Nadia is culinair schrijfster, presentatrice bij BinnensteBuiten (KRO-NCRV) en eigenaar van een couscousbar. 

‘Ken uzelve’, schreef Oek de Jong als veertienjarige al op de muur van zijn kamer. Deze spreuk stond in het oude Griekenland op de tempel van Apollo in Delphi. Als schrijver probeert Oek dit devies in de praktijk te brengen door zijn binnenwereld te onderzoeken, inclusief de donkere kanten. ‘Ik ontdekte dat die stormachtige binnenwereld bij iedereen aanwezig is’.

Maartje Swennen (1977) is nu schrijfster en coach, vroeger bekleedde ze allerlei functies als arts, onderzoeker, en in het zorgmanagement. Ze beleefde rond 2010 een reeks mystieke ervaringen, die haar leven op zijn kop zetten. Ze liep vast in haar werk, en haar huwelijk strandde. Ze schreef een boek over wat ze heeft meegemaakt: De worsteling.

Op zijn zeventiende liep hij nietsvermoedend een boekhandel binnen en stuitte op de twee grote liefdes van zijn leven: zijn toekomstige vrouw en de Deense filosoof Søren Kierkegaard.

En hier is onze nieuwjaarsgast!

Onze oudjaarswijze!

‘Kerst is het gedenken van je oorsprong, waar kom je vandaan? Uit het licht.’ Aldus Ruud Bartlema, theoloog, kunstenaar en leraar joodse mystiek. Hij is als ‘kerstwijze’ te gast in de boshut van televisieprogramma De verwondering.  Toen Ruud Bartlema ooit als jonge predikant begon in Nuenen, kreeg hij direct te maken met een aantal aangrijpende sterfgevallen in zijn gemeente. Hij wist aanvankelijk niet goed hoe hij in zijn rol als geestelijke te werk moest gaan, maar al gauw merkte hij dat er maar één ding nodig was. ‘Alleen nabijheid. Er zijn. Daardoor kwam ik heel dicht bij mensen’. Die nabijheid opzoeken is wat ons te doen staat, zegt Bartlema. ‘Wie geen verbinding maakt, leeft niet, en maakt kapot’, vertelt hij Annemiek Schrijver. ‘Je wordt geboren om te leven, om als een onderdeel van de schepping verbinding te maken met de schepping.’ Hij raakte al vroeg geïnspireerd door joodse mystiek, en dan met name het werk van de joodse filosoof Martin Buber.  Kerst gaat volgens deze eigenzinnige dominee om de kern van het bestaan. ‘Het feest van de geboorte van Jezus staat voor de geboorte van de hele schepping uit het licht. Het kerstfeest is het gedenken van je oorsprong, waar kom je vandaan? Uit dat licht.’  Ook kunst maken, scheppen, is voor Bartlema van essentieel belang. Hij maakte vele schilderijen waarmee hij iets van de ‘wereld achter de dingen’ probeert uit te drukken. De wereld van eenheid, van God. ‘We hebben de mogelijkheid om de uit elkaar gevallen onderdelen van de kosmos weer bij elkaar te brengen. De mens heeft daar die scheppende kracht voor.’  Bartlema raadt ons deze kerstdagen aan om stil te worden. ‘Kun je het licht niet zien? Ga dan na hoe je het bent kwijtgeraakt, en praat erover. Zo kun je het misschien samen weer terugvinden, in de spiegel van de ander. Want het licht is er altijd, ook al zie je het niet.’

‘Vraag je deze adventstijd af: is er ruimte in mij om God te ontvangen? Zo niet, word dan stil. Als je stil wordt, hoor je ook meer.’ Aldus Thelma Schoon, de kersverse Jonge Theoloog des Vaderlands. In het tv-programma De verwondering spreekt Thelma met Annemiek Schrijver over de bijzondere weg die ze heeft afgelegd. Ze is de dochter van een priester en een dominee, en besloot in de voetsporen van haar ouders te treden.    Thelma Schoon (27) is de nieuwe Jonge Theoloog des Vaderlands. Thelma is de dochter van een Oud-Katholiek priester en een dominee. Haar ouders namen haar als kind vaak mee bij hun werk. Dat betekende dat Thelma al op jonge leeftijd aanwezig was bij bijzondere momenten als ziekenzalvingen. ‘Als kind voel je de trilling in de lucht hangen, er is iets van heiligheid aanwezig.’    Die bijzondere momenten zouden altijd bij haar blijven. Ook Thelma besloot uiteindelijk om in de voetsporen van haar ouders treden, ook zij ging theologie studeren. Afgelopen augustus werd ze gewijd tot diaken in de Oud-Katholieke Kerk, in een bijzondere ceremonie. Ze is naast diaken jongerenpastor in de kerk, en docent levensbeschouwing. Thelma wil jonge mensen meegeven dat zij er onvoorwaardelijk bij horen. ‘Ik wil graag van betekenis zijn voor anderen, en ik wil andere mensen laten weten dat het ook goed is dat zíj er zijn.’   Het was voor Thelma niet altijd makkelijk om zich in twee werelden te begeven: aan de ene kant de kerkelijke wereld, en aan de andere kant de studentenwereld, waarin de meeste mensen niets met het geloof hebben. Toch hoeft dat geen tegenstelling te zijn, vindt ze. Sterker nog, de beste gesprekken over leven en geloof voerde ze niet zelden buiten de kerk.    Thelma raadt ons in de adventstijd aan om stil te worden. ‘Advent is de afwachting van het allermooiste, van God die mens wordt. Maar God breekt komt in een gebroken wereld, als een weerloos kind. Er was in de herberg geen ruimte voor Jozef en Maria. Vraag je bij jezelf af: is er ruimte in mij om God te ontvangen? Zo niet, word dan stil. Als je stil wordt, hoor je ook meer.’  

