen. Een plek waar gegoede vrouwen kennis maakten met wetenschap. Waarom is deze vrouwenclub in Middelburg opgericht? Historicus Dorothee Sturkenboom vertelt.

Lotfi El Hamidi bespreekt twee historische boeken en een Netflixserie: - Martin Bossenbroek: De Zanzibardriehoek - Timothy Brennan: Places of Mind: A Life of Edward Said - Malkit Shoshan en Joost Grootens: Atlas of the Conflict: Israel-Palestine

Zeeland was ooit het middelpunt van de Nederlandse slavenhandel. Niet zo gek dus dat er sinds 2005 een monument middenin Middelburg staat om deze geschiedenis te herdenken. Ferdinand Ralf was een van de initiatiefnemers en vertelt over deze geschiedenis.

Het Zeeuws Archief zit in het Van de Perrehuis: een achttiende eeuws stadspaleis. Maar wie was hij eigenlijk? Anneke van Waarden-Koets vertelt over Johan Adriaen van de Perre die het meten van het weer zeer serieus nam.

Eeuwenoude mummieogen staren je indringend aan in het Allard Pierson Museum. De schilderijen in de nieuwe tentoonstelling Oog in Oog uit de 1e tot 3e eeuw na Christus staan bekend als de oudste realistische portretten. Egyptoloog Ben van den Bercken vertelt meer. 

Gisterenochtend werd Israël verrast door een spervuur aan raketten, afgevuurd door Hamas vanuit de Gazastrook. De aanvallen begonnen bijna op de dag af 50 jaar na de Jom Kippoeroorlog. Wat verklaart deze beslissing? Derk Walters, voormalig Israëlcorrespondent voor NRC, is te gast.

Zangeres Pieternel speelt van haar nieuwe album Underneath This Skin het numer 'Ugly Beast'.

Het thema van de Maand van de geschiedenis is Eureka!, het moment van de geniale ingeving. Maar volgens Louise O. Fresco is dat helemaal niet hoe wetenschap over het algemeen werkt. Ze schreef hierover een essay en is te gast.

Een beeldenstorm Bijbels Museum; een bezoeker stampte beeldjes van Godin Asjera kapot terwijl ze riep: "Er is maar één God!" Wat is er bekend over Asjera? En waarom is de vrouwelijk verbeelding van God nog altijd een heikel punt? Theoloog Jana Stegeman geeft uitleg. 

Zangeres Pieternel speelt 'Factory'. 

Het immense terrein van het Nederlands Openluchtmuseum hoeft de bezoeker niet per sé te bewandelen. Er rijden namelijk ook heel veel historische trams over het terrein. Wat de komst van de tram betekende voor de Nederlandse binnensteden, vertelt tramchauffeur Rob van Oostenrijk u live vanuit een tram. 

Zangeres Pieternel speelt van haar nieuwe album Underneath This Skin het titelnummer.

Bart Funnekotter bespreekt drie historische boeken: - Leonard Blussé: De Chinezenmoord - Harald Jähner: Hoogteroes - Daan Nijssen: Alle wegen leiden naar Babel

Honderd jaar geleden was cocaïne nog niet verboden. Sterker nog, er stond in Amsterdam een cocaïnefabriek. Hoe zag de wereld van legale cocaïne eruit? Hoogleraar farmaceutische geschiedenis Toine Pieters vertelt. Beeld: Stadsarchief Amsterdam

Koningin Elizabeth Stuart gaf meer om haar huisdieren dan om haar kinderen. Althans, dat is het beeld dat van haar bestaat. Onterecht zegt hoogleraar vroegmoderne literatuur en cultuur Nadine Akkerman. Zij deed jarenlang onderzoek en vertelt meer.

Lange tijd richtte de medische wetenschap zich op mannen. Door dat gebrek aan kennis werden de meest vreemde theorieën over de menstruatie bedacht. Wat waren de verklaringen door de eeuwen heen en wat vertellen ze over het beeld van de vrouw? Historicus Karen Hollewand geeft uitleg. 

Nederlandsen kolonisten werden uit Amerika verjaagd, maar de Nederlandse taal hield het veel langer uit ontdekte historicus Philip Dröge. Hij schreef De Tawl over het Neder-Amerikaans dialect dat tot in de 20e eeuw werd gesproken.

Vechten voor je geloof in een onbekend land associeren we nu met IS-strijders. Maar in de 19e eeuw sloten ruim drieduizend Nederlanders zich aan bij het pauselijke elitekorps in Rome. Historicus Koen de Groot schreef het boek Martelaren voor de paus en is te gast.

Deze week bespreekt historicus Wim Berkelaar de volgende historische boeken: -Judith Koelemeijer:Etty Hillesum -Laurens Bluekens, Maarten van Rossem: Van Rossem -Christopher Clarke: Europese Lente

Deze week verbood Duitsland de neonazigroep ‘Hammerskins’. Hoe kan het dat uitgerekend een Amerikaanse nazigroep in Duitsland een tak heeft? Historicus Annelotte Janse onderzoekt de geschiedenis van extreemrechtse Amerikaans-Duitse netwerken en is te gast. 

Het is dit jaar 75 jaar geleden dat de as van de grote schrijver Multatuli werd bijgezet in een monument op begraafplaats Westerveld. Hij was de eerste Nederlander die zich liet cremeren. In Nederland was dat in die tijd nog verboden. Waarom koos hij daar dan toch voor? En wat is er waar van het gerucht dat er sigarenas in het monument is bijgezet? Luister in Het Spoor Terug: De as van Multatuli.

De Jodensavanne behoort sinds deze week tot het werelderfgoed. De nederzetting aan de Surinamerivier illustreert volgens Unesco de eerste joodse pogingen tot kolonisatie van de nieuwe wereld. Historicus Mark Ponte sprak de archeologen ter plaatse en geeft duiding.

De column van John Jansen van Galen

Totdat klimaatactivisten begonnen te protesteren hoorde je er weinig over; de fossiele subsidies. Vreemd, als je bedenkt dat die naar schatting jaarlijks zo’n 40 miljard euro bedragen; maar liefst 4% van de Nederlandse economie. Hoe is het gekomen dat de overheid zo’n bedrag besteedt aan bedrijven? Politicoloog Thomas Muntz, gespecialiseerd in energie en hoofdredacteur van Investico, is te gast.

Elke week bespreken we de nieuwste historische boeken. Deze week is de beurt aan Annelien De Dijn. Zij bespreekt Lewis Dartnell: Corpus, Trudy Dehue: Ei, foetus, baby en Angela Saini: De Patriarchen

De mens heeft deze kip geplooid naar zijn behoeften; er is weinig natuurlijks meer aan volgens Dirk-Jan Verdonk. Hij is historicus en directeur van World Animal Protection Nederland, en beschreef de ongemakkelijke geschiedenis van de problematische mens-kip relatie in zijn boek De ontplofte kip. Want wat zegt het over de mens dat we de vleeskip hebben geschapen?

Er is misschien een wet op komst die vormen van zelfexpressie verbiedt die ‘de Chinese geest schaadt en de gevoelens van het Chinese volk kwetsen.’ Hoe moeten we deze restricties op Chinese kleding zien? Keert China terug naar het keurslijf van het Mao-pak? Te gast is Garrie van Pinxteren, Chinacorrespondent van NRC.

Vanaf 1907 leidde Claudius Henricus de Goeje in een poging om het binnenland van Suriname in kaart te brengen, vier expedities door de Surinaamse Amazone. Wat was de impact op de Wayana van zijn komst? Filmmaker Freek de Goeje volgde zijn voetstappen en vertelt.

Chili staat dit jaar stil bij de staatsgreep, die plaatsvond op 11 september 1973. De socialistische president Salvador Allende kwam daarbij om het leven en de rechtse Augusto Pinochet greep de macht. Hoewel Pinochet al sinds 2006 dood is, zorgt zijn dictatuur nog steeds voor verdeeldheid in het land; arm versus rijk, links versus rechts, martelaar versus beul. Voor correspondent Boris van der Spek is het een thema dat in alle gesprekken en reportages terugkomt. Hij maakte de documentaire De open wonden van Chili – en stuitte daarbij op een onwaarschijnlijke vriendschap .

De column van Ellen Ombre

Twee bouwvakkers hebben een stukje Chinese Muur gesloopt. Om sneller op hun werk te komen maakten ze een bestaand gat groter met een graafmachine. De strenge straf voor deze vernielingen was niet altijd gangbaar; het hergebruiken van de stenen was zelfs heel gewoon. Wat is er veranderd? En hoe werd de muur het nationale symbool van China? Sinoloog Fresco Sam-Sin ontleedt de mythische status van de muur.

Wat heeft de Duitsers van de Hitler-generatie bezield? Nadat de notoire schrijver Walter Kempowski de straat opging met de schijnbaar eenvoudige vraag ‘Heeft u Hitler gezien?’ wist hij duizenden Duitse getuigenissen te ontfutselen. Roxane van Iperen schreef het voorwoord bij het nieuwe boek en is te gast

Abdelkader Benali is te gast om te praten over de aardbeving die in Marokko plaatsvond. Ook leest hij zijn column.

Stel je voor; je bent een aangespoelde drenkeling en verlangt naar contact. Dan grijp je naar een eeuwenoude traditie, namelijk: de flessenpost. Een papiertje in een fles die wordt meegenomen door de zee, afzender en ontvanger onbekend. De traditie heeft een recentere oorsprong dan je zou vermoeden, zo valt te lezen in het in Duitsland verschenen boek Flaschenpost van de letterkundige Wolfgang Struck. Mathijs Deen zocht Struck op in Hamburg, waar in een bibliotheek een verzameling van meer dan 600 aangespoelde berichten als een schat wordt bewaard.

In OVT wordt de langverwachte shortlist van de Libris Geschiedenis Prijs bekend gemaakt. Juryvoorzitter Kathleen Ferrier kondigt de vijf beste historische boeken aan. 

De Indiase overheid heeft plannen om de landsnaam te veranderen in Bharat. Deze discussie is al eeuwenoud en ligt gevoelig. Maar waarom zou de Indiase overheid de naam willen veranderen? En waar staan ‘India’ en ‘Bharat’ voor? Carolien Stolte, India-kenner aan de Universiteit Leiden, geeft uitleg.

Elke week bespreken we de nieuwste historische boeken met afwisselend Wim Berkelaar, Bart Funnekotter, Nadia Bouras, Sanne Frequin, Annelien de Dijn en Lotfi El Hamidi. Deze week is de beurt aan historicusLotfi El Hamidi. Hij bespreekt: Frank G. Bosman: De Oude Man van Masyaf, Joya Chatterji: Schaduw rond het Middaguur, Albert Camus: Algerijnse kronieken. 

Historicus Wim Berkelaar bespreekt: - Thijs Weststeijn: De Toekomst van het verleden - Olaf van Nimwegen, Willem V: de laatste stadhouder van Nederland - Eduard Táborský, Prokop Drtina, Aat in ’t Hout: Vriendschap en samenwerking met Stalin?

Bradley Cooper speelt in de film Maestro de joodse dirigent Leonard Bernstein met een lange prothetische opplak-neus. Ook de kettingrokende Israëlische premier Golda wordt vertolkt met een nep-neus. Wat zit er achter de opgelaaide kritiek op de zogenaamde 'filmneusrel', en is de kritiek terecht? Historicus Merlijn Schoonenboom schreef de geschiedenis van het gezicht en vertelt.

Het eerste officiële naaktstrand in Nederland bestaat dit jaar vijftig jaar. Het is het naaktstrand van Callantsoog. In de documentaire 'Vrij, blij en bloot' horen we de geschiedenis van dat eerste officiële naaktstrand én alles wat eraan vooraf ging. Wanneer en waar begonnen mensen gezamenlijk bloot te recreëren? En wat willen en wilden de blootlopers? Luister naar een programma van Katinka Baehr.

Journalist en historicus Christianne Alvarado neemt ons mee naar de ruïnes van een verlaten scholencomplex opIsla de la Juventud. Tijdens de hoogtijdagen van Fidel Castro waren er op Cuba scholen voor alle 'kinderen van de revolutie'. Alvarado bezocht de scholen waar Ethiopische kinderen werden onderwezen en sprak de betrokkenen. 

Ivo van de Wijdeven vertelt over de dood van Prigozjin. Kremlinwatchers en Rusland-deskundigen draaien na het neerstorten van het vliegtuig waar Prigozjin in zou zitten overuren. In hoeverre rijmt deze episode met hoe Poetin al jaren handelt? En in hoeverre is het een breuk met dat verleden?

Deze zomer zijn we voor het Spoor Terug op zoek gegaan naar bijzondere geschiedenisdocumentaires die elders zijn uitgezonden en die we zo mooi vinden dat we ze ook graag in OVT laten horen. Vandaag de laatste: Deel 1 van een prachtige serie die Joske Meerdink maakte voor Omroep Gelderland: De ramp met de Phoenix. Het is een verhaal over een grote groep Achterhoekers die in 1847 naar Amerika vertrok in de hoop op een beter leven. Tijdens de laatste kilometers van de reis vloog hun schip, de Phoenix,in brand. Een ramp in het zicht van de haven. Het schip verging in het ijskoude water en overlevenden waren er nauwelijks. Luister naar deze documentaire over een vergeten ramp.

Journalist Gabriella Adèr gaat naar Ragusa in het zuiden van Sicilië. Een sprookjes-stad met kronkelende steegjes, uitzicht over een vallei en unieke barokke gebouwen. Over hoe een desastrueze aardbeving in 1693 de stad verdeelde en over 'de Baantjer van Italië', de beroemde detective Montalbano die in de stad werd opgenomen, vertelt ze meer.  Journalist Adèr maakte voor OVT de podcast De verschrikkelijk mooie migratie (en alles wat erna kwam). Haar familie komt uit Sicilië en woont, deels, in Ragusa.

Onderweg van Indonesië naar Nederland werden op stoomschip Ranchi 37 baby’s geboren. Het was 1950: Nederland had net de Indonesische onafhankelijkheid erkend. KNIL-militairen en hun families moesten het land in allerijl verlaten. In het nieuwe ‘thuisland’ Nederland waren de meeste opvarenden nog nooit geweest. Documentairemaker Joost Wilgenhof spoorde alle baby’s op; inmiddels zijn ze 72 jaar oud. Vandaag deel 1 van deze podcastserie De Ranchi Baby’s is een Stichting Autres Directions en Aldus’ productie voor NTR en NPO Radio 1. Mede mogelijk gemaakt door het NPO-fonds en het Fonds Bijzondere Journalistieke Projecten.

Het wordt gezien als een van de ultieme tekenen van menselijke intelligentie: het feit dat we vuur kunnen gebruiken en beheersen. Maar al het nieuws over natuurbranden van deze zomer doet vermoeden dat we de beheersing over het vuur zijn verloren. “Onze relatie met vuur was ooit harmonieus, tot we probeerden er zo veel grip op te krijgen dat het door onze verkrampte vingers glipte,” zo schrijft journalist Pepijn Keppel in een stuk in de Groene Amsterdammer over de verstoorde mens-vuur-relatie. We vragen hem hoe die relatie stukliep, en of er lessen uit het verleden te trekken zijn over hoe die te herstellen.

Journalist Leendert van der Valk neemt ons mee naar het strand van de stad Ouidah in Benin. Daar wordt namelijk jaarlijks een Voodoo-festivalgehouden. Datzelfde strand heeft ook een treurige geschiedenis, want daar staat ook LaPorte du Non Retour, een herdenkingsboog voor deze ooit belangrijke slavenhaven van West-Afrika.

Het is 13 augustus, de dag van de linkshandigen, de in omvang vrij constante minderheid onder ons van mensen die door het leven gaan in een wereld die is ingericht op rechtshandigen. En dat heeft een lange geschiedenis. Rik Smits, taalkundige, journalist en schrijver publiceert al jaar en dag over linkshandigheid.

Het afgelopen jaar stuitten Frank Jochemsen en Jim Immig (volgens Frank en Jim) op iets groots. Groter dan zij zelf doorhadden. Een oeuvre van prachtige liedjes, dat diep in de vergetelheid was geraakt. Gezongen door artiesten zoals Jenny Arean, Gerard Cox, Willem Nijholt en Boudewijn de Groot. Frank en Jim volgden een wonderlijk spoor van muzikale broodkruimels die kriskras verspreid lagen in archieven. Elke vondst leidde tot een nieuwe. En zo ontrafelden Frank en Jim een onvoltooid levenswerk. Ze ontdekten het verloren gewaande oeuvre van producer Rob Touber. Een maniakaal wonderkind dat jong stierf, op de top van zijn kunnen.

Vandaag gaan we naar Litouwen met onze reisleider van de week: historicus Bart Nauta. We gaan naar de hoofdstad Vilnius, een prachtige historische stad ook voor liefhebbers van de Middeleeuwen. Voor de Tweede Wereldoorlog had de stad een bloeiende joodse gemeenschap. Vilnius werd ook wel ‘Jeruzalem van het Noorden’ genoemd.

Bij het uitruimen van het huis van haar overleden moeder vindt programmamaker Pam van der Veen een doos met honderden luchtpostenveloppen. Het zijn brieven van haar moeder aan haar vader uit de roerige jaren 60 en 70. Op de doos staat met grote letters: ‘Voor Pam’. De brieven beslaan een cruciale periode in het leven van haar moeder. In Wat weet jij eigenlijk van mij? volgen we een vrouw die zich bevrijdt van het knellende huisvrouwenbestaan: een portret van een huwelijk tegen de achtergrond van een snel veranderende tijd. Marjan schreef van 1966 tot 1976 brieven aan haar echtgenoot, stuurman op de grote vaart. Minutieus doet ze verslag van haar dagelijks leven aan de man die ze maar drie maanden per jaar ziet. Deze documentaire was eerder te beluisteren in de podcast DOCS

Deze week kwam de oproep van hoofdredacties van meer dan honderd medischwetenschappelijke tijdschriften overal ter wereld om het gebruik van kernwapens uit te sluiten. Het is een vervolg op het IPPNW, internationale medici ter voorkoming van een kernoorlog, een initiatief uit de jaren 80 van medici aan beide kanten van het ijzeren gordijn, dat bedoeld was om in oost en west de machthebbers in te peperen dat gebruik van kernwapens catastrofaal zal zijn. We spreken met Ben Schoenmaker, directeur van het Nederlands Instituut voor Militaire Historie.

In 1497 reisde Amerigo Vespucci af naar Amerika. Zijn reisverslag De Nieuwe Wereld, half feit en half fabel, leest als een roman. Het zou het westerse beeld van Amerika vormen - het continent dat naar hem vernoemd is.  Maar hoe kan het dat Vespucci's ooggetuigenverslagen van de plaatsen die hij bereisde onze waarneming nog altijd kleurt? Te gast over deze doorwerking is Johan van de Gronden, filosoof en schrijver.

In India is ophef ontstaan over de film Oppenheimer. De uitvinder van de atoombom leest in de film namelijk in de Bhagavad Gita, een heilig boek voor de hindoes, en daar zijn ze in India boos over. Waarom? En klopt het dat Oppenheimer vaak in de Bhagavad Gita las? Dat vragen we aan Paul van der Velde, als hoogleraar vergelijkende godsdienstwetenschap aan de Radboud Universiteit gespecialiseerd in het hindoeïsme.

Deze zomer in het Spoor Terug: mooie historische documentaires die eerder zijn uitgezonden in andere programma's. In deze aflevering: Terug naar de Grote Wetering, een documentaire die Sandra Rottenberg en fotograaf Servaas Tullemans eerder maakten voor de VPRO en NTR-podcast DOCS. In 1978 werd De Grote Wetering gekraakt, een karakteristiek pand aan de Weteringschans in Amsterdam, recht tegenover het Rijksmuseum. Overal in Nederland stonden kantoorgebouwen en huizen leeg, terwijl betaalbare woonruimte nauwelijks voorhanden was. Een herkenbaar probleem ook nu. De Grote Wetering zou in 1980 worden ontruimd, na eindeloos actievoeren en protesteren. Ervoor in de plaats kwamen kantoren en luxe appartementen. Makers Rottenberg en Tullemans woonden zelf als kraker in de Grote Wetering en gingen terug in de tijd. Samenstelling: Sandra Rottenberg. Techniek: Berry Kamer. Eindredactie: Remy van den Brand. Met dank aan alle voormalige bewoners van De Grote Wetering die hun medewerking verleenden aan deze documentaire.

Literatuurwetenschapper Thalia Ostendorf neemt de veerboot naar Brodick Castle. Het imposante kasteel op het Schotse eiland Arran is alleen met het tij mee te bereiken. Ostendorf bestudeerde tijdens haar promotieonderzoek een aantal mysterieuze objecten in het kasteel. Aan het hoofd van de verzameling stond William Beckford (1760-1844). Hij hoorde bij een familie beruchte Britse plantage-eigenaren, wiens rijkdom grotendeels vergaard werd op Jamaica. 

Ruigoord bestaat 50 jaar! Het kunstenaarsdorp groeide uit tot een plek voor de zogenaamde 'scharrelmens met vrije uitloop’. In juli 1973 kraakten kunstenaars het gebied vlakbij Amsterdam, voor mensen die leven voor kunst en natuur. Ze vormen een hechte gemeenschap die een groot publiek ontvangt tijdens festivals als Landjuweel of Vurige Tongen. Steeds opnieuw staat het voortbestaan van Ruigoord onder druk door dreiging van buitenaf. Wat is er vijftig jaar later over van de kunstenaarskolonie en haar idealen? Deze radiodocumentaire is gemaakt door Tjitske Mussche.

Vanaf aanstaande dinsdag draait in Nederland de film Barbie in de bioscoop. En de film wordt aan de man gebracht met: als je van Barbie houdt, dan is dit een film voor jou; als je Barbies haat, dan is dit een film voor jou. En dat lijkt slim, want vanaf het eerste begin heeft Barbie voor controverse gezorgd, weet historica Hélène Winkelman, gepromoveerd op de geschiedenis van Barbie. Ze is te gast en vertelt meer.

Kunsthistoricus Thijs Weststeijn neemt ons mee naar het San Marcoplein in Venetië. Nu het nog kan, want door de stijgende zeespiegel is de kathedraal van San Marco al herhaaldelijk overstroomd. Wat staat Venetië in de nabije toekomst te wachten? En op welke schaal wordt cultureel erfgoed wereldwijd bedreigd door de klimaatverandering? Thijs Weststeijn schreef het boek De toekomst van het verleden en is te gast.

'Wie meer wil weten over de oorlog in het oosten van Oekraïne, wie wil begrijpen waarom alle propaganda, ook de best bedoelde propaganda, uiteindelijk een belediging is voor de frontsoldaat, maar ook eenieder die het boek nog niet heeft gelezen, raad ik Van het westelijk front geen nieuws van harte aan', aldus schrijver Arnon Grunberg. In Van het westelijk front geen nieuws beschreef Erich Maria Remarque de gruwelen en zinloosheid van de Eerste Wereldoorlog. Ook Grunberg heeft oorlog van dichtbij gezien, in Afghanistan. We gaan met hem in gesprek over Remarque's meesterwerk en over de vraag wat oorlog met mensen doet. 

In Het einde van de rode mens (2013) laat Svetlana Alexijevitsj getuigen aan het woord. Tientallen, zo niet honderden vrouwen (en een paar mannen) uit landen die samen ooit de Sovjet-Unie vormden, vertellen hun geschiedenis én hun kijk op de ontwikkelingen en omwentelingen van hun tijd. Te gast is de Nederlands-Oekraïense schrijver en programmamaker Lisa Weeda. Herkent zij zich in de verhalen uit Het einde van de rode mens? En hoe kijkt zij aan tegen het gewicht van geschiedenis, dat zo zwaar weegt op Alexijevitsj' getuigen?meer weten over De eerste persoon?https://www.vpro.nl/programmas/ovt/luister/fragmenten/de-eerste-persoon.html

Het Achterhuis maakte de beklemming van het onderduiken voelbaar. Maar waarom groeide juist het dagboek van Anne Frank uit tot het bekendste ooggetuigenverslag van de Tweede Wereldoorlog?Te gast over Het Achterhuis is Roxane van Iperen, auteur van ’t Hooge Nest. Daarin verhaalt zij de geschiedenis van de twee Joodse zussen Brilleslijper. Zij verschaften ons na de oorlog een beeld van hoe het Anne Frank verging na het dagboek; uiteindelijk zouden ze Anne Frank in Bergen-Belsen begraven.

Het kan u niet zijn ontgaan: vrijdagavond viel het kabinet Rutte 4, omdat de coalitie er niet in slaagde om tot een nieuw asielbeleid te komen. Met name de VVD wilde alleen door als dat zou worden aangescherpt. De partij maakte zich al een tijd zorgen over wat ze daar de ‘zeer hoge asielinstroom’ noemen; volgens Mark Rutte wel ‘twee tot drie keer hoger dan normaal’. Maar klopt dat wel? Dat vragen we aan Marlou Schrover, als hoogleraar economische en sociale geschiedenis aan de Universiteit Leiden gespecialiseerd in migratie.

Afgelopen week vielen honderden Israëlische militairen met veel geweld het Palestijnse vluchtelingenkamp Jenin binnen. Twaalf mensen, onder wie vijf kinderen, kwamen om het leven en ruim honderd anderen raakten gewond. In 2003 werd het kamp al eerder binnengevallen door Israël. In 2013 opnieuw. Wat is de geschiedenis van het kamp, en hoe groeide het uit tot symbool van verzet? De Nederlands-Israëlische antropoloog Erella Grassiani is te gast.

Afgelopen week heeft de Italiaanse politie weer 68 leden van de maffia opgepakt. Het is een van de vele acties in de decennialange strijd tegen de Italiaanse onderwereld. De macht van de maffia begon pas echt te groeien in de jaren '70 en '80. In die periode zet één man alles op het spel om de zogenaamde Cosa Nostra ten val te brengen: de Siciliaanse onderzoeksrechter Giovanni Falcone. Het boek De eenzaamheid van moed, dat dinsdag uitkwam, schetst een portret van Falcone en zijn jarenlange strijd tegen maffiabaas Totò Riina en de Italiaanse onderwereld, een strijd die hij uiteindelijk met zijn leven moest bekopen. Italië-kenner Arthur Weststeijn is te gast.

Nergens komt geschiedenis dichterbij dan in ooggetuigenverslagen. Ze teleporteren het publiek naar historische plekken en tonen vaak een directe kijk op de geschiedenis. In de achtdelige serie De eerste persoon onderzoeken journalisten Pieter van Os en Julie Blussé de kracht van dit soort persoonlijke verslagen. Aflevering 1: Verzwegen verhalen van Procopius Rond 550 na Christus schreef Procopius de Anekdota, letterlijk ‘het niet gegevene’ - alles wat hij eerder niet had gezegd dus. Het is een sensationele schandaalkroniek, waarin de hofschrijver van keizer Justinianus I voorgoed afrekent met de corruptie en vunzigheid van het Byzantijnse hof waar hij voor werkte. Pas eeuwen na zijn dood werd het uitgegeven en zou het ons beeld van de nadagen van het Romeinse Rijk vormen. Te gast is classicus Raphael Hunsucker.

In de laatste aflevering van de vierdelige podcast Een verborgen Surinaamse schat reist theatermaker Mathieu Wijdeven af naar de geboortegrond van zijn betovergrootvader. Wat is er over van het gedachtengoed van G.G.T. Rustwijk in het hedendaagse Suriname? Tijdens zijn onderzoek komt Mathieu te staan in het Thaliatheater waar zijn betovergrootvader zijn onemanshow opvoerde, en spreekt hij met Surinamers over Rustwijk én over hun land toen en nu. Rustwijk blijkt in zijn tijd, meer dan honderd jaar geleden, al voor viering van de afschaffing van de slavernij te hebben gepleit. Hoewel Mathieu voor zijn zoektocht niet van het bestaan van G.G.T. Rustwijk wist, krijgt zijn betovergrootvader een steeds prominenter gezicht.

Nog op zijn sterfbed smeekten Marco Polo zijn vrienden hem om de sensationele verhalen over zijn reizen naar China en de grote Tartarenleider Koeblai Kan in te trekken. Maar hij bleef erbij: ik ben in China geweest. De discussie hierover is nog gaande. Een ding is wel zeker: zijn wonderlijke reisverhalen in De wonderen van de Oriënt maakten in middeleeuws Europa diepe indruk.Met kunsthistoricus en middeleeuwenkenner Sanne Frequin zetten we de vraag naar Polo's geloofwaardigheid op scherp. 

Als een land zich bewust is van de gevaren van het extremisme dan is het Duitsland wel. Toch lijkt, met de laatste grote overwinning van de partij AFDin de deelstaat Thüringen, de mogelijkheid om een radicaal rechtse partij uit het bestuur te houden vervlogen. Met welke strategieën probeerde Duitsland, tot nu toe, radicale partijen te weren? En waarom werken deze strategieën niet meer? Marja Verburg, historicus bij het Duitsland Instituut en maker van de podcast Achtung! Duitse updates, is te gast en vertelt meer.

Veel mensen zullen het in hun jeugd met kinderlijk afgrijzen aanschouwd hebben: een moederhert wandelt achteloos buiten met haar jongeling en wordt beschoten door een onzichtbare vijand. Het hertenkind blijft huilend in de kou alleen achter. De film in kwestie is natuurlijk de Walt Disney-klassieker 'Bambi' uit 1942. In tegenstelling tot veel andere Disney-films is dit verhaal niet gebaseerd op een sprookje, maar op een roman uit 1922 van de Joodse Oostenrijks-Hongaarse schrijver Felix Salten. Door de film raakte het ooit beroemde boek op de achtergrond, en dat terwijl er allerlei lagen in zitten die ons meer kunnen vertellen over de schrijver en de tijd waarin hij leefde. Schrijver Arnon Grunberg schreef het voorwoord bij de hernieuwd uitgegeven Bambi, een leven in het bos en is te gast.

Deze week is de column van Nelleke Noordervliet.

Hij is waarschijnlijk de machtigste mediamagnaat ter wereld: Rupert Murdoch. Hij begon met een enkele krant in Australië, maar zijn imperium strekte zich uit tot de rest van de wereld, met onder meer kranten en TV in het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten. En met die mediamacht, komt ook politieke invloed.  Dat is te zien in de documentaireserie The Rise of the Murdoch Dynasty, die vanaf 3 juli op NPO 2 te zien is. Amerikanist Sara Polak beoordeelt in OVT de serie, waarin onder meer Murdochs beslissende invloed in Brexit en de opkomst van Trump wordt getoond.

‘Als paddenstoelen na zoele regenachtige dagen rijzen zij in de drukke straten onzer steden op!’ Tussen 1912 en 1925 verschijnen er in Nederland meer dan 200 nieuwe fotostudio’s, met een nieuwe uitvinding. Snelfotografie wordt dat genoemd en daarmee wordt het voor veel meer mensen mogelijk om gefotografeerd te worden. Fotograaf Dirk Kome schreef er een boek over en stelde de tentoonstellingSnelfotografiesamen, die nu te zien is in het Nederlands Fotomuseum in Rotterdam.

