بسم الله الرحمن الرحیم/ مولانا دراینجا به حکایت مرد و زن اعرابی به ظاهر پایان می دهد اگرچه در حقیقت برای این معنا پایانی نیست

بسم الله الرحمن الرحیم خلیفه نه تنها سبوی مرد اعرابی را می پذیرد بلکه آن را پر از زر کرده به مرد عرب می دهد و او را از راه دجله رهسپار می کند و اعرابی در می یابد که خلیفه چه بخشنده و مهربان بوده که در کنار دجله سبوی او را پذیرفته

بسم الله الرحمن الرحیم حکایت مشهور مولانا برای این می آید که بگوید هنگام فنای دنیا هیچ علمی به کار نمی آید جز علم محو و فنای فی الله

بسم الله الرحمن الرحیم عشق تنها راه است ، اما عشق امر جزیی نابخردانه است چرا که او نیز زمانی به کل خود بر می گردد

بسم الله الرحمن الرحیم در این گفتار مولانا نشان می دهد که چگونه مرد بادیه نشین که به خاطر دنیا به قصر خلیفه آمده بود شیفته خلیفه شده و بخشش دنیا را از یاد می برد

بسم الله الرحمن الرحیم مولانا در اینجا اسرار این امر را شرح می دهد که صفت الهی نیازمند وجود گداست تا معنا پیدا کند همان گونه که گدا محتاج کرم خداست و البته برخی در صورت گدایانند و درویش حقیقی نیستند

بسم الله الرحمن الرحیم در این جا مولانا پاسخ زن به شوهر اعرابیش را بیان می کند که او از مرد می خواهد تا به سوی خلیفه بخشنده ی زمان در بغداد برود و مرد از او می پرسد چگونه می تواند بدون بهانه و نسبت خویشی به درگاه شاه راه یابد ؟

بسم الله الرحمن الرحیم مرد اعرابی می پذیرد که به خواست زن تن در دهد ، مولانا در این جا اشاراتی به آیات آفرینش آدم در قرآن کریم می کند و درباره آن تفسیری می آورد

بسم الله الرحمن الرحیم در اینجا مولانا به ماجرای مرد و زن اعرابی بر می گردد که درآنجا مرد را مثالی برای عقل و زن را مثال نفس می گیرد ، هردو را برای معیشت این دنیا ضروری می داند ، در ادامه می خواهد صورت قصه مرد وزن را بیان کند چرا که بیان معنوی را کافی نمی داند و از همین جاست که می گوید صورت نماز و روزه برای عاشق خدا واجب است در عین حال که تمام معنا در این صورت نیست

بسم الله الرحمن الرحیم در اینجا مولانا به این اشاره می کند که اهل دوزخ و بهشت گرچه در کنار هم زندگی می کنند اما با هم تفاوتی دارند که اهل دل آن را در می یابد ، با چشم حقیقی می توان زهر آغشته در شیرینی را دریافت و هر کسی در این ادراک در درجه ای قرار دارد. همین زهر ممکن است در مقامی نوش و شیرین باشد که این مقام، مقام انسان والا و ولی خداست

بسم الله الرحمن الرحیم در این گفتار می بینیم که پس از تهدید مرد زن به گریه وزاری روی آورده و  به این وسیله سعی در خشنودی و رضای مرد دارد.. در ادامه مولانا درباره  جایگاه زن سخن می راند

بسم الله الرحمن الرحیم «در بیان آنکه جنبیدن هر کسی از آنجا کی ویست هر کس را از چنبره وجود خود بیند تابه کبود آفتاب را کبود نماید و سرخ سرخ نماید چون تابه از رنگ ها بیرون آید سپید شود از همه تابه های دیگر راست گوی تر باشد و امام باشد» دید احمد را ابوجهل و بگفت زشت نقشی کز بنی هاشم شکفت گفت احمد مر ورا که راستی راست گفتی گرچه کار افزاستی دید صدیقش بگفت ای آفتاب نی ز شرقی نی ز غربی خوش بتاب گفت احمد راست گفتی ای عزیز ای رهیده تو ز دنیای نه چیز

بسم الله الرحمن الرحیم/ مرد بار دیگر شکوه و شکایت زن را پاسخ می دهد و فقر را فخر می شمارد..