Eerste Hulp bij KerstStress

Toen Lloyd Haft per toeval een Russisch-Orthodoxe kerk binnenliep, werd hij overmand door een gevoel van herkenning: ‘Ik moest mezelf beheersen om niet in tranen uit te barsten.’ Als dichter, vertaler en sinoloog houdt hij zich het liefst bezig met eeuwenoude teksten. Zo heeft hij ook de Nederlandse mystica Hadewych ontdekt.    Lloyd Haft is een van oorsprong Amerikaanse dichter, vertaler en sinoloog. Hij was decennialang verbonden aan Universiteit Leiden als docent Chinees. Als wetenschapper durfde hij jarenlang niet uit te komen voor zijn religieuze kant: ‘het mocht niet van mijn verstand.’ Toch werd hij bekend met zijn poëtische bewerking van de psalmen. Lloyd vindt troost in de psalmen, omdat God er heel direct wordt aangesproken: ‘ik voel me dan aangesloten bij een tijdloze stroom van mensen die hetzelfde hebben ervaren. Ik voel me minder alleen.’    In 1981 liep Lloyd per toeval binnen bij een Russisch-Orthodoxe eredienst. Hij voelde zich er meteen thuis. De eredienst was van begin tot einde gezongen en er was veel ruimte voor rituelen: ‘Het was een wijze van godsdienstbeleving die niet via het verstand verliep. De handelingen werken heel diep op mij in.’   Taal is voor Lloyd van levensbelang. Het liefst leest hij mystieke teksten in eeuwenoude vertalingen. Zo heeft Lloyd ook de Nederlandse mystica Hadewych ontdekt. De Amerikaan ons op onze eigen schatten, en vindt dat iedereen haar teksten zou moeten lezen: ‘Ik ben dankbaar dat ik Nederlands heb geleerd, zodat ik dit nu kan lezen!’  

De komende weken speelt en dirigeert violist Johannes Leertouwer de Messiah, het beroemde werk van Händel over het leven van Jezus. ‘Het is een verhaal over hoop’, vertelt hij Annemiek Schrijver in het tv-programma De verwondering. ‘Hoop, niet als een cadeau dat je ontvangt, maar iets waar je naar moet zoeken. Soms in het duister, op de tast’.  Toen Johannes Leertouwer ooit voor het eerst een viool oppakte, veranderde zijn leven. Er was nog maar één ding waar hij zijn tijd aan wilde besteden: vioolspelen. Tot dan toe was hij een angstig en blij vlagen ook driftig jongetje geweest. De viool en de muziek gaven zijn leven betekenis, en hielden hem op het rechte pad. ‘Muziek gaat altijd over emoties’, vertelt hij Annemiek in de boshut. ‘Het laat zien dat de emoties die jij voelt ook door anderen gevoeld kunnen worden. De uiteindelijke boodschap is: je bent niet alleen.’  Naast violist is Johannes ook dirigent. Met zijn eigen ensemble voert hij ieder jaar in de weken voor kerst de Messiah van Händel uit, met het bekende ‘Hallelujah’. De Messiah gaat over het leven, het sterven en de opstanding van Jezus. Johannes vertelt Annemiek hoe dit werk van Händel hem ieder jaar weer weet te raken. Met zijn viool laat hij horen hoe Händel de emoties van het verhaal van Jezus weet te verklanken. Zoals in de aria ‘The people that walked in darkness’. ‘Dat gaat over hoop’, zegt Johannes. ‘Hoop, niet als een cadeau dat je ontvangt, maar iets waar je naar moet zoeken. Soms in het duister, op de tast’.  In deze onzekere tijden is de Messiah actueler dan ooit, vindt Leertouwer. ‘Alle adviezen die in dat verhaal gegeven worden, zijn van waarde voor vandaag. De mens is geneigd tot alle goed en kwaad, en we worden aangemoedigd om het goede te doen. Om ons niet terug te trekken, om geen hekje om onze tuin te zetten en te zeggen dat iedereen het verder maar uit moet zoeken. Dat is zo indringend actueel en belangrijk.’

Een levenswerk: zo noemt Judith Koelemeijer haar biografie van Etty Hillesum. Met gretige nieuwsgierigheid dook ze in het leven van de Joodse dagboekschrijfster, die tachtig jaar geleden werd vermoord in Auschwitz. Toen tijdens het schrijfproces Judiths moeder de diagnose ALS kreeg, gingen de woorden van Etty anders tot haar spreken. ‘Omstandigheden kun je niets aan doen, maar hoe je daarmee omgaat is jouw vrijheid, dat is een keuze.’  Sinds de eerste publicatie van haar dagboeken en brieven hebben de geschriften van Etty Hillesum wereldwijd miljoenen lezers geïnspireerd. In haar dagboeken schrijft de jonge Joodse vrouw over haar innerlijke wereld en haar spirituele inzichten. Juist deze persoonlijke bloei tegen de achtergrond van de Tweede Wereldoorlog is wat veel lezers troost biedt. Maar wie was Etty Hillesum nou eigenlijk? Judith Koelemeijer werkte jarenlang aan haar biografie, waarvoor ze diepgravend onderzoek deed. ‘Toen ik eenmaal aan het schatgraven was en de eerste goudklompjes gevonden had, kon ik niet meer stoppen.’ Tijdens het schrijfproces kreeg Judiths moeder de diagnose ALS. Judith heeft haar samen met haar vader tot haar overlijden verzorgd: ‘Ik liet het boek uit mijn handen vallen en zei: ik ga mijn moeder verzorgen.’ Kort na de publicatie van het boek overleed ook haar vader. Hij keek de dood moedig in de ogen, wat Judith mateloos inspireerde: ‘mijn vader heeft me niet alleen geleerd te leven, maar ook hoe te sterven.’  Door deze gebeurtenissen gingen de woorden van Etty Hillesum op een andere manier tot Judith spreken. Etty’s teksten lieten haar inzien dat wij over onvermoede krachten bezitten, en dat we veel meer aankunnen dan we denken. ‘Tijdens de oorlog stijgt Etty Hillesum boven zichzelf uit. Ze ontdekt dat er meer is dan die angstige stem in haar. Het is mogelijk om die stem los te laten en de liefde in jezelf op te graven.’