Vorige week bleek dat de passagiers van de vermiste onderzeeër Titan haar fascinatie voor de Titanic met de dood hebben moeten bekopen. En ook deze week is het mythische passagiersschip in het nieuws. Een handgeschreven brief van een Uruguayaanse passagier van de Titanic wordt voor duizenden dollars geveild. Maar wanneer is de fascinatie voor deze beroemdste oceaanstomer aller tijden eigenlijk begonnen? Hierover te gast Dirk Musschoot, journalist en schrijver van een standaardwerk over de Titanic.

Elke week bespreken we de nieuwste historische boeken met afwisselend Wim Berkelaar, Bart Funnekotter, Nadia Bouras, Sanne Frequin, Annelien de Dijn en Lotfi El Hamidi. Deze week is de beurt aan historicus Bart Funnekotter. Hij bespreekt: -Martyn Rady: De koninkrijken van Midden-Europa: Een nieuwe geschiedenis van het hart van Europa -Simon Schama: In gezonde staat: hoe pandemieën en vaccins de geschiedenis hebben bepaald -Christine Kooi: De reformatie in de Lage Landen 1500-1620

Waarom wist theatermaker Mathieu Wijdeven tot voor kort niet van het bestaan van zijn betovergrootvader G.G.T. Rustwijk? In de vierdelige podcast Een verborgen Surinaamse schat onderzoekt Mathieu het leven en werk van G.G.T. Rustwijk; schrijver, dichter, theatermaker, schilder en agitator tegen het koloniale bewind in Suriname. In deel drie vindt Mathieu een 5-uur durende onemanshow die Rustwijk opvoerde in 1911. Hij schreef het speciaal voor een commissie uit Nederland die naar Suriname kwam om te kijken hoe er na de afschaffing van de slavernij nog geld kon worden verdiend met de kolonie. Mathieu is onder de indruk, wil er alles over weten én besluit het stuk zelf op toneel te brengen.

De geschiedenis van suiker is een geschiedenis van een verslaving, zo lijkt het. In The World of Sugar toont historicus Ulbe Bosma dat mensen er al eeuwenlang veel te veel van eten, én bereid zijn om elkaar de meest gruwelijke dingen aan te doen om steeds meer te produceren. Ulbe Bosma is te gast. 

Elke week bespreken we de nieuwste historische boeken met afwisselend Wim Berkelaar, Bart Funnekotter, Nadia Bouras, Sanne Frequin, Annelien de Dijn en Lotfi El Hamidi. Deze week is de beurt aan historicus Annelien de Dijn. Zij bespreekt: -Jonathan Eig, KING: Het leven van Martin Luther King -Julian E. Zelizer en Kevin M. Kruse, Myth America: Historians Take On the Biggest Legends and Lies About Our Past -Jill Lepore, New York in brand: Vrijheid, slavernij en samenzwering in 18-eeuws Manhattan

Deze week is de column van John Jansen van Galen.

Groot nieuws vanuit Tiel deze week: op de dag van de zonnewende werd een 4000-jaar oud heiligdom onthuld. Er is van alles bijzonder aan die plek: het diende als kalender, er lag een groot aantal schedels en het is zo ontiegelijk oud. Maar een van de meest bijzondere zaken van de vondst was toch De Kraal. Een glazen groene kraal uit Irak - hoe is die 4000 jaar terug in Tiel beland? En wat leert ons dat over de Bronstijd? Cristian van der Linde, die de opgraving in Tiel leidde, is te gast.

Gisteren nam het huurlingenleger de Wagner Groep, onder leiding van Prigozjin, de Russische stad Rostov in.  Poetin hield een toespraak op TV waarin hij de opstandelingen ‘verraders’ noemde en een vergelijking trok met de situatie in 1917 tijdens de eerste Wereldoorlog. Te gast hierover is Hubert Smeets, Ruslandkenner die de gebeurtenissen op de voet volgt.

Het Spoor Terug: Een Surinaamse schat #2: Missende puzzelstukjes Waarom wist theatermaker Mathieu Wijdeven tot voor kort niet van het bestaan van zijn betovergrootvader G.G.T. Rustwijk? In de vierdelige podcast Een verborgen Surinaamse schat onderzoekt Mathieu het leven en werk van G.G.T. Rustwijk; schrijver, dichter, theatermaker, schilder en agitator tegen het koloniale bewind in Suriname. Wie was hij? Wat is zijn betekenis in deze tijd? In deel twee onderzoekt Mathieu hoe het leven van zijn betovergrootvader eruitzag. Over de periode vlak na de afschaffing van de slavernij horen we zelden en waren Zwarte mensen bij lange na niet vrij. Mathieu leert zijn betovergrootvader steeds beter kennen. Maar er zijn nog steeds missende puzzelstukjes. En dus probeert hij hem dichterbij te halen, de 21e eeuw in.

Op 1 juli 1863 werd de slavernij bij wet afgeschaft in Suriname en de Antillen. Die dag staat bekend als Keti Koti – oftewel het verbreken van de ketenen – en sinds 1863 wordt op 1 juli de afschaffing van de slavernij gevierd en herdacht. De laatste jaren groeit Keti Koti in Nederland steeds meer uit tot een nationale traditie, waarbij dit jaar ook koning Willem-Alexander en minister-president Rutte aanwezig zullen zijn.  Maar hoe verliep die eerste Keti Koti eigenlijk, en hoe groeide 1 juli uit tot hét moment van herdenking en viering? Daarover spreken we met jurist en historicus Ellen Neslo, gespecialiseerd in 19e-eeuws Suriname.

Tien jaar nadat de afschaffing van de slavernij helemaal was doorgevoerd in Suriname stond er een opmerkelijke tentoonstelling op het Museumplein in Amsterdam. In de zogenaamde koloniale wereldtentoonstelling van 1883 werden er mensen uit de Nederlandse koloniën gehaald en in gefabriceerde nederzettingen tentoongesteld. De expositie in de hoofdstad was immens populair en trok meer dan één miljoen bezoekers. 28 Surinamers brachten een half jaar door in een circustent; achter de hekken zou Amalia Frijmersum haar echtgenoot Richard Mazer hebben ontmoet. In 1884 werd hun zoon Samuel Frans geboren. Goziëm Frijmersumis een van de nazaten en te gast samen met Mark Ponte, historicus en curator van het Stadsarchief Amsterdam. De bijzondere geschiedenis van de Frijmersums maakt deel uit van de tentoonstelling Famiri Familie, Surinaams-Amsterdamse verhalen vanaf 1611.

Toen de oorlog in Oekraïne begon, trok er een schokgolf door Europa. We waren verbijsterd over de imperiale driften van Poetin, over hoe weinig protest er was vanuit de Russische burgers tegen de oorlog en over de wreedheid van het Russische leger op plekken zoals Boetsja. Slavisten en Ruslandkenners Hans Driessen, Michel Krielaars en Eva Peek kwam het bekend voor. Volgens hen zijn de parallellen tussen het gedrag van Russen nu en in het verleden talrijk. Ze tonen dit in het boek Dit volk heeft zijn God op aarde, waarin duizend jaar aan ooggetuigenverslagen zijn opgenomen.Auteur Eva Peek is te gast.

Deze week is de column van Ellen Ombre.

Afgelopen week was er in Zwitserland een landelijke vrouwenstaking. Honderdduizenden vrouwen eisten onder meer gelijk loon voor gelijk werk, gratis kinderopvang en actie tegen seksueel overschrijdend gedrag en seksisme op de werkvloer. Met historica Rosa Kösters duiken we in de rijke geschiedenis van de vrouwenstakingen.

Het is het einde van een tijdperk. Na ruim 30 jaar is het Joegoslaviëtribunaaltot een eind gekomen. Dat was opgericht om misdaden te vervolgen die begaan werden tijdens de Joegoslavië-oorlog, tussen 1992 en 1995. Het was het tribunaal waar de Servische leider Slobodan Milošević in het beklaagdenbankje verscheen en het tribunaal waar Ratko Mladić, die bekend stond als de Slager van Srebrenica, tot levenslang werd veroordeeld.  Maar het Tribunaal en waar het voor stond mag niet vergeten worden. Dat vinden nazaten van slachtoffers van de oorlog. Srebrenica-overlevende Alma Mustafić pleit er daarom namens de Bosnische gemeenschap voor om van het gebouw waarin het Tribunaal gevestigd was een museum te maken. Ze is te gast.

Elke week bespreken we de nieuwste historische boeken met afwisselend Wim Berkelaar, Bart Funnekotter, Sanne Frequin, Annelien de Dijn en Lotfi El Hamidi. Deze week is de beurt aan historicus Nadia Bouras. Zij bespreekt: - Wim Willems, Op weg naar later. De geschiedenis van een naoorlogse jeugd - Aomar Boum, Undesirables: A Holocaust Journey to North Africa - Maral Noshad Sharifi, Citroeninkt

‘Wij zijn hier, omdat jullie heel lang daar zijn geweest.’  Met die woorden legde Wonny Stuger vaak uit hoe haar Surinaamse gezin in Katwijk was beland. Het zinnetje vormt de rode draad van de verhalen die drie journalisten van de Volkskrant optekenden in hun boek Wie zijn mijn voorouders. Daarin onderzochten Fleur de Weerd, Elsbeth Stoker en Ianthe Sahadat hoe het koloniale- en slavernijverleden doorwerkt in de levens van mensen nu. Te gast over dit boek is auteur Ianthe Sahadat, en Gisèle Mambre: een van de mensen wiens familiegeschiedenis de journalisten onderzochten.

Het is iets typisch Nederlands, maar niet iets waar we trots op zijn: de sleurhut. Zo noemde Youp van ’t Hek de caravan ooit, een symbool van burgerlijkheid. Onterecht, zo vindt historicus en journalist Marchien den Hertog. Den Hertog schreef een cultuurgeschiedenis van de caravan, getiteld Een thuis op wielen. Eerherstel voor de sleurhut en is te gast.

Waarom wist theatermaker Mathieu Wijdeven tot voor kort niet van het bestaan van zijn betovergrootvader G.G.T. Rustwijk? In de vierdelige podcast Een verborgen Surinaamse schat onderzoekt Mathieu het leven en werk van G.G.T. Rustwijk; schrijver, dichter, theatermaker, schilder en agitator tegen het koloniale bewind in Suriname. Wie was hij? Wat is zijn betekenis in deze tijd? In deze eerste aflevering ontdekt Mathieu dat hij een betovergrootvader heeft die dichter, kunstenaar en theatermaker was, G.G.T. Rustwijk. De eerste Surinaamse dichter die werk publiceerde: de dichtbundel Matrozenrozen. Maar hij schilderde ook, maakte theater en sprak zich kritisch uit over het koloniale bewind. Mathieu weet weinig over Suriname en heeft zich nooit verdiept in zijn achtergrond. Maar nu hij een voorvader heeft gevonden die zich dapper weerde tegen de zittende macht en die ook nog eens kunstenaar was, net als hij, ontsteekt er een nieuw vuur in hem.

Elke week bespreken we de nieuwste historische boeken met afwisselend Wim Berkelaar, Bart Funnekotter, Nadia Bouras, Annelien de Dijn en Sanne Frequin.  Deze week is de beurt aan historicus Lotfi El Hamidi. Hij bespreekt: - Francio Guadeloupe e.a., Rotterdam, een postkoloniale stad in beweging - Claudia Rankine, Citizen, an American Lyric -Marc David Baer, De Ottomanen: Khans, keizers en kaliefen

Het is zowat zomer en tijd voor de grote tweedehands boekenmarkten. Terwijl je langs honderden meters kraampjes schuifelt denk je misschien dat je deelneemt aan een oude ontspannen traditie, maar het echte begin van de boekverkoop op straat is een eeuwenoud verhaal van armoede en afzien. Rond 1600 was de handel in tweedehands boeken vooral van Joodse handelaren die niet bij het boekverkopersgilde mochten komen, maar wel door dat gilde werden ingezet om populaire lectuur voor het volk te verkopen. Dat waren geïllustreerde verhalen en liedjes, maar ook drukwerk dat te link was om in de eigen winkel te leggen, zoals politieke pamfletten en pornografie. Tegelijk reisden marskramers in weer en wind stad en land af met almanakken, waarvan jaarlijks wel honderdduizend werden gedrukt. Marten Minkema duikt in Het Spoor Terug: de Boekenmarkt in de geschiedenis van de straathandel in boeken. Hij portretteert oude en moderne boekenmarkten als op het Spui, die in gevaar zijn door de opkomst van de e-reader, de ontlezing en de verkoop van boeken via internet. Eindredactie: Katinka Baehr, productie: Dini Bangma, eindmix: Alfred Koster

Hans van Manen (1932) wordt door velen beschouwd als de belangrijkste naoorlogse choreograaf ter wereld. Hij stond aan de wieg van grote veranderingen in de danswereld, creëerde meer dan 150 balletten en ontving talloze onderscheidingen. Maar hoe werd de kleine Amsterdamse straatvechter met slechte papieren grootmeester van de hedendaagse dans? Sjeng Scheijen dook in het bewogen leven van Van Manen en schreef de biografie Gelukskind.

Afgelopen dinsdagnacht werd een belangrijke stuwdam in het zuiden van Oekraïne verwoest. Rusland wijst met de beschuldigende vinger naar Oekraïne, Oekraïne wijst naar Rusland. Wie er verantwoordelijk is voor de grote overstromingen die de dambreuk tot gevolg heeft, blijft vooralsnog in het ongewisse. Het is niet voor het eerst dat dammen worden doorbroken in een oorlogsgebied, zo weet historicus Ivo van de Wijdeven. Maar heeft deze tactiek militair nut? En mag dit alles onder het mom oorlogsvoering? Van de Wijdeven is te gast over de geschiedenis van deze militaire strategie.

Over twee weken is het weer ‘veteranendag’. Vooruitlopend op die dag verschijnt het boek Sporen, Veteranen na hun missie. Het boek bevat de verhalen van 26 veteranen over hun oorlogservaring en de doorwerking daarvan in hun leven. Met het boek willen de schrijvers het clichébeeld dat van de veteraan bestaat doorbreken.  Een gesprek met Niels Roelen, een van de twee auteurs van het boek, zelf veteraan, ondermeer actief geweest in Afghanistan en Arnold Jansen op de Haar, die onderdeel uitmaakte van Dutchbat in Joegoslavië.

Deze week is de column van Micha Wertheim.

Binnenkort debatteert de Tweede Kamer over de reactie van het kabinet op het onderzoek naar de Onafhankelijkheidsoorlog in Indonesië 1945-1950. Een langverwacht debat, ook voor Maurice Swirc, die deze week de Brusseprijs won voor zijn boek De Indische doofpot.  Maurice Swirc hoopt dat in dat debat ook eindelijk aandacht komt voor de ‘Verjaringswet’ uit 1971. Die wet stelde vast dat oorlogsmisdaden niet konden verjaren, met een uitzondering voor die gepleegd in Indonesië tijdens deze dekolonisatieoorlog. Een juridische doofpot, stelt Swirc. Hij is te gast bij OVT en blikt vooruit.

Deze week is de column van Nelleke Noordervliet.

Minister Kaag van Financiën maakte deze week bekend dat het overal in het land mogelijk moet blijven om gratis contant geld te pinnen. Cash wordt steeds minder gebruikt, maar moet volgens de minister wel voluit beschikbaar blijven. Simon Lelieveldt is gespecialiseerd in financieel erfgoed en hij vertelt hoe cash geld steeds meer uit ons leven is verdwenen en wat daar de consequenties van zijn.

Hoe moest het verder met al die koffie, cacao en suikerplantages na de afschaffing van slavernij in Suriname? Dat was een vraag waar Nederland mee worstelde. Een antwoord werd gevonden in Brits-Indië, waarvandaan duizenden contractarbeiders naar Suriname werden verscheept. Maandag is het precies 150 jaar geleden dat het eerste schip aankwam in de voormalige Nederlandse kolonie.  Over de geschiedenis van contractarbeid en hoe die wordt herdacht in met name de Hindostaans-Nederlandse gemeenschap, daarover spreken we Pravini Baboeram en Karin Amatmoekrim. Baboeram onderzoekt Hindostaans erfgoed met de organisatie Sarnámihuis, Amatmoekrim werkt aan een proefschift over het leven van Anil Ramdas en een boek over de Surinaamse geschiedenis.

Elke week bespreken we de nieuwste historische boeken met afwisselend Wim Berkelaar, Bart Funnekotter, Nadia Bouras, Sanne Frequin, Annelien de Dijn en Lotfi El Hamidi. Deze week is de beurt aan kunsthistoricus Sanne Frequin. Zij bespreekt: -Esther van Gelder, Flora Batava 1800-1934. De wilde planten van Nederland -Geertje Dekkers, Veel, klein en curieus. De wereld van Antoni van Leeuwenhoek (1632-1723) -Sietske Fransen en Tim Huisman, Antoni. Van Leeuwenhoek en de microwereld

Ze gaf leiding aan een beeldenstorm en was de moeder van geuzenleiders; we hebben het over de opstandige edelvrouwe Petronella van Praet. Toen ze ter wereld kwam als dochter van een Vlaamse edelman in 1501 was Calvijn nog niet geboren. 93 jaar later overleed de kasteelvrouwe als overtuigd calvinist. Een van haar vijf dochters leidde een opstand in Hasselt, haar vier zonen en een schoonzoon werden als geuzenleiders terechtgesteld of kwamen om in de strijd tegen Spanje. Nadat de landvoogdes Petronella van Praet op het matje riep maakte ze ondubbelzinnig duidelijk dat ze kon doen en laten wat ze wilde. Petronella van Praet hield de touwtjes stevig in handen. In zijn boek In Opstand noemt de Vlaamse historicus haar de Moeder der Geuzen. In het gelijknamige Spoor reconstrueert Mathijs Deen met Pieter Serrien en Violet Soen het opstandige leven van de Geuzenleidster.

Wie vandaag het nieuws leest kan zich nauwelijks voorstellen dat de relaties tussen Nederland en Iran in de jaren ‘60 en ‘70 erg goed waren. De Perzische sjah Mohammad Reza Pahlavi zwaaide tot de Iraanse revolutie in 1979 met de scepter en werd door veel Nederlanders gezien als een verlicht leider.  Over de Nederlandse fascinatie met Iran en hoe dat beeld in duigen viel schreef Maaike Warnaar, politicoloog en Irandeskundige aan de Universiteit Leiden, het boek Onze vriend op de pauwentroon. De auteur is te gast.

Een 'existentieel gevaar' voor de mensheid; zo noemden vooraanstaande AI-wetenschappers het gevaar van een ongecontroleerde ontwikkeling en toepassing van artificial intelligence. Het lijkt een nieuw debat, maar al sinds eind jaren '60 is er één AI-wetenschapper geweest die consequent op de gevaren van zijn vakgebied wees: Joseph Weizenbaum. Waarom hij toen al problemen voorzag, en wat we van hem kunnen leren in tijden van ChatGPT en killerdrones, dat bespreken we met filosoof Guido van der Knaap, auteur van het boek Van Aristoteles tot algoritme: Filosofie van kunstmatige intelligentie.

In het oude Scheveningen namen de vissersvrouwen een heel belangrijke plaats in. De micromaatschappij die eeuwenlang maar weinig veranderde bestaat nu niet meer. Wat weten we over de vissersvrouwen? Wat is er over hun levens bewaard gebleven? Deze radiodocumentaire is gemaakt door Katinka Baehr.

Maakt de penis echt de man? Dat is een van de vragen die wordt gesteld in de tentoonstelling Phallus – norm en vorm. Marjan Doom opende de expositie deze week in het Universiteitsmuseum Groningen. Ze zet vraagtekens bij de onevenredige aandacht voor de penis in de geschiedenis van gender-onderzoek. De directeur van het Gents Universiteitsmuseum bedacht het concept achter de tentoonstelling en is te gast.

Elke week bespreken we de nieuwste historische boeken met afwisselend Wim Berkelaar, Bart Funnekotter, Nadia Bouras, Sanne Frequin, Annelien de Dijn en Lotfi El Hamidi.  Deze week is de beurt aan historicus Wim Berkelaar. Hij bespreekt: - Koen Hilberdink, Strijd om de ziel. Het leven van P.C. Kuiper (1919-2002) in de psychiatrie - Lenneke Berkhout, Hoveniers en tuinbazen. Een cultuurgeschiedenis van het tuinieren door de eeuwen heen - Virginia Cowles, Op oorlogspad

Deze week is de column van Ellen Ombre.

Op 29 mei wordt in Nigeria een nieuwe president geïnstalleerd: Bola Ahmed Tinubu. Eind februari werd hij uitgeroepen tot winnaar onder fel protest. De oppositie spreekt nog altijd over fraude, intimidatie en grootschalig geweld. Hoe is het gesteld met de grootste democratie van Afrika? En wie is die nieuwe president precies, die in het verleden beschuldigd is van drugshandel en een voorvechter was van democratie in de tijd van dictatuur? Daarover is Afrika-correspondent Femke van Zeijl te gast.

Deze week ging de nieuwe versie van de geliefde Disney-klassieker De kleine zeemeermin in première. Maar alleen al de trailer veroorzaakte een golf van discussie, want Ariel wordt gespeeld door de zwarte actrice Halle Bailey. Hoe moeten we nu naar Disney-films kijken? Zijn ze altijd net wat progressiever of bewegen ze juist vertraagd mee met de tijdsgeest? Te gast hierover is filmrecensent Dandyano Zentveld.

Cesária Évora (1948-2011) was altijd al een grootheid in haar thuisland Kaapverdië. Maar op het wereldtoneel werd ze pas ontdekt in de jaren negentig, toen ze al in de vijftig was. De atypische diva op blote voeten reisde de hele wereld over en zette de kleine eilandengroep voor goed op de kaart. Haar zogenaamde morna’s - rouwliederen - sloegen overal aan. De diepere boodschap was voor de goede verstaander. Wie was Évora en wat zegt haar muziek over de roerige geschiedenis van de voormalige Portugese kolonie Kaapverdië? Vanaf 1 juni draait de documentaire ‘Intiem’ over Évora's levenspad in de Nederlandse bioscopen. Muzikant en schrijver Jorge Lizardo is te gast.

Deze week is de column van Micha Wertheim. 

Een van de meest opzienbarende onthullingen die uit de Pentagon Leakstevoorschijn kwam: de leider van de Wagner Groep Jevgeni Prigozjin heeft aangeboden om informatie te delen over de locatie van Russische troepen in Oekraïne, zo meldde de Washington Post. Hoe is het mogelijk dat Prigozjin zich op deze wijze tegen zijn broodheer Poetin keert? Is dit uitzonderlijk of hoort een dubieuze loyaliteit altijd bij een huurlingenleger? We leggen het voor aan militair-historicus Christ Klep.

Elke week bespreken we de nieuwste historische boeken met afwisselend Wim Berkelaar, Bart Funnekotter, Nadia Bouras, Sanne Frequin, Annelien de Dijn en Lotfi El Hamidi.  Deze week is de beurt aan historicus Bart Funnekotter. Hij bespreekt: -Achter de Muur. Oost- Duitsland 1949-1990 van Katja Hoyer -De transformatie van de aarde. Een nieuwe wereldgeschiedenis van Peter Frankopan -De zelfdenker. Karel van het Reve 1921-1999 van Willem Melching

Het was ‘de meest demonische daad van het nationaalsocialisme’, volgens schrijver en Auschwitz-overlevende Primo Levi. Het bedenken en realiseren van het zogeheten Sonderkommando: een groep gevangenen in Auschwitz, veelal Joods, die werden gedwongen om mee te werken aan de massale vernietiging van hun medegevangenen. Filip Müller was een van die Sonderkommando’s, en overleefde de oorlog. Hij schreef een boek over zijn jaren in Auschwitz – en dat is nu voor het eerst in het Nederlands is vertaald: Sonderbehandlung, Mijn jaren in de crematoria en gaskamers van Auschwitz. Een boek dat gelezen moet worden, zo schrijft Arnon Grunberg in het voorwoord. Hij is te gast, samen met historicus Bart Nauta, die eerder onderzoek deed naar het Sonderkommando en werkt bij het ARQ Nationaal Psychotrauma Centrum.

Frankrijk is in rep en roer – het zal weer ’s niet. De Europese vlag wordt namelijk mogelijk verplicht bij Franse gemeentehuizen. Voor de Fransen reden tot ophef. Maar waarom leidt het hijsen van de blauw-gele vlag tot zoveel heisa? En wat is de geschiedenis achter deze vlag eigenlijk? Te gast hierover is historicus en Europa-correspondent van NRC Clara van de Wiel.

Maai mei niet! Zo worden we deze meimaand vermaand. Omwille van insecten en vogels is er een nationale actie om het gras niet te maaien, zodat nectarbloemen kunnen groeien en bloeien.  Waarom zijn wij eigenlijk gaan maaien? Want hoewel gras natuur is, is het gemaaide gazon cultuur. Of zoals de schrijver Michael Pollan het ooit stelde: ‘het gazon is natuur ontdaan van seks en dood’. Te gast over de geschiedenis van ons gazon is journalist en schrijver Mathijs Deen, die werkt aan een boek over gras.

In 1995 waren ze even groot nieuws: de Nederlandse ongewapende waarnemers, die tijdens de oorlog in Joegoslavië werden gegijzeld en door de Bosnische Serviërs als menselijk schild gebruikt. En zij waren niet de eersten die daar gegijzeld werden. Een maand na de beëindiging van die gijzeling viel de enclave Srebrenica en verlegde alle aandacht zich naar de genocide die daar onder de ogen van Nederlandse Dutchbat militairen plaatsvond. Sindsdien staat Dutchbat centraal in de herinnering aan de betrokkenheid van Nederland. In het Spoor Terug het vergeten verhaal van de gijzelaars, gemaakt door Paul van der Gaag. Militair historicus Dion Landstra promoveerde op dit onderwerp met het boek: Informatiemakelaar en schietschijf - Uitgeverij Boom.

Deze week is de column van Abdelkader Benali.

Vandaag zijn de Turkse verkiezingen en zullen we weten of het tijdperk van president Erdogan definitief ten einde is. Want er is een serieuze tegenkandidaat: de centrum-linkse Kemal Kilicdaroglu. De man die twee weken geleden dapper uitkwam als ‘Aleviet’. Maar wat betekent dat begrip in Turkije? En waar staat deze kandidaat voor? Turkije-kenner Joost Lagendijk is te gast.

Led Zeppelin, the Doors en Jimi Hendrix, ze galmden uit de transistorradiootjes van Roemeense jongeren. Het geluid kwam van het verboden programma Metronom, dat werd uitgezonden door Radio Free Europe. Vanaf deze week is de gelijknamige speelfilm uit over een groep tieners die stiekem naar het radiostation luisterde. Maar wat betekende Metronom, en hoe gevaarlijk was het om ernaar te luisteren in het Roemenië van Ceausescuen de beruchte geheime dienst de Securitate? Te gast is schrijver en dichter Mira Feticu. Ze was net als de hoofdpersoon in de film een opgroeiend meisje in een meedogenloze dictatuur.

The Lion Sleeps Tonight is een lied met een rollend refrein dat je maar niet uit je hoofd krijgt. De wereldberoemde hit werd maar liefst 150 keer gecovered. Componist en zanger Solomon Linda werkte in 1939 in het magazijn van een platenzaak in Johannesburg en ontving het equivalent van twee dollar voor de rechten van het lied. Wat is er bekend over Linda en het Johannesburg van zijn tijd? Hoe is het lied de wereld overgegaan, en waarom is in hedendaags Zuid-Afrika postume erkenning van Solomon Linda zo belangrijk? Joep Pelt, gitarist en initiatiefnemer van het muziekcollectief Soweto Soul, werkt nauw samen met Zuid-Afrikaanse artiesten in de townships en vertelt meer.

De staat Israël bestaat deze zondag precies 75 jaar. Een goed moment om ook eens te kijken naar de rol van Nederland, meent historicus David Wertheim. Want hoe werd Israël van natie-breed knuffeldier tot politieke splijtzwam? En welke consequenties heeft dat voor het huidige Israël? David Wertheim is auteur van het boek Waar gaat het over als het over joden gaat? en hij is te gast.

Shell steunde de ‘Politionele Acties’ in Indonesië, hielp de Duitsers tijdens de Tweede Wereldoorlog met patenten op nieuwe brandstoffen, speelde een grote rol in de anti-apartheidsbeweging en heeft intussen een eigen in-huis inlichtingen- en veiligheidsdienst met oud-MI6, -FBI, en -CIA-medewerkers.  Dat is een kleine greep uit ontdekkingen die onderzoeksjournalist Marcel Metze onthult in zijn nieuwe boek Hoog spel. De politieke biografie van Shell. Metze is te gast over zijn decennialange onderzoek en trekt een cynische conclusie over de oliegigant.

Elke week bespreken we de nieuwste historische boeken met afwisselend Wim Berkelaar, Bart Funnekotter, Nadia Bouras, Sanne Frequin, Annelien de Dijn en Lotfi El Hamidi.  Deze week is de beurt aan historicus en journalist Lotfi El Hamidi. Hij bespreekt: - De honderdjarige oorlog tegen Palestina. Een geschiedenis van kolonialisme en verzet vanRashid Khalidi - Ms. Davis: A Graphic Biography van Amazing Ameziane en Sybille Titeux de la Croix - Alleen door Afrika. De opzienbare reis van Kazimierz Nowak van Tom Ysewijn

In deel 4 van de vierdelige podcastserie De Jurk en het Scheepswrak is er weer een nieuwe theorie! Op de boekomslagen uit het wrak is namelijk een familiewapen gevonden van de adellijke familie Ostrogski uit het 17e-eeuwse deel van Pools-Litouwen, dat nu Oekraïne heet. Tjitske Mussche en Arnold van Bruggen vinden een portret waar precies zo’n kaftan op voorkomt als het schip gevonden is. In Polen moet het antwoord gevonden worden. Is de jurk dan van een Oekraïense prinses geweest? Deze radiodocumentaire is gemaakt door historicus Arnold van Bruggen en podcastmaker Tjitske Mussche.

Gladde praatjes en lugubere geruchten over het verminken en vermoorden van vrouwen gingen eind 19e eeuw rond. Hendrik de Jong werd ervan verdacht een seriemoordenaar te zijn; een Nederlandse Jack the Ripper. Hij wist vrouwen in Amsterdam, Gent en Boston aan zich te binden. Ze verdwenen stuk voor stuk op merkwaardige wijze.  Wie waren deze vrouwen? En wat is er met hen gebeurd? Journalist en historicus Steffie van den Oord schreef de historische roman De vrouwen van Hendrik de Jong over de slachtoffers en is te gast.