بسم الله الرحمن الرحیم زن شوهر خود را فردی خودبین می داند که از قناعت حقیقی خبر ندارد ..

بسم الله الرحمن الرحیم در این جا مولانا به معرفی خلیفه ای می پردازد که عطا و بخشش او از حاتم طائی بیشتر بود و بدین گونه شخصیت داستان خود را معرفی می کند و در ادامه به سراغ شکایت زنی می رود که از شوهر اعرابی خود گله می کند و در میان این گلایه ها نقد شیوخ ریاکار را نیز می گنجاند

بسم الله الرحمن الرحیم / در این گفتار ،بیان می شود که بخشش کسی که در راه خدا انفاق نمی کند ارزشی ندارد.

بسم الله الرحمن الرحیم در این قسمت خلیفه دوم به پیر که به زاری نشسته می گوید که حتی همین زاری تو نیز نشانه ی است برای هشیاری تو و حجاب راه است

بسم الله الرحمن الرحیم/ مولانا در ادامه نشان دادن تسبیح جماد به  معجزه دیگری از پبامبر علیه السلام می پردازد و بعد از آن قصه چنگی و خلیفه  دوم را ادامه می دهد جایی که ندای غیبی به یاری پیر چنگی می آید

بسم الله الرحمن الرحیم / پیر چنگ نواز که دیگر  خریداری ندارد چنگش را بر می دارد و به سوی گورستان مدینه می  رود تا برای خدا چنگ بنوازد...

بسم الله الرحمن الرحیم/ در ادامه گفتار قبل مولانا به این می پردازد که در جان ما باغ و بوستانی است که از سخنان اولیا زنده می شود

بسم الله الرحمن الرحیم در درون دوستان و اولیا باغ و بوستانی است که به کوری چشم منکران نشانه محبوب است و دلیل آفرینش تازه هر زمان

بسم الله الرحمن الرحیم در این گفتار می آید که نسبت به خدا هیچ خطایی معنا ندارد...

بسم الله الرحمن الرحیم/ نسیمی از سوی پروردگار در ایام روزگار ما مدام می آید باید به گوش باشیم تا آن که از آن جان یابیم و زنده شویم ...

بسم اللّه الرحمن الرحیم/ حکایت تازه ای که مولانا آغاز می کند داستان مردی است نوازنده چنگ، مولانا به بهانه نواختن شورانگیز او ما را به یاد اسرافیل و نوای او می اندازد که مردگان را زنده می کند همچنان که نغمه درون اولیا جان مرده ی ما را ...

بسم اللّه الرحمن الرحیم/ بازرگان ماجرایی که در هندوستان اتفاق افتاد را  برای طوطی محبوس خویش بازگو کرد و در این گفتار می بینیم پس از شنیدن طوطی  چه اتفاقی می افتد..‌در این میان مولانا با ارتباط دادن طوطی با جان و روح  انسان و سخن گفتن از رنجی که خداوند باریتعالی در قرآن کریم از آن گفته است  و حرف زدن درباره غیرت خداوند بزرگ رنگ دیگری به حکایت می بخشد  ..

بسم اللّه الرحمن الرحیم / مولانا از انبياء و اوليا مي گوید و از رفتارهای متفاوت عناصر چهارگانه در برابر آن گرانمایگان و نشان می دهد که آب و خاک و آتش و هوا بر طبق فرمان باریتعالی عمل می کنند ونه بر اساس ذات خویش

بسم الله الرحمن الرحیم / در این گفتار داستان پادشاه یهود دیگری که مومنان را در آتش می سوخت دنبال می شود و گفتار حول نوزادی است که در آن حین به سخن درآمده خلق را به افتادن در آتش ترغیب می کند...