Vrede op aarde: Awraham Soetendorp zet zich er al een leven lang voor in. Steeds weer zoekt hij naar verbinding en dialoog. Hoe houdt hij hoop in tijden van oorlog en conflict? En wat troost hem als de angst de overhand krijgt? Hij spreekt erover met Annemiek Schrijver in een nieuwe aflevering van tv-programma De verwondering. Dit jaar verscheen het boek Levenslessen van een rabbijn, waarin Awraham Soetendorp de belangrijkste inzichten uit zijn leven deelt.  Ook blikt hij -op de vooravond van zijn tachtigste verjaardag- terug op zijn bewogen leven. Het boek werd verkozen tot Best Theologisch Boek van 2023. Soetendorp werd geboren tijdens de Tweede Wereldoorlog, waarna hij als baby bij pleegouders werd ondergebracht. Zijn joodse ouders doken onder en werden na de oorlog met hun kind herenigd, dat compleet van hen vervreemd was. Het tekende zijn leven. Veertig jaar lang was Soetendorp rabbijn van de Liberaal Joodse Gemeente in Den Haag.  Vanuit deze rol zette hij zich in voor dialoog, ontmoeting en vrede. Verdriet en woede mogen niet de overhand krijgen, betoogt hij, de balans moet doorslaan naar hoop en optimisme. ‘Eigenlijk is de belangrijkste vraag: hoe hou je hoop als er geen hoop meer is?’, zei hij onlangs in dagblad Trouw.  Dat Soetendorp altijd zoekt naar verbinding, kwam ook tot uiting tijdens een uitzending van Buitenhof. Hierin schudde hij jongerenimam Shamier Madhar de hand. ‘Jij en ik houden elkaars hand vast, en doen dat met het hart. We kunnen verschillen van mening, maar we houden elkaar vast.’ De twee deden een oproep om te blijven zoeken naar de overeenkomsten tussen de religies. Zelfs met alles wat er gebeurt in de wereld blijft Soetendorp vertrouwen in de goedheid van de mens: 'Ja, ik ben ervan overtuigd dat wij erin zullen slagen om van deze wereld een paradijs te maken.' Hoe blijft hij zo hoopvol? Hij vertelt het Annemiek Schrijver in een nieuwe aflevering van De Verwondering.

Samen met zijn ezel Lodewijk liep theatermaker Tjerk Ridder van Parijs naar Groningen in het licht van Sint Maarten. Hij ontmoette veel behulpzame mensen, maar hij kwam ook vooral zichzelf tegen. Hij spreekt erover met Annemiek Schrijver in een nieuwe aflevering van tv-programma De verwondering.    Om inspiratie op te doen voor zijn voorstellingen maakt theatermaker Tjerk Ridder reizen door heel Europa. In 2017 besloot hij samen met zijn ezeltje Lodewijk de Martinusroute te bewandelen: een pad van Parijs naar Groningen in de voetsporen van Martinus van Tours (Sint Maarten). De heilige staat bekend om het delen van zijn mantel met een verkleumde bedelaar bij de stadspoort van Amiens. Tjerk besloot het verhaal -dat draait om barmhartigheid en solidariteit- in te stappen. Voor eten en slaapplekken was hij afhankelijk van de hulp van mensen die hij onderweg ontmoette. ‘Ik heb ontdekt dat mensen heel graag willen helpen. Dat staat haaks op alle verhalen die we in de media horen over egoïsme, individualisme en polarisatie.’   Zijn ezel Lodewijk was tijdens de wandeling een grote leermeester. Zoals het een ware ezel betaamt, besloot hij op den duur niet verder te willen. ‘Toen kreeg je het klassieke beeld van de ezel die koppig bleef staan: ik trekken, hij trekken…’ Tjerk besloot Lodewijk los te laten en alleen verder te gaan. Na een poosje zag hij dat het ezeltje hem toch was gevolgd. ‘Hij leerde me: niet maar aan iets blijven trekken wat niet met je mee wil. Koppel het los en volg moedig je eigen pad, en hopelijk volgt datgene je dan vanzelf.’   Thuiskomen is een belangrijk thema in Tjerks leven. ‘Ik koos ervoor om de Martinusroute in omgekeerde volgorde te bewandelen: naar huis.’ Als baby lag Tjerk na een operatie drie weken alleen in het ziekenhuis. Het resulteerde in verlatingsangst. ‘Wanneer ik als kind mijn ogen dicht had tegen de prik van de shampoo, en mijn moeder stond naast me met de handdoek riep ik vaak: mama, ben je er nog?’ Die verlatingsangst blijft, maar het feest van Sint-Maarten brengt verzachting: ‘het is heel mooi feest dat draait om openheid en warmte. Dat wens ik mezelf en de wereld toe.’

Als klein meisje had uitvaartbegeleider Susanne Duijvestein al een fascinatie met de dood. Ze bestudeerde dode vogels en insecten, en al de levende organismen die hierop afkwamen. Zo leerde ze al vroeg dat de dood altijd nieuw leven aantrekt. Angst voor de dood had ze nooit. Sterker nog: het idee van de dood voelde vertrouwd en als thuiskomen. Tijdens de pubertijd werd deze aantrekkingskracht steeds groter: ‘Ik heb altijd een intieme relatie gehad met de dood. Ik dacht: daar vind ik vrede en rust.’ Het resulteerde in zelfdestructief gedrag. Op haar veertiende raakte ze onderkoeld tijdens een alcoholvergiftiging, waarna haar moeder haar in slaap wiegde om weer warm te worden. ‘Tot op de dag van vandaag ontroert me dat, wat voor kwaliteit dat was van mijn moeder.’   Susanne ging zich na haar pubertijd steeds meer richten op hard werken en presteren. Op haar negentiende begon ze met werken bij een grote bank, nog voordat ze was afgestudeerd. In tien jaar tijd bouwde ze een bloeiende carrière op. Toch werd ze op een dag wakker met een knagend gevoel: ‘Ik had een heel net aangeharkt tuintje voor de buitenwereld, terwijl ik eigenlijk wilde verwilderen.’ Toen ze plots een kinderwens kreeg maakte ze een ferm innerlijk besluit: ‘ik kies voor het leven.’   Haar keuze voor het leven betekende ook werk maken van haar passie voor de dood. Ze begon als begrafenisondernemer, met een eigen visie: ‘Ik wil in onze westerse context een ander licht schijnen op de dood en rouw. Het hoeft niet akelig of grimmig te zijn. Toen mijn relatie met de dood inniger werd, kwam ik meer tot leven.’