Elke week bespreken we de nieuwste historische boeken met afwisselend Wim Berkelaar, Bart Funnekotter, Nadia Bouras, Sanne Frequin, Annelien de Dijn en Lotfi El Hamidi.  Deze week is de beurt aan kunsthistoricus Sanne Frequin. Zij bespreekt: -Wij, Habsburgers. Een geschiedenis van onze globalisering, 1500-1700, Johan Verberckmoes -De geuren van de kathedraal. De overweldigende 19e eeuw in Anstwerpen, Wendy Wauters -Bloed, zweet en tranen, Ruben Verwaal

In de jaren '80 werd België geterroriseerd door een golf van geweld. De daders? De ‘Bende van Nijvel’, die een reeks overvallen en diefstallen pleegde waarbij 29 mensen het leven lieten. Nooit werd een motief duidelijk, nooit werd iemand veroordeeld. Toch lukte het Willem Wallyn een scenario voor een achtdelige tv-serie over deze tijd te schrijven. Het eindproduct, de serie 1985is vanaf deze week op NPO Plus te zien en vanaf 11 mei op NPO3. Wallyn, die deze roerige jaren zelf actief meemaakte, is te gast.

In deel 3 van de vierdelige documentaire De Jurk en het Scheepswrak vinden Tjitske Mussche en Arnold van Bruggen een leren boekomslag, ook afkomstig uit het scheepswrak. Op het omslag staan initialen die wellicht afkomstig zouden kunnen zijn van de ambassadeur uit Constantinopel. Is de jurk aan boord van het schip van zijn echtgenote geweest? Deze radiodocumentaire is gemaakt door historicus Arnold van Bruggen en podcastmaker Tjitske Mussche.

Deze week is de column van John Jansen van Galen.

Cleopatra verbeeld als Zwarte vrouw in een nieuwe Netflix-documentaire? Onbestaanbaar volgens een Egyptische advocaat. Hij startte een rechtszaakom de streamingsdienst plat te leggen. Waarom is de discussie rondom de iconische koningin zo explosief? En hoe worden de gelaatstrekken van Egyptenaren in de oudheid wetenschappelijk onderzocht? Egyptoloog en conservator van het Rijksmuseum van Oudheden Daniel Soliman bekeek de serie Queen Cleopatra die op 10 mei uitkomt op Netflix alvast en is te gast.

Volgens de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken moeten we het 'met een heel groot zoutvat nemen': de Russische claim dat de drone-aanvalvan afgelopen week op het Kremlin het werk was van Oekraïne. Waarschijnlijker is dat de actie een ‘false flag’ operatie is: een poging om een zelfgeorkestreerde oorlogsdaad in de schoenen van de tegenstander te schuiven. Het is een tactiek die in bijna elke oorlog wel wordt toegepast, zo weet historicus Ivo van de Wijdeven, maar waarin Rusland is gespecialiseerd. Ivo is te gast over de geschiedenis van deze militaire misleidingkunst.

Het stond vast voor podcastmaker Rose Heijnen. Zij zou gaan uitzoeken hoe het zat met het drama dat haar joodse familie overkwam. Want niet alleen kwam bijna niemand van haar familie terug uit de oorlog, ook raakte de familie de grote warenhuizen, ooit door grootvader Jacob Menko opgericht, kwijt. Wat was er gebeurd met die winkels? Dat de Duitsers ze roofden, was duidelijk, maar waarom kreeg de familie ze na de oorlog niet terug? Daarover maakte ze de podcast De verdwenen winkels. Rose is samen met haar oma Emmy Menko te gast.

In deel 2 van de vierdelige documentaire De Jurk en het Scheepswrak krijgt historicus Arnold van Bruggen een nieuwe tip van een van de wetenschappers uit het onderzoek rondom de jurk. Het zou heel goed een jurk uit een theatergarderobe kunnen zijn. Halverwege de 17eeeuw waren er namelijk veel Engelse theatergezelschappen op de vlucht. Een Duitse textielexpert onthult het postuur en de leeftijd van de draagster. Zijn we een stap dichterbij de vrouw die ‘m heeft gedragen? Deze radiodocumentaire is gemaakt door historicus Arnold van Bruggen en podcastmaker Tjitske Mussche.

Elke week bespreken we de nieuwste historische boeken met afwisselend Wim Berkelaar, Bart Funnekotter, Nadia Bouras, Sanne Frequin, Annelien de Dijn en Lotfi El Hamidi.  Deze week is de beurt aan historicus Nadia Bouras. Zij bespreekt: -Links ≠ woke van Susan Neiman -Tegen dekolonisatie. Een pleidooi voor Afrika’s eigen competentie vanOlúfẹ́mi Táíwò -De 6-delige podcast 'De verdwenen SS'er'

Als we aan ‘kampen’ in Nederland tijdens de oorlog denken, denken we in eerste instantie aan Westerbork, het doorgangskamp waar de Nederlands joden naartoe gebracht werden voordat ze werden afgevoerd naar de vernietigingskampen. Of aan Kamp Amersfoort, waar naast joden, ook verzetsmensen en Russische krijgsgevangenen zaten. Maar niet zo gauw aan Ommen en het daar gevestigde Kamp Erika, een kleiner kamp, dat in eerste instantie niet bedoeld was voor joden of verzetsmensen.  Over dat min of meer vergeten kamp is een boek verschenen, getiteld: Kamp Erika, het oorlogsverhaal van mijn opa en het Nederlandse kamp dat verzwegen werd, geschreven door Hester den Boer. De auteur is te gast.

De vader van Lalla Weiss stopte toen ze klein was handgranaten en landmijnen in de banden van hun woonwagen. Het was ter verdediging, maar tegen wie of wat? Dat wist Lalla niet. Pas later, toen ze woordvoerder van de Sinti en Roma in Nederland werd, kwam ze achter zijn verzwegen oorlogstrauma’s. Ze besloot dat er binnen en buiten de gemeenschap gesproken moest worden over de genocide op de Roma en Sinti, maar ondervond veel weerstand. Nu heeft ze op 4 mei een theatersolo Eens waren we vogels. Ook te gast is theatermaker Giovanni Brand, die pas recentelijk zijn Roma-familiegeschiedenis ontdekte en vorig jaar een theaterstuk op 4 mei maakte. Voor meer informatie ga naar deze link.

Deze week werd bekend dat de 17e-jarige vrouwtjesbeer JJ4, in afwachting van een uitspraak van de rechter, voorlopig niet zal worden doodgeschoten. JJ4 bracht eerder deze maand een hardloper in de bossen van de Noord-Italiaanse provincie Trento om het leven. Een rechtszaak tegen een dier, dat klinkt ons absurd in de oren, maar ooit was dit heel gewoon. We bespreken de zaak tegen JJ4 met dierenfilosoof Erno Eskens. Alvast meer leren over dierenprocessen? Luister naar deze aflevering van de OVT-podcast Tijdgeest van Julie Blussé.

Deze week is de column van Nelleke Noordervliet.

Elke week bespreken we de nieuwste historische boeken met afwisselend Wim Berkelaar, Bart Funnekotter, Nadia Bouras, Sanne Frequin, Annelien de Dijn en Lotfi El Hamidi.  Deze week is de beurt aan historicus Wim Berkelaar. Hij bespreekt: -Een jager in het woud. Frankrijk, Duitsland, Europa van Maarten Doorman -Poetins filosoof. Alexander Doegin van Victor Kal -Denkdwang. Hoe Ludwik Fleck de nazi’s misleidde van Pim van Gool -In de schaduw van de stad. Verhalen van vier eeuwen gewone Amsterdammers van Jelle van Lottum en Lodewijk Petram

Deze week is de column van John Jansen van Galen.

Het was als eerbetoon bedoeld: het beeld van Tula gemaakt door kunstenares Toos Hagenaars in 1973. Tijdens haar verblijf op Curaçao maakte ze een standbeeld van de man die de grootste slavenopstand op Curaçao had geleid. Het idee was dat het beeld als monument op het eiland zou komen te staan, maar zo zou het niet gaan. Het beeld werd decennialang bediscussieerd, gewaardeerd, gehaat en geridiculiseerd door de lokale bevolking. Voorlopig staat het nog in een opslagloods in Oost-Groningen. Journalist Lodewijk Dros zag in de omgang met het beeld een weerspiegeling van de ongemakkelijke Nederlandse omgang met het koloniale verleden. Hij schreef er een boek over: Tula, een beeld van de slavernij. Hij is te gast, samen met historicus en Afro-Curaçaoënaar Laurindo Andrea van het Nationaal Archief, gespecialiseerd in koloniale geschiedenis.

Texelse sportduikers haalden in 2014 honderden kostbare voorwerpen uit een scheepswrak in de Waddenzee. Leren boekbanden, gouden gebruiksvoorwerpen en als klapstuk een unieke 17e-eeuwse gouden jurk in wonderbaarlijk goede staat. Ze plaatsten de wetenschap voor grote raadsels en de betrokkenen voor moeilijke keuzes. Wie heeft recht op de vondsten: de sportduikers, een lokaal museum of het Rijk? En wat gaat er met de rest van de schatten in het Palmhoutwrak gebeuren, nu die dreigen weg te spoelen? Dit is deel 1 van de vierdelige documentaire De Jurk en het Scheepswrak, gemaakt door historicus en Texelaar Arnold van Bruggen en podcastmaker Tjitske Mussche. Van Bruggen was eerder al met de Texelse duiker Teunis van den Bor te gast bij OVT. Luister hier het gesprek terug.

Paniek bij het personeel van het Britse Koningshuis want de mantel die KingCharles bij zijn kroning moet dragen zou te zwaar zijn. Dat bleek uit oefeningen die de koning zou hebben gedaan in een nagebouwde Westminster Abbey in Buckingham Palace. De angst is dat Charles omvalt tijdens zijn wandeling naar de ‘Thrones of State’ op 6 mei, zijn aanstaande kroningsdag.  Zijn er historische antecedenten van kronings-blunders? Oud-Verenigd Koninkrijkcorrespondent Hieke Jippes is te gast.

Protesten tegen de Duitse bezetting die als een lopend vuurtje door Nederland gingen en waar bijna 500.000 bij mensen bij betrokken waren; zo beschrijft historicus en programmamaker Erik Dijkstra de vergeten april-meistakingen uit 1943. Hoe de staking zich vanuit de Stork-fabriek in Hengelo verspreidde en wie vervolgens door de bloedige Duitse repercussies werden geraakt wordt beschreven in het boek en de televisierie Staken op Leven en Dood. Dijkstra is te gast samen met Euwe de Jong, nabestaande van twee van de betrokkenen van toen.

Elke week bespreken we de nieuwste historische boeken met afwisselend Wim Berkelaar, Bart Funnekotter, Nadia Bouras, Sanne Frequin, Annelien de Dijn en Lotfi El Hamidi.  Deze week is de beurt aan historicus Annelien de Dijn. Zij bespreekt: - De uitvinder van Miguel Bonnefoy - Een geschiedenis van de wereld in acht plagen van Jonathan Kennedy

Vliegende schotels met schietende aliens in onze dampkring en radiosignalen van een verre beschaving; het bliijft de verbeelding prikkelen. De ruimtezonde Juice zou weleens uitsluitsel kunnen geven over de vraag of er buitenaards leven bestaat. Afgelopen vrijdag werd Juice gelanceerd om te onderzoeken of er leven is op planeet Jupiter en drie mysterieuze ijsmanen. Deze vraag is niet nieuw: al eeuwenlang willen we weten of we alleen zijn in de kosmos. Vanwaar deze drang? En wat zoeken we eigenlijk in het (mogelijke) buitenaardse leven? Te gast is natuurkundige en filosoof Jaco de Swart.

Twintig jaar geleden trokken Irakezen in Bagdad het standbeeld van Saddam Hoessein voor het oog van de wereld omver. Althans, dat dachten we te zien. Met Laila al-Zwaini, jurist en Midden-Oosten-kenner met Irakese roots, gaan we terug naar het moment waarop journalisten samen met Amerikaanse militairen een overwinning veinsden, terwijl 'de grootste culturele misdaad van de geschiedenis' die plaatsvond op de volgende dag uit de collectieve herinnering lijkt te zijn verdwenen.

Boeren die boos zijn op het beleid uit Den Haag, wegen blokkeren, en vervolgens massaal op een boerenpartij stemmen. Klinkt dat bekend? Het gebeurde niet alleen heel recentelijk, maar ook al in de jaren '60 toen de Boerenpartij van Boer Koekoek furore maakte. Luister naar deel 2 van de tweedelige radiodocumentaire: Boerenpartij, gemaakt door Gerard Leenders en Katinka Baehr.

Deze week is de column van Sana Valiulina.

Surinaams voetbal in Nederland, dat begon toch met de legendarische omhaal van Humphrey Mijnals in 1960? Niet dus, al veel eerder voetbalden er Surinamers in ons land. Sporthistoricus Jurryt van de Vooren vond in 1886 de eerste notering van een in Suriname geboren voetballer in een Nederlandse wedstrijd. En samen met historicus en Stadsarchief-curator Mark Ponte vertelt hij meer over Surinaamse voetbalteams in het Amsterdam van de jaren dertig.

Afgelopen week was de wereld in rep en roer over het zogenaamde Pentagon-lek. Meer dan honderd geheime defensiedocumenten met onder andere informatie over de oorlog in Oekraïne kwamen op straat te liggen. Het lek lijkt van een Amerikaanse militair te komen; een twintiger met een voorliefde voor wapens en videogames. Onderzoek moet uitwijzen of het gaat om een opschepperige eenling of een vooropgezet plan. Dat laatste lijkt niet heel waarschijnlijk, aan de andere kant zou het niet de eerste keer zijn dat een vijand op een geraffineerde manier misleid werd. Historicus Ivo van de Wijdeven dacht deze week aan Operatie Mincemeat; een geslaagde poging van de geallieerden om de Duitsers te misleiden. De ingrediënten: een lijk, een verloofde en een koffer.

Elke week bespreken we de nieuwste historische boeken met afwisselend Wim Berkelaar, Bart Funnekotter, Nadia Bouras, Sanne Frequin, Annelien de Dijn en Lotfi El Hamidi.  Deze week is de beurt aan historicus Bart Funnekotter. Hij bespreekt: - Europa. Een persoonlijke geschiedenis van Timothy Garton Ash - De Zenzibardriehoek. Een slavernijgeschiedenis, 1860-1900 van Martin Bossenbroek - Miep Oranje. Zoektocht naar de koerierster des doods van Richard Hoving

Het is piepklein, rood vanbuiten en wit vanbinnen: het zogenaamde white heart-kraaltje. Het is een van de eerste Europese massaproducten en werd eeuwenlang gebruikt als handelswaar. Hoe groeide dat kleine 16e-eeuwsekraaltje uit tot een onmisbaar product voor inheemse gemeenschappen in Noord-Amerika? Ontwerper Christien Meindertsma dook in de veelbewogen geschiedenis van de white hearts en maakte i.s.m. kunstenaar Elizabeth James-Perry en regisseur Tim van Gils een film en een bijbehorende expositie in het archeologiemuseum Allard Pierson in Amsterdam.

Tranen van bloed zouden er uit de ogen van een Limburgs Mariabeeldje zijn gevloeid, op een zomerse avond in 1995. Het mijnwerkersstadje Brunssum veranderde in een bedevaartsoort en er ontstond een ware cultus rond dit mirakel. 28 jaar na het huilende Mariabeeldje kwam deze week de speelfilm De man uit Romeuit, gebaseerd op de gebeurtenis uit de jaren ’90. Wat gebeurde er na het mirakel en hoe ging het Vaticaan hiermee om? Religiewetenschapper Ernst van den Hemel bekeek de film en is te gast.

Als we denken aan de echte klassiekers uit de Italiaanse keuken denken we aan pizza en spaghetti carbonara. En misschien is er wel ergens vastgelegd dat parmezaanse kaas alleen maar echt is als het daadwerkelijk uit Parma komt. Maar is dat wel zo? De Italiaanse voedselhistoricus Alberto Grandi vindt van niet. Een interview met hem in de Financial Times zorgde voor grote opschudding, meldde Italië-correspondent Rosa van Gool in de Volkskrant deze week. Net op het moment dat de Italiaanse regering de nationale keuken wil voordragen als Unesco Werelderfgoed, komt Grande met het verhaal dat het bij die klassieke keuken voor een groot deel gaat om gefabriceerde tradities. Daniela Tasca, geboren op Sicilië en gespecialiseerd in Italiaanse migratie en cultureel erfgoed is te gast om de opschudding te duiden.

Deze week is de column van Ellen Ombre.

Finlandisering werd na de Tweede Wereldoorlog een bekend diplomatiek begrip. ‘De kunst van buigen naar het oosten zonder het westen te "moonen"', zo beschreef de Finse cartoonist Kari Suomalainen het uitzonderlijke buitenlandbeleid van Finland. Enerzijds hield Finland Rusland zoveel mogelijk te vriend en anderzijds bewapende Finland zich en bevinden ze zich al decennialang in staat van militaire paraatheid. Met de toetreding tot de NAVO afgelopen dinsdag zet Finland definitief een punt achter deze, misschien wel wat paradoxale, politiek. Historicus en Europa-correspondent van NRC Clara van de Wiel bezocht het Finse grensgebied en vertelt meer.

Den Haag is in crisisstand sinds de monsteroverwinning van de BBB: de grootste partij in alle provincies en in alle waterschappen. De gevestigde partijen lijken zich geen raad te weten met deze tegenstander. Hadden ze wat kunnen leren van de vorige Boerenpartij? De Boerenpartij van Boer Koekoek, die in de jaren ‘60 – even - heel populair was? Luister naar deel 1 van de tweedelige radiodocumentaire: De Boerenpartij, gemaakt door Gerard Leenders (2008), hermontage door Katinka Baehr.

Het wordt wel de ‘nachtwacht van textiel’ genoemd: de vrijwel intact gebleven jurk die is opgedoken uit een 17e-eeuws scheepswrak op de bodem van de Waddenzee. De uitzonderlijke vondst van een groep Texelse hobbyduikers klinkt als de aanzet van een sprookje, maar het tegendeel is waar. De zeldzame schat leidde tot een heftig conflict tussen Texelse amateurduikers en allerlei overheidsinstanties. Texelaar Arnold van Bruggen maakte de documentaire en de podcast De Jurk en het Scheepswrak. Hij is samen met de Texelse duiker Teunis van den Bor te gast. Lees hier alvast dit artikel uit de VPRO-gids.

Elke week bespreken we de nieuwste historische boeken met afwisselend Wim Berkelaar, Bart Funnekotter, Nadia Bouras, Sanne Frequin, Annelien de Dijn en Lotfi El Hamidi. Deze week is de beurt aan historicus en journalist Lotfi El Hamidi. Hij bespreekt: - In het spoor van Fanon. Orde, wanorde, dekolonisering van Koen Bogaert - Confronting Saddam Hussein. George W. Bush and the Invasion of Iraq van Melvyn P. Leffler

Deze week is de column van Micha Wertheim.

Adriana, een 16-jarig meisje staat bij een tramhalte in Rotterdam. Het is het late voorjaar van 1944. Dan stapt Karl, een jonge Duitse matroos uit de tram. Zij kijkt naar hem, hij kijkt naar haar: liefde op het eerste gezicht. Adriana wordt al snel onbedoeld zwanger. Eind 1944 vertrekt ze naar de woonplaats van Karl, Bad Waldsee (Zuid-Duitsland). Daar wordt in maart 1945 hun eerste kind Heinz geboren.  Adriana is dan net zeventien. Twee maanden later, als de oorlog is afgelopen, wordt ze gedwongen teruggestuurd naar Nederland. Adriana en Karl zien elkaar pas ruim twee jaar later terug en trouwen in 1947 in Bad Waldsee. Dan pas vertelt Adriana aan Karl haar grote geheim. Deze radiodocumentaire is samengesteld door Gerard Leenders en Erik Willems. Leer hier alvast dit artikel uit de VPRO-gids.

On-Afrikaans, zo noemen politici in Oeganda homoseksualiteit. Vorige week nam het land de strengste anti-LHBTI-wet aan van het hele continent. Jezelf homo, lesbienne of transpersoon noemen kan leiden tot hoge straffen, in het ergste geval de doodstraf. En niet alleen in Oeganda, maar ook in andere Afrikaanse landen rukken de anti-LHBTI-wetten op. Anti-homowetten hebben wortels in de koloniale tijd, en kunnen indirect worden gezien als een westers importproduct, zegt antropoloog en Afrikanist Loes Oudenhuijsen. Ze is te gast.

Het klinkt reuze futuristisch, maar over een paar jaar wordt het waarschijnlijk werkelijkheid: mijnbouw op de maan. De maan ligt vol met allerlei kostbare zaken die potentieel de grondstoffen en brandstoffen kunnen vormen van onze toekomstige economie.  Dat zou je als uitstekende timing kunnen zien, nu de aarde praktisch uitgeput is. Maar schrijfster Marjolijn van Heemstra maakt zich zorgen. Het valt haar op dat er over de maan wordt gesproken als een nieuw wingewest dat gekoloniseerd moet worden. En dat koloniale denken, daar wilden we nou toch juist vanaf? Marjolijn van Heemstra schreef voor de Maand van de Filosofie een essay over de maan als nieuw koloniaal wingewest: Wat is ruimte waard, en is te gast.

Het is het ultieme spel: Tetris. Het computerspel waarin je vallende blokjes zo goed mogelijk in elkaar laat klikken wordt gezien als het eerste echt verslavende spelletje. De oorsprong ervan ligt in de Sovjet-Unie, het spel bereikte het Westen dankzij een Nederlandse man.  Het verhaal van Henk Rogers wordt vertelt de speelfilm Tetris, en isvanaf 31 maart op Apple +. Klopt de film een beetje, en wat leert het verhaal van Tetris ons over de Sovjet-Unie in de jaren ’80? Historicus Ivo van de Wijdevenbekeek de film voor ons en velt zijn oordeel.

Voor deze speciale uitzending heeft OVT deze week twee columns. De tweede column is van John Jansen van Gaalen.

Was het de echte Vladimir Poetin die de Oekraïense stad Marioepol bezocht? Of stuurde hij een dubbelganger naar het hol van de leeuw? Wilde speculaties over het bezoek van de Russische bezetter circuleerden online, samen met pogingen om foto’s van de president te vergelijken en zijn gedrag te analyseren. Zit er iets in deze theorie? En zien we dit soort politieke dubbelgangers vaker in de geschiedenis? Journalist Marieke Kuypers zocht het voor ons uit en is te gast.

Vanaf deze week bespreken we de nieuwste historische boeken met afwisselend Wim Berkelaar, Bart Funnekotter, Nadia Bouras, Sanne Frequin, Annelien de Dijn en Lotfi El Hamidi.  Op zondag 26 maart is de beurt aan kunsthistoricus Sanne Frequin. Ze bespreekt: -Sluier van tijd. Het verborgen leven de kunst van Benjamin Rous -Vermeer. De schilder die de tijd stilzet van Nils Büttner -Het raadsel Vermeer. Kroniek van een schildersleven van Aart Aarsbergen -De Bentvueghels. Een berucht kunstgenootschap in Rome 1620-1720 van Liesbeth Helmus

Gewelddadige rellen, maffiose praktijken en de arrestatie van het voltallige bestuur van TCA. Jarenlang had Taxicentrale Amsterdam een monopolie in de hoofdstad, nadat in 2000 een taxiwet de markt liberaliseerde.  Journalist Sander ’t Sas deed verslag van de taxi-oorlog, maar bleef na die turbulente periode met tal van vragen zitten. Hij maakte er een podcast over voor BNR, De Taxioorlog, en is te gast, samen met taxichauffeur Jan den Hartog.

'Te veel godsdienst kan de ziel beschadigen', legt Anton Constandse uit aan gelovigen in de jaren dertig. Na zijn pensionering werd hij de politiek commentator van vrijdenkend Nederland voor VPRO-radio. Presentator Paul van der Gaag kijktterug op het bewogen leven van zijn grootvader Anton Constandse, bijgestaan door historicus Wim Berkelaar.

Witte ruis op het scherm, een waarschuwing tegen piraterij en vooral; niet vergeten om terug te spoelen. De videotheek was decennialang een fenomeen. Achter de balie stond meestal een cinefiel die je keuze met een opgetrokken wenkbrauw aan je meegaf. De 18-plus selectie stond in de kasten achter een gordijntje. De videoband is ondanks de concurrentie van streamingsgiganten zoals Netflix nog altijd populair. Dat bleek deze week toen de Britse krant The Guardian een opleving van de Amerikaanse keten Blockbuster signaleerde. Fans van de videoband reageerden laaiend enthousiast. Wat verklaart deze nostalgie achter het videotheek tijdperk, en zou deze doorstart een kans maken? Te gast hierover is filmrecensent en video-liefhebber Dandyano Zentveld.

Voor deze speciale uitzending heeft OVT deze week twee columns. De eerste column is van Nelleke Noordervliet.

Jos Palm is niet alleen presentator; hij heeft ook een scherpe pen. Komende week verschijnt zijn autobiografische boek Kind van Maria en Mao, het vervolg op het eerder verschenen Moederkerk. Daarin beschrijft hij hoe hij zijn katholieke opvoeding vaarwel zei en nieuw houvast zocht bij Marx en Lenin. Daarmee vertelt hij ook het grotere verhaal over de breuk in de jaren zeventig toen God verdween uit Nederland. Op zondag 26 maart draaien de rollen even om: Jos is te gast.

Het lijkt met de rechtsstaat in Israël rap bergafwaarts te gaan. Deze week werd bijvoorbeeld een wet goedgekeurd die het moeilijker maakt om de premier af te zetten. Dat komt de huidige premier Benyamin Netanyahugoed uit, die de stuwende kracht achter de antidemocratische ontwikkelingen lijkt. Recent verscheen zijn autobiografie: Bibi. My Story Hoe spant Bibi Netanyahu daarin de geschiedenis voor zijn ideologische karretje? We vragen het aan Derk Walters, voormalig Israël-correspondent.

Wat hebben piraten met de Verlichting te maken? Alles, zo meent David Graeber. Een piratenmaatschappij op het 17e-eeuwse Madagaskar was namelijk waarschijnlijk een van de inspiratiebronnen voor filosofen als Montesquieu. Hij schreef er het boek Piratenverlichting over. Hoe waarschijnlijk is deze ogenschijnlijk vergezochte theorie? En hoe kantelt dit ons denken over de Eeuw van de Rede? Politiek filosoof Anna Blijdenstein las Graebers boek en is te gast.

Het is deze maand precies 400 jaar geleden dat ‘de Ambonse moord’ heeft plaatsgevonden. Op 9 maart 1623 werden na een kort proces op Ambon 21 mensen onthoofd, omdat ze zouden hebben samengezworen tegen het VOC-bewind aldaar. Onder hen waren tien Engelse kooplieden. Het leidde tot tientallen jaren twist tussen Engeland en de Republiek. En tot de dag van vandaag is er discussie over de toedracht. Was er werkelijk sprake van een samenzwering? En zo ja, door wie? De Amerikaanse historicus Adam Clulow schreef er een boek over dat nu in Nederlandse vertaling is verschenen. Een van de vertalers, Tristan Mostert, deed er zelf ook onderzoek naar en is te gast.

We kennen allemaal het klassieke beeld van de weduwe: zwart gewaad, gesluierd, zonder opsmuk. De sobere rouwkleding moest soms jarenlang gedragen worden. En de weduwnaar? Die had met onopvallende zwarte handschoenen en een zwarte das al snel aan zijn rouwplicht voldaan; klaar om opnieuw te trouwen. Want voor de man werd het verlies van een levenspartner gezien als ‘nieuwe vrijheid’ en voor vrouwen als ‘rampzalig statusverlies’. Vanwaar dat grote verschil? En wat leert het ons om de weduwe nader te bestuderen? Literatuurwetenschapper Mineke Schipper dook in de duistere wereld van de weduwen en is te gast over haar boek Weduwen, een nooit vertelde geschiedenis.

Wie had dat gedacht, anno 2023? Een klassieke bankrun. Die vond onlangs plaats bij de Silicon Valley Bank in Amerika. Een lange rij mensen dromde toen samen voor de bank, in een manmoedige poging om hun geld veilig te stellen, voordat de bank failliet zou gaan. Het deed ons denken aan taferelen uit de jaren ’30, waarin wereldwijd de ene na de andere bank omviel.  Maar hoe ontstaan die bankruns eigenlijk? En hoe komt het dat mensen toch nog voor een bankgebouw in de rij gaan staan terwijl fysiek geld nauwelijks meer in omloop is? Te gast daarover is Johan de Jong, gedragseconoom aan de Erasmus Universiteit. Binnenkort promoveert hij bij de UvA op onderzoek naar bankruns.

Deze week is de column van Sana Valiulina.

Het blijft een absurd, bijna onbevattelijk gegeven: in Europa en Amerika is eeuwenlang jacht gemaakt op een wezen, dat simpelweg niet bestaat. De heks. Als die heksenvervolging niet zo gruwelijk dodelijk was geweest – er kwamen minstens 50 duizend mensen bij om – dan zou je er misschien nog om kunnen lachen.   De afgelopen jaren heeft historicus Steije Hofhuis van de Universiteit Utrecht geprobeerd om de vraag te beantwoorden hoe het toch kan dat het waanidee van de heks mensen eeuwenlang in de greep hield. Hij promoveerde onlangs op zijn onderzoek, en is te gast.

In onze tijd waarin we van alle gemakken zijn voorzien, kunnen we ons er moeilijk een voorstelling van maken hoe mensen leefden in de oertijd. Ze hadden geen kleding, gereedschap of andere spullen en moesten alles eigenhandig maken en bedenken: van een beker, tot een plek om te wonen. Uit nieuwsgierigheid hoe het leven 5000 jaar geleden geleefd werd, nam een groep mensen in de zomer van 1976 het initiatief tot een oertijd-experiment. Ruim een maand leefden ze als in de prehistorie. Luister naar Oermens in de polder, een radiodocumentaire van Wim Eikelboom.

De namen Umm Kulthum, Asmahan, Warda en Fairuz brengen vrijwel elke Arabier in vervoering. Zij groeiden op met deze diva’s als soundtrack. De gemiddelde Nederlander zeggen deze namen waarschijnlijk niets. Daar komt nu verandering in, want in het Tropenmuseum worden deze iconen geëerd in de tentoonstelling ‘Diva’s: bezieling en beleving in Arabische muziek en cinema’.  De tentoonstelling geeft een kijkje in een geschiedenis van de Arabische wereld die vaak vergeten wordt: die van Nile-wood (Hollywood aan de Nijl) en het activisme van deze supersterren. Hoe ontstond deze diva-cultuur en bestaat die nog steeds? Historicus Nadia Bouras bezocht voor ons de tentoonstelling en vertelt.

Deze week is de column van Abdelkader Benali.

'Trots op de boer' is er ongetwijfeld weer te lezen op de spandoeken bij de demonstratie van de agrariërs in Den Haag. Maar trots op welke boer eigenlijk? Op de eenvoudige boer uit de tijd van Ot en Sien die van het land en de dieren houdt? Het heeft er alle schijn van. Want het romantische beeld van de boer als onbedorven eerlijke sterveling, die overvraagd en gepiepeld door de machthebbers dapper voortploegt, wordt telkens ingezet. Door de agrarische sector zelf en door haar politieke vrienden als de BBB.  Maar waar komt dat romantische beeld van de boer vandaan? En waarom voelen juist nu, vlak voor de verkiezingen, zoveel mensen in de provincie er zich door aangesproken. Cultuurhistoricus Gerard Rooijakkers en literatuurwetenschapper Esther Peeren zijn te gast.