بسم الله الرحمن الرحیم / مولانا این حکایت را به گونه ای پیش می برد تا با طرح بت نهادن و اجبار مومنان به سجده به بت واقعی که نفس است بپردازد

بسم الله الرحمن الرحیم / در این گفتار مقدمه حکایت جدیدی گفته می شود و ارتباط پادشاه با پادشاه یهود حکایت پیشین شرح داده می شود که ارتباط جسمانی نیست، همانطور نسل پیامبرصلوات الله و سلامه علیه با قرابت معنوی رخ می دهد ( اگرچه ائمه علیهم السلام علاوه بر قرابت جسمانی از قرابت معنوی نیز برخوردارند)

بسم الله الرحمن الرحیم / این گفتار تقریبا پایان داستان وزیر فریبکار و پادشاه جهود است که با ذکر رسول الله صلوات الله وسلامه علیه و نام او در انجیل به پایان می رسد...

بسم الله الرحمن الرحیم / در اين گفتار علاوه بر عنوان مذکور به عناوین زیر نیز پرداخته خواهد شد: ولی عهد ساختنِ وزیر هر یک امیر را جُدا جُدا، کشتنِ وزیرْ خویشتن را در خلوت، طلب کردنِ امّتِ عیسی عَلَيه السَّلام از امرا كه ولي عهد از شما كدامست

بسم الله الرحمن الرحیم / در این گفتار فلسفی با نگاهی به اسپینوزا و افلاطون به شرحی کوتاه اما ژرف درباره ی جبر و اختیار پرداخته شده است ...

بسم الله الرحمن الرحیم / این بخش گفتار دوم درباره جبر و اختیار است لطفا پیش از شنیدن به گفتار ۲۳ گوش بسپارید...

بسم الله الرحمن الرحیم / این بخش گفتار نخست درباره جبر است که در آن به مفاهیم جبر و اختیار در کنار وحدانیت خدواندگار پرداخته خواهد شد...

بسم الله الرحمن الرحیم / در این بخش به چهار عنوان زیر پرداخته می شود که درونمایه آن ها خلوت اختیار کردن وزیر فریبکار است: مکر دیگر انگیختنِ وزیر در اِضلالِ قوم /دفع گفتنِ وزیرْ مریدان را/ مکرّر کردنِ مریدان که خلوت را بشکن/ جوابْ گفتن وزیر که خلوت را نمی شکنم ...

بسم الله الرحمن الرحیم / مولانا به بهانه شرح زیان و خسارت وزیر مفاهیم ژرفی را بیان می کند که یکی از آن ها همان مبحث علیت است....

بسم الله الرحمن الرحیم / در این بخش خواهیم دید که مولانا اصل همه ادیان را به وحدتی الهی بر می گرداند و اختلاف را امری عرضی می داند که وزیر فریبکار گرفتار آن بود...

بسم الله الرحمن الرحیم/ وزیر پس از سال ها زندگی در میان مسیحیان و به دست آوردن اعتماد بسیاری از آنان به دوازده امیر مسیحی طومارهایی می فرستد که در آن ها احکام انجیل را به گونه ای بیان می  کند تا میان آن امیران اختلاف بیندازد و این آغاز فتنه است  ...

بسم الله الرحمن الرحیم / در این اپیزود به این چند عنوان پرداخته می شود : بیان حسد وزیر- فهم کردن حاذقانِ نصارا مکرِ وزیر را - پیغام شاهْ پنهان مر وزیر را - و - بیان دوازده سبط از نصارا

بسم الله الرحمن الرحیم / در این اپیزود می بینیم که پس از بیان کوتاه حکایت خلیفه و لیلی، مولانا چگونه حکیمانه از این دنیا سخن می گوید و نهایتا این بخش را با ذکر حسد به پایان می برد... این قسمت که گویا تافته جدا بافته ای از داستان پادشاه جهود است در دل این حکایت قرار گرفته و دارای ارتباط های ظریفی نیز با این داستان است

بسم الله الرحمن الرحیم / صد هزاران دام و دانه ست ای خدا  ما چو مرغان حریص بی نوا  هر دمی ما بسته دام نویم  هر یکی گر باز و سیمرغی شویم

بسم الله الرحمن الرحیم / از این اپیزود داستان تازه ای آغاز می شود که درون مایه آن دشمنی یک پادشاه یهود و مکر وزیر او برای از میان برداشتن مسیحیان است...