Bestaat reïncarnatie? Schrijver Bas Steman is er nog niet helemaal over uit. Zeker is wel dat zijn ervaringen sterk in die richting wijzen. Tijdens een regressietherapie – een vorm van therapie waarmee je vroegere ervaringen zou kunnen herbeleven – ervoer hij dat hij een parachutist was, tijdens de Slag om Arnhem. Op de vraag van de therapeut ‘Wie was je?’ antwoordde Bas: ‘Morgan’. Er bleek slechts één Morgan bij Arnhem te zijn gesprongen en gestorven: Morgan Probert.   Het was voor Bas – die weinig moet hebben van ‘zweverij’ - een verpletterende ervaring. ‘Ik was helemaal vervreemd van mezelf. Alsof ik net een aardbeving had meegemaakt, onder het stof, mijn haar in de war… Ik kon alleen maar huilen.’ Allerlei toevalligheden uit Bas’ leven kwamen plots in een nieuw licht te staan. Als twintiger, lang voordat hij Morgan op het spoor was, kreeg Bas een enorme angstaanval vlak voor hij met een groep vrienden ging skydiven. Normaal gesproken hield hij enorm van de adrenalinekick, maar hij wilde het vliegtuig niet in. ‘Ik hoorde in mezelf: als je dit doet, ga je dood’.   Bas zocht contact met de familie van Morgan in Wales. Toen hij Glenys ontmoette, de nog levende zus van Morgan, hadden beiden sterk het gevoel dat ze elkaar eerder hadden ontmoet. ‘Dat is enorm helend geweest, voor ons allebei’.   Bas schreef een roman over Morgan, Morgan, een liefde, gebaseerd op zijn eigen ervaringen. Met Annemiek Schrijver spreekt hij over hoe hij sinds Morgan is veranderd. ‘Het zou best kunnen dat we allemaal golven zijn, in een grote zee. Misschien heeft iets van de golf van Morgan de Basgolf aangeraakt.’ Zijn angst voor de dood is verdwenen. ‘Uiteindelijk gaan we allemaal weer terug in de zee.’

Op Facebook ziet Annemiek een bericht van theatermaker Julika Marijn. Velen kennen Julika onder andere van de prachtige voorstelling over Etty Hillesum, die jonge joodse vrouw die in de 2e Wereld Oorlog een aangrijpend dagboek bijhield. Julika deelt een foto van een kaartenset met citaten van Hillesum. Die set is gemaakt door een joodse en een Arabische vrouw. In conflictgebieden gaat dit tweetal aan de hand van die set met mensen in gesprek, op zoek naar verbinding. Een pak kaarten; wat kan dat nou uitrichten in het drama Israël-Palestina? Wat betekenen woorden van toen nog voor ons? En wat zou Etty Hillesum nu, 80 jaar na haar dagboek, schrijven? Annemiek Schrijver zoekt theatermaker en Hillesum-kenner Julika Marijn op.   Meer over de kaartenset:   https://zenpeacemakers.nl/etty-hillesum-kaartenset-in-het-nederlands/

Journalist Wouter van Noort ontdekte dat de realiteit mysterieuzer is dan hij dacht. De wetenschap zou alle grote vragen wel beantwoorden. Maar zo simpel is het niet, ontdekte hij - uit eigen ervaring en door veel over nieuwe ontdekkingen te schrijven.    Een ‘aardbevingsjaar’, zo noemt NRC-journalist het jaar 2020. Zijn moeder overleed midden in de coronapandemie, na een moeilijk en geïsoleerd ziekbed. Tegelijk zag Wouter om zich heen hoe wetenschap en overheid krampachtig probeerden om de coronacrisis te beteugelen – met wisselend succes. ‘Er zat een wereldbeeld onder dat lang nuttig was, een wereld als voorspelbare machine, met onderdelen, en als je die onderdelen nauwgezet bestudeert leer je de realiteit kennen. De pandemie heeft ons geleerd dat de werkelijkheid niet zo werkt’, vertelt Wouter aan Annemiek.   Bij de dood van zijn moeder zag hij hoe deze manier van kijken op menselijk niveau zelfs traumatiserend kan werken. ‘Jezelf isoleren, afschermen, losmaken, op een filosofisch niveau niet goed, maar op menselijk niveau al helemaal niet. Dat levert pijn op.’   Wouter schrijft voor NRC over nieuwe ontwikkelingen in wetenschap en technologie. Hoe meer hij erover weet, hoe meer hij zich verwondert over wat we allemaal nog niet weten. Het mysterie lijkt eerder groter te worden dan kleiner. ‘De realiteit is een veel meer organisch, levend, mysterieus geheel dan ik voorheen aannam. Dat geeft me veel rust, richting en verwondering.’   Ook al is hij zelf atheïstisch opgevoed, toch vindt Wouter inmiddels veel herkenning in religie en oude wijsheidstradities. Met name het taoïsme – een oude Chinese filosofische stroming - spreekt hem aan. ‘De echte tao is de tao die niet genoemd kan worden’, zo luidt de eerste zin van het belangrijkste boek van het taoïsme, de Tao Te Ching. ‘Daar zit zoveel wijsheid in’, vertelt Wouter. ‘Wanneer je het mysterie in taal probeert te vatten, dan vervliegt het. Het mysterie openbaart zich vooral als je jezelf van het verlangen bevrijdt om het helemaal te doorgronden.’