Terwijl ze bezig was met onderzoek naar haar eigen familiegeschiedenis, stuitte journalist Nina Siegal op de bijzondere collectie van meer dan 2100 oorlogsdagboeken die liggen opgeslagen in het archief van het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie. Ze raakte gefascineerd door deze dagboeken, waaruit een heel ander beeld van Nederland in oorlogstijd opdoemde dan uit dat ene, zo bekende, dagboek van Anne Frank. Met als resultaat, een boek waarin we de oorlog kunnen meebeleven vanuit verschillende gezichtspunten, niet ingekleurd door de kennis van nu, maar zoals die toen ervaren werd. Door NSB-ers, Joden en verzetsmensen, maar ook door een gewoon fabrieksmeisje. Nina Siegal, auteur van De Vergeten Dagboeken,is te gast.

Je kan van alles van de methodes van Extinction Rebellion vinden: gerechtvaardigd, irritant, zinloos. Maar één ding is zeker: de klimaatactivisten van XR kiezen er welbewust en consequent voor om geweldloos te blijven. Zelfs als de politie ze hardhandig van de snelweg veegt, vechten ze niet terug, maar blijven ze als slappe theedoeken hangen.  Die keuze voor een pacifistische aanpak komt voort uit de overtuiging dat – zoals XR stelt – het ‘de meest effectieve manier [is] om fundamentele verandering te bewerkstelligen’. Dat zou de geschiedenis van protest aantonen, zo meent XR. Maar klopt dat wel? En welke lessen kunnen activisten van nu eigenlijk uit het verleden trekken? Te gast daarover zijn historicus en journalist Teun Dominicus, en historicus Maartje Janse.

Gamers hebben er smachtend op gewacht: de nieuwe game Atomic Heart, die zich afspeelt in een gefictionaliseerde versie van de Sovjet-Unie in de jaren vijftig. Maar sinds de lancering van afgelopen maand ligt Atomic Heartonder vuur. De makers van de game hebben namelijk mogelijke banden met het Kremlin. En zo rees de vraag: is Atomic Heart nou pro-Rusland of gewoon Russisch? Historicus aan de Erasmus Universiteit Pieter van den Heede, gespecialiseerd in de geschiedenis van games, schijnt zijn licht op het computerspel.

Deze week is de column van Ellen Ombre.

We weten allemaal dat er nepnieuws bestaat, maar er bestaat ook nepgeschiedenis. Hardnekkige mythen – bijvoorbeeld dat de neanderthalers amper konden denken, terwijl ze meer hersencellen bezaten dan de collega sapiens op dat moment, zo wijst onderzoek uit. Maar sinds een aantal jaren vindt dit soort Fake History een bestrijder in de Fake History Hunter. Op een Engelstalig Twitter-account rekent ze met alle historische nonsens af. Ze is inmiddels vermaard op heel de wereld, maaren woont gewoon bij ons. In Nederland, in Oost Groningen. Vanuit haar boerderij, tussen haar hond, kippen en katten gaat ze het historische nepnieuws te lijf. Ze heet Jo Hedwig Teeuwisse, en ze is te gast.

'Wees vruchtbaar en word talrijk; bevolk de aarde en onderwerp haar; heers over de vissen van de zee, over de vogels van de lucht, en over al het gedierte dat over de grond kruipt.’ Zo staat het in het Bijbelboek Genesis. En aldus geschiedde. Want de mens werd heerser der schepping.  Maar hoe kwamen wij op dat idee, en hoe veroverde het de wereld zodanig dat het een bedreiging werd voor het voortbestaan van onze soort en alles dat leeft op moeder aarde. Historicus Phillipp Blom schreef De Onderwerping. Een geschiedenis van de verhouding van de mens tot de natuur, en is te gast.

Tijdens een februaristorm in 1917 verging het Britse stoomschip Mendi in de Noordzee, onderweg van Zuid-Afrika naar Engeland. Aan boord 600 zwarte militairen die de Britten zouden bijstaan tijdens de Eerste Wereldoorlog. Maar twintig lichamen zijn teruggevonden, waaronder die van vijf soldaten, die terecht zijn gekomen op een begraafplaats in Noordwijk. Na de oorlog is het verhaal van de Mendi en van de zwarte soldaten, vergeten. Toen de plaatselijke historicus uit Noordwijk, Mark Sijlmans, jaren geleden de graven van de soldaten toevallig ontdekte is hij op zoek gegaan naar nazaten van de slachtoffers en naar het verhaal van de Mendi en de zwarte soldaten tijdens de Eerste Wereldoorlog.

Duikboten, auto’s, fietsen – ze kunnen altijd sneller, beter en mooier. Dat gebeurt door ze een glad design te geven. Stroomlijnen, de stijl van snelheid, werd populair in de jaren 1930. Tegenwoordig is alles gestroomlijnd, van organisaties en processen tot gebouwen en tot strijkijzers. Welke idealenliggen er achter het wrijvingsarme ontwerp? In Design Museum Den Bosch opent op 4 maart de tentoonstelling Sneller, beter, mooier – de vormgeving van de vooruitgang over geschiedenis en toekomst van de stroomlijn. Conservator Tomas van den Heuvel vertelt over de geschiedenis van dit design van de minste weerstand.

Afgelopen week besloot Tennessee als eerste Amerikaanse staat dragshows te verbieden in het openbaar of voor kinderen, én ook elke vorm van transgenderzorg voor minderjarigen. Dit alles onder het mom van kinderbescherming. De afgelopen maanden zijn er in heel Amerika van dit soort wetten ingevoerd, die vooral de rechten van transmensen inperken. En daarbij valt iets op, zo meent Looi van Kessel, die als literatuurwetenschapper aan de Universiteit Leiden gespecialiseerd is in Amerikaanse queer-literatuur. Namelijk: dezelfde retoriek die nu door voorstanders van anti-transwetten wordt gebruikt, werd in de jaren 1970 gebruikt door anti-homoactivisten. Van Kessel is te gast.

Overal ter wereld fietst de mens, maar nergens zoveel als hier. Nederlanders peddelen massaal door hun polders, duinen, bossen en in drommen door de steden, er zijn zelfs meer fietsen dan mensen. Hoe komt dat? Is het vanwege ons vlakke land? Dat kan niet de hele verklaring zijn, want Mannheim, Londen en Parijs zijn ook plat. Toch zie je daar veel minder fietsers. En dat terwijl het rijwiel is uitgevonden door Duitsers, Engelsen en Fransen, zeg maar gerust door iedereen behalve door Nederlanders. Hoewel, de bagagedrager schijnt hier te zijn toegevoegd. Hoe dan ook, enkel in Nederland is de fiets volledig opgenomen in het dagelijks leven en totaal vergroeid met het straatmeubilair, een cultureel fenomeen waar het buitenland met verbazing naar kijkt. Maar wat is dat eigenlijk; die Nederlandse fietscultuur? Voor antwoorden reist Marten Minkema naar de Duitse geboorteplaats van de allereerste loopfiets, naar Deventer waar de Nederlandse fietsgeschiedenis is begonnen en naar Utrecht waar 's lands oudste fietspad ligt langs de Maliebaan. Daar is in 1883 de Nederlandsche Vélocipèdisten Bond opgericht, de latere A.N.W.B. die Nederlanders maande om vooral netjes rechtop te fietsen - wat velen tot op de dag van vandaag doen. Dit is het eerste deel van een tweeluik, gemaakt door Marten Minkema.

Deze week is de column van Nelleke Noordervliet.

Elke maand bespreken we de nieuwste historische boeken met afwisselend Wim Berkelaar, Bart Funnekotter en Nadia Bouras. Deze week is de beurt aan historicus Nadia Bouras. Zij bespreekt: -Geld, geloof en goede vrienden. Pieter van Eeghen en de metamorfose van Amsterdam, 1816-1889 van Laura van Hasselt -Kijk ons dansen van Leïla Slimani -Vreemdeling in eigen land. Het oorlogsdagboek van Anna Haag van Anna Haag -Alma's dochters. Een verborgen familiegeschiedenis van Jutta Chorus Eén van deze boeken wordt verkozen tot Boek van de Maand - en dat kunt u winnen! Houd tijdens de uitzending onze Facebook en Twitter in de gaten.

Zuid-Korea was in 1953, na de Korea-oorlog, het armste land ter wereld. Armer nog dan Noord-Korea en Biafra. Nu, 70 jaar later, is het de tiende economie van de wereld. Een welvarende democratie met een bloeiend cultuurleven. Een ongeëvenaarde prestatie voor zo’n klein geïsoleerd gelegen land. Toch weten we er maar heel weinig van, veel minder dan over andere Aziatische landen als China, Japan of Indonesië. Koreakenner Remco Breuker probeert daar nu verandering in te brengen. Eerder richtte hij zich vooral op Noord-Korea. Nu schreef hij een boek over de wonderbaarlijke grote sprong voorwaarts, van ontwikkelingsland tot economische grootmacht, die Zuid-Korea wist te maken, getiteld: De Koreaanse golf. Een boek waarin hij ook afrekent met het oriëntalistische beeld dat we hier van dat land hebben.

De bestorming van de Nationale Assemblee in Paramaribo was afgelopen week groot nieuws. Want de angst is dat Suriname zich in chaos stort, die eerder te zien was in Amerika en Brazilië. Alle aandacht, kortom, dreigt uit te gaan naar de rellen en de plunderingen.  Maar het protest tegen de regering Santokhi en eerdere regeringen die corruptie noch economische problemen weten aan te pakken is al veel ouder. Het begon met een paar jongeren die protesteerden tegen de zogenoemde ‘oude politiek’. Journalist Ferayed Hok maakte het allemaal in Suriname mee. De situatie in het land, zegt hij, kun je niet los zien van de lange koloniale geschiedenis. Hij komt praten over de problemen van nu, het protest en de koloniale erfenis.

In 1987 wordt de president van Burkina Faso, Thomas Sankara, vermoord. Hij staat dan al bekend als de ‘Che van Afrika'. Na zijn dood op 37-jarige leeftijd krijgt hij een ware heldenstatus. Waarom klinkt in Afrika nog altijd de roep om een leider als Sankara? Sankara regeerde van 1983 tot 1987. Hij pakte corruptie aan, pleitte voor vrouwenemancipatie en hij nam maatregelen ter bestrijding van armoede en werkeloosheid. Zijn regime leek in de korte tijd die het had, vruchten af te werpen. Maar in hoeverre klopt dit bijna Messianistische beeld van Sankara? Hij kwam via een staatsgreep aan de macht en onder zijn regime zijn ook mensen verbannen. In Sankara, de Che van Afrika onderzoekt radiomaker Jan Maarten Deurvorst de populariteit van Sankara. Dit is een verkorte versie van de documentaire die Jan Maarten Deurvorst maakte voor de podcast DOCS.

Ze was Joods, wit, maar ook afwisselend heteroseksueel, lesbisch, socialist, antifascist en antiracist. Rosey Pool ontsnapt op het nippertje aan deportatie vanuit Westerbork en wijdt haar leven aan de strijd tegen discriminatie en racisme. Vrijwel alle grote gebeurtenissen uit de twintigste eeuwen passeren de revue in het bewogen leven van de van oorsprong Amsterdamse. Maar haar verhaal lijkt door de mazen van het herinneringsnet te zijn gegleden. Daar komt verandering in, dankzij het onderzoek van historicus Lonneke Geerlings, die De vele levens van Rosey Pool schreef, dat recent verscheen. De auteur is te gast.

Hildegard van Bingen heeft van de middeleeuwse componisten een van de grootste repertoires die we nu nog kennen. En dat is niet eens het meest opvallende aan deze vrouw uit 1098. Ze is namelijk een van de weinige vrouwen die in de katholieke kerkgeschiedenis een soort theologenstatus kreeg. Ze schreef over haar visioenen, over geneeskrachtige planten en... over seks. Dit weekend is haar muziek te horen in Utrecht en Amsterdam op de Hildegarddagen. Over deze homo universalis (v) vertelt middeleeuwse-literatuurwetenschapper Dinah Wouterse, die promoveerde op het werk van Hildegard van Bingen.

Wie de Russische oorlog in Oekraïne aan den lijve meemaakte is NOS-verslaggever Gert-Jan Dennekamp. Hij begon als correspondent in 1992 in Moskou en deed het afgelopen jaar dapper verslag van de oorlog in Oekraïne.  We spreken hem over zijn ervaringen als correspondent in de afgelopen 10 jaar in Oekraïne. Was hij net zo verrast als de rest van de wereld op 24 februari 2022, of zag hij iets dat het westen nog niet zag?

Toen de oorlog in Oekraine een jaar geleden begon, was er bij velen een hoop dat de ‘gewone Rus’ in opstand zou komen tegen de autoritaire Poetin, die zijn broedervolk zonder goede reden aanviel. De realiteit bleek anders. Veel Russen, ook zij die helemaal geen fan van Poetin waren, bleken achter de oorlog te staan. Hoe kan dat? Historicus Ivo van de Wijdeven betoogt dat dit komt door ‘de macht van het verleden’. Poetins narratief van Rusland als slachtoffer van het agressieve Westen valt op een bodem van Russische verontwaardiging. ‘Poetin gaf de Russen hun trots terug, maar infecteerde die met rancune,’ aldus de historicus die te gast is.

Tien jaar geleden besluit fotograaf Karine Zenja Versluis op zoek te gaan naar haar Oekraïense familiegeschiedenis. Ze weet dat haar oma in de de stad Debaltsevo* in de Donbas was opgegroeid. En dat ze via Duitsland naar Nederland was gekomen. Maar waarom en onder welke omstandigheden? En hoe had haar leven eruitgezien in Oekraïne? Karine staat op het punt naar Debaltsevo te vertrekken. Maar dan breekt de oorlog uit. Een documentaire van Laura Stek over een zoektocht waarin alles anders liep dan verwacht. Met Karine Zenja Versluis en oud-profvoetballer Evgeniy Levchenko, geboren in de Donbas. *Hier wordt de Russische spelling voor Debaltsevo gebruikt, want zo noemde Karines grootmoeder het. In het Oekraïens wordt het gespeld als Debaltseve.

Dat we in het Westen vorig jaar verrast werden door de Russische invasie van Oekraïne, dat is nogal een understatement. Bijna geen enkele politicoloog, geopolitiek analist of Ruslandkundige zag het aankomen. Maar wat zo mogelijk nog meer verraste: dat Oekraïne bereid was om te vechten voor haar vrijheid. Hoe komt het eigenlijk dat we niet alleen het Russische gevaar hebben onderschat, maar ook de kracht van het Oekraïense verzet? Volgens de Oekraïense politicoloog Olga Burlyuk, werkzaam aan de Universiteit van Amsterdam, komt die onderschatting voort uit een ‘historische blinde vlek’ voor hoe Oekraïne zich sinds het uiteenvallen van de Sovjet-Unie heeft ontwikkeld, én het feit dat het Westen onbewust is gaan geloven in veel Russische propaganda over Oekraïne. Ze is te gast.

Tot 24 februari verleden jaar hield bijna niemand in het Westen het voor mogelijk dat Rusland daadwerkelijk Oekraïne zou binnenvallen. Waarschuwingen uit welingelichte Amerikaanse inlichtingen- of Russische oppositionele kringen werden genegeerd.  Een klassieke landoorlog op ons continent behoorde na de val van de Muur en de Joegoslavische oorlogen immers voorgoed tot het verleden. Maar waar kwam die partiële blindheid, om niet te zeggen, dat wensdenken vandaan? Volgens Duitslandkenner Hanco Jürgens is West-Europa aan het ontwaken uit de vredesdroom die de posthistorische tijd van na 1990 kenmerkte. De historicus is te gast.

Deze week is de column van Sana Valiulina.

Dat sommige politici een nostalgisch verlangen koesteren naar de jaren ’50, dat is vrij bekend. Maar het kan veel extremer. Zo bestaat er in Nederland een christelijke actiegroep, die het liefst terug wil naar de tijd van voor de Reformatie en Verlichting. Die groep, ‘Civitas Christiana’, kent u wellicht niet van naam. Maar hun acties zeker wel: zo ontketenden ze deze week een ware mediastorm, door kinderboekenschrijver Pim Lammers ervan te beschuldigen dat hij een ‘pedofilie-activist’ is.  Wie is deze groep eigenlijk? En hoe staat hun radicale visie op de geschiedenis in verband met de talrijke mediarelletjes die ze schoppen? Religiewetenschapper Ernst van den Hemel is daarover te gast.

Het schilderij Amandelbloesem van Vincent van Gogh hing gewoon boven de bank bij opa, herinnert Willem van Gogh zich. Dat honderden werken door de familie samen bewaard zijn en in het Van Gogh Museum terechtkwamen is niet vanzelfsprekend. Dat verhaal vertelt de tentoonstelling Kiezen voor Vincent. Portret van een familiegeschiedenis die sinds afgelopen vrijdag in het Van Gogh Museum te zien is. Willem van Gogh is ambassadeur van het museum en is te gast.

Als het over misdaden in het koloniale verleden in Indië gaat, dan gaat het meestal over die van Jan Pieterszoon Coen en de uitroeiing van de bevolking op de Banda-eilanden in 1621 of over de massale standrechtelijke executies door Kapitein Westerling en zijn Speciale Troepen tijden de Indonesische onafhankelijkheidsstrijd. Maar het gaat nooit over de uitroeiing van de Chinese bevolking van Batavia in 1740, waarbij ongeveer 10.000 Chinezen het leven lieten. Een genocide vergelijkbaar met Srebrenica waar de wereld destijds schande van sprak. Over dit vergeten bloedbad is nu het boek De Chinezenmoord verschenen en de schrijver, sinoloog en historicus Leonard Blussé, is te gast.

Duizenden Hongaarse kinderen kwamen na de Eerste Wereldoorlog met de trein naar Nederland en België om hier in gastgezinnen aan te sterken. Een unieke hulpactie. Nadat Hongarije aan de verliezende kant van de oorlog was beland, was het land namelijk totaal geïsoleerd binnen Europa geraakt. Niemand wilde helpen, toen een hongersnood uitbrak. Alleen Nederland en België hielpen, toen ze in 1920 een hulpactie opzetten: de kindertreinenactie, die officieel tot 1927 zou voortduren. Het was eigenlijk de bedoeling dat de kinderen tijdelijk bleven, maar sommige van hen bleven voor altijd in Nederland en België. Voordat deze Hongaarse kinderen hun plek vonden in hun nieuwe land, hadden ze nog een lange weg te gaan. Hoe verging het hen? Tegen welke obstakels liepen zij aan? De families van de Hongaarse kinderen uit de trein vertellen hun verhaal in deze documentaire van Marian van der Pluijm. Wil je meer weten over de Hongaarse kindertreinen? In juni komt de tentoonstelling ‘Hoop’ naar het Van ’t Lindenhoutmuseum in Nijmegen.

Hij moest als verslaggever van ramp naar ramp en van oorlog naar oorlog. Het leek alsof hij een ‘wanhoopscorrespondent’ was, van een continent dat in het Westen vaak niet anders dan als 'verloren' werd gezien. ‘De witte wereld ziet Afrika nog steeds als een probleemgebied’, zegt Koert Lindijer. Hij schreef Een wolkenkrabber op de savanne. Veertig jaar correspondentschap in Afrika. De auteur is te gast.

Nederland levert ten minste 100 Leopard-tanks aan Oekraïne. De verwachtingen van wat die tanks kunnen betekenen in de Oekraïne-oorlogzijn groot – er wordt gehoopt en gedacht dat ze misschien wel Oekraïne kunnen bevrijden van de Russen. Maar wat weinigen weten, is dat er een fascinerende geschiedenis schuilt achter die zo felbegeerde Leopard-tanks. Historicus en journalist David de Jong schreef erover voor FD, en is te gast vanuit München, de geboortestad van de Leopard-tank.

Het is Couperus-jaar! 100 jaar geleden stierf de dandy van de Nederlandse literatuur. En aandacht komt hij niet tekort, nu een gedurfde tentoonstelling in het Haagse Louis Couperus Museum zich afvraagt of de schrijver non-binair was. Onze columnist en schrijver Abdelkader Benali wil de aandacht vestigen op een andere onderbelichte kant van de schrijver: Couperus' bewondering voor de islamitische cultuur, te lezen in de ten onrechte vergeten roman De ongelukkige, aldus Benali. Op 30 maart geeft hij hierover een lezing bij Platform C in Amstelveen.

In 2021 werd de mensenrechtenorganisatie Memorial in Rusland verboden. Vorige week gebeurde hetzelfde met de Moskou Helsinki Groep en deze week werd het Sacharov-centrum uit het gebouw gezet waar ze gehuisvest zijn. Van de erfenis van dissidenten uit de Sovjettijd blijft steeds minder over. Zijn we weer terug bij af? Is het in Rusland weer even slecht met de vrijheid gesteld als in de tijd van de Sovjet-Unie? En is het boek De Goelag Archipelvan Sacharov weer actueel? Daarover Ruslandkenner Hella Rottenberg, van wie onlangs het boek 'Z - hoe Poetin Rusland weer groot wilde maken' verscheen.

'Gansch het raderwerk staat stil, als uw machtige arm het wil',zo klonk het bij de fameuze spoorwegstaking in 1903. Ruim een eeuw later wordt in ons land weer gestaakt. Volgende week ligt namelijk het streekvervoer plat, want de bonden en de werkgevers komen er in overleg niet uit. Keren oude tijden terug en wordt Nederland net als in de jaren zeventig straks weer overspoeld door stakingsgolven? Te gast is Rosa Kösters, historica verbonden aan het IISG, Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis, die alles van staken weet.

Is het tijd voor een geurenmuseum? Niets brengt het verleden zo dichtbij als de neus. 'Geurlandschappen' zijn steeds beter na te maken, van de Slag bij Waterloo - met buskruit, angstzweet en de eau de cologne van Napoleon - tot de straten van Amsterdam rond 1900 - met paardenvijgen, Boldoot en grachtenstank. Sommige geuren zijn nog niet weg, maar wel ernstig bedreigd. Bijvoorbeeld die van de fabrieken langs de Zaan voor zetmeel, biscuit en chocolade, die je steeds minder ruikt vanwege strengere regelgeving. Een groep Zaankanters wil nu een plaatselijk geurenmuseum oprichten, zodat hun jeugdherinneringen niet vervliegen. In De geur van geschiedenis onderzoekt documentairemaker Marten Minkema de mogelijkheden voor dit soort musea. Dit is een verkorte versie van de documentaire die Minkema maakte voor de podcast DOCS.

De beelden van een heupwiegende Maxima en een meehobbelende Willem Alexander op bezoek in het Caribisch gebied staan inmiddels bij iedereen op het netvlies. Op de eerste dag van hun 14-daagse bezoek gingen het koninklijk echtpaar en de kroonprinses ook kijken bij zogenoemde slavenhuisjes op Bonaire. Wat is het verhaal achter deze schijnbaar keurige huisjes, die bijna in een vakantiepark zouden kunnen staan? We spreken Bòi Antoin, die de koninklijke familie afgelopen zaterdag heeft rondgeleid.

Elke maand bespreken we de nieuwste historische boeken met afwisselend Wim Berkelaar, Bart Funnekotter en Nadia Bouras. Ditmaal is het de beurt aan historicus Wim Berkelaar. Hij bespreekt: -De marxistische erfenis van het Aggiornamento. Socialistische Uitgeverij Nijmegen 1969–1983 vanCees Willemsen -Heersende verwachtingen. Romeins keizerschap in een veranderende samenleving van Olivier Hekster -Storm op den Staat! Arnold Meijer (1905-1965) van Andre van Noort -Vrijheid en duisternis. Hoe Dialectiek van de Verlichting het boek van de eeuw werd van Martin Middelmeier Eén van deze boeken wordt verkozen tot Boek van de Maand - en dat kunt u winnen! Houd tijdens de uitzending onze Facebook of Twitter in de gaten.

De column is deze week van John Jansen van Galen.

De Nederlandse geschiedschrijving is extreem hollandocentrisch vinden Bas Steman en René Arendsen, beter bekend als ‘de Ridders van Gelre’. Voor Omroep Gelderland vertellen zij al jaren over de geschiedenis van Gelre. Want als het aan hen ligt mogen Gelderlanders zich wel wat bewuster worden van hun verleden. Daarom stelden de twee ridders een expositie samen in het Stadsmuseum Harderwijk: Het verloren Hertogdom. Alles over de geschiedenis van Gelderland komt voorbij: van de Prehistorie tot de Koude Oorlog. Ridders Bas en René zijn te gast.

Bijna een kwart van de Nederlanders onder de veertig zou twijfelen aan het bestaan van de Holocaust, en een klein deel, zo’n zes procent, zou geloven dat de Holocaust een mythe is. Zo wijst een onderzoek van de Joodse organisatie Claims Conference uit. Het zijn verontrustende cijfers die, als ze kloppen, de vraag doen rijzen: hoe komt dit? Is het onwetendheid dat jongere Nederlanders doet twijfelen aan de Holocaust of is er sprake van Holocaust-ontkenning? En komt dit door een gebrek aan degelijk geschiedenisonderwijs? Te gast zijn Andere Tijden-presentator en historica Astrid Sy, verbonden aan het Nationaal Holocaust Museum en Marc van Berkel, docent aan de lerarenopleiding geschiedenis van de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen, die al eerder onderzoek deed naar de kennis over de holocaust.

Zoals Gabriella Adèr zijn er in Nederland nog veel meer tweede, derde en inmiddels zelfs vierde generatie gastarbeiders. Welke invloed heeft de migratie nu nog op hen? En is dat iets vervelends of levert die achtergrond juist iets extra’s op? In deze aflevering onderzoekt Gabriella welke impact de migratie van haar moeder nog heeft in haar eigen leven, maar ook in dat van haar zussen en nichten. Ze ontdekt dat de zwaarte, die ze in haar familie voelt, meer is dan alleen de migratie. In De verschrikkelijk mooie migratie (en alles wat erna kwam) gaat Gabriella in vier afleveringen op zoek naar het migratieverhaal van haar familie. Deze serie van OVT is elke week te horen in Het Spoor Terug op NPO Radio 1, en ook in de podcast van De verschrikkelijk mooie migratie. Alle info vind je op www.vpro.nl/deverschrikkelijkmooiemigratie.

Duurzaamheid is een toverwoord tegenwoordig, in een tijd dat we ons er steeds meer bewust van zijn dat we onze planeet niet onbeperkt kunnen exploiteren, en dat we rekening moeten houden met milieu en klimaat. Een bewustzijn dat tegelijkertijd botst met economische belangen, zoals die van de boeren, die zich de afgelopen jaren fel verzetten tegen de verduurzaming van hun bedrijfstak. Toch was Nederland nog niet zo heel lang geleden voorloper op dit terrein. Zo valt te lezen in het pas uitgekomen themanummer van het historische vaktijdschrift BMGN, dat gaat over de geschiedenis van ‘duurzaamheid’ in Nederland en België. Het nummer is samengesteld door Peter van Dam, historicus aan de UVA gespecialiseerd in de geschiedenis van milieu en maatschappij. Hij is te gast.

De column is deze week van Abdelkader Benali.

Als je hoort van de Russische bombardementen op Oekraïense kinderziekenhuizen, flats, of speeltuinen, dan ben je al snel geneigd te denken: zulke aanvallen op burgers, die kunnen enkel het werk zijn van een gek - een maniakale, haatdragende man.  Maar de politicoloog Simon van Teutem verzet zich tegen dat idee. Hij noemt het zelfs ‘intellectuele gemakzucht.’ In een stuk voor de Groene Amsterdammer schreef hij dat de geschiedenis ons leert dat er wel degelijk een logica schuilgaat achter misdadentegen de menselijkheid - en dat het belangrijk is om die gruwelijke logica goed te kennen. Hij is te gast. 

Elke maand bespreken we de nieuwste historische boeken met afwisselend Wim Berkelaar, Bart Funnekotter en Nadia Bouras. Ditmaal is de beurt aan historicus Bart Funnekotter. Hij bespreekt: -Rusland – Revolutie en burgeroorlog 1917-1921, Antony Beevor -Bernhards oorlog – Het leven van een prins in ballingschap, Dik van der Meulen -Vluchtelingenrepubliek – Een migratiegeschiedenis van Nederland, David de Boer en Geert Janssen (red.) -Duitsland 1923 – Het jaar van de afgrond, Volker Ullrich Eén van deze boeken wordt verkozen tot Boek van de Maand - en dat kunt u winnen! Houd tijdens de uitzending onze Facebookpagina in de gaten

Het is bijna 70 jaar geleden dat een zware noordwesterstorm delen van Zeeland, Zuid-Holland en Noord-Brabant onder water zette. Sinds deWatersnoodramp was Zeeland nooit meer hetzelfde. Paarden werden vervangen door tractoren en toeristen vonden hun weg naar de Zeeuwse kust. Het voorheen geïsoleerde Zeeland veranderde in een rap tempo. In Een nieuwe tijd schrijft Corine Nijenhuis over Zeeland na de ramp. Ze is zondag te gast over haar boek.

Gabriella Adèr ging bijna elke zomer naar Sicilië, waar ze logeerde in het ouderlijk huis van haar moeder. De zomers in het dorp, in het huis, voelen vertrouwd, maar tegelijkertijd ook beladen. Waar komt dit gevoel vandaan? Heeft het iets met de migratie te maken? In deze aflevering onderzoekt Gabriella in het Siciliaanse dorp van haar familie welke ontwrichting de migratie met zich heeft meegebracht. Niet alleen voor het vertrekkende gezin, maar ook voor de achterblijvers. Welke sporen zijn daar in het dorp nog van te vinden? In De verschrikkelijk mooie migratie (en alles wat erna kwam) gaat Gabriella in vier afleveringen op zoek naar het migratieverhaal van haar familie. Deze serie van OVT is elke week te horen in Het Spoor Terug op NPO Radio 1, en ook in de podcast van De verschrikkelijk mooie migratie. Alle info vind je op www.vpro.nl/deverschrikkelijkmooiemigratie.

De column is deze week van Micha Wertheim.

Er komt in Nederland een monument voor 'troostmeisjes', oftewel: vrouwen die in de Tweede Wereldoorlog door de Japanse bezetter werden gedwongen tot seks met Japanse militairen. En dat mag ruim driekwart eeuw na de seksuele uitbuiting van dikwijls jonge meisjes en vrouwen bijzonder genoemd worden. Temeer ook omdat waar elders dergelijke monumenten verschijnen dat dikwijls spanningen oproept met Japan, dat graag een schoon oorlogsverleden veinst. Te gast is initiatiefnemer Griselda Molemans. Ze schreef over de troostmeisjes het boek Levenslang oorlog. Ze komt praten over de moeizame Japanse omgang met dit pijnlijke verleden en de kansen op erkenning van een te lang weggestopte en ontkende geschiedenis.