بسم الله الرحمن الرحیم  در این اپیزود تفاوت میان حس دنیا و حس عالم بالا شرح داده خواهد شد و در ادامه جدایی میان منافق و موافق مولانا توضیح می دهد که میان پشمینه پوشان و پیران حقیقی و یا در میان اولیا و آن ها که حرف بزرگان را می دزدند و همچنین دونان و درویشان تفاوتی است و ...

بسم الله الرحمن الرحیم / در این بخش ادامه حکایت بقال و طوطی و گفتار مولانا در باب قیاس شرح داده خواهد شد 

بسم الله الرحمن الرحیم - این حکایت در ادامه شرح مولانا درباره ی قیاس بسط می یابد

بسم الله الرحمن الرحيم / دیدیم که پیر با ریختن زهر به غذای زرگر او را به تدریج کشت این رفتار به ظاهر ناروا به قول مولانا رحمتی بود از جانب خدا و مولانا سعی در توضیح این ماجرا و حقیقت عمل پیر دارد   ... کشتن آن مرد بر دست حکیم نه پی اومید بود و نه ز بیم او نکشتش از برای طبع شاه تا نیامد امر و الهام اله ...

بسم االله الرحمن الرحیم / به بهانه ی آن که مولانا درباره ی عشق حکایتی را بیان کرد ودر نتیجه ی آن سخنانی گرانبار را بر زبان راند ما به یکی از بنیانی ترین متون فلسفی درباره عشق پرداختیم تا پس از این اپیزود به مثنوی برگشتی آگاهانه تر داشته باشیم ...

بسم الله الرحمن الرحیم / در این اپیزود خواهیم دید که چگونه حکیم به بیماری کنیزک پی برده معشوق او را می یابد 

بسم الله الرحمن الرحیم / در این اپیزود کشاکش میان گفتن و نگفتن از شمس تبریزی محور ماجراست   واجب آید چون که آمد نام او شرح  رمزی گفتن از انعام او این نفس جان دامنم بر تافتست بوی پیراهان یوسف یافتست کز برای حق صحبت سالها بازگو حالی از آن خوش حالها تا زمین و آسمان خندان شود عقل و روح و دیده صد چندان شود لاتکلفنی فانی فی الفنا کلت افهامی فلا احصی ثنا کل شیء قاله غیرالمفیق ان تکلف او تصلف لا یلیق من چه گویم یک رگم هشیار نیست شرح آن یاری که او را یار نیست شرح این هجران و این خون جگر این زمان بگذار تا وقت دگر قال اطعمنی فانی جائع واعتجل فالوقت سیف قاطع صوفی ابن الوقت باشد ای رفیق نیست فردا گفتن از شرط طریق تو مگر خود مرد صوفی نیستی هست را از نسیه خیزد نیستی گفتمش پوشیده خوشتر سر یار خود تو در ضمن حکایت گوش‌دار خوشتر آن باشد که سر دلبران گفته آید در حدیث دیگران گفت مکشوف و برهنه بی‌غلول بازگو دفعم مده ای بوالفضول پرده بردار و برهنه گو که من می‌نخسپم با صنم با پیرهن گفتم ار عریان شود او در عیان نه تو مانی نه کنارت نه میان آرزو می‌خواه لیک اندازه خواه بر نتابد کوه را یک برگ کاه آفتابی کز وی این عالم فروخت اندکی گر پیش آید جمله سوخت فتنه و آشوب و خون‌ریزی مجوی بیش ازین از شمس تبریزی مگوی این ندارد آخر از آغاز گوی رو تمام این حکایت بازگوی