Volgens theatermaker Alexandra Broeder lijken theater en kerk op elkaar. Want juist daar zijn antwoorden te vinden op hedendaagse vragen. ‘Het zijn allebei plekken waar je een ruimte instapt van niet-weten. Je mag er onderwerpen onderzoeken zonder een antwoord te hebben.’ Bij de voorstellingen van Alexandra Broeder ben je als publiek nooit zomaar toeschouwer. Je wordt in haar werk meegenomen en krijgt een spiegel voorgehouden. Altijd probeert ze taboeonderwerpen bloot te leggen, zodat ze bespreekbaar en dragelijker worden. Zo reflecteerde ze onlangs samen met haar publiek op de angst voor de dood.  Alexandra maakt zich zorgen over de toenemende psychische klachten van jongeren. Haar werk heeft altijd al een sterk ritueel karakter gehad, maar sinds haar vriendschap met pastor Arjan Broers, ziet ze steeds meer parallellen tussen theater en kerk. Rituelen kunnen helpen, gelooft ze. ‘Wat jongeren nu horen is dat ze zelf alles uit het leven moeten halen. Ze groeien op zonder spirituele dimensie. Maar er is ook iets groters waar je aan mee kunt doen.’  

Oud-huisarts en ex-politicus Rob Oudkerk groeide op in een joodse familie die zwaar was getraumatiseerd door de oorlog. Hij verloor zijn vader aan zelfdoding, de achttienjarige Rob vond hem in bad. Zijn moeder was een verzetsheldin, maar zou haar leven lang nachtmerries over de oorlog hebben. ‘Mijn ouders waren twee angstige mensen. De koffers stonden altijd klaar, want je wist nooit wanneer ze je weer zouden komen halen.’    Rob gaat geneeskunde studeren en wordt huisarts, geïnspireerd door een empathische dokter die zeer begaan was met zijn familie. ‘Zo’n huisarts wil ik ook worden, dacht ik. Dat is nooit meer overgegaan.’ Na een tijd wordt hij gevraagd om de politiek in te gaan, namens de PvdA. Hij wordt Tweede Kamerlid, en wethouder in Amsterdam. De macht is verslavend, het smaakt naar meer. Oudkerk moet in 2004 aftreden als wethouder van Amsterdam, wanneer bekend wordt dat hij prostituees bezoekt aan de Theemsweg.    Oudkerk is inmiddels milder geworden. De angst – die ook bij hem diep verankerd is – heeft hij beter onder controle. Naarmate hij ouder wordt, verdwijnt ook de geldingsdrang uit zijn jongere jaren naar de achtergrond. “Ik wou dat ik veel eerder had gezien dat de waarden die er echt toe doen - kwetsbaarheid, verbondenheid en intimiteit - voor het oprapen liggen.” Oudkerk maakt ook weer contact met zijn joodse wortels. Inmiddels gaat hij weer naar sjoel, na 35 jaar afwezigheid.   Met Annemiek Schrijver spreekt Oudkerk over wie hij was, en hoe hij is veranderd. ‘Als ik ergens binnenkom zeggen mensen vaak: “Oh, jou ken ik wel’. Dan denk ik: Nee, je weet niks van mij, je hebt alleen iets over mij gelezen.’ 

Tijdens haar burn-out ontdekte Mirjam van der Vegt de stilte als groots avontuur. Ze vertelt erover aan presentator Annemiek Schrijver in De verwondering: ‘De stilte is de hele tijd aanwezig, de vraag is: hoe ben jij aanwezig?’   Toen Mirjam van der Vegt na een drukke werkdag wilde aanbellen bij een buurvrouw kreeg ze haar arm niet meer omhoog. Het was het begin van een zware periode waarin ze uitval kreeg in armen en benen. Ze bezocht meerdere dokters en werd chronisch ziek verklaard. Totdat ze bij een gepensioneerde neuroloog kwam die echt de tijd voor haar nam. ‘Hij stak bij elk gesprek een kaarsje voor me aan en bracht me langzaam terug bij mezelf.’ Ze besefte dat ze de weg naar binnen moest afleggen en ruimte moest maken voor rust en stilte in haar leven.   Om bij die stilte te komen, moest ze eerst haar ongemak onder ogen zien. ‘Als je de stilte wilt ontdekken, moet je eerst heel ongemakkelijk durven worden. De monniken zeggen: “Als je niet stil kan worden, wordt dan langer stil”.’ Haar bevindingen schreef ze op in het boek ‘De kracht van rust’, dat werd verkozen tot het beste spirituele boek van 2021.   Elk jaar staat bij Mirjam een ander woord centraal. Dit jaar is dat woord ‘eenvoud’. Het betekent dat ze volop aan het snoeien is in haar leven: ‘Ik heb laatst mijn olijfboom gesnoeid. Iedereen bewonderde zijn grootte, maar het hart zat er niet meer in. Nu is alleen de kern nog over, en verschijnen er weer frisse groene takjes.’ 

Theatermaker en mimespeler Hakim Traïdia is de allereerste gast van Annemiek Schrijver in het nieuwe seizoen van tv-programma De verwondering. Hij verwondert zich al zijn leven lang, door trouw te blijven aan het kind in zichzelf. Samen met meneer Aart, Tommie en Pino woonde Hakim vierendertig jaar lang in de bekendste straat van Nederland: Sesamstraat. Hele generaties zijn met Hakim op tv opgegroeid. ‘Ik kom nog steeds mensen tegen die me bedanken. Maar ik heb niks gedaan, ik was gewoon mezelf.’ Hakim heeft een bijzonder levensverhaal. Zijn jeugd lijkt wel een sprookje van Grimm. Als kind werd hij verwaarloosd door zijn moeder. Verblind door verliefdheid schonk ze al haar aandacht aan Hakims stiefvader. ‘Ik weet nog dat ik honger had en op straat ging zoeken naar eten.’ De enige plek waar hij kon vluchten voor zijn verdriet was in de bioscoop, waar hij kon verdwijnen in verhalen. Nog altijd gelooft hij in de kracht van sprookjes en fantasie: ‘Het is een vorm van therapie. Zonder het theater ben ik ongelukkig.’ Vlak voordat Hakim vanuit Algerije naar Frankrijk vertrok om te gaan studeren, zat hij met zijn vader op een bankje dat uitkeek op een haven. Zijn vader toen tegen hem: ‘Een boot is het veiligste in de haven, maar daar is hij niet voor gebouwd.’ Nog altijd geeft deze uitspraak Hakim kracht om door te gaan wanneer het moeilijk wordt. Hakim is altijd trouw gebleven aan het kind in zichzelf. Hij adviseert Annemiek om hetzelfde te doen, en met speelsheid door het leven te gaan. ‘Vaak zoeken we het geluk in de grote dingen, maar geluk is juist te vinden in het kleine.’

Laatste deel over die hogere levenskunst voor gevorderden die we allemaal gaan beoefenen.

Na een heel leven samen je partner verliezen en jezelf hervinden, is levenskunst voor gevorderden. Maar waar leer je die kunst? Deel 3!

Hoe kan het felle gevoel van rouw overgaan in wonen in weemoed? Deel 2 van een zoektocht.

Op oudere leeftijd je levenspartner verliezen, het is levenskunst voor gevorderden. Toch overkomt het velen van ons. Net als Ella. Zij gaat met Annemiek op zoek naar lotgenoten en wijze woorden. Een serie.

Op de hei komt Annemiek steeds een schaap tegen. Ze noemt hem inmiddels Karel. Een ram, in z’n eentje. De beroemde Gooische kudde is in geen velden of wegen te bekennen. Is Karel de kudde kwijt? Of is het gewoon een eigenwijs weglopertje? Hij lijkt op het schaap in het Thomas-evangelie. Daar brengt de herder het verloren dier niet terug naar de kudde, maar zegt dat deze wegloper hem liever is dan alle andere kuddedieren. Er is niemand die de vrijheidsdrang van het weggelopen schaap en van ons kuddegedrag beter onder woorden kan brengen dan de Indiase anti-goeroe Jiddu Krishnamurti. Volgens hem is de waarheid een land zonder wegen. In Podcast De Verwondering gaat Annemiek Schrijver op zoek naar de vrijheid. De stem van Krishnamurti wordt vertolkt door Alex Verburg.

'Buiten wonen', hoe zou dat zijn? Vervolg van Annemieks zoektocht naar heilige grond.

De ruimte roept, de vrijheid lonkt, het avontuur knipoogt. Maar wat moet een stadse op het platteland? Annemiek gaat op zoek naar heilige grond....

Nooit vergeten te keten! Maar.....wat heeft keten met meesterschap te maken?

Gulheid (zn) : edelmoedigheid, gulhartigheid, mildheid, onbekrompenheid, generositeit, milddadigheid, royaliteit, vrijgevigheid. Maar wat is het eigenlijk?

Brief aan mijn jongere ik

Leonardo da Vinci had veel visioenen die waarheid zijn geworden, zoals de uivinding van de lift, het vliegtuig, de baggermachine. Alleen die ene voorspelling is nog niet uitgekomen....

Het wonder van het alledaagse.

Zomaar wat zomerzotheden...

Over alleen op vakantie gaan enzo...

Die mocht je niet maken volgens de tien geboden. Gesneden beelden. Toch doen we dat nog steeds de hele dag. Van elkaar, van onszelf, van de werkelijkheid. In de keuken van Annemiek staat een enorm gipsen beeld van Jezus, die met open armen iedereen welkom staat te heten. Wat zou er gebeuren als zo’n beeld aan gruzelementen gaat? Een aflevering van Eerste Hulp bij Verwondering. En Klaas Vos helpt mee…

Totaal onvoorbereid ontmoeten Jurjen en Annemiek elkaar in de boshut.

Ter herinnering....

Dick Woudenberg groeide op in een NSB-gezin. Hij was 11 jaar toen de oorlog uitbrak. Dick kwam terecht op een geïsoleerde eliteschool van Adolf Hitler in Duitsland, alwaar hij werd gehersenspoeld. Na de oorlog moest hij gedeprogrammeerd worden. Woudenberg ontwikkelde zich tot een groot leraar en psychotherapeut en werd de beste vriend van Annemiek Schrijver. Zijn hele leven worstelde hij met zijn verleden. Twee jaar geleden stierf Dick op 89-jarige leeftijd. In Podcast de Verwondering gaat Annemiek op zoek naar de bijzondere manier waarop haar vriend zijn nazi-jeugd onder ogen durfde komen. De stem van Dick wordt vertolkt door Lex Bohlmeijer.

Op Eerste Paasdag overleed theoloog en dichter Huub Oosterhuis op 89-jarige leeftijd. In 2016 was hij te gast in De verwondering, op zondag 16 april wordt deze aflevering herhaald. Op paasmorgen sprak Huub Oosterhuis met Annemiek Schrijver over de betekenis van het paasverhaal en de thematiek van lijden en opstanding. 'Met Pasen vertel je elkaar dat het de dag is om opnieuw te beginnen. Je spreekt af dat je de hoop niet laat varen.' Huub Oosterhuis zag kerken als broodnodige huizen van vertroosting. Zijn boodschap was dan ook: 'Houd elkaar vast, zoek elkaar op. Zorg dat je een plek vindt waar je bemoedigd wordt en vertroosting vindt.' Sinds de jaren zestig maakte Oosterhuis naam als dichter en Bijbeluitlegger die de Bijbelse boodschap op hedendaagse wijze probeerde te vertolken. Zijn werk had grote invloed op de vernieuwing van de liturgie in de Rooms-Katholieke Kerk. Zijn poëtische oeuvre varieerde van psalmbewerkingen tot politieke protestliederen, mystiek getinte gezangen en vaak zeer persoonlijke 'vrije poëzie'. Zijn liederen stonden op het repertoire van veel parochies en kerken. Oosterhuis was sinds 1965 voorganger in de in 1960 opgerichte Amsterdamse Studentenekklesia, die een alternatief in de volkstaal wilde bieden voor de Latijnse mis. De RK-Kerk verstootte hem in 1970 als priester toen hij na zijn huwelijk in diensten van de ekklesia bleef voorgaan. Een jaar eerder was hij wegens zijn afwijzing van het verplichte celibaat uit de jezuïetenorde gezet. Om het debat over politiek en cultuur te stimuleren, richtte de in 1933 geboren Amsterdammer Oosterhuis in 1972 het centrum De Populier op, dat begin jaren tachtig overging in het politiek centrum De Balie. In 1990 stichtte hij het centrum voor religie, politiek en cultuur De Rode Hoed. Hij was daar van 1991 tot 1998 directeur.

Econoom Paul Schenderling pleit voor een radicale ommezwaai in ons denken, van groei naar leven van genoeg. Die ommezwaai is noodzakelijk om onze wereld leefbaar te houden. Samen met presentator Annemiek Schrijver luistert Paul naar een fragment van Martin Luther King, zijn grote held. Daarin vertelt King hoe hij op het donkerste moment in zijn leven een innerlijke stem hoorde, die hem opriep om door te strijden voor rechtvaardigheid en waarheid. “In de hele Bijbel wordt dit voorzegd: Mensen die open staan en kwetsbaar durven zijn, zullen geholpen worden”, aldus Paul.  Dat is ook waar Pasen voor Paul over gaat. “Pasen wordt ons geschonken. Het is het initiatief van God voor een nieuw leven. We moeten ons leven durven verliezen om dat geschenk te aanvaarden.”

Toen Jan Verduijn zijn vrouw verloor aan borstkanker, kwam hij in een duistere periode terecht. Zijn redding kwam uit een verrassende hoek: de helende werking van de adem. Jan Verduijn verloor zijn vrouw Merel zeven jaar geleden aan borstkanker. De slopende ziekte en Merels overlijden waren traumatisch. Er begon een duistere periode waarin hij worstelde met alcohol en de zinloosheid van het leven. Waar hij voorheen kon putten uit zijn geloof, was hij nu ook het vertrouwen in God volledig kwijt.  Zijn redding kwam uit een verrassende hoek: de helende werking van de adem. Tijdens rouwbegeleiding leerde hij dat zijn ademhaling hem altijd iets te vertellen heeft: “Je adem is de link tussen lichaam, hart en ziel. Als je adem stokt, stokt er ook iets in die verbinding.” Ook ontdekte hij het belang van de adem in de christelijke traditie. Zo staat het Hebreeuwse woord ruach zowel voor de levensadem als voor Gods aanwezigheid. Inmiddels heeft Verduijn een nieuwe vriendin en een zoontje van anderhalf: "Als ik terugkijk, lijkt het wel een heel nieuw leven. Toch probeer ik ook mijn jaren met Merel niet los te laten. Het heeft me gevormd." Met zijn spirituele centrum ‘Op Adem’ helpt Jan nu andere mensen te groeien in vertrouwen en rust, met de ademhaling als uitgangspunt.

De langgekoesterde pelgrimstocht van theatermaker Marjon Moed zette haar aan het denken over het belang van christelijke rituelen. Inmiddels is haar godsbeeld flink veranderd. Marjon Moed ziet het leven als een pelgrimage. Als programma- en theatermaker loopt ze met onderzoekende blik door het leven, waarbij ze droomt van de dag dat alles goed komt. Zo ging ze tijdens de coronacrisis aan de slag als buddy op de corona-ic. Hier hielp ze het medisch personeel met alles waarvoor je geen medische kennis nodig had, zoals eten rondbrengen en bezoek ontvangen. Het team bestond vooral uit corona-werklozen, zoals horecapersoneel, stewardessen en mensen uit de culturele sector. Marjons creatieve kwaliteiten bleken hard nodig in de klinische ziekenhuisomgeving: “vaak wordt kunst gezien alsof het voor de leuk is, terwijl ik denk dat het ons juist op de been houdt.” Marjon maakte ook letterlijk een pelgrimage.  Ze ging vorig jaar te voet naar Santiago de Compostella: een langgekoesterde droom. Tijdens de tocht leerde ze veel over zichzelf en het leven, waarbij ze alles op haar reis steeds als metafoor zag: “iedereen deelde daar zijn eten met elkaar. Maar als je je banaan deelt, betekent het ook dat je een stuk houdt voor jezelf. Dat inzicht heeft me zoveel verlichting gegeven!”

Een tussendoortje van Annemiek.

Schrijfster Susan Smit voelt dat ze een taak heeft in dit leven: ze wil de kennis van oude natuurreligies terugbrengen in de samenleving.    Volgens Susan Smit zit de westerse wereld in een spirituele crisis. Veel mensen voelen zich niet meer verbonden met de natuur, en met het hogere. Die spirituele crisis is volgens Susan ook de oorzaak van andere problemen in de wereld, zoals de klimaatcrisis. Ze ziet het als haar taak om mensen erop te wijzen dat ze met alles en iedereen verbonden zijn: “Als we ons meer verbinden met ons diepste innerlijk, dan voelen we ons ook al veel meer verbonden met het grote geheel.” De oude, voorchristelijke natuurreligies bieden volgens Susan de sleutel tot die verbinding. Vrouwen die kennis van die religies bezaten werden vroeger veroordeeld als heks – een belangrijk thema in Susans boeken. Een aantal jaar geleden kwam Susan zelf als heks ‘uit de bezemkast’. Spreken en schrijven over mystiek en spiritualiteit gaat Susan steeds makkelijker af, maar het heeft een tijd geduurd voordat ze dat durfde. Ze noemt dat ‘brandstapelangst’, de angst om beschimpt te worden. Vrijheid en autonomie zijn belangrijke thema’s in het leven van Susan, ook al was het soms niet makkelijk om er alleen voor te staan. Haar jeugd was niet altijd makkelijk, en ook de scheiding van de vader van haar kinderen raakte haar diep. ‘Ik was bang om mijn kinderen kwijt te raken. Mijn hele systeem sloeg op hol, ook fysiek’.  Wanneer we de natuur goed observeren, kunnen we volgens Susan conclusies trekken over ons eigen leven. Bijvoorbeeld wanneer we kijken naar de cycli van de maan: van wassende maan, naar volle maan, naar afnemende maan en uiteindelijk de donkere maan. ‘De afnemende maan, de fase van verval, van afbraak, dat hoort erbij, dat is ook een onderdeel van het bestaan’. 

Zomaar een levensvraag tussendoor.....

Presentatrice Sofie van den Enk zet binnenkort een bijzondere stap: ze wordt jodin. De rituelen en tradities geven haar houvast. Sofie vindt er ruimte voor de verwondering die ze als jong meisje al voelde. Soms slaat die verwondering om in vertwijfeling – depressie kan dan de kop op steken. Waarom zijn we hier? Wat is het heelal? Hoe is alles begonnen? Die grote vragen hielden presentatrice Sofie van den Enk als klein meisje al bezig. Antwoorden waren er niet direct. Haar ouders hadden zich heel bewust van het christelijk geloof losgemaakt. Toch, wanneer de kleine Sofie met haar grootouders meeging naar de kerk, vond ze het er fijn. In haar studietijd ging Sofie haar hang naar het christendom verder onderzoeken, maar met weinig succes. Ze kreeg meerdere ‘zijnsdepressies’, die verband houden met haar melancholische aanleg. Ze verwondert zich over de grootsheid van het bestaan, maar die grootsheid – en leegte? - kan haar juist ook naar de keel grijpen. Dat nare gevoel mag er niet zijn. ‘Depressie is als een verslaving. Er is een heleboel narigheid te voelen, en je durft er gewoon niet aan’. De ambitieuze Sofie ging uiteindelijk aan de slag in de televisiewereld. Met succes, maar ze stuitte ook op de harde kant van het televisievak: hoe goed je het ook doet, je kunt zo weer aan de kant worden geschoven.  Binnenkort zet Sofie een belangrijke nieuwe stap in haar zoektocht naar zin. Ze wordt jodin. Het uitvoeren van de tradities en rituelen geven haar een vorm van houvast in die grote, ontembare wereld. Wie God precies is, blijft in het joodse geloof vooral een mysterie. Juist dat werkt goed voor Sofie. ‘Bij het woord God ontstaan direct allerlei beelden. Maar een woord als de Eeuwige, daarin zit veel meer ruimte voor verwondering, voor mysterie’.

Nadat de geliefde van pianiste Marietta Petkova overleed, kon ze maandenlang geen piano spelen.Tijdens haar jeugd in Bulgarije zag ze hoe haar grootvader elke dag een olielamp aanstak. Dezesimpele handeling van het ontsteken van het licht bleek een troostrijk ritueel tijdens de rouw.  Twee jaar geleden overleed de grote liefde van pianiste Marietta Petkova. Hij was musicus, componist en tonmeister. Een slopende longziekte ontnam hem de laatste drie jaar de adem. Het was traumatisch, maandenlang kon Petkova geen piano spelen. Tot ze besloot om al haar verdriet te kanaliseren en een single op te nemen met één van zijn composities: “als ik zijn stuk speel, voelt het of hij meeluistert. Hij zit op mijn schouder, nog steeds.” Marietta Petkova werd geboren in Ruse, een stad aan de rivier de Donau in Bulgarije. Tijdens haar jeugd viel Bulgarije onder de invloedsfeer van het Sovjetregime. Naar de kerk gaan was daarom een gevaarlijke aangelegenheid. Gelukkig gaven haar grootouders de belangrijkste waarden en rituelen van de Russisch-Orthodoxe kerk aan haar door, zoals het aansteken van kaarsen, het bakken van paasbroden en het aanbidden van iconen. Op haar negentiende vertrok ze voor haar carrière naar Wenen en Canada, om uiteindelijk neer te strijken in Nederland.  Petkova gelooft dat je rouw ‘vloeibaar’ moet houden. Hiermee bedoelt ze dat het verdriet niet mag stollen, maar dat je je er steeds weer actief toe moet verhouden. Het geven van concerten is voor haar ook een vorm van rouwverwerking: “door mijn verdriet toe te laten ben ik niet alleen een performer die een kunstje doet, maar ben ik vooral mens. Dat wil ik meegeven aan de zaal.” 

Heb je een prangende levensvraag? Volgens Ashis Mathura weet je diep van binnen het antwoord al. Als pandit (hindoe-priester) ziet hij het als zijn taak om mensen hieraan te blijven herinneren. Hij leidt diensten bij de Shiv Mandir-gemeenschap in Rotterdam, en hij is daarnaast ook werkzaam als ict’er.  Ashis Mathura groeide op in Suriname. Als klein jongetje was hij onder de indruk van zijn grootvader, die als hindoe-priester mensen op kalme en oplettende wijze bijstond. Al op negenjarige leeftijd besloot Mathura daarom dat hij net zoals zijn opa priester wilde worden. Er begon een intensieve opleiding waarbij hij iedere dag les kreeg over geschriften, mantra’s en rituelen. Al op zijn veertiende was zijn opleiding voltooid en op zijn zestiende nam hij plaats