De beruchte Russische ‘Wagnergroep’ heeft onlangs de verovering op de zoutmijn van Soledar uitgeroepen; de grooste zoutmijn van Europa. Het zou een enorme strategische overwinning zijn, vanwege het eindeloze ondergrondse gangenstelsel en de voorraad oude wapens uit de Sovjettijd die er nog zou liggen. Hoe belangrijk is deze overwinning nu voor het verloop van de oorlog? En wat was het belang van de zoutmijn in de langere geschiedenis van Oekraine en Rusland? Historicus Ivo van de Wijdeven is te gast. Bekijk hier de zoutmijn online: https://travelbox.in.ua/soledar-salt-mine/

De opiatencrisis richt in de Verenigde Staten een ongekende ravage aan: de hoeveelheid overdosis-doden blijft maar stijgen. En die crisis is te herleiden naar de steenrijke Sackler-familie, volgens fotografe Nan Goldin. Dezelfde musea die haar werk tentoonstellen, nemen miljoenen aan van de oxycodonfamilie. In de documentaire All the Beauty and the Bloodshed die nu in de bioscoop te zien is, volgt filmmaker Laura Poitras Goldins strijd en vervlecht het met haar onstuimige levensverhaal. Tracy Metz, Amerikaans journalist en directeur van het John Adams Institute bekijkt voor ons de film en vertelt over 'al het moois en al het bloedvergieten'.

De Siciliaanse familieleden van Gabriella Adèr vinden al snel hun weg in Rotterdam, waar ze belanden in een biotoop van Italiaanse migranten. Het zijn jaren van nieuwe vrienden, feestjes in het Italiaanse centrum en optredens van Italiaanse bands in de Rotterdamse disco. Toch brengt de migratie ook spanningen in het gezin met zich mee: tussen de ouders en de kinderen, maar ook tussen de kinderen onderling. Gabriella zoekt uit waar die spanningen vandaan komen en waarom ze ruim veertig jaar later zorgden voor een breuk in het gezin. In De verschrikkelijk mooie migratie (en alles wat erna kwam) gaat Gabriella in vier afleveringen op zoek naar het migratieverhaal van haar familie. Deze serie van OVT is elke week te horen in Het Spoor Terug op NPO Radio 1, en ook in de podcast van De verschrikkelijk mooie migratie. Alle info vind je op www.vpro.nl/deverschrikkelijkmooiemigratie.

'Gott hat die Lausitz geschaffen, aber der Teufel die Kohle darunter', zo gaat een oud gezegde onder de Sorben, een volk uit de Duitse streek Lausitz. De streek Lausitz is een van de uitgestrekte gebieden in Duitsland die voor altijd verminkt zijn door de bruinkoolwinning, waarvoor bossen, bergen en honderden dorpen hebben moeten wijken. Nu lijkt het laatste dorp in Duitsland plaats te moeten maken voor een bruinkolenmijn. Maar waarom is Duitsland al meer dan een eeuw bereid om de eigen Heimatte verminken voor de kool? En welke prijs hebben Duitsers daarvoor moeten betalen? De Duitse journalist en historica Annette Birschel is te gast.

‘Dada: de schrik van den clubfauteuil-bourgeois, van den kunstcritikus, van den artist, van den konijnenfokker, van den hottentot, – van wien al niet.’ Zo begon Theo van Doesburg zijn beschouwing van het dadaïsme, waarmee hij zijn dada-soirees opende. Het is 100 jaar geleden dat er in Nederland een ware ‘dada-veldtocht’ plaatsvond. In het ABC Architectuurcentrum in Haarlem is nu de expositie Dada te kijk te zien, die de soiree in Haarlem, een eeuw geleden, als uitgangspunt neemt. Kunsthistoricus en Dada-kenner Ariel Alvarez is te gast.

‘Met een zuiver geweten erken ik vandaag de dag, als staatshoofd, dat er ernstige mensenrechtenschendingen hebben plaatsgevonden op meerdere momenten.’ Zo sprak Joko Widodo deze week op de Indonesische televisie. De president verwees naar meerdere misdaden onder het bewind van Soeharto, maar doelde vooral op de massamoord op een half miljoen vermeende communistische rebellen tussen 1965 en 1966. Maar hoe zat het met die massamoord, wat was de rol van de staat, en waarom juist nu deze spijtbetuiging? Historicus en Indonesië-kenner Remco Raben is te gast.

De column is deze week van Nelleke Noordervliet.

Wie op 1 juli naar een Keti Koti-viering gaat, die zal daar tal van kotomisi kunnen bewonderen: Surinaamse vrouwen in meestal felgekleurde feestelijke kleding, met een wijd uitstaande rok, een kort jasje en een doek die kunstig om het hoofd gevouwen is – en op wonderbaarlijke wijze de zwaartekracht lijkt te tarten. Die kleding wordt koto genoemd, of ook wel goma weri: gesteven kleding. De antropologe en kostuummaker Ella Broek, de koto-deskundige Jane Stjeward Schubert en de fotograaf Michelle Piergoelam maakten een boek over deze unieke cultuurvorm, Goma Weri getiteld. Ella en Jane zijn zondag te gast.

Podcastmaker Gabriella Adèr herinnert zich haar moeders familie als een warme, hechte familie, maar na een conflict is er iets veranderd. Ze beseft dat ze altijd een kleine, donkere wolk boven haar familie heeft gevoeld. In de eerste aflevering van de podcast De verschrikkelijk mooie migratieduikt ze daarom in de oorsprong van de ruzie, die te vinden is in de migratie naar Nederland in 1969. Hoe zag die migratie eruit? En waar kwam de familie terecht? In De verschrikkelijk mooie migratie (en alles wat erna kwam) gaat Gabriella in vier afleveringen op zoek naar het migratieverhaal van haar familie. Deze serie van OVT is elke week te horen in Het Spoor Terug op NPO Radio 1, en ook in de podcast van De verschrikkelijk mooie migratie. Alle info vind je op www.vpro.nl/deverschrikkelijkmooiemigratie. 

De column is deze week van Sana Valiulina.

Hij liep met Hitler en Himmler in nazi-optochten, bezocht Mussolini en bleek een sleutelfiguur in het extreemrechtse verzet tegen de democratie. Op z’n minst ‘een collaborateur’ te noemen, vindt historicus Stephan Malinowski. We hebben het over kroonprins Wilhelm van Pruisen. Over hem, zijn vader, keizer Wilhelm II, zijn familie en hun steun aan het Hitler-regime gaat het nieuwste boek van Malinowski, getiteld: De adel en de nazi’s. De collaboratie van de Duitse keizerlijke familie. Duisland-kenner Hanco Jürgens komt het boek bespreken.

Eind november werden de BVD-dossiers van maar liefst 71.000 personen overgedragen aan het Nationaal Archief. Het gaat om dossiers uit de periode 1946-1998. Geïnteresseerden kunnen sinds die overdracht de catalogus raadplegen en een verzoek om inzage indienen. Succes is daarbij niet gegarandeerd, omdat veel van de dossiers nog maar heel beperkt toegankelijk zijn.  Nico en Nancy Jouwe deden een verzoek ter inzage van het dossier van hun vader, Papoea-leiderNicolaas Jouwe, die na de Indonesische machtsovername in 1963 in ballingschap in Nederland terecht kwam. Hij werd – naar nu blijkt – nauwlettend door de BVD in de gaten werd gehouden. Nico en Nancy vertellen over het dossier van hun vader.

Het begon toen hij een eigen huis in Amsterdam kocht: alle ruimte kon hij naar zijn eigen hand zetten. En langzaam maar zeker vulde de ruimte zich met een almaar uitdijende verzameling van historische objecten: prehistorische bijltjes, art-deco likeurflesjes, historische foto’s van dode lichamen en nog veel meer.  De buitenstaander ziet op het eerste gezicht de samenhang niet, maar acteur en schrijver Ramsey Nasr kan zijn collectie feilloos aan elkaar verbinden. In de nieuwe tv-serie ‘Dr. Nasrs Wunderkammer’ gaat hij op zoek naar de verhalen achter zijn objecten. Met Nasr praten we over zijn verzameldrang en deze serie, die vanaf 11 januari op NPO 2 te zien is.

De Spanjaarden gingen woest tekeer tegen burgers op 16 november 1572, de dag die de geschiedenis in zou gaan als de ‘Wrede moord op Zutphen’. Niks zou gespaard zijn gebleven. Jarenlang werd dit verhaal over het Bloedbad van Zutphen als de waarheid gezien, en ook nu is het een bekende gebeurtenis uit de Tachtigjarige Oorlog.  Maar heeft het bloedbad wel plaatsgevonden? En zo niet: wat zegt dat over onze herinneringscultuur? Historicus Johan Visser onderzocht het voor zijn scriptie en schreef er een boek over getiteld: Zutphen 1572 – De geschiedenis van een bloedbad. Hij is te gast. 

In de laatste uitzending van het jaar houdt OVT traditioneel een eigenrequiem. Een in memoriam voor mensen die ons afgelopen jaar ontvallen zijn. Niet de allerbekendste die al volop aandacht kregen, zoals koningin Elizabeth of vader Abraham, maar wat minder bekende personen, uitgekozen door de gasten in de studio: Xandra Schutte, hoofdredacteur van De Groene Amsterdammer, en twee boekrecensenten van OVT, historici Nadia Bourasen Wim Berkelaar.

De column is deze week van Sana Valiulina.

Sinds Elon Musk er de baas is, volgt bij Twitter de ene rel na de andere: accounts van journalisten worden verwijderd en even later weer teruggeplaatst, oud-president Trump mag terugkomen, en wat wel en niet is toegestaan op het sociale mediaplatform is volkomen onduidelijk. Voorlopig dieptepunt is de deze week de door Musk gehouden peiling over zijn toekomst. 58 procent van de Twittergemeenschap zegt dat hij beter kan vertrekken; een uitslag die hij in twijfel trekt. Maar hoe is het zo ver kunnen komen bij het sociale mediaplatform met wereldwijd 217 miljoen gebruikers? ‘Het begon ooit met een klein groepje idealisten’, weet internetpionier Marleen Stikker. De directeur en oprichter van het Waag-future-lab, en Professor of Practice bij de Hogeschool van Amsterdam is te gast.

Een documentaire van David de Boer en Mathijs Deen 1572, dit jaar 450 jaar geleden, namen de geuzen Den Briel in. De ene stad na de andere koos daarop de kant van de opstand tegen Spanje. Katholieke geestelijken voelden zich onveilig. Velen vluchtten het land uit, of naar Amsterdam, de stad die nog steeds de kant van de opstand niet gekozen had. Een van die geestelijken was de augustijner monnik Wouter Jacobsz. Hij zocht zijn toevlucht in Amsterdam en hield daar een dagboek bij, waarin hij een beeld schetst van een overvolle stad vol wanhopige vluchtelingen.  Mathijs Deen maakte in samenwerking met historicus David de Boer, mede-auteur van De vluchtelingenrepubliek de radiodocumentaire 'Op de vlucht voor de geuzen'. Met de stem van Frits Lambrechts als Wouter Jacobsz.

Zouden wij mensen ooit een machine kunnen maken, die zou kunnen denken? Die vragen zou kunnen beantwoorden, essays kunnen schrijven, of zelfs romantische gedichten zou kunnen produceren? Dat is een vraag die filosofen al decennia bezighoudt – specifiek vanaf 1950, toen de wiskundige Alan Turing met een essay over deze vraag de wereld aan het denken zette. En nu, anno 2022, lijkt het moment eindelijk daar, met de komst van de chatbot ChatGPT.   Is dit daadwerkelijk een machine die kan denken? Te gast hierover is Nieske Vergunst, schrijver van Hallo Robot! en gepromoveerd in de kunstmatige intelligentie. 

Een documentaire van Mathijs Deen Vier van de zeven Noordzeevissers van Texel hebben de moeilijke beslissing genomen op te houden met vissen. Met de komst van Brexit en windmolenparken op zee zijn de visgronden sterk gekrompen. En omdat de energiezuinige manier van vissen met zwevende puls-netten op aandringen van de Fransen is verboden en de prijs van brandstof is gestegen, is het zo ingewikkeld om nog winst te maken dat ze de handdoek in de ring gooienen de overheid hebben gevraagd om hen uit te kopen. Maar voor families die al generaties lang het grootste deel van het leven op zee doorgebracht hebben, is dat een zure beslissing. Mathijs Deen zocht de vissers op en sprak met hen over de tradities waarin ze zijn opgegroeid en het rusteloze bestaan van jager op zee, waar nu een eind aan komt.

Vanaf volgend jaar is het weer mogelijk: Jiddisj studeren aan een Nederlandse universiteit. De historica Daniella Zaidman-Mauer zal het vak doceren. Dat juist in Amsterdam het Jiddisj weer zal worden bestudeerd, is volgens haar van groot belang: het Jiddisj was eeuwenlang dé voertaal van de Joodse gemeenschap in Nederland, en bovendien was Amsterdam de plek waar de meeste boeken in het Jiddisj ter wereld werden uitgegeven. We spreken Zaidman-Mauer over de geschiedenis en het belang van het Jiddisj.

Het Vaticaan heeft drie bijzondere beeldfragmenten, afkomstig van het Parthenon, teruggegeven aan Griekenland. Het klassieke cultuurgoed bevond zich tot voor kort in het Vaticaans Museum, maar zal binnenkort in Athene, waar het ooit onderdeel was van de tempel voor de Godin Pallas Athene, te bewonderen zijn. Maar om wat voor beelden gaat het precies en waarom geeft het Vaticaan ze juist nu terug? Te gast is Raphael Hunsucker, classicus en redacteur van het tijdschrift Roma Aeterna, een tijdschrift voor fans van het klassieke Rome.

Het is 's werelds meest invloedrijke adviesbureau: McKinsey & Company. Het laat zich voorstaan op een door waarden gedreven aanpak, maar wat blijft er van die reputatie over als je achter de schermen kijkt? Daarover schreven Walt Bogdanich en Michael Forsythe, twee onderzoeksjournalisten van The New YorkTimes, het boek De macht van McKinsey. Ze schetsen een onzichtbare maar grote invloed van het bureau op onze economie, ons politiek beleid en zelfs op oorlogsvoering. Onderzoeksjournalist Thomas Muntz bespreekt het boek van zijn Amerikaanse collega’s en vertelt over zijn eigen ervaringen met McKinsey.

De column is deze week van Micha Wertheim.

‘Russische anti-oorlogsactivisten proberen op één lijn te komen, zolang ze geen ruzie maken.’ Zo kopte The New York Times onlangs over de oppositie in diaspora, die in Berlijn bijeenkwam. Ze zijn het over een ding eens: Poetin moet weg, maar verder zijn ze het over alles oneens, aldus de krant. Maar wie vormen de Russische oppositie en wat leren de ervaringen van eerder Russische opposanten in ballingschap? Waren ze altijd krabben in een krabbenmand? NRC-redacteur en Ruslandkundige Michiel Krielaars is te gast.

In de nieuwe Apple+ film Emancipation speelt Will Smith een tot slaaf gemaakte man – Peter - die in het Louisiana rond 1860 ontsnapt van een plantage. Het verhaal van deze Peter is gebaseerd op het leven van Gordon, een man die als ‘Whipped Peter’ bekend werd. Door een foto uit 1863, waarin hij poseert met zijn rug vol met littekens naar de camera, die een van de meest verspreide foto’s werd in de abolitionistische beweging van de Verenigde Staten, tijdens de Burgeroorlog. Journalist Dominique van Varsseveld bekeek voor ons de film, vertelt over het leven van deze Gordon en wat deze ‘eerste viral foto’ betekent voor de fotografiegeschiedenis.

Van voren kort en van achteren lang; de Haagse Mat is niet meer weg te denken uit Den Haag. Het kapsel was in de jaren '80 mode, en is nu weer populair. Onlangs heeft het Haags Historisch Museum foto's gekocht uit de Matlas, deze zijn te zien in de tentoonstelling Haags Haar. Youri Straatman is een ware mattenknipper en vertelt ons meer over deze coupe. 

Een documentaire van Marten Minkema In het Waterloopbos verraden muurtjes, sleuven en metalen resten de geschiedenis van het bos, wat vroeger ‘De Voorst’ heette. Het diende jarenlang als proeflab van het Waterloopkundig Laboratorium in Delft. Nog steeds ligt het bos vol met schaalmodellen van havens, rivieren en waterwerken over de hele wereld: van IJmuiden en de Maasvlakte tot havens in Thailand en Nigeria. Bos en cultuur gaan hier hand in hand. In de radiodocumentaire Het Waterloopbos spreekt Marten Minkema oud-medewerkers over dit buitenlab. Ook gaat hij naar Deltares in Delft, waar nog steeds met schaalmodellen wordt gewerkt.

Het treurige feit is inmiddels wereldnieuws: Mahsa Amini, een 22-jarige Koerdisch-Iraanse vrouw, overleed 16 september nadat ze door de Iraanse zedenpolitie was opgepakt en zwaar mishandeld. Ze zou –  zo luidde de reden van haar arrestatie –  haar hoofddoek niet conform de voorschriften hebben gedragen. Nu, drie maanden later, is het verzet dat volgde op haar overlijden nog altijd groot. Deze week werd bekend dat de gehate zedenpolitie zou zijn opgeheven. Maar wat is die zedenpolitie en hoe cruciaal is haar rol voor het islamitische bewind? Te gast is Halleh Ghorashi, hoogleraar diversiteit en integratie aan de Vrije Universiteit in Amsterdam. Zij vluchtte in 1988 uit Iran naar Nederland.

Zaterdag worden de Nobelprijzen weer uitgereikt. En vanwege de Oekraïneoorlog is het niet meer dan logisch dat de Nobelprijs voor de Vrede ditmaal naar voorvechters van mensenrechten gaat uit Rusland, Oekraïne en Belarus. Drie partijen uit die landen zullen samen het prijzengeld van 900.000 euro mogen verdelen.  Het prijsgeld is de erfenis van Alfred Nobel, ontdekker van dynamiet.Dat heeft iets wrangs, als je weet waar al het geld uit die prijzenpot van Nobel ooit mee is verdiend. Historicus en analist Ivo van de Wijdeven is te gast.

De column is deze week van Sana Valiulina.

Op 15 oktober was het precies 150 jaar geleden dat het eerste schip van de Holland-Amerika Lijn Rotterdam verliet om mensen, de zogenoemde landverhuizers, naar New York te vervoeren. Tegenwoordig is de HAL meer een soort luxe cruise. Schrijver Jonah Falke ging voor Vrij Nederland mee met een speciale historische reis van de lijn die op 15 oktober, met zwaaiende mensen op de Rotterdamse kade, vertrok naar New York. Elf dagen aan boord met nakomelingen van landverhuizers en andere geïnteresseerden. Gewoon een PR-stunt of een historische sensatie? Falke is te gast.

Elke maand bespreken we de nieuwste historische boeken met afwisselend Wim Berkelaar, Bart Funnekotter en Nadia Bouras. Ditmaal is het de beurt aan historicus Bart Funnekotter. Hij bespreekt: -De wereld - Simon Sebag Montefiore -Vlucht en einde van Joseph Roth - Soma Morgenstern -Colditz - Ben Macintyre -Constantinopel en de eerste jihad - Henk Singor Eén van deze boeken wordt verkozen tot Boek van de Maand - en dat kunt u winnen! Houd tijdens de uitzending onze Facebookpagina in de gaten.

Afgelopen week vond een van de grootste antiterreur-acties uit de Duitse geschiedenis plaats. Drieduizend agenten vielen in verschillende deelstaten ca. 150 panden en een negentiende-eeuws kasteel binnen. De 25 aangehouden mensen worden ervan verdacht een gewelddadige coup tegen de Duitse staat te hebben beraamd. Een deel van die groep behoort tot de relatief onbekende Reichsbürger-beweging. Waar staat die beweging precies voor? En op welk glorieus Duits verleden grijpen ze terug? Historicus Hanco Jürgens van het Duitsland Instituut is te gast.

De column is deze week van Nelleke Noordervliet.

Je bent vier jaar en staat met je moeder samen met een grote groep andere opgepakte joodse mensen voor het station in Antwerpen, op het punt om weggevoerd te worden. Dan zegt je moeder tegen je: 'loop weg en kijk niet om.' Dat overkwam het joodse jongetje Fred in 1942. Hij overleefde daardoor als enige van het gezin de oorlog. Het verhaal van Fred is één van de drie verhalen die centraal staan in de Vlaamse podcastserie De kunst van het verdwijnen. Naast het verhaal van Fred vertelt de podcast ook het verhaal van een recente bankoverval en dat van een vergeten aanslag op een groep joodse kinderen uit 1980. De drie verhalen spelen zich allemaal af in dezelfde wijk: ‘de zevende wijk’ in Antwerpen, nu beter bekend als de Jodenbuurt of hetDiamantkwartier. Bart van Nuffelen is de maker van de podcast en is te gast om te vertellen over de bijzondere geschiedenis van de zevende wijk.

Waren we nou dappere strijders, klungelige amateurs, of laffe wegkijkers? Vragen over óf en hoe Nederland verzet pleegde tijdens de Tweede Wereldoorlog hebben altijd al gevoelig gelegen. Die vragen hangen immers nauw samen met ons nationale zelfbeeld. Dit indachtig is het misschien niet zo gek dat de nieuwe vaste tentoonstelling van het Verzetsmuseum in Amsterdam niet alleen lof, maar ook kritiek oogstte. Te gast over de nieuwe kijk op het verzet die het museum presenteert is Liesbeth van der Horst, de directrice van het Verzetsmuseum.  

Een documentaire van Jeroen Wielaert Op 9 december is het 75 jaar geleden dat Nederlandse militairen een bloedbad aanrichtten in het Indonesische dorp Rawagede, even ten noord-oosten van Jakarta. Er vielen 431 slachtoffers in wat eigenlijk een terreuractie was. Een VN-commissie concludeerde al in 1948 dat de actie 'welbewust en meedogenloos' was. In Nederland werd de kwestie geseponeerd en voor de geschiedenis weggemoffeld. Jeroen Wielaert bezocht het getroffen dorp met de Indonesische historicus Rushdie Hoesein en ontmoette er een overlevende. In Nederland ging hij de inspanningen na voor het inlossen van de ereschuld, het zwijgen voorbij. Toen deze radiodocumentaire in 2007 werd uitgezonden waren er nog geen officieele excuses gemaakt voor dit drama, en deed het veel stof opwaaien. Nu, 75 jaar na dato, is het tijd voor een herhaling van deze inktzwarte geschiedenis. Na de documentaire een gesprek met historica Nicole Immler.

‘Dit is een eenzijdige Nederlandse actie met een groot risico op mislukking’, zo concludeerde de Nationale Reparatie Commissie Suriname over de excuses voor het slavernijverleden die de Nederlandse regering op 19 december wil gaan maken. Want de excuses komen te vroeg en worden niet door de juiste persoon gemaakt. Rechtshistoricus Wouter Veraart vreest dat de regering te gehaast te werk gaat. Excuses worden te vaak gebruikt door de machtige partij om ‘de zaak dicht te timmeren’, terwijl juist zorgvuldigheid de eerste vereiste is. De historicus is te gast.

De nieuwe documentaireserie Ancient Apocalypse is volgens sommigen het gevaarlijkste programma op Netflix en volgens anderen het beste argument voor een publieke omroep. In de serie zoekt schrijver Graham Hancock naar sporen van een geavanceerde beschaving van rond de IJstijd die ooit door een apocalyps van de aardbodem zou zijn weggevaagd. Volgens academici is de serie, en de theorie erachter, gevaarlijke complot-onzin. Hoogleraar Archeologie van West-Azië aan de Universiteit Leiden Bleda Düring bekeek voor ons de serie en komt vertellen over deze beschaving die er nooit was en wat de mythe van Atlantis daarmee te maken heeft.

Het is één van de meest gebruikte medische instrumenten, en toch weten weinig gynaecologen waarom. Het vaginaspeculum, beter bekend als de eendenbek, speelt al eeuwenlang een belangrijk onderdeel bij gynaecologisch onderzoek. Maar er is kritiek: het instrument zou te vaak onnodig worden gebruikt.  In het wetenschapsgeschiedenis magazine Wonderkamer omschrijft historica Rina Knoeff de paradox die de eendenbek met zich meebrengt. Wat is deze paradox en wat kunnen er wat van leren? Ze is te gast.

De column is deze week van Micha Wertheim.

Een documentaire van Christianne Alvarado Bij een portie kaas of ossenworst komt in een goed Amsterdams bruin caféook tafelzuur: een ‘augurkie’, of een paar zilveruitjes. Typisch Amsterdams. De stad is namelijk het epicentrum van het Nederlandse zuur, tonen Paul van Ravestein en Monique Mulder in het recent verschenen boek De zure stad. De augurk blijkt een perspectief te bieden op een verdwenen wereld: die van Joods Amsterdam. Ies en Dick Zwaaf, kinderen van een Joods zuurgeslacht; de laatste zuurfabrikant van Amsterdam Oos Kesbeke met zijn zoon Camiel; en de auteurs van De zure stad vertellen Christianne Alvarado over de geschiedenis van Amsterdam door de ogen van een augurk.

Het was de eerste partij die hardop durfde te zeggen dat we, omwille van het behoud van de aarde, af moesten durven zien van ongebreidelde economische groei. Een groene pionierspartij dus, die al gauw bevolkt werd door baardige pijprokende jongens en hippe kamillethee drinkende meisjes. De partij noemde zichzelf de PPR, oftewel de Politieke Partij Radicalen. Over de geschiedenis van deze voorloper van GroenLinks verscheen onlangs het boek De Politieke Partij Radicalen 1968-1990.  Bas de Gaay Fortman, destijds het gezicht van de PPR, en historicus Peter van Dam, die meewerkte aan het boek, zijn te gast.

De internationaal vermaarde boekontwerper Irma Boom kreeg de afgelopen jaren uitzonderlijke toegang tot het Vaticaan. Tijdens haar verblijf als artist-in-residence in het Koninklijk Nederlands Instituut in Rome, bracht Boom wekenlang door in de Apostolische Bibliotheek om boeken te bestuderen. Niet op inhoud, maar op vormgeving enzintuigelijke ervaring. Het resultaat is een voor het Vaticaan vooruitstrevende tentoonstelling, getiteld ‘Book! Boom!', die afgelopen week werd geopend. Hoe verliep de samenwerking met het conservatieve Vaticaan? En wat is het resultaat? Irma Boom is te gast.

Dat sport en politiek gescheiden gehouden kunnen worden, dát zal je sinds Qatar niemand meer horen zeggen. Maar soms, heel soms, kan sport ook iets positiefs betekenen in politieke zin. Neem de legendarische wedstrijd tussen de VS en Iran, die in 1998 een belangrijke stap in de toenaderingtussen de twee aartsvijanden betekende. Met witte rozen, een vrolijke groepsfoto en uiteraard het wisselen van shirtjes toonden beide teams elkaar van hun meest diplomatieke kant.  Laurens Bluekens, journalist en deskundige op het gebied van internationale betrekkingen, dook in de geschiedenis van dit unieke staaltje voetbaldiplomatie en schreef er een stuk over voor Historisch Nieuwsblad. Hij is te gast, twee dagen voordat de twee landen elkaar in Qatar opnieuw op het veld zullen treffen.

“Russen sturen aan op loopgravenstrijd”, kopte de Volkskrant eerder deze week. Uit satellietbeelden valt namelijk op te maken dat Rusland bezig is een enorme verdedigingslinie van loopgraven op te bouwen, met name in de Donbas. Je zou in eerste instantie denken dat het een verouderd concept is,  ruim 100 jaar na de Eerste Wereldoorlog. Maar dat is niet zo, bij iedere oorlog zie je ze weer. De drang om je in te graven om de tegenstander te stoppen is er nog steeds. Militair historicus Wim Klinkert is te gast over deze ontwikkeling en de overeenkomsten tussen de Eerste Wereldoorlog en de oorlog in Oekraïne nu.

Pal tegenover de Hollandsche Schouwburg, op de Plantage Middenlaan 38, zat vanaf 1906 een crèche. Fröbelen, liedjes zingen, maar ook gezonde voeding voor kinderen met arme ouders, directrice Henriëtte Pimentel regelde het allemaal. Tijdens de Tweede Wereldoorlogveranderde er een hoop: Joodse kinderen moesten op de crèche slapen, gescheiden van hun ouders, en wachten totdat ze werden doorgevoerd naar Westerbork. Henriëtte ondernam actie, ze wist 600 kinderen te laten ontsnappen.  Marieke Rodenburg maakte voor de EO een documentaire over het leven van Henriëtte, deze is zondag om 15:25 te zien op NPO 2. Te gast is Esther Shaya, mede-auteur van Wacht maar – Het veelbewogen leven van Henriëtte Pimentel.

Journalist Jan Keulen was lange tijd werkzaam als correspondent, onder andere in Beiroet, Cairo en Amman. Daarna vertrok hij naar Qatar, waar hij van 2011 tot 2014 directeur was van het Doha Centre for Media Freedom. Met welke verwachtingen ging hij erheen en hoe liep het af? Jan Keulen schreef onlangs het boek De oorlog van gisteren, herinneringen van een correspondent en is te gast.

Een documentaire van Cecile Elffers Wat als je een jaar lang radio maakt in één straat? VPRO-journalisten Roel van Broekhoven, Katrien de Klein en Kees Slager deden dit in 1976 in een volksbuurt in Dordrecht. In De straat hoorde je gewone mensen recht voor z’n raap vertellen wat hen bezighield. De stem des volks in stereo, aldus de drie idealistische radiomakers. En die stem des volks kreeg destijds veel minder media-aandacht dan nu. 46 jaar later keren we terug naar die zo gewone en toch zo bijzondere straat: de J.J.A. Goeverneurstraat in Dordrecht. Hoe is het daar nu, en hoe kijken de journalisten en de straatbewoners terug op hun radio-avontuur? Je hoort het in deze audiodocumentaire van Cecile Elffers.

Elke maand bespreken we de nieuwste historische boeken met afwisselend Wim Berkelaar, Bart Funnekotter en Nadia Bouras. Ditmaal is het de beurt aan historicus Nadia Bouras. Zij bespreekt: -Uitroeien die beesten van Sven Lindqvist -Het gebroken huis - Een jeugd onder Hitler van Horst Krüger -Natasja's tranen van Natascha Wodin -Verraad Huize Zwaluwenburg van Richard de Nooy Eén van deze boeken wordt verkozen tot Boek van de Maand - en dat kunt u winnen! Houd tijdens de uitzending onze Facebookpagina in de gaten.

Aan het begin van de oorlog moest Oekraïne gedenazificeerd en gedemilitariseerd worden. Inmiddels heeft Poetin een nieuwe ideologie. De universele ouderwetse waarden van moedertje Rusland worden bedreigd door het westen. Via Oekraïne wil het westen het heilige Rusland vernietigen. En – jawel – de duivel en georganiseerde satanisten zitten daarachter. Maar waarom grijpt Poetin terug op deze oude negentiende-eeuwse reactionaire theorie uit de tsarentijd? Ruslandkenner Hella Rottenberg is te gast.

De column deze week is van John Jansen van Galen

Zondag 20 november begint dan eindelijk het WK voetbal in Qatar. Meer dan ooit ging dit WK over mensenrechten. De vraag of sport en politiek te scheiden zijn, is urgenter dan ooit. Hoe is die discussie eerder gevoerd in de geschiedenis? En zal het actuele gesprek over Qatar iets opleveren voor de toekomst? Te gast is journalist en schrijver Arend Hulshof, die voor Trouw een achtdelige serie over sport en mensenrechten schreef. 

‘Geef de vrouw een breipatroon en ze is volmaakt en gelukkig.’ De vrouwenbladen Libelle en Margriet voorzagen in dat geluk. Het waren tijdschriften voor de Nederlandse huisvrouw, met naast breipatronen, ook recepten voor de keuken en de opvoeding. Volgens Marjan van Marle, ligt dat toch wat genuanceerder. De Libelle en Margriet waren vroeger niet zomaar bladen, zij waren ook raadgeefsters en vraagbaken. Marjan van Marle schreef het boek Je beste vriendin en is te gast.

Deze maand is het 100 jaar geleden dat het meest mysterieuze graf uit de Egyptische oudheid werd ontdekt: het graf van Toetanchamon. Ook is deze week de eerste aflevering te zien van de serie op Amazone Prime Video waarin Ruud Gullit op zoek gaat naar de vloek die op dit graf zou rusten. Het 3000 jaar oude Graf DK 62 uit het Dal der Koningen blijft ons bezighouden, de vloek en de grafvondsten staan ook centraal in de Maand van Toetanchamon die het Museum van Oudheden in Leiden organiseert. Maar wie groef Toetanchamon op en wat ontdekte Ruud Gullit over de vloek van deze farao? Conservator Daniël Soliman van het Museum van Oudheden in Leiden is te gast.

Een leger volledig bestaande uit vrouwen: dat had het koninkrijk van Dahomey. Ze werden Agoji's genoemd, en ze woonden in het huidige Benin. Bijna waren ze vergeten, maar nu zijn ze vereeuwigd in de Hollywood-filmThe Woman King. Daarin staan deze amazones - en hoe zij één van Afrika's machtigste koninkrijken verdedigden - centraal. Journalist en West-Afrikacorrespondent Femke van Zeijl vertelt ons over de geschiedenis achter The Woman King.

We waren eigenlijk een beetje vergeten dat kernoorlog een reëel gevaar is. Maar sinds Poetin bij herhaling waarschuwt in geval van nood kernwapens in te zetten, lijkt de nucleaire dreiging terug van weggeweest. Maar is er reden tot zorg? We hebben toch het systeem van de afschrikking door de zogenoemde wederzijdse vernietiging, dat dankzij de nog meer geavanceerde kernwapens nog afschrikwekkender is? Kan de wereld daar dan niet meer op vertrouwen? Te gast is Paul van Hooft, verbonden aan het Centre for Strategic Studies in Den Haag.

Deze week overleed de Italiaanse zanger en producer Carmelo la Bionda, de man achter het liedje Vamos a la playa. Het is de vrolijk klinkende zomerhit uit 1983, waarvan het refrein blijft rondzingen in je hoofd. Wie de tekst van het liedje nader onder de loep neemt, komt erachter dat het helemaal niet zo’n vrolijk verhaal is, maar eerder een dystopisch lied over het dreigende nucleaire gevaar. Italië kenner Arthur Weststeijn is te gast over dit lied en over de betekenis van Carmelo la Bionda als grondlegger van de Italodisco.

Zo’n 5 jaar geleden stuitte de criminoloog Willem de Haan per toeval op een gruwelijk verhaal. Al bladerend door een boek, ergens in een boekwinkel in Buenos Aires, las hij dat er in het concentratiekamp Buchenwald een Argentijnse tango was gespeeld. De nazi’s zouden een orkest van gevangenen hebben gedwongen om het nummer Plegaria te spelen. Het verhaal schokte hem – niet op z’n minst omdat Willem in zijn vrije tijd een gepassioneerd tangodanser was, die het lied Plegaria heel goed kende. En het verhaal riep tal van vragen bij hem op. Ten eerste natuurlijk, of het echt gebeurd was. En zo ja, hoe en waarom de tango in de concentratiekampen was beland. Als criminoloog was Willem de perfecte persoon om deze muzikale oorlogsmisdaad tot de bodem toe uit te zoeken. Deze week verscheen het resultaat van zijn onderzoek: het Engelstalige boek Tango of Death, uitgegeven bij Brill. Hij is te gast. 

De column is deze week van Sana Valiulina.

Een documentaire van Olaf Oudheusden De meeste fossielen vangen stof in musea en archieven, de fossielen van de homo erectus niet. In 1892 werden deze gevonden door de Nederlandse paleoantropoloog Eugène Dubois op Java. Zij zijn wereldberoemd geworden. De fossielen zijn als de Nachtwacht voor het Naturalis in Leiden, een pronkstuk dus. Dubois bewees met het schedelkapje, dijbeen en kies dat de mens de aap als gemeenschappelijke voorouder heeft. In het tweeluik De fossielen van Dubois zoeken we antwoord op twee belangrijke vragen; hoe speelt zijn collectie vandaag de dag nog een rol in het wetenschappelijk onderzoek en waar hoort de collectie thuis? In OVT het historische verhaal waarom Indonesië de homo erectus al zolang wil terughebben en Nederland de fossielen maar niet los kan laten. Deze week deel 2.

De column is deze week van Nelleke Noordervliet.

Op dinsdag 8 november gaan de Amerikanen weer naar de stembus voor de zogenaamde ‘midterms’, die halverwege de vierjarige presidentiële termijn vallen. Daarin wordt bepaald hoe de verdeling zal zijn in het Congres, bestaande uit de Senaat en het Huis van Afgevaardigden. Voor de Democraten hangt er een donkere wolk in de lucht, want de kans is groot  ze de meerderheid in een of beide huizen verliezen. De Republikeinen hopen op een herhaling van de zogenaamde ‘Republican Revolution’ uit 1994, onder leiding van Republikein Newt Gingrich. Wat hield die midterm-revolutie in en is er kans op herhaling? Te gast is journalist en Amerikakenner Casper Thomas, schrijver van het boek Amerika’s laatste kans.

De kamers hadden geen tralies, de cellen werden kamers genoemd en gedetineerden heetten bewoners. De Bijlmerbajes moest zohumaan mogelijk worden. Dat was het ideaal – maar de werkelijkheid was weerbarstiger – beschrijven Nils von der Assen en Daphné Dupont-Nivet in De hechtenisclub, een geschiedenis van de Bijlmerbajes. Daphné Dupont-Nivet is samen met oud-directeur Jan van den Brand te gast. 

Een documentaire van Olaf Oudheusden De meeste fossielen vangen stof in musea en archieven, de fossielen van de homo erectus niet. In 1892 werden deze gevonden door de Nederlandse paleoantropoloog Eugène Dubois op Java. Zij zijn wereldberoemd geworden. De fossielen zijn als de Nachtwacht voor het Naturalis in Leiden, een pronkstuk dus. Dubois bewees met het schedelkapje, dijbeen en kies dat de mens de aap als gemeenschappelijke voorouder heeft. In het tweeluik De fossielen van Dubois zoeken we antwoord op twee belangrijke vragen; hoe speelt zijn collectie vandaag de dag nog een rol in het wetenschappelijk onderzoek en waar hoort de collectie thuis? In OVT het historische verhaal waarom Indonesië de homo erectus al zolang wil terughebben en Nederland de fossielen maar niet los kan laten. Deze week deel 1.

Kortgeleden verscheen op Netflix een remake van Im Westen nichts Neues, een adaptatie van het boek uit 1929. Het is een aanklacht tegen oorlog, en laat de zinloosheid en de gruwelen ervan zien. Wat voor indruk maakte het boek en de eerste filmadaptatie in 1930 in Duitsland en Nederland? En is de boodschap van deze film relevant in onze tijd? Historicus Wouter Linmans onderzocht in De oorlog van morgen hoe Nederland zich in de jaren 1930 voorbereidde op een nieuwe oorlog, en beoordeelt voor ons deze nieuwe Netflix-adaptatie.

Aanstaande woensdag, 9 november, gaat het jaarlijkse documentaire festival IDFA in Amsterdam weer van start, met als altijd weer heel veel historische documentaires. Op verzoek van OVT maakte historica Nadia Bouras een keuze uit het programma-aanbod van dit jaar en vertelt waarom juist deze films zo de moeite waard zijn. Ze bespreekt de volgende documentaires: -Bella Ciao -The Exiles -Colette and Justin -Flag Wars

De speelfilm Soldaat van Oranje van Paul Verhoeven is door Nederland voorgedragen voor de Unesco Werelderfgoedlijst. De film heeft ons beeld van de Tweede Wereldoorlog beïnvloed en speelt een grote rol in ons collectief geheugen. Maar wat voor beeld van de oorlog geeft de onverzettelijke held - gespeeld door Rutger Hauer - eigenlijk? Oorlogshistoricus David Barnouw is te gast.

Op zondag 30 oktober gaat de Braziliaanse kiezer voor de tweede ronde naar de stembus. Dan wordt definitief duidelijk wie de komende jaren aan het roer zal staan: oud-president en sociaaldemocraat Lula da Silva of de zittende populistische president Jair Bolsonaro. Het is een gevecht tussen twee mannen met radicaal tegenovergestelde wereldbeelden. Wat houden die wereldbeelden in en op welke manier reflecteren zij de roerige Braziliaanse geschiedenis? Te gast is antropoloog Mariana Françozo.

Deze uitzending van OVT staat in het teken van de Libris Geschiedenis Prijs. Aan het eind van de uitzending wordt bekend gemaakt wie gewonnen heeft. Dat zal gebeuren door de vicepresident van de Raad van State, het hoogste bestuurlijke orgaan in ons land. De vicepresident, Thom de Graaf, is te gast. We praten met hem over de nominaties en zijn liefde voor geschiedenis.  

Dit jaar werden vijf boeken genomineerd voor de Libris Geschiedenis Prijs. -Het monsterschip, het boek over de heldhaftige zeeslag van Maarten Tromp van Luc Panhuysen -De politiek van het kleinste kwaad, waarin Bart van der Boom het onmogelijke dilemma van de Joodse Raad beschrijft -De strijd om Bali, over onze oorlogsmisdaden ter plekke, geschreven doorAnne-Lot Hoek -De Weimarrepubliek, waarin Patrick Dassen op zoek gaat naar het Weimar vóór Hitler Voor bekend wordt gemaakt wie er gewonnen heeft, komen juryleden en auteurs aan het woord.

Elke maand bespreken we de nieuwste historische boeken met afwisselend Wim Berkelaar, Nadia Bouras en Bart Funnekotter. Deze week is Bart Funnekotter aan de beurt. Hij las voor ons: -Rebelse genieën van Andrea Wulf -De Koopman van Kanton van Roelof van Gelder -Zij die nooit zullen vergeten van Linda Kinstler -Oorlog en ongelijkheid van Marjolein 't Hart Eén van deze boeken wordt verkozen tot Boek van de Maand - en dat kunt u winnen! Houd tijdens de uitzending onze Facebookpagina in de gaten.

Historica Sandra Langereis won verleden jaar met haar monumentale biografie over Erasmus de Libris Geschiedenis Prijs. Zij hertaalde onlangs de klassieker Lof der Zotheid van Erasmus. Ze komt vertellen wat we nu nog altijd kunnen opsteken van zijn spotproza, en hoe haar leven (niet) veranderd is na het winnen van de prijs.

Als Caro Emerald stond ze op alle grote podia, met jazzy muziek en een personage dat recht uit de jaren vijftig lijkt te komen. Tijd om dat verleden af te schudden, dacht Caroline van der Leeuw. Bij OVT komt ze met haar nieuwe project The Jordan liedjes spelen van haar aanstaande album Nowhere Near the Sky.

De column van deze week is van Sana Valiulina.

In de aanloop naar de Libris Geschiedenis Prijs 2022 die op 30 oktober live in OVT wordt uitgereikt, bespreekt een van onze boekrecensenten elke week een kanshebber op de prijs. Deze week werpt Bart Funnekotter bespreekt De Weimarrepubliekvan Patrick Dassen.

Eerie Wanda zingt voor ons over het paranomale.

‘Dit was niet alleen het gevaarlijkste moment van de Koude Oorlog, het was het gevaarlijkste moment in de menselijke geschiedenis.’ Zo vatte Arthur Schlesinger, adviseur van John Kennedy, de gebeurtenis samen die de wereld op de rand van een kernoorlog bracht. Het was 1962, de Cubacrisis was in volle gang. Op 27 oktober, nu precies 60 jaar geleden, was het bijna desastreus misgegaan. Ware het niet dat één man het hoofd koel hield, en weigerde een nucleair explosief te lanceren. Zijn naam: Vasili Arkhipov. Een held dus, die in onze tijd van nucleaire spierballentaal van Poetin, meer dan ooit in ere moet worden gehouden. Maar wat was er precies aan de hand, en hoe kwam deze Arkhipov tot zijn daad? Kaj Leers, maker van de podcast A History of Submarines, weet alles van Arkhipov en is te gast.

De column van deze week is van Micha Wertheim.

De drie belangrijkste fossielen van de homo erectus die Eugène Dubois eind 19e eeuw op Java heeft gevonden staan op een lijst van de Indonesische repatriëringsmissie voor koloniale kunst en cultuur. Hilmar Farid, directeur-generaal van het ministerie van Onderwijs, motiveert zijn claim tot teruggave. 'De fossielen zijn hier gevonden en zijn het bewijs voor de evolutietheorie. Ik wil dat ze hier te zien zijn, want ze komen uit Indonesië.' De fossielen worden nu nog tentoongesteld in Naturalis in Leiden. Volgens directeur Edwin van Huis zal de Nederlandse rol in het onderzoek naar menselijke evolutie uitgespeeld zijn als de 40.000 Dubois fossielen terugkeren naar Indonesië. Olaf Oudheusden vertelt over zijn documentaire tweeluik De Fossielen van Dubois voor het Spoor Terug, dat vanaf 6 en 13 november te beluisteren is in OVT. 

‘Een zwakke provincie vol verraders.’ Zo stond Friesland bekend in het Rampjaar 1672, toen Bommen Berend – de bisschop van Münster – het noorden binnenviel. Toch was er één iemand die standhield. Ze heette Albertine Agnes:prinses en dochter van Frederik Hendrik, bijgenaamd de stedendwinger. Ze stond net als haar vader haar mannetje. Over haar verscheen het boek De vrouw die Friesland redde. De schrijfster en historica Sunny Jansen komt vertellen hoe ze dat deed.

In het Rampjaar 1672 ging de Nederlandse Republiek op een haar na ten onder, toen het door maar liefst vier vijandelijke legers tegelijk werd aangevallen. En toch – er waren best veel Nederlanders die de binnenvallende troepen indertijd helemaal niet als rampzalig bezagen. Sterker nog, ze verwelkomden de vijandelijke legers juist als bevrijders.  Hoe was dat mogelijk? En wat zegt dat over hoe pril zoiets als de Nederlandse identiteit in 1672 nog was? Te gast daarover zijn Luc Panhuysen, schrijver van onder andere Rampjaar 1672 en Martin van der Linde, publiekshistoricus bij de IJsselacademie en maker van de podcast Bommen Berend in Overijssel, over het rampjaar hier in de provincie. 

Klimaat-icoon Greta Thunberg zei afgelopen week dat de laatste Duitse kerncentrales langer open moeten blijven. En dat was nieuws. Want tot voor kort was kernenergie voor mensen als Thunberg een absolute no-go. Maar er is een ommekeer gaande rondom kernenergie. In Japan gaan kerncentrales weer draaien, Duitsland stelt de sluiting van enkele centrales uit, België heeft sluitingen teruggedraaid en in Nederland is zelfs besloten twee nieuwe kerncentrales te bouwen. Hoe moeten we deze omslag nu bekijken? En heeft kernenergie een glorieuze toekomst, of is het draagvlak maar tijdelijk? Cultuurhistoricus Gerard Rooijakkers is te gast.

Een drijvend wiegje op de woeste golven met daarin een zuigeling, het jongetje Hans Brinker met de vinger in de dijk en het woeste water, verbeeld als waterwolf die wordt getemd door de Nederlandse leeuw. De iconische beelden en stijlfiguren om de watersnoden te verwerken zijn talrijk en veelzeggend over onze houding tegenover de oude vriend-vijand. Historica Lotte Jensen schreef Wij en het water en is te gast.

De watersnoodramp uit 1953 is de grootste natuurramp uit de twintigste eeuw in ons land. In de nacht van 31 januari op 1 februari dat jaar, braken de dijken tijdens zware storm en kwamen Zeeland en delen van Brabant en Zuid-Holland onder water te staan. 1836 mensen en tienduizenden dieren verdronken en duizenden huizen en gebouwen werden verwoest. Lang was het verhaal van die ramp vooral een verhaal van slachtoffers en helden. Tot Kees Slager dertig jaar geleden een nauwgezette kritische reconstructie van de gebeurtenissen maakte en te boek stelde. Naast Kees Slager is Ria Geluk te gast, die de ramp als kind op Schouwen-Duivenland meemaakte en initiatiefnemer was tot de oprichting van het Watersnoodmuseum ruim 20 jaar geleden. Een gesprek over de ramp, de afwikkeling ervan en de stand van zake op dit moment. Kan met de klimaatverandering van nu de geschiedenis zich herhalen?

Ongeveer 280 jaar geleden stond op de Amsterdamse kermis een beest dat nog niemand ooit gezien had. Een ‘rinoceros’, voor ‘ieder mensch’ te zien op de Botermarkt, voor zes en een halve stuiver. Een jong beest met -volgens een toeschouwer- 'een monstereus lijf’. Haar naam was Clara. In het Rijksmuseum heeft deze neushoorn Clara nu een eigen tentoonstelling en bijbehorend boek Clara de neushoorn: wonderdier, sensatie, muze. Conservator Gijs van der Ham komt vertellen over het beroemde dier uit de jaren 1740.

Someone (Tessa Rose Jackson) speelt voor ons van haar apocalyptische album 'Shapeshifter'.

Nijmegen - oftewel Ulpi Noviomagus - trok heel lang alle aandacht als oudste Romeinse stad in Nederland. Er moest wel een andere Romeinse stad geweest zijn, te weten, Forum Hadriani, maar die was tot ver in de 20ste eeuw zoek. De stad werd 50 jaar geleden teruggevonden, of beter gezegd, gelokaliseerd. Sinds deze week kunnen we er alles over te weten komen, dankzij de verschijning van het boek De vergeten stad, waarop Romeinenkenner Tom Buijtendorp is gepromoveerd. De auteur is te gast.

In de aanloop naar de Libris Geschiedenis Prijs 2022 die op 30 oktober live in OVT wordt uitgereikt, bespreekt een van onze boekrecensenten elke week een kanshebber op de prijs. Deze week werpt Bart Funnekotter een blik op Het monsterschip van Luc Panhuysen.

Someone (Tessa Rose Jackson) speelt voor ons van haar apocalyptische album 'Shapeshifter'.

Midden in Gliphoeve staat een kinderboerderij. Wat is het verhaal? Jos en stedenbouwkundige Wouter Pocornie nemen een kijkje.

Kiddo Cee, kind van de Bijlmer, rapt.

Krakers fu Bemre, zo noemden ze zichzelf. De Surinamers die in de jaren ’70 honderden appartementen kraakten, en zo binnen een paar jaar de wijk tot hét centrum van de Surinaamse gemeenschap in Nederland maakte. Het was een unieke combinatie van factoren die de Surinaamse nieuwkomers hiertoe dreef – rangerend van keiharde discriminatie op de woningmarkt, tot de ontdekking van een spiksplinternieuwe, voor een groot deel leegstaande woonwijk. Het verhaal van de Bijlmerkrakers wordt verteld in in de theatervoorstelling Gliphoeve van Orkater, die op dit moment op tournee is. Te gast zijn regisseur en scenarioschrijver Maarten van Hinte, actrice Manoushka Zeegelaar Breeveld, en Guilly Koster, Bijlmerbewoner en kraker van het eerste uur.

Afgelopen dinsdag was de herdenking van 30 jaar Bijlmervliegramp. In het hart van de Bijlmer maakte erfgoedmuseum Imagine IC in samenwerking met het Amsterdam Museum een tentoonstelling over de ramp en de nasleep ervan. Hoe vertel je dat verhaal? Verzamelnetwerker en tentoonstellingsmaker Jules Rijssen deed onderzoek naar de gevolgen door met talloze mensen uit de buurt te spreken.

Woontorens met namen als Hillside en Ruby Gardens, dat klinkt toch anders dan Grubbehoeve of Gliphoeve. De Bijlmer moest na de ramp vernieuwen, dus werd vanaf de jaren negentig een grote vernieuwingsoperatie ingezet. Koopwoningen en studio's kwamen en veel van de oude galerijenflats verdwenen.   Maar is de Bijlmer de Bijlmer nog wel? En wordt de meest multiculturelewijk van Nederland inmiddels ook bedreigd door de zogenoemde gentrificatie?  Stedenbouwkundige Wouter Pocornie, opgegroeid in de buurt, en economisch grootstedelijk strateeg Najah Aoauki, betrokken bij een expositie over de toekomst van de Bijlmer, zijn te gast. Ze vinden dat er veel meer gelet moet worden op het DNA van de Bijlmer.

De column is deze week van Abdelkader Benali.

Ondanks de toenemende gentrificatie kampt de Bijlmermeer nog steeds met een moeizaam imago. Met welke idealen werd de Bijlmer in de jaren '60 gebouwd? En wat gebeurde er in de realiteit?  Directeur van het Bijlmermuseum en ‘Bijlmer believer’ van het eerste uur Henno Eggenkamp vertelt over de historische achtergrond van dat imago.

In de aanloop naar de Libris Geschiedenis Prijs 2022 die op 30 oktober live in OVT wordt uitgereikt, bespreekt een van onze boekrecensenten elke week een kanshebber op de prijs. Deze week werpt Nadia Bouras een blik op 'De politiek van het kleinste kwaad' van Bart van der Boom.

‘Ieder neme slechts het hoognodige mede en wel voornamelijk dekens, eetgerei en mondvoorraad. In verband met luchtgevaar wordt men aangeraden kleine groepen te vormen, voorzien van witte vlaggen.’ Zo was te lezen op het pamflet dat op 24 september 1944 het bevel tot evacuatie van Arnhem gaf. De stad  moest evacueren omdat het binnen enkele uren het strijdtoneel zou worden van Operatie Market Garden.  Een van de evacuees was de toen vijfjarige Ineke Overmars-Redelaar. In het Openluchtmuseum dat plaats bood aan 660 mensen, woonde ze in een grote hal, waarvan ze zich vooral nog de potkachel met pan soep, bewaakt door de chef van de hal, de bovenmeester, kan herinneren. Ineke Overmars-Redelaar is te gast.

Het is een van de bekendste stemmen uit de Nederlandse geschiedenis: de stem van Philip Bloemendal, presentator van het naoorlogse polygoonjournaal. Zoon Robert Bloemendal heeft samen met schrijver Rob de Lange het leven van zijn vader vastgelegd in De stem van mijn vader. Robert Bloemendal is bij ons te gast.

Het Suriname van vandaag wordt gespleten door de geschiedenis. De herinnering aan de Decembermoorden in 1982 zorgt er, ondanks de veroordeling van Desi Bouterse, voor dat de samenleving niet verder kan. Filmmaker Ananta Khemradj is 32, en merkt dat haar generatie, die de moorden zelf niet meemaakte, ook worstelt met dit verleden. In de film Beste meneer Bouterse, die vanaf 6 oktober in de bioscoop te zien is, onderzoekt Khemradj hoe Suriname verder moet. Met haar praten we over haar film en deze geschiedenis

De belastingplannen van de nieuwe Britse premier Liz Truss zorgde deze week voor heel wat ophef. Het zijn plannen die vooral voor de rijken en het bedrijfsleven goed uitpakken en de kloof tussen arm en rijk alleen maar vergroten. Bovendien zorgden ze ook voor paniek op de financiële markt en een diepe val van de koers van het Britse Pond. Ondanks alle commotie houdt Truss vast aan haar plannen, overtuigd dat de geschiedenis haar uiteindelijk gelijk zal geven. Die overtuiging baseert ze op de zogenoemde ‘trickle down’ theorie, waar ook Amerikaanse presidenten als Reagan en Trump in geloofden. Een gesprek met Hans Stegeman, econoom bij de Triodosbank en columnist in het Financieel Dagblad, over trickle down beleid en de gevolgen daarvan.

De column is deze week van John Jansen van Galen. 

“Vladimir Poetin bewijst de macht van het verleden. Zoals uranium voor kernwapens wordt verrijkt, zo heeft hij weapons grade history gecreëerd.” Dat schrijft historicus Ivo van de Wijdeven in zijn nieuwe boek De macht van het verleden. In zijn boek toont hij hoe politieke leiders overal ter wereld – in Rusland, Polen, China, Turkije en het Verenigd Koninkrijk - de geschiedenis als machtig wapen inzetten om politieke doelen te verwezenlijken. Ivo is te gast. 

De energiecrisis, de klimaatcrisis, de coronacrisis, de stikstofcrisis.. Zomaar een paar van de crises waar we ons anno 2022 in bevinden. Maar hoe uniek is onze huidige crisistijd eigenlijk? En hoe sloegen we ons vroeger door barre tijden, catastrofes, rampen en andere grote ellende? Dat bespreekt historica Beatrice de Graaf in haar essay voor de Maand van de Geschiedenis, met de titel Crisis. Ze is te gast.

In de aanloop naar de Libris Geschiedenis Prijs 2022 die op 30 oktober live in OVT wordt uitgereikt, bespreekt een van onze boekrecensenten elke week een kanshebber op de prijs. Deze week werpt Wim Berkelaar een blik op De strijd om Bali van Anne-Lot Hoek.

Het rampjaar 1672 verklankt en verbeeld in tekst en muziek door Camerata Trajectina. 

In de aanloop naar de Libris Geschiedenis Prijs 2022 die op 30 oktober live in OVT wordt uitgereikt, bespreekt een van onze boekrecensenten elke week een kanshebber op de prijs. Deze week werpt Wim Berkelaar een blik op De Zwijger: Het leven van Willem van Oranje van René van Stripriaan

Deze zondag zijn er verkiezingen in Italië. Verkiezingen die volgens velen een historische uitslag gaan krijgen: Fratelli d'Italia, een partij gelieerd aan het fascistische verleden van het land, gaat de grootste worden. Giorgia Meloni, de leider van die partij, wordt dan de eerste vrouwelijke premier in de geschiedenis van Italië. Een gesprek met correspondent Rosa van Gool over de actuele situatie en hoe het zit met de historische wortels van de partij Fratelli d'Italia.

De column is deze week van Nelleke Noordervliet.

Het is dit jaar 350 jaar geleden dat ons land werd aangevallen door Frankrijk, Engeland, Münster en Keulen. Dit rampjaar betekende het einde van het regime van Johan de Witt en het herstel van het stadhouderschap van de Oranjes. In zijn boek het Rampjaar 1672 beschrijft historicus Luc Panhuysen de tragedie door de ogen van het gezin van Reede van kasteel Amerongen. In een vierdelige documentaire gemaakt door Mathijs Deen, kunt u de lotgevallen van onze landgenoten volgen door de ogen van tijdgenoten. Deze week deel 4.

Het is 1963 wanneer de deze week overleden astronoom Maarten Schmidt de astronomie verandert. Hij ontdekte dat een ster, die goed te zien is, tegen de verwachting in, heel ver buiten ons sterrenstelsel ligt. Een zogenaamde quasar. De uitvinding leidt tot een nieuwe tak binnen de astronomie. Wat maakt het werk van deze Schmidt zo belangrijk? Natuurkundige Jaco de Swart eert deze ten onrechte onbekende Nederlandse astronoom.

Op de een of andere manier moest Hans Niemann wel hulp gehad hebben van een computer. Hoe was het anders te verklaren dat de Amerikaanse tiener uit het niets de wereldkampioen schaken Magnus Carlsen had verslagen? Zo dachten veel mensen uit de schaakwereld in ieder geval over de opmerkelijke overwinning, waarschijnlijk inclusief Carlsen, die zich terugtrok uit het toernooi. Sinds die wedstrijd eerder deze maand, is de schaakwereld verwikkeld in een hevig debat over het toenemende gevaar van valsspelen met computers, dat de 1500-jaar oude denksport lijkt te bedreigen.  Is het echt zo dat computers het schaken dreigen te verpesten? Te gast hierover is filosoof en fervent schaker Florian Jacobs.

Sigrid Kaag had gestudeerd aan het zogeheten Spy College in Oxford, dus ze zou waarschijnlijk ook wel een spion zijn geweest. Zo was de suggestie van het warrige verhaal van Thierry Baudet dat het kabinet de Tweede Kamer uit deed lopen. Een rel in ons parlement. Maar waarover eigenlijk, want was het St Antony's College in Oxford werkelijk een poel voor geheim agenten? Spionagehistoricus Ben de Jong is te gast. 

Het blijft gevoelig liggen in Nederland: de omgang met het koloniale verleden. Met name de oorlog van '45 tot '49 zorgt voor felle discussies. Zo bleek ook begin dit jaar weer toen de eerste publicaties verschenen van het grote onderzoek naar die periode, en premier Rutte, naar aanleiding daarvan, een soort van excuses aanbood. Voor de een ging het te ver, voor de ander niet ver genoeg. Ook België worstelt met het koloniale verleden, doet onderzoek en maakt excuses. Kunnen België en Nederland wat van elkaar leren als het gaat om de omgang met het koloniale verleden? We spreken Anne-Lot Hoek, schrijfster van De strijd om Bali en auteur van een recent verschenen artikel op de site De Lage Landen, waarin ze de Nederlandse en Belgische aanpak met elkaar vergelijkt. En Nadia Nsayi,Belgische van Congolese komaf en auteur van Dochter van de dekolonisatie. 

Vanaf deze week is de film Corsage te zien, met een radicaal nieuwe interpretatie van keizerin Elisabeth van Oostenrijk en Hongarije, beter bekend als Sisi. De Oostenrijkse regisseur Marie Kreutzer rekent af met de mierzoete kitsch uit de beroemde miniserie met Romy Schneider. Haar film gaat over het verstikkende patriarchaat, bodyshaming en Sisi’s psychische isolement. In hoeverre doet deze film recht aan de werkelijkheid? En hoe kijkt Oostenrijk naar deze tragische Habsburgse popster? Te gast is journalist en schrijver Caroline de Gruyter, kenner van het Habsburgse Rijk. 

Elke maand bespreken we de nieuwste historische boeken met afwisselend Wim Berkelaar, Bart Funnekotter en Nadia Bouras. Ditmaal is het de beurt aan historicus Wim Berkelaar. Hij bespreekt: -Het gezicht van de Eerste Wereldoorlog van Lindsey Fitzharris -Dubbel zondebok van Piet Hagen -'Ik kan u niet uitleggen wat de oorlog is' van Mies Haage -Het verhaal van Rusland van Orlando Figes

Het is dit jaar 350 jaar geleden dat ons land werd aangevallen door Frankrijk, Engeland, Münster en Keulen. Dit rampjaar betekende het einde van het regime van Johan de Witt en het herstel van het stadhouderschap van de Oranjes. In zijn boek het Rampjaar 1672 beschrijft historicus Luc Panhuysen de tragedie door de ogen van het gezin van Reede van kasteel Amerongen. In een vierdelige documentaire gemaakt door Mathijs Deen, kunt u de lotgevallen van onze landgenoten volgen door de ogen van tijdgenoten. Deze week deel 3.

Het verbazingwekkende Oekraïense bliksemoffensief van de afgelopen week lijkt de oorlog te doen kantelen.Het Oekraïense leger bevrijdde in korte tijd strategisch belangrijke steden als Izium en heroverde meer dan een paar duizend vierkante kilometers aan grondgebied. Hoe bepalend zal het Oekraïense bliksemoffensief zijn voor het verdere verloop van de oorlog? En wat kunnen eerdere militaire bliksemmanoeuvres – zoals de Duitse Blitzkrieg uit 1940 of het Tet Offensief in Vietnam – ons daarover leren? Historicus Serge Blom van het Nederlands Instituut voor Militaire Historie is te gast.  

Op 26-jarige leeftijd werd Zarifa Ghafari de jongste vrouwelijke burgemeester in Afghanistan. Tijdens haar burgemeesterschap werd ze aanhoudend tegengewerkt en overleefde ze zes aanslagen op haar leven. Toen de Taliban in 2021 de macht greep, ontvluchtte ze het land. Nu is ze bijna dertig en woont ze onder zware beveiliging in Duitsland. Deze week verscheen de autobiografie die Zarifa Ghafari schreef met Hannah Lucinda Smith: Zarifa. De strijd van een vrouw in een mannenwereld. Met arabiste Laila al-Zwaini bespreken we het boek, en wat het verhaal van Zarifa vertelt over de recente Afghaanse geschiedenis.

'Alle andere systemen dan het neoliberale zouden onvermijdelijk leiden tot een totalitaire dictatuur.' Zo schreef de econoom Friedrich Hayek in De weg naar slavernij in 1944. De klassieker bleek de Bijbel van het neoliberalisme en is nu uitgebracht in Nederlandse vertaling. Liberalisme-kenners en schrijvers van Neoliberalisme, een Nederlandse geschiedenis, Bram Mellink en Merijn Oudenampsen buigen zich over de vraag of Mark Rutte de tovenaarsleerling is van Hayek en zijn te gast.

Wie wint de Libris Geschiedenis Prijs 2022? In de uitzending maakt jurylid en hoogleraar stadsgeschiedenis aan de Universiteit Leiden Manon van der Heijden de 5 kanshebbers bekend.

De column is deze week van John Jansen van Galen.

‘Houdt u aan de 100 kilometer maximum op de weg, zet de verwarming wat lager en eerder af, doe de gordijnen op tijd dicht en wees zuinig met elektriciteit’, aldus Den Uyl in 1973. Het waren dwingende adviezen die doen denken aan de adviezen van nu. Die om minder lang of koud te douchen en om straks in december in huis een paar dikke truien over elkaar aan te trekken. De energiecrisis van nu roept kortom herinneringen op aan de oliecrisis van 1973. En dat ziet journalist Arne van der Wal ook, zo schrijft hij bij Follow the Money. Opvallend is volgens hem vooral het contrast tussen toenmalig premier Joop den Uyl, en aan ‘het talmende optreden van het kabinet Rutte’. Van der Wal is te gast.

We noemen het wel het ‘Wirtschaftswunder’: het miraculeuze economische herstel van Duitsland na de oorlog. Maar zo wonderbaarlijk was dat succes nu ook weer niet. Want bijna al de bedrijven die de motor van het Duitse succes vormden – BMW, Porsche, Volkswagen, Dr. Oetker – dankten hun aanvankelijke succes aan samenwerking met het naziregime. Én het feit dat ze daar na de oorlog niet voor hoefden te boeten.  Financieel journalist en historicus David de Jong dook in deze geschiedenis in zijn boek Nazimiljardairs en is te gast.

Volgens Dali was Jezus als grondlegger van een godsdienst een amateur. Hij wilde zelf een religie beginnen, dat was al bekend. Maar wat die nou precies inhield, wisten we nog niet. Tot nu: een brief uit de Nationale Bibliotheek van Catalonië onthult de details van religie de Spaanse surrealist. Het was sadomasochistisch, had geen God en blijkt bovenal enorm racistisch. Spanje-correspondent Lex Rietman vertelt ons hier meer over.

In 1927 werden in een studio in Leeuwarden mensen uit 10 Friese gebiedengevraagd zinnen, liedjes en verhalen in te spreken, om op een 78-toerenplaat vereeuwigd te worden. Nu zijn deze 75 platen gedigitaliseerd, en kunnen we horen hoe Friesland bijna 100 jaar geleden klonk.  Met Jelske Dijkstra, taalkundige bij de Friese Academie, praten we over deze platen, en waarom het uitgerekend een Duitser was die het initiatief nam voor deze opnames.

Het was dat Queen Elizabeth nog niet begraven was, want anders hadden de Ieren waarschijnlijk al op haar graf gedanst. In plaats daarvan dansten een groepje Ierse jongens afgelopen donderdag – vlak na de aankondiging van de dood van de koningin – de typische Ierse River dance op de stoep voor Buckingham Palace, begeleid door Queen’s Another One Bites The Dust. Het filmpje ging viraal op Twitter en Tik Tok, waar mensen wereldwijd zich verbaasden over zoveel jolijt bij de Ieren om de dood van de koningin. Is de koningin echt zo gehaat in Ierland als het filmpje deed vermoeden? En wat is de geschiedenis achter de Ierse afkeer van het koningshuis? Te gast is Ierlandkenner Joost Augusteijn van de Universiteit Leiden. 

Ineens zijn ze zichtbaar: grote stenen, rechtop, in een soort cirkel, de zogenoemde Dolmen van Guadalperal. Normaal gesproken zijn ze bedekt door water, want ze staan in een Spaans stuwmeer. Nu ze door de droogte zichtbaar zijn – een zeldzaam fenomeen – worden ze ook een toeristische trekpleister. Maar is dat wel goed voor deze Dolmen, die ook wel de Spaanse 'Stonehenge’ genoemd worden? En wat voor invloed heeft de droogte op andere archeologische vindplaatsen?   Conservator bij het Rijksmuseum van Oudheden en hoogleraar archeologie Luc Amkreutz ziet het somber in. 

Het kabinet gaat via een sluiproute de gezinshereniging bij erkende statushouders uitstellen. Dat is in strijd met Europese regelgeving. Maar hoe kwam die humane Europese regelgeving eigenlijk tot stand en geldt die voor elke vluchteling? Politicoloog Saskia Bonjour, schrijver van de studie Grens en gezin is te gast.

Elke maand bespreken we de nieuwste historische boeken met afwisselend Wim Berkelaar, Bart Funnekotter en Nadia Bouras. Ditmaal is het de beurt aan historicus Bart Funnekotter. Hij bespreekt: -De Romanovs na de valvan Helen Rappaport  -De Drang. De geschiedenis van verslavingvan Carl Erik Fisher -Femina. Een nieuwe geschiedenis van de Middeleeuwen, door de vrouwen die daaruit zijn geschrapt van Janina Ramirez -De laatste keizer van Mexico: Hoe een Habsbrugse aartshertog een rijk moest stichten in de Nieuwe Wereld van Edward Shawcross Eén van deze boeken wordt verkozen tot Boek van de Maand - en dat kunt u winnen! Houd tijdens de uitzending onze Facebookpagina in de gaten.

De column is deze week van Micha Wertheim.

De Duitsers zijn dol op Indianenverhalen. Sinds Karl May eind 19e eeuw zijn beroemde boeken over Winnetou en zijn witte kompaan Old Shatterhand schreef, is iedere generatie opgegroeid met Winnetou: als boek, als tv-serie of als film, waarin een gebronsde Fransman de leider der Apaches vertolkte. Niet zo gek dus dat recent in Duitsland een nieuwe kinderfilm en boekjes waren gemaakt die zich afspeelden in de 'Karl-May Kosmos,' waarin een langharig Duits jongetje Winnetou als kind speelt. Maar het is wellicht ook niet zo gek dat anno 2022 de vragen over de politiek-correctheid van het Duitse 'Indianthusiasmus' heftig opspeelden. Kan dit nog wel? En hoe 'woke' was Winnetou nou eigenlijk? Josephine Rijnaarts is hierover bij ons te gast. Zij is een van de vertalers van Karl May's Winnetou dat vorig jaar uitkwam bij IJzer, en nu door Bol.com in de ban is gedaan. 

4 september is om twee redenen een historische dag in Chili. Dit jaar omdat de bevolking er kan stemmen over een wijziging van de grondwet. Deze dateert uit 1980 en is opgesteld onder de leiding van de toenmalige dictator Pinochet. De nieuwe grondwet kan de weg vrijmaken voor meer democratie en een socialer beleid. Dat is wat de sinds maart zittende linkse president, Gabriel Boric, wil. Hij is de eerste president met een revolutionair programma sinds president Allende, die 52 jaar geleden op 4 september verkozen werd. Een tweede reden om deze dag historisch te noemen.   Op de dag van het referendum is Jan van der Putten te gast, in de tijd van Allende correspondent in Chili. Met Salvador Allende liep het niet goed af, zal het Boric beter vergaan?

Een documentaire van Mathijs Deen Het is dit jaar 350 jaar geleden dat ons land werd aangevallen door Frankrijk, Engeland, Münster en Keulen. Dit rampjaar betekende het einde van het regime van Johan de Witt en het herstel van het stadhouderschap van de Oranjes. In zijn boek het Rampjaar 1672 beschrijft historicus Luc Panhuysen de tragedie door de ogen van het gezin van Reede van kasteel Amerongen.   In een vierdelige documentaire, in 2009 gemaakt door Mathijs Deen, kunt u de lotgevallen van onze landgenoten volgen door de ogen van tijdgenoten.  

Ter Apel en het harmonicabeleid De mensonterende omstandigheden bij aanmeldcentrum Ter Apel zijn inmiddels internationaal nieuws geworden. Er worden vergelijkingen gemaakt met het beruchte kamp Moria op Lesbos. Artsen Zonder Grenzen trad voor het eerst in eigen land op omdat basis medische hulp uitblijft. Hoe heeft dit nu kunnen gebeuren en wat leren vergelijkbare voorbeelden uit het verleden? Hoogleraar migratiegeschiedenis Marlou Schrover van Universiteit Leiden is te gast.

Deze laatste week van augustus brengt onze 'Vakantieman (m/v)' ons nog één keer buiten de gebaande vakantiepaden. Cultureel antropoloog Erella Grassiani tipt Shuk HaTikva: een markt in een arbeiderswijk van Tel Aviv.

De in Heerlen geboren schrijver-dichter Anton Dautzenberg zette een wandeling uit in het Zuid-Limburgse Gulpdal en besloot die te verbeelden in een gedicht. Het werd een ode aan het landschap, aan zijn jeugd en bovenal aan de verbeelding. Anton de Goede zocht de dichter op in Schaesberg, het dorp waar Dautzenberg opgroeide, in de Oostelijke Mijnstreek. Samen togen zij daarna naar het Gulpdal, verder wandelend door de natuur, waarbij riskante plekken niet werden gemeden. Dit is de ingekorte versie van de Radio Doc van 11 mei 2022. Benieuwd naar meer documentaires van Radio Doc? Abonneer u op de podcast DOCS.

In de 8-delige serie 'Als de overheid faalt' onderzoeken Jos Palm en Michal Citroen hoe de parlementaire enquête in het verleden wanbeleid aan de kaak stelde. Deze week: de parlementaire enquêtes in de nabije toekomst. Want terwijl de parlementaire enquête over gaswinning in Groningen aan de gang is, staan er nog twee op het programma voor de komende maanden: één naar het corona-beleid, en een tweede naar de toeslagenaffaire. Wat mogen we verwachten van de parlementaire onderzoekscommissies? En, terugziend op de enquêtes die sinds 1887 zijn gehouden: lijkt de overheid echt te kunnen leren van haar kritische zelfonderzoek? Met journalist Kustaw Bessems, historicus Chris van der Heijden en politicus Rob van Gijzel blikken we vooruit.

Parlementaire enquête van 2002-2003 In de 8-delige serie 'Als de overheid faalt' onderzoeken Jos Palm en Michal Citroen hoe de parlementaire enquête in het verleden wanbeleid aan de kaak stelde. Deze aflevering: de enquête naar de gebeurtenissen rond de uitzending van militairen naar Srebrenica. Die gebeurtenissen kwamen bekend te staan als de ‘ernstigste tragedie sinds de Tweede Wereldoorlog’: de val van de door Nederlandse militairen bewaakte enclave Srebrenica in juli 1995, en de daaropvolgende genocide van 8000 moslimmannen door Bosnische Serviërs. 'Missie zonder vrede', zo luidde de titel van het eindrapport van de enquêtecommissie. Het rapport verscheen in 2003, meer dan 7 jaar nadat de tragedie zich voltrok. Hoe verliep de enquête en wat leverde ze uiteindelijk op? We bespreken het met journalist en voormalig Joegoslavië-correspondent Frank Westerman, toenmalig commissievoorzitter Bert Bakker en cultuurhistoricus en psycholoog Eelco Runia.

Deze week leidt de tip van de Vakantieman (m/v) naar de oude havenstad Byblosin Libanon. Journalist Hassnae Bouazza vertelt over een stad met een geschiedenis die niet eeuwen, maar millennia teruggaat.

In de jaren 70 van de vorige eeuw laat de gemeente Utrecht een tiental flats bouwen in de wijk Overvecht. Flats die niet alleen meer ruimte en comfort moeten bieden aan de bewoners, maar die ook een harmonieuzer gezinsleven moeten stimuleren, contactstoornissen moeten tegengaan en een liefdesgemeenschap mogelijk moeten maken. Idealen die zelfs voor die tijd hoog gegrepen lijken. Bewoner en programmamaker Veerle van Dieren dook in het rijke verleden van de Experimentele Flats. Hoe was het daar toen en wat is daar nu nog van over? Dit is de ingekorte versie van de Radio Doc van september 2021. Benieuwd naar meer documentaires van Radio Doc? Abonneer u op de podcast DOCS.

Het Londense Horniman Museum gaat 72 voorwerpen teruggeven aan Nigeria omdat vaststaat dat ze geroofd zijn. En het museum heeft daarvoor ook de benodigde toestemming gekregen van de Britse staat. En dat is voor het eerst in Engeland. Een historische stap dus, die wellicht gevolgen kan hebben voor andere staatscollecties vol roofkunst, zoals die van het British Museum. Jos van Beurden, die al decennialang onderzoek doet naar roofkunst en restitutie, is te gast in OVT om het belang van deze Britse stap te duiden.

Hét nieuws van dit weekend, de aanslag op de schrijver Salman Rushdie, een aanslag waarvan men dacht dat die niet meer zou komen, 33 jaar na de fatwa is het toch nog gebeurd. Wij spreken Maarten Asscher schrijver en uitgever, die zich destijds inzette voor Rushdie nadat de Iraanse ayatollah Khomeini een fatwa over hem uitsprak naar aanleiding van de publicatie van het boek De Duivelsverzen in 1989

In de 8-delige serie 'Als de overheid faalt' onderzoeken Jos Palm en Michal Citroen hoe de parlementaire enquête in het verleden wanbeleid aan de kaak stelde. Deze aflevering: de enquête naar grootschalige bouwfraude. Lange tijd waren we er in Nederland van overtuigd dat onze bouwondernemers sluw en handig waren, en onze ambtenaren bureaucratisch en traag. En dat er, op een enkele louche uitzondering na, in ons gidsland geen ruimte was voor fraude en corruptie. In 2001 kwam aan het licht hoe naïef dat idee was. Bouwbedrijven, van klein tot groot, belazerden de boel. Niet af en toe, maar structureel. Dat gebeurde via de aanbesteding van grote projecten als de Schipholtunnel. Het ging om honderden miljoenen aan belastinggeld. Met bouwondernemer en klokkenluider Ad Bos, journalist Jos van Dongen en politicus Peter Rehwinkel blikken we terug.

Deze week vergezelt de Vakantieman (m/v) de luisteraar naar het oudste dierenverblijf van Nederland. En dat ligt in... Apeldoorn! Auteur en dierenverzorger Job van Tol neemt ons mee.

Veelzijdig surrealist Louis Lehmann (1920-2012) is bijna tien jaar dood en daar nog altijd tegen. Hij kon alles - maar alleen op zijn eigen manier. Louis was danser, tekenaar, vertaler, recensent, musicus, componist en bovendien internationaal erkend scheepsarcheoloog. Maar het meest beroemd is hij als dichter. Al voor de oorlog gold Lehmann als aanstormend poët en wonderkind, bejubeld door Menno ter Braak en Hendrik Marsman. Zelf zag Louis zijn dichterschap vooral als grote sta-in-de-weg voor een echte baan, die hij inderdaad nooit kreeg. Mensen die dat wel lukte, waren voor hem grote tovenaars die hij benijdde. Dit is de ingekorte versie van de Radio Doc van 5 januari 2022. Benieuwd naar meer documentaires van Radio Doc? Abonneer u op de podcast DOCS.

Deze week weer een bijzondere reistip van onze Vakantieman (m/v). Historica Marlisa den Hartog neemt ons mee naar Italië. En dan niet naar een amfitheater of pizzeria, maar naar een paleis in de stad Mantua, waar zich een een zaal met erotische fresco's bevindt.

In de 8-delige serie 'Als de overheid faalt' onderzoeken Jos Palm en Michal Citroen hoe de parlementaire enquête in het verleden wanbeleid aan de kaak stelde. Deze aflevering: de enquête naar de Bijlmer vliegramp. Te gast in deze aflevering: huisarts en publicist Nizaar Makdoembaks, politicus Rob van Gijzel en journalist Vincent Dekker.

Het leven van Rosey Pool, geboren in 1905 in Amsterdam en gestorven in 1971 in London, raakte aan vrijwel alle grote gebeurtenissen in de 20e eeuw. Ze bevond zich vaak in het oog van de storm. Als activist, socialist, vervolgde Jodin en lesbische vrouw kwam ze op voor Afro-Amerikaanse dichters en schrijvers. Haar bloemlezingen met door haar vertaalde gedichten vonden een gretig publiek in de jaren ’50 en ’60 van de vorige eeuw. Ze leek vergeten en verdwenen, tot Lonneke Geerlings in 2020 promoveerde op haar biografie. Dit is de ingekorte versie van de Radio Doc van december 2021. Benieuwd naar meer documentaires van Radio Doc? Abonneer u op de podcast DOCS.

7 augustus 2022 is een historische dag voor Colombia. Voor het eerst komt er een linkse president aan het roer: oud guerrillastrijder Gustavo Petro. Een maand geleden won hij de verkiezingen in Colombia, en nu is zijn inauguratie. Een historische dag voor het land. En Robert-Jan, is te gast in OVT om die historische dag te duiden. Hij is voormalig correspondent Latijns-Amerika en schrijver van het boek De Pizarro’s, waarin aan de hand ven het verhaal van een familie de geschiedenis van Colombia geschetst wordt.

Deze week reist onze Vakantieman (m/v) af naar de Joodse Autonome Regioin Rusland. Journalist Milo van Bokkum zag in de stad Birobidzjan hoe het maakbaarheidsideaal van de Sovjets is doorgedrongen tot in het uiterste Oosten van Siberië.

Het staat er écht, onomwonden, op de website van het Roermondse Historiehuis: “Oorlogsmisdadiger Willem van Oranje.” Niet bepaald de eerste associatie die de meesten van ons zullen hebben bij de Vader des Vaderlands. Maar in Roermond ligt dat anders. Dat komt omdat Willem van Oranje’s soldaten daar in juli 1572 een gruwelijke slachtpartij aanrichtten: de zogeheten Kartuizermoorden. Dat is nu precies 450 jaar geleden, en daarom herdenkt Roermond de moorden met twee tentoonstellingen. Te gast is Gerard van de Garde, van het gemeentearchief van Roermond.

Ze gingen soms al voor hun vijftiende naar zee, de matrozen, machinisten, vissers die nu met pensioen zijn. De landrotten die hun dagen op de vaste wal hebben gesleten kunnen zich maar moeilijk voorstellen hoe het voor hun generatiegenoten was om altijd maar op zee te zijn. In deze documentaire kijken zeevarenden terug op hun werkende leven. Als jonge, vaak rebelse jongens lieten ze het vertrouwde leven achter zich. Kleine drijvende gemeenschappen, strikte discipline, verre havens, ruzies en vriendschap, stormen en schipbreuk, orde, regelmaat, doodsangst en verveling. De zee kreeg ze in haar greep en liet ze nooit meer los. Dit is de ingekorte versie van de Radio Doc van 26 januari 2022. Benieuwd naar meer documentaires van Radio Doc? Abonneer u op de podcast DOCS.

In de 8-delige serie 'Als de overheid faalt' onderzoeken Jos Palm en Michal Citroen hoe de parlementaire enquête in het verleden wanbeleid aan de kaak stelde. Deze week: de enquête naar de opsporing en aanpak van welig tierende drugscriminaliteit. In de jaren 90 was de zware criminaliteit rondom drugsimperia nog een nieuw fenomeen. Dat vroeg dan ook om een strenge aanpak en moderne opsporingsmethoden. Een ontwikkeling die, volgens de parlementaire enquêtecommissie, tot een crisis leidde waarbij Openbaar Ministerie en politie er ordinair ruziënd een enorme puinhoop van hadden gemaakt. De miljoenen die de overheid betaalde voor doorgesluisde drugs en gevaarlijke infiltraties bleken geen oplossing, zo werd pijnlijk duidelijik. Misdaadjournalist Bart Middelburg, lid van de toenmalige enquêtecommissie André Rouvoet en oud-minister van Justitie Winnie Sorgdrager blikken terug.

Waarschijnlijk is er nooit meer zo veel gelachen in het Britse parlement, als tijdens het debat over de eerste wet tegen dierenmishandeling, in 1821 en 1822. Als je de verslagen leest, waarin Richard Martin met verve voor zo’n wet pleit, dan zie je namelijk dat hij bijna om de zin wordt onderbroken door gejoel en gelach. En toch kreeg Martin uiteindelijk zijn zin. Het is deze week precies twee eeuwen geleden dat wereldwijd de eerste wet tegen dierenmishandeling werd aangenomen: Martin’s Act. Te gast over hoe deze diervriendelijke wet tot stand kwam is Dirk-Jan Verdonk. Dirk-Jan is historicus en directeur van World Animal Protection Nederland.

Op een autovrij hofje in Den Haag met piepkleine huurwoningen werden talloze grootheden geboren. Jonge kunstenaars in alle disciplines kwamen vanaf de jaren vijftig op de Mallemolen wonen en bouwden er een gemeenschap zonder regels, waar woest werd gedronken en wild gevochten en waar de creativiteit moest ontstaan uit totale vrijheid. De Mallemolen. Hier leefden schrijvers als Jan Cremer en Helga Ruebsamen, beeldend kunstenaar Lotti van der Gaag, cabaretier Paul van Vliet en F.B. Hotz, die later de P.C. Hooftprijs zou winnen, te midden van inbrekers en ander gajes, om zich volledig te wijden aan de kunst. Sommigen van hen waren van goede komaf, maar daar wilden ze niets meer van weten, want ook rijkdom werd gezien als beknellend voor de vrije geest. Jan Maarten Deurvorst maakte een portret van dit hofje. Dit is de ingekorte versie van de Radio Doc van januari 2021. Benieuwd naar meer documentaires van Radio Doc? Abonneer u op de podcast DOCS.

Deze week neemt onze Vakantieman (m/v) de luisteraar mee naar de prehistorie. Om de reistip van paleontoloog Melanie During te volgen heb je geen vliegticket of treinkaartje nodig. Ogen dicht, en gaan.

In de 8-delige serie 'Als de overheid faalt' onderzoeken Jos Palm en Michal Citroen hoe de parlementaire enquête in het verleden wanbeleid aan de kaak stelde. Deze week: de enquête naar de overheidssteun aan scheepsbouwconcern Rijn-Schelde-Verolme. Heel Den Haag wist van dit schandaal, maar niemand durfde in te grijpen. Want Nederlands trots, onze scheepsbouw die de concurrentie met Japan niet aan kon, stond op het spel. De overheid pompte in totaal 2,2 miljard in de zieltogende bedrijfstak, waarvan geen cent werd terug gezien. In 1983 was de maat vol: het was tijd voor een enquête. De commissie concludeerde dat de staat zich had laten oplichten, en stelde een pakket maatregelen samen om dat in de toekomst te voorkomen. In het nationale geheugen bleef vooral het beeld hangen van zichzelf goedpratende topbestuurders, die tijdens de drie grote enquêtes van nu weer de beeldbuis zullen vullen. Met voormalig kamerlid Arie van der Hek, ex-woordvoerder Economische Zaken Jan Schoenmakers en journalist Robert Jan Blom blikken we terug.

Deze week tipt onze Vakantieman (m/v) een museum in Barzan, een dorp in Iraaks-Koerdistan. Bareez Majid promoveerde aan de Universiteit van Leiden op deIraaks-Koerdische herinneringscultuur. Ze onderzocht onder andere hoe musea daarbij een rol spelen. Want hoe doe je dat, het verleden laten zien in expositiezalen?

Van de razzia’s van 22 en 23 februari 1941 in Amsterdam hebben veel mensen wel eens gehoord. Ze vormden de aanleiding voor de Februaristaking, een moedig protest tegen de Jodenvervolging in de Tweede Wereldoorlog. Maar wie waren die 400 mannen die toen zijn opgepakt en van wie slechts een handvol de naziterreur overleefde? Historica Wally de Lang begon een intensieve speurtocht en heeft de levens van bijna al deze mannen en hun familie kunnen reconstrueren in een boek en een tentoonstelling. Tot haar verrassingmeldden zich talloze nabestaanden met nieuwe foto’s, brieven en verhalen. Aan de hand van deze geschiedenissen en ander uniek bronnenmateriaal maakte Sandra Rottenberg deze documentaire. Dit is de ingekorte versie van de Radio Doc van 9 februari 2022. Benieuwd naar meer documentaires van Radio Doc? Abonneer u op de podcast DOCS.

Deze week gaf NASA prachtige beelden vrij van samensmeltende sterrenstelsels, uitdijende gaswolken en stervende sterren. Het zijn de eerste foto’s die gemaakt zijn met de spiksplinternieuwe ruimtetelescoop James Webb. NRC kopte dat we met die telescoop ’13 miljard jaar terug in de tijd’ kijken. Maar wat betekent dat in hemelsnaam? En welke historische vragen hopen we met deze ruimtetelescoop te kunnen beantwoorden? Te gast is wetenschapsjournalist Laura Bergshoef.

In de 8-delige serie 'Als de overheid faalt' onderzoeken Jos Palm en Michal Citroen hoe de parlementaire enquête in het verleden wanbeleid aan de kaak stelde. Deze week: de enquête naar het regeringsbeleid van 1940-1945. Kort na de oorlog verscheen een vernietigend rapport: zowel de regering in Londen als het Rode Kruis hadden gefaald bij de hulpverlening aan gedeporteerde Joden en politieke gevangen. Het vormde de aanzet voor de enquête naar het regeringsbeleid 1940-1945. Want als het Londense oorlogskabinet bij zoiets cruciaals als de opvang van overlevenden tekort was geschoten, had het dat misschien meer steken laten vallen? In negen jaar tijd werden 1250 getuigen en deskundigen gehoord en 100.045 vragen gesteld. Na dat alles was de slotsom: naar omstandigheden had men het in Londen best aardig gedaan. Een oordeel dat met de kennis van nu misschien wel onhoudbaar is, en te denken geeft over het functioneren van de enquête als zelfkritisch instrument. We leggen het voor aan historici Chris van der Heijden en Peter Romijn.

Deze week tipt onze Vakantieman (m/v) Popo Aguda, ofwel het Brazilian Quarter in Lagos, Nigeria. Femke van Zeijl heeft als journalist sinds 2012 haar vaste standplaats in Lagos. Het verhaal van de Braziliaanse wijk in Lagos is verbonden met de geschiedenis van de slavenhandel in de koloniale tijd, en de banden tussen Nigeria en Brazilië.

In de 8-delige serie 'Als de overheid faalt' onderzoeken Jos Palm en Michal Citroen hoe de parlementaire enquête in het verleden wanbeleid aan de kaak stelde. In de eerste aflevering staan we stil bij het fenomeen van de enquête, en keren we terug naar 1887. Wat nu vanzelfsprekend lijkt, gebeurde toen voor het eerst: het middel werd ingezet om een misstand bloot te leggen. De ‘Enquête betreffende werking en uitbreiding der wet van 19 september 1874 en naar den toestand van fabrieken en werkplaatsen’, zoals ze officieel heette, onderzocht de arbeidsomstandigheden in Nederland. Als initiatief van vooruitstrevende liberalen werd de enquête na veel mitsen en maren geaccepteerd door behoudende kamerleden. Want ook zij begrepen wel dat er iets helemaal mis was met ‘de toestand der werkende klasse’. En dat was nog zacht uitgedrukt: arbeidsdagen van dikwijls achttien uur waren geen uitzondering en de wet tegen kinderarbeid werd vaak op slinkse wijze ontdoken. De fabrieksarbeid was moordend ongezond. Met journalist Kustaw Bessems en historici Dennis Bos en Dirk Jan Wolffram bespreken we wat de enquête aan het licht kreeg, en of dat daadwerkelijk voor verbetering zorgde.

Iedereen doet wel eens wat stoms in zijn jeugd, maar wat als je daden uit het verleden je je hele leven blijven achtervolgen? In Sporen van Drugs zoekt Emmie Kollau drie overlevers op van de heroïne-epidemie van de jaren zeventig en tachtig. Toen heroïne in 1972 in Nederland op de markt kwam, volgde in razend tempo een explosie van gebruik. Na krap tien jaar later waren er naar schatting dertigduizend mensen zwaar verslaafd, de zogenoemde 'junks' hingen rond op inmiddels berucht geworden plekken als de Amsterdamse Zeedijk en de Rotterdamse Kruiskade - straten waar weinig anderen zich nog waagden. Dit is de ingekorte versie van de Radio Doc van 6 april 2022. Benieuwd naar meer documentaires van Radio Doc? Abonneer u op de podcast DOCS.

Shinzo Abe, oud-premier van Japan, is vrijdag neergeschoten terwijl hij een speech hield in de stad Nara. Hij overleed diezelfde dag. Japan is in shock. Het staat bekend als het veiligste land ter wereld, mede dankzij een extreem strenge wapenwet. Klopt dat beeld wel? Japanoloog en vertaler Luk van Haute vertelt over eerdere aanslagen op politici in de Japanse geschiedenis.

Op vrijdag 1 juli, tijdens de viering van Keti Koti, bood Klaas Knot namens De Nederlandsche Bank excuses aan voor de betrokkenheid bij het slavernijverleden. We bespreken het onderzoek dat aan de excuses voorafging, en de gevolgen voor de toekomst, met cultuurhistoricus Nancy Jouwe.

Het Zuid-Afrika van eind 20e eeuw was het schoolvoorbeeld van een racistische samenleving, waar met Apartheid rassensegregatie geïnstitutionaliseerd werd. Tegenwoordig zijn witte mensen in Zuid-Afrika een demografische minderheid, die op politiek gebied gedomineerd worden door de zwarte bevolking. Om zich, na de afschaffing van apartheid, aan de nieuwe werkelijkheid aan te passen, moest de witte bevolking ‘racisme afleren’, aldus Jacob R. Boersema, socioloog aan New York University. Hij interviewde 150 witte Zuid-Afrikanen voor zijn boek Can We Unlearn Racism? What South Africa Teaches Us About Whiteness, dat recent uitkwam bij Stanford University Press. Boersema is te gast.

De actievoerende boeren roepen op om maandag met een grootschalige actie 'heel Nederland plat te leggen’. Eerder deze week brak een groep door een politieblokkade bij het huis van minister Van der Wal. Wie aan de boer komt heeft een probleem. Die relatie tussen de overheid en de boer kwam al eerder onder spanning te staan. In 1971 en 1989 bijvoorbeeld. Ook toen werd de zogenaamde way of life van de vrije boer bedreigd door beleidsplannen. Waarom ging het toen mis, en welk sentiment overheerste destijds bij de boeren? Jan Douwe van der Ploeg, emeritus hoogleraar rurale sociologie in Wageningen, is te gast.

Wil je begrijpen wat er in Rusland speelt, lees dan geen kranten, maar literatuur. Dat schreef de Russische anarchist Pjotr Kropotkin ruim een eeuw geleden. Volgens slavist Otto Boele is het nog steeds een goed advies. Hij maakte samen met Kay Mastenbroek een achtdelige podcastseriegetiteld ‘Schandaal en controverse in de Russische literatuur’. Hoe gaat dat in z’n werk? Kunnen we echt, al lezend, inzicht krijgen in de Russische geschiedenis, en zelfs in het Rusland van Poetin? Otto Boele is te gast om het met ons te bespreken.

Interrail viert dit jaar zijn vijftigjarig bestaan. Het kleine boekje dat de bezitter een maand lang vrij reizen gaf over het Europese spoorwegennet, heeft in die halve eeuw honderdduizenden jonge Europeanen laten kennismaken met alle uithoeken van het continent. Zijn dit ook allemaal overtuigde Europeanen geworden? Mathijs Deen, die zelf drie keer op interrail ging, kijkt terug.

De Tour de France is weer begonnen, de zwaarste wielerwedstrijd die er is. Ook dit jaar zal het weer afzien zijn voor de renners. Maar zo zwaar als het in 1919 was zal het niet zijn. De eerste Tour na de Eerste Wereldoorlog startte een dag na het tekenen van de akkoorden van Versailles en staat bekend als de zwaarste in de geschiedenis. Onlangs verscheen een boek over die Tour, getiteld: Sprintend door niemandsland, en geschreven door de Amerikaanse journalist Adin Dobkin. Sportjournalist en kenner van de wielerliteratuur Arthur van den Boogaard bespreekt het boek.

'Dit is het testament van uw dochter, Anne’. Met die woorden overhandigde Miep Gies het rood-wit geruite dagboek met het koperen slotje aan Otto Frank, de vader van Anne Frank. Het was begin augustus 1945. Twee jaar later, nu 75 jaar geleden, verscheen Het Achterhuis, Dagboekbrieven 14 juni 1942 - 1 augustus 1944. Het zou wereldberoemd worden als Het Dagboek van Anne Frank. En in deze jubileumweek verschijnt het boek over het dagboek, getiteld Geschiedenis van het dagboek. Otto Frank en het Achterhuis. De schrijver ervan, Sandra van Beek, is te gast.

De column is deze week van Abdelkader Benali.

Het Amerikaanse Hooggerechtshof heeft het landelijke recht op abortus afgeschaft. De beroemde uitspraak van de zaak Roe v. Wade uit 1973 is ongeldig verklaard. Het besluit, dat vrijdag werd genomen, wordt nu al historisch genoemd. We bespreken het met Amerika-correspondent Casper Thomas.

In oktober 1595 heeft de eerste Nederlandse expeditie naar Azië net Kaap de Goede Hoop gerond, en legt de vloot aan bij Madagaskar, aan de oostkant van Afrika. Als ze weer vertrekken rooft de bemanning twee tieners van het eiland mee. De jongens worden aan boord gebracht, in de boeien geslagen en ‘verdeeld’ onder de hoge piefen op het schip. Daarmee zijn de twee jongens, voor zover bekend, de eerste Nederlandse tot slaafgemaakten. Journalist Leendert van der Valk stuitte op dit verhaal tijdens zijn onderzoek naar de beginperiode van de Nederlandse slavernij. De uitkomsten van dat onderzoek worden in twee delen gepubliceerd in De Groene Amsterdammer.

Toen Hendrik Gommer voor de zoveelste keer werd afgewezen voor een vaste aanstelling op de universiteit, gooide hij het roer om. Hij reisde in Ierland langs de talrijke neolithische grafkamers die wij kennen als hunebedden, zette zijn universitaire ambities overboord en deed gewoon waar hij zin in had: hunebedden bestuderen. De enorme stenen gaven Gommer niet alleen nieuwe energie, maar ook inzicht in hoe mensen 7000 jaar geleden Europa binnentrokken, het land in cultuur brachten, vee gingen houden en hun doden bijzetten in onwrikbare bouwwerken van zwerfkeien. Een radiodocumentaire van Mathijs Deen.

Afgelopen maandag was een historische dag voor Congo. In Brussel werd een tand van de eerste premier van dat land, Patrice Lumumba, aan de nabestaanden overgedragen. Lumumba werd 61 jaar geleden vermoord en daarna waarschijnlijk opgelost in zwavelzuur en verbrand. Met de teruggave van de tand keert het enige stoffelijk overschot van Lumumba nu dus terug naar Congo, waar hij op 30 juni officieel begraven zal worden. Toch zijn er voor Lumumba’s familie, en voor het land, nog talloze vragen die op een antwoord wachten. Te gast is Ludo de Witte, socioloog en auteur van het boek De moord op Lumumba.

Millennialang maakte de mens zich druk over de vraag: hoe kom ik aan genoegeten om te overleven? Maar sinds de jaren 50 kampt vooral de Westerse mens plots met een luxeprobleem: overvoeding. Dat leidde tot een cultuur waarin iedereen een ‘gezonde leefstijl’ diende na te streven, en joggen, dieetpillen en fitnessgoeroe’s populair werden. Historicus Jon Verriet deed onderzoek naar de geschiedenis van de gezondheidscultuur die kort na het einde van de Tweede Wereldoorlog begon. Een tijd waarin op dikke mensen werd neergekeken – iets waar dikheidsactivisten zich vervolgens weer tegen verzetten. Jon is te gast, samen met een dikheidsactivist van het eerste uur, Sarah Bremer van Vet Vrij.

Het klinkt als de koosnaam van een berg in een Amerikaans natuurgebied: ‘de rots die drinkt’. Maar dat is het niet. Het gaat hier om een betonnen stuwdam in Frankrijk, gebouwd door Duitse krijgsgevangenen na de Eerste Wereldoorlog. Na 100 jaar groene stroom geleverd te hebben aan de omgeving, moet die dam nu verdwijnen zodat de zalm weer vrij stroomopwaarts kan zwemmen. Het is het uiteindelijke resultaat van rechtszaken die Europese ‘rivierenbevrijders’ uit naam van de vissen hadden aangespannen. Frank Westerman, zelf ooit idealistische dammenbouwer in opleiding, schreef in zijn nieuwe boek Te waar om mooi te zijn over dit verhaal, en over hoe idealisme in de loop der tijd van rood in groen veranderd is. Hij is te gast.

De NAVO moet haar tanden laten zien. Zo is veelvuldig te horen in reactie op de oorlog in Oekraïne. Want onze democratie moet verdedigd worden – en daar heb je naast woorden ook wapens voor nodig. Aanstaande 28 tot 30 juni komt de NAVO bijeen in Brussel, om te praten over de toetreding van Finland en Zweden, en over het nieuwe Strategische Concept van de NAVO. Maar wat was en is de NAVO eigenlijk en is onze democratie bij deze organisatie in veilige handen? Is het wijs de NAVO met nieuwe lidstaten uit te breiden of is dat juist een verkeerd gebaar naar Poetin? Te gast is militair historicus Christ Klep.

Op 24 juni opent Onze koloniale erfenis, de nieuwe vaste expositie in het Tropenmuseum in Amsterdam. De tentoonstelling belicht het Nederlandse koloniale verleden en maakt duidelijk hoe de geschiedenis doorwerkt in het heden. Bijvoorbeeld met een groten namenmonument voor 200.000 tot slaaf gemaakten uit Indonesië, Curaçao en Suriname. Waarom was deze vernieuwing nodig? En hoe gaat het museum om met het eigen verleden, waarin het als onderdeel van het Koloniaal Instituutdirect met de overzeese politiek verbonden was? We bespreken het met Wendeline Flores, conservator Caribisch Gebied in het Tropenmuseum

De column is deze week van Micha Wertheim.

Recensent Wim Berkelaar bespreekt de volgende selectie historische boeken en kiest één favoriet: -Raisa Blommestijn, Het spook van Weimar (Prometheus) -Hans van der Jagt, Engelen uit Europa (Prometheus) -Johan Joor, Door de mazen van het net (Boom) -Hans Dijkhuis, Descartes. Zijn Nederlandse jaren (Athenaeum) Het favoriete boek winnen? Houdt tijdens de uitzending onze Facebook en Twitter in de gaten.

Op een industrieterrein in Amsterdam-Noord staat een oud, wit poortgebouw. Het is de enige herinnering aan Asterdorp, de woonschooldie in 1927 opende om 'ontoelaatbare' en 'onmaatschappelijke' gezinnen te huisvesten en op te voeden. Wat bezielde de gemeente om mensen weg te stoppen in een ommuurd dorp? Ignace Schoot en Mandula van den Berg duiken in de geschiedenis van dit vergeten dorp en zien de gevolgen van het doorgeslagen maakbaarheidsideaal. Wat gebeurt er als beleidsmakers huisvesting gebruiken om goede burgers te kneden?

In de oorlog met Oekraïne is Rusland overgestapt op een nieuwe tactiek: het bestookt het front van afstand met artillerie en luchtbombardementen. Die inzet van artillerie, en het Oekraïense antwoord daarop, is nu beslissend voor het verloop van de oorlog in de Donbas. Rusland heeft een lange traditie in het gebruik van dit soort vuurwapens, Stalin noemde artillerie ooit ‘The God of War’. Wat is artillerie precies en hoe heeft het gebruik zich ontwikkeld? Te gast is Randy Noorman, stafofficier militaire geschiedenis aan het Nederlands Instituut voor Militaire Historie.

Dat de witte Europese beschaving superieur zou zijn, is een geluid dat we nu vaak horen uit extreemrechtse hoek. Maar het idee dat de witte mens, en dan met name de man van Germaanse oorsprong, de beste versie is van de menselijke soort, is al veel ouder. Onze voorouders liepen er al mee rond in de 18e eeuw. Over hun verheerlijking van de ‘welgeschapen’ en ‘onverschrokken’ Germaan - en zijn nazaten - houdt historicus Dorothee Sturkenboom op 13 juni in het Amsterdamse Debatcentrum de Balie een lezing getiteld 'De boreale Bataaf'. Ze komt vertellen over het superioriteitsdenken van toen.

De column is deze week van Sana Valiulina.

Op 6 mei j.l. werd een gerestaureerd stukje graffiti uit 1978 van Dr. Rat onthuld. OVT maakte een portret van Dr. Rat, ofwel Ivar Vics, in 2012, dat nu wordt herhaald. Vics werd in 1960 geboren en behoorde daarmee tot de lost generation. Hij groeide op in de jaren 70: de overgangstijd van softe hippiemuziek naar rauwe punk, van wiet naar harddrugs. Vanaf de opkomst van de punk ging hij helemaal op in de nieuwe tegencultuur, met niet alleen eigen muziek, maar bijvoorbeeld ook eigen cafés in kraakpanden en eigen media. Ivar legde zich al snel toe op vormgeving en graffiti, en zijn signatuur werd Dr. Rat. In de zomer van 1981 overleed hij aan een overdosis. Samenstelling: Paul van der Gaag.

Waarom moesten hun ouders toch zo huilen bij het afscheid? Dat vroegen de jonge Joegoslavische handbalsters zich af toen ze in de bus stapten voor een sporttoernooi in Nederland, in het voorjaar van 1992. Eenmaal in Nederland begrepen ze het pas: hun ouders hadden het toernooi aangegrepen als excuus om hun dochters Joegoslavië uit te smokkelen, weg van het rap toenemende geweld. Omdat de Joegoslavische burgeroorlogen verder escaleerden, duurde het nog jaren voor de meisjes terug konden. Bijna de helft van het handbalteam woont zelfs nog steeds in Nederland. Zo ook Tea Elezovic. Zij is zondag te gast, samen met GerBen van 't Hek en Rens Lieman, die over deze geschiedenis het boek De bus uit Mostar schreven.

De stad Halabja wordt ook wel het ‘Hiroshima van Koerdistan’ genoemd. In 1988 voerde de Iraakse regering hier een gifgasaanval uit, met gruwelijke gevolgen. Het is een voorbeeld van het extreme geweld dat de overheid tegen Koerden in het Noorden van Irak gebruikte. Sinds 2003 is het rustiger in het gebied, maar trauma uit de jaren 80 ligt vlak onder de oppervlakte. Hoe krijgt dat oorlogsverleden een plaats in de gemeenschap? Bareez Majid promoveerde vorige maand in Leiden op een proefschrift over de Iraaks-Koerdische herinneringscultuur en is te gast om over haar onderzoek te vertellen.

‘Vervloekt door de God JHW. Je zult vervloekt sterven.’ Die tekst ontcijferde een onderzoeksteam op een loden tablet dat is opgegraven bij de Palestijnse stad Nablus. Het team dat de inscriptie ontcijferde weet vrijwel zeker dat het tablet uit de periode tussen 1500 en 1200 vóór Christus stamt. Deze vervloeking zou bewijzen dat de naam van God, ‘Jahweh’ in het Hebreeuws, al eeuwen eerder werd geschreven dan men tot nu toe dacht. We spreken met een van de onderzoekers, oud-testamenticus en Bijbels archeoloog Pieter Gert van der Veen.

Minister Ollongren sprak van een ‘historisch moment' deze week bij de presentatie van de defensienota. Nederland gaat 5 miljard extra per jaar uitgeven aan zijn verdediging, een verhoging van veertig procent. Sinds het einde van de Koude Oorlog is er niet zoveel besteed aan ons militair apparaat. Maar is de verhoogde uitgave inderdaad een breuk met eerder beleid, en wanneer is Nederland eigenlijk bereid in de buidel te tasten voor zijn defensie? Militair historicus Ben Schoenmaker is te gast.

De betovergrootmoeder van journalist Nienke Zoetbrood was een heks. Ze vloog op een bezemsteel en kon in een kat veranderen, dat wist iedereen in het dorp. Als je appels uit haar boomgaardje probeerde te stelen, bevroren je voeten op de grond. Althans, dat zijn de anekdotes die verzamelaar Dam Jaarsma (1914-1991) over haar optekende. Hoe groot was het geloof in hekserij, eind 19e eeuw? En waarom werd juist Nienkes betovergrootmoeder als heks gezien?

‘Afwijkende mensen’ zijn tegenwoordig op tv te zien in documentaires of talentenjachten. Mensen met extreem overgewicht die begeleiding krijgen om af te vallen, heel kleine mensen die leven in ‘het lichaam van een kind’, en mannen en vrouwen met bijzondere acts: er komt van alles voorbij. Die fascinatie met mensen die ‘anders’ zijn is niet van vandaag of gisteren. In het boek De man met de ijzeren schedel beschrijft wetenschapsjournalist Jaco Berveling hoe het publiek ruim honderd jaar geleden al massaal toestroomde om ‘wondermensen’ te bekijken. Hij is te gast.

De column is deze week van Nelleke Noordervliet.

Het is dertig jaar geleden dat tattoo-artiest ‘Hanky Panky’ Schiffmacher samen met Red Hot Chili Peppers-rockster Anthony Kiedis door de bossen van Borneo trok. In de voetsporen van de Nederlandse etnoloog Nieuwenhuis die de reis in 1883 maakte, op zoek naar de oorsprong van de tattoo. Het boek van Nieuwenhuis over de expeditie werd het reishandboek van Schiffmacher, Kiedis en co. Over deze queeste schreef Henk Schiffmacher het boek De grote Borneo-expeditie, dat deze week in hernieuwde uitgave verschijnt. In de uitzending vertelt hij over de tocht die Kiedis later omschreef als ‘het meest verschrikkelijke dat hij ooit had meegemaakt’ en een ‘reis door de hel’.

De Amazone staat bekend als het summum van wilde natuur: een enorm, ongerept oerwoud waar slechts kleine groepjes mensen konden overleven. Maar nieuw onderzoek wijst uit dat de wildernis van de Amazone helemaal niet zo wild was: op sommige plekken was het woud zelfs dichtbevolkt te noemen. Hoe kantelt dit onze blik op de Amazone, en op de natuur in het algemeen? Daarover is Johan van de Gronden te gast, filosoof, voormalig directeur van het WNF en groot liefhebber van de Amazone.

Amper 72 uur na de dodelijke schietpartij op een basisschool in het Texaanse Uvalde opent het jaarlijkse congres van de NRA, de National Rifle Association, in Houston. Hoe heeft die machtige wapenlobby zich ontwikkeld tot wat het nu is, en waarom lijkt haar invloed zo onaantastbaar? Amerikanist Frans Verhagen, schrijver van De geschiedenis van de Verenigde Staten, komt erover vertellen.

Een radiodocumentaire van René Oomen Eibert Meester, senator voor de PvdA, komt in 1973 op de sofa van professor Bastiaans in Oegstgeest terecht om zich onder invloed van LSD te laten behandelen voor zijn oorlogstrauma’s. Als oud-verzetsman heeft hij dan ook nogal wat voor zijn kiezen gekregen. Opsluiting in de koepelgevangenis in Arnhem, ontsnapping aan het vuurpeloton van kamp Amersfoort, en gewelddadige ondervragingen bij de SD in Amsterdam, om maar wat te noemen. Journalist Wim Wennekes, zelf aanwezig bij de LSD-sessies, schrijft er het boekje Allemaal rottigheid allemaal ellende over. Maar kloppen de fantastische verhalen van Meester wel? Ondertussen ontvangt hij een verzetspensioen van 3000 gulden per maand. Als zijn rancuneuze ex-echtgenote het boekje onder ogen krijgt en weekblad Panorama een onthullend artikel publiceert, sluit zich langzaam het net.

Poetin had in Oekraïne een soort Blitzkrieg gepland, maar na ruim drie maanden is het einde van de oorlog nog lang niet in zicht. In Rusland klinkt nu, tussen alle propaganda door, enige kritiek. En wel vanuit militaire hoek: na alle tegenslagen begint het te rommelen binnen het Russische leger. Volgens historicus Ivo van de Wijdeven is het niet voor het eerst in de geschiedenis van Rusland dat barstjes in het systeem ontstaan door onrust onder militairen. In december 1825 kwamen Russische officieren in opstand tegen de tsaar tijdens de zogenaamde Decembristenopstand. Ivo schreef een artikel over deze opstand voor de website van het Historisch Nieuwsblad en is te gast.

Onze recensent Nadia Bouras bespreekt de volgende historische boeken: -Mona L. Siegel, Vrede op onze voorwaarden. De wereldwijde strijd voor vrouwenrechten na de Eerste Wereldoorlog (Athenaeum). -Diederik Burgersdijk, Gymnasium. Geschiedenis van een eliteschool(Athenaeum). -Johny Pitts, Afropeaan. Notities uit Zwart Europa (De Geus). -Lea Ypi, Vrij. Opgroeien aan het einde van de geschiedenis (De Bezige Bij). Nadia kiest uit deze selectie ook haar favoriet, en OVT geeft weer twee exemplaren weg aan luisteraars! Hou na de bekendmaking in de uitzending onze sociale media in de gaten om kans te maken.

De column is deze week van Abdelkader Benali.

Om zich te ontwikkelen trokken zonen uit rijke families door Europa. Zulke reizen, die vaak lang duurden en veel geld kostten, moest hen klaarstomen voor volwassenheid. Historicus Alan Moss onderzocht 17e-eeuwse manuscripten waarin deze jongvolwassenen hun reis bijhielden, en verdedigde onlangs zijn proefschrift Gemaakt op reis. Identiteitsvorming in verslagen van de Nederlandse educatiereis 1648-1713. De jonge doctor vertelt in de uitzending waarom deze reizen zo vormend waren, en wat de heren meemaakten op hun educatiereizen.

Afgelopen maandag werd het graf geopend van een Jemenitisch Joods jongetje dat 69 jaar geleden in Israël werd begraven. Er wordt nu onderzocht of het DNA van het jongetje overeenkomt met dat van zijn familie. Want hij zou weleens een van de duizenden kinderen kunnen zijn die in de jaren vijftig opeens verdwenen na ziekenhuisopname, en zouden zijn geschonken aan kinderloze overlevenden van de Holocaust. In dat geval zouden de resten van een ander in het graf moeten liggen. Het tragische voorval is een van de vele drama's in wat in Israël de Jemenitische kinderaffaire heet. Erella Grassiani, antropologe aan de Universiteit van Amsterdam en van Nederlands-Israëlische komaf, is te gast.

Het is het grootste scheepskerkhof op land ter wereld, de provincie Flevoland. Maar liefst 450 scheepswrakken zijn daar inmiddels al in de klei gevonden. Wrakken waar maar weinig bekend over is. Podcast-maker Jon Hille en maritiem archeoloog Yftinus van Popta gingen op zoek naar de persoonlijke, vaak dramatische verhalen die schuilgaan achter deze wrakken. Ze maakten er een vierdelige serie over: Het wrakke water. Bedenker van de serie Jon Hille is te gast.

Beeldvorming is hardnekkig, leert Cigdem, en moeilijk te veranderen. Ze begint met het fotograferen van de eerste generatie Turkse migrantenvrouwen. En ze verzamelt hun familie albums om ons visueel archief te verrijken. Maar een systeem verander je niet alleen, dus gaat ze op zoek naar bondgenoten onder collega-fotografen en beeldredacteuren. Een ongemakkelijke confrontatie met de hoofdredacteur van het ANP maakt duidelijk dat dit een proces van lange adem is. Lees meer over ‘Moslima’ op vpro.nl/moslima. 

De column is deze week van John Jansen van Galen.

Bij de racistische aanslag die een achttienjarige vorige week pleegde in het Amerikaanse Buffalo kwamen tien mensen om. In het pamflet dat de moordenaar achterliet wordt als argument voor zijn daad de ‘Great Replacement’-theorie aangehaald. In het Nederlands: de omvolkingstheorie. Een theorie die al decennia rondwaart in Amerika, maar ook in Nederland steeds vaker opduikt. Met Amerika-correspondent Casper Thomas zoeken we naar de wortels van deze theorie, die liggen in Frankrijk, nazi-Duitsland en de Verenigde Staten zelf.

Vreemd eigenlijk dat niemand eerder een geschiedenis van de spermabank geschreven heeft. Dat is de gedachte die in je opkomt als je het boek Zaad zonder naam van de Belgische historica Tinne Claes leest. Het is namelijk een geschiedenis vol van menselijk drama, met verhalen over diepe kinderwensen, taboes, familiegeheimen, geld, machtsmisbruik én groot geluk. En ondertussen leer je ook nog een hoop over de vrouwen- en homo-emancipatie van de afgelopen decennia, en hoe ons denken over mannelijkheid is veranderd. Tinne Claes is te gast, samen met Mies Mertens. Zij werd in de jaren 80 samen met haar vrouw Christine als een van de eerste lesbische koppels in België moeder via een spermadonor.

In 1975 werd Suriname onafhankelijk van Nederland, maar de strijd was nog niet gestreden. Dat liet de documentaire Oema foe Sranan, ofwel Vrouwen van Suriname, in 1978 zien aan het Nederlandse publiek. De film volgt vier vrouwen die proberen het hoofd boven water te houden in Suriname rondom 1975, toen de economische malaise en corruptie uit de koloniale tijd verre van verdwenen waren. Vrouwen van Suriname is nu gerestaureerd. Bij dat project werden ook jonge filmmakers betrokken, die een korte introductiefilm maakten: Strijd op 16mm. Op 28 mei worden voorfilm en documentaire in het Eye Filmmuseum vertoond. We bespreken het belang van deze strijdbare documentaire met Nadia Tilon en Ananta Khemradj. Nadia werkte mee aan de film uit 1978, Ananta maakte met Kiki Ho en Luna Hupperetz de introductiefilm.

Een renpaard in bruikleen, even een nieuwe oprit aanleggen bij de burgemeester, een keukentje betegelen of gewoon een envelop met geld voor de ambtenaar. Het kon en het kan allemaal in Limburg. In de provincie die ook wel het Beieren van Nederland wordt genoemd trad verleden jaar het voltallige bestuur af wegens een ontbrekend integriteitsbesef. Onderzoeksjournalist Joep Dohmen sloeg ruim een kwarteeuw geleden al alarm over de Limburgse handjeklap-cultuur met zijn boek De Vriendenrepubliek. Deze week komt hij met een vervolg, De Vriendenreünie, dat hij schreef met historicus Paul van der Steen. De auteurs zijn te gast.

In het tweeluik 'Moslima' onderzoekt Cigdem Yuksel samen met podcastmaker Maartje Duin hoe de beeldvorming van ‘de moslima’ door de jaren heen is ontstaan, en welk beeld een nieuwe generatie makers hier tegenover wil zetten. In deel één gaan Cigdem en Maartje langs bij collega-fotografen, beeldbank ANP en beeldredacteuren van kranten om te kijken hoe het beeld van de moslima minder eenzijdig kan worden. Beeldvorming, zo wordt duidelijk, is een gelaagd systeem waarin alle spelers verantwoordelijkheid hebben. Lukt het Cigdem om anderen daarvan te overtuigen? Meer info over ‘Moslima’ op vpro.nl.moslima.

‘Op dit moment heb ik mijn hele leven gewacht’, zei Francie Molloy van Sinn Féin vorig weekend, toen net bekend was geworden dat haar partij, voor het eerst in de geschiedenis, de verkiezingen in Noord-Ierland had gewonnen. En daarmee won ook voor het eerst een partij die hereniging met de rest van Ierland nastreeft. Een historische zege dus. De partij die nog niet zo lang geleden gezien werd als politieke tak van de IRA mag nu de premier gaan leveren. In katholieke kring is de blijdschap daarover groot. Komt nu de oude wens voor een herenigd Ierland dichtbij? Joost Augusteijn, Ierlandkenner van de Universiteit leiden, legt uit.

De familie Quandt, het miljardairsgeslacht achter het automerk BMW, werd in 2007 in verlegenheid gebracht. In een documentaire werd hun naziverleden van uitbuiting en dwangarbeid onthuld. Iets waar de nieuwe generatie Quandt geen kennis van leek te hebben. Journalist Marjolijn Uitzinger dook in het duistere verleden van de familie achter BMW en schreef De zwijgende miljardairs. De auteur is te gast.

De column is deze week van Micha Wertheim.

In de Nederlandse geschiedschrijving van de dekolonisatie van Indonesië (1945-1950) komt het Indonesische perspectief er altijd een beetje bekaaid vanaf. De strijd die de Indonesiërs voerden voor onafhankelijkheid, onder aanvoering van leiders als Soekarno, was behalve tegen de Nederlanders vaak ook tegen elkaar gericht. Maar hun strijdkreet was altijd dezelfde: Merdeka, vrijheid. Dat is de titel van het recent verschenen boek van Harry Poeze en Henk Schulte Nordholt: Merdeka, de strijd om de Indonesische Onafhankelijkheid en de ongewisse opkomst van de Republiek 1945-1950. Een gesprek met Henk Schulte Nordholt.

Het wordt een grote ceremonie op het Sint-Pietersplein. Zondagochtend 15 mei, tijdens de uitzending van OVT, wordt de Nederlandse priester Titus Brandsma (1881-1942) heilig verklaard door paus Franciscus in Rome. Hoe bijzonder is het dat er een Nederlander heilig wordt verklaard, en waarom valt die eer nu aan Titus Brandsma ten deel? We vragen het aan historicus Wim Berkelaar.

Toen hij in het paleis van de Sultan in Istanbul het gouden doosje aanschouwde met een tand van Mohammed erin, wist schrijver en journalist Robbert van Lanschot wat hem te doen stond. Hij zou een boek gaan schrijven over de talloze relikwieën van de profeet. Mohammed liet honderdduizend haren, twee hemelvaartmantels en talloze voetafdrukken na. De auteur reisde ze achterna en schreef De tand van de Profeet: Verhalen uit het islamitisch labyrint. Hij is te gast.

Het tijdperk van voor Roe v. Wade: daar dreigt Amerika naar terug te keren als het Hooggerechtshof beslist om de uitspraak ongedaan te maken die in 1973 het nationale recht op abortus vastlegde. Een tijd waarin het in sommige staten legaal was om een abortusbehandeling te krijgen, en in sommige illegaal. Wat betekende de situatie van voor 1973 voor vrouwen die ongewenst zwanger waren? En zullen vrouwen die straks een abortus willen, opnieuw op zoek moeten naar maffiose ‘back alley abortions’, ondergrondse feministische organisaties of abortusdokters die bereid zijn een gevangenisstraf te riskeren? Amerikanist Sara Polak van de Universiteit Leiden is te gast.

De afgelopen week zijn zeker 5000 inwoners van Marioepol afgevoerd naar Rusland via door de Russen opengestelde vluchtroutes. En zij zijn niet de eerste Oekraïners die in het land van de vijand terecht komen. Sinds het begin van de oorlog is dat al zeker een half miljoen van hun landgenoten overkomen. Volgens de Russen ‘op de vlucht voor geweld’, volgens Oekraïne zijn ze ‘gedeporteerd’, naar vaak verre uithoeken, tot in Siberië aan toe. Als dat het geval is, dan is dat niet voor het eerst in de geschiedenis. Ook tijdens de Tweede Wereldoorlog werd een deel van de Oekraïense bevolking gedeporteerd: de Krim-Tataren, door Stalin bestempeld als ‘nazistische verraders’, net zoals Poetin nu verwijst naar de Oekraïners. Historicus Ivo van de Wijdeven schreef daar een artikel over voor de site van het Historisch Nieuwsblad en hij is te gast om te praten over de deportaties.