بسم الله الرحمن الرحیم / پس از توضیحات مولانا درباره ادب و شرح دیدار پادشاه و حکیم... او توضیح می دهد که پادشاه مهمان خود را بر بالین بیمار برده و حکیم به بررسی حال کنیز می پردازد... ماجرا به گونه ای ادامه می یابد که یاد شمس تبریزی معشوق دیرینه مولانا در خاطر او زنده می شود    قصهٔ رنجور و رنجوری بخواند بعد از آن در پیش رنجورش نشاند رنگ و رو نبض و قاروره بدید هم علاماتش هم اسبابش شنید گفت هر دارو که ایشان کرده‌اند آن عمارت نیست ویران کرده‌اند بی‌خبر بودند از حال درون استعیذ الله مما یفترون دید رنج و کشف شد بروی نهفت لیک پنهان کرد وبا سلطان نگفت رنجش از صفرا و از سودا نبود بوی هر هیزم پدید آید ز دود دید از زاریش کو زار دلست تن خوش است و او گرفتار دلست عاشقی پیداست از زاری دل نیست بیماری چو بیماری دل علت عاشق ز علتها جداست عشق اصطرلاب اسرار خداست عاشقی گر زین سر و گر زان سرست عاقبت ما را بدان سر رهبرست هرچه گویم عشق را شرح و بیان چون به عشق آیم خجل باشم از آن گرچه تفسیر زبان روشنگرست لیک عشق بی‌زبان روشنترست چون قلم اندر نوشتن می‌شتافت چون به عشق آمد قلم بر خود شکافت عقل در شرحش چو خر در گل بخفت شرح عشق و عاشقی هم عشق گفت آفتاب آمد دلیل آفتاب گر دلیلت باید از وی رو متاب از وی ار سایه نشانی می‌دهد شمس هر دم نور جانی می‌دهد سایه خواب آرد ترا همچون سمر چون برآید شمس انشق القمر خود غریبی در جهان چون شمس نیست شمس جان باقیست او را امس نیست شمس در خارج اگر چه هست فرد می‌توان هم مثل او تصویر کرد شمس جان کو خارج آمد از اثیر نبودش در ذهن و در خارج نظیر در تصور ذات او را گنج کو تا در آید در تصور مثل او چون حدیث روی شمس الدین رسید شمس چارم آسمان سر در کشید واجب آید چونک آمد نام او شرح  رمزی گفتن از انعام او

بسم الله الرحمن الرحیم / این اپیزود در بر دارنده ی دو عنوان :  " از خداوند ولی التوفیق در خواستن توفیق رعایت ادب در همه حال ها و بیان کردن وخامت ضررهای بی ادبی" و همچنین " ملاقات پادشاه با آن طبیب الهی که در خوابش بشارت داده بودند به ملاقات او " می باشد  در این اپیزود مفهوم ادب و نوع پرداخت مولانا به این موضوع و نحوه ی برخورد پادشاه با حکیم الهی توضیح داده می شود ...  از خدا جوییم توفیق ادب بی‌ادب محروم شد از لطف رب بی‌ادب تنها نه خود را داشت بد بلک آتش در همه آفاق زد مایده از آسمان در می‌رسید بی‌شری و بیع و بی‌گفت و شنید درمیان قوم موسی چند کس بی‌ادب گفتند کو سیر و عدس منقطع شد نان و خوان آسمان ماند رنج زرع و بیل و داس‌مان باز عیسی چون شفاعت کرد حق خوان فرستاد و غنیمت بر طبق باز گستاخان ادب بگذاشتند چون گدایان زله‌ها برداشتند لابه کرده عیسی ایشان را که این دایمست و کم نگردد از زمین بدگمانی کردن و حرص‌آوری کفر باشد پیش خوان مهتری زان گدارویان نادیده ز آز آن در رحمت بریشان شد فراز ابر بر ناید پی منع زکات وز زنا افتد وبا اندر جهات هر چه بر تو آید از ظلمات و غم آن ز بی‌باکی و گستاخیست هم هر که بی‌باکی کند در راه دوست ره‌زن مردان شد و نامرد اوست از ادب پرنور گشته‌ست این فلک وز ادب معصوم و پاک آمد ملک بد ز گستاخی کسوف آفتاب شد عزازیلی ز جرات رد باب  ...

بسم الله الرحمن الرحیم /ظاهر شدن عجز حکیمان از معالجه کنیزک بر پادشاه و روی آوردن پادشاه به درگاه خدا و در خواب دیدن شاه ولی را-- پادشاه تا ناتوانی طبیبان را می بیند پابرهنه به سوی مسجد می دود و در ناله و زاری از خدا می خواهد تا حاجتش را روا کند... در این میان و در گریه خواب او را فرا گرفته پیری مژده برطرف شدن حاجتش را داده و خبر می دهد که اگر فردا کسی به دیدارت آمد از ماست.... در این ماجرا و هنگام دیدار شاه با پیر از زبان مولانا بیتی گفته می شود که نیازمند شرحی بیش از ابیات دیگر است که تفصیلا به شرح این بیت مذکور در این اپیزود پرداخته می شود : آن خیالاتی که دام اولیاست عکس مهرویان بستان خداست

بسم الله الرحمن الرحیم / آغاز داستان سرایی مولانا با این حکایت است و در این حکایت  پادشاه بر کنیزی عاشق شده و در آن هنگام کنیز بیمار می شود ، طبیبان مغرور سودای درمان کنیز را دارند که چون انشاء الله نمی گویند خدا آن ها را مجازات می کند و رابطه ی علیت میان چیز ها گسسته می شود ، به این بهانه در بخش دوم این اپیزود توضیح مختصری درباره این نظریه ی غزالی-هیوم در باب علیت آمده است بشنوید ای دوستان این داستان خود حقیقت نقد حال ماست آن بود شاهی در زمانی پیش از این  ملک دنیا بودش و هم ملک دین اتفاقا شاه روزی شد سوار  با خواص خویش از بهر شکار  یک کنیزک دید شه بر شاهراه شد غلام آن کنیزک پادشاه مرغ جانش در قفس چون می‌طپید داد مال و آن کنیزک را خرید چون خرید او را و برخوردار شد آن کنیزک از قضا بیمار شد آن یکی خر داشت و پالانش نبود یافت پالان گرگ خر را در ربود کوزه بودش آب می‌نامد به دست آب را چون یافت خود کوزه شکست شه طبیبان جمع کرد از چپ و راست گفت جان هر دو در دست شماست جان من سهلست جان جانم اوست دردمند و خسته‌ام درمانم اوست هر که درمان کرد مر جان مرا برد گنج و در و مرجان مرا جمله گفتندش که جانبازی کنیم فهم گرد آریم و انبازی کنیم هر یکی از ما مسیح عالمیست هر الم را در کف ما مرهمیست گر خدا خواهد نگفتند از بطر پس خدا بنمودشان عجز بشر ترک استثنا مرادم قسوتیست نه همین گفتن که عارض حالتیست ای بسا ناورده استثنا بگفت جان او با جان استثناست جفت هرچه کردند از علاج و از دوا گشت رنج افزون و حاجت ناروا آن کنیزک از مرض چون موی شد چشم شه از اشک خون چون جوی شد از قضا سرکنگبین صفرا فزود روغن بادام خشکی می‌نمود از هلیله قبض شد اطلاق رفت آب آتش را مدد شد همچو نفت

بسم الله الرحمن الرحیم/ در این اپیزود  بیت هایی را از نظر می گذرانیم که پلی است میان نی نامه و آغاز داستان های مولانا ... در این ابیات مولانا به نکوهش حرص می پردازد و راه رهایی از رنج و خواست را به ما معرفی می کند ... بند بگسل باش آزاد ای پسر چند باشی بند سیم وبند زر  گر بریزی بحر را در کوزه ای  چند گنجد ؟ قسمت یک روزه ای  ....  

بسم الله الرحمن الرحیم / هستند کسانی که معتقدند تمامی مثنوی شرحی بر این 18 بیت است/ گویا مولانا پیش از آن که حسام الدین چلپی درخواست سرودن مثنوی را به او دهد این ابیات را سروده بوده است...

بسم الله الرحمن الرحیم / در اکثر قریب به اتفاق شرح های مثنوی معنوی، مقدمه این کتاب نادیده گرفته می شود در حالی که در این مقدمه است که مولانا می گوید کتابش درباره ی چیست برای کیست و به پیشنهاد چه کسی نوشته شده، در نتیجه شاید مهم ترین قدم برای فهم مثنوی معنوی مقدمه مثنوی است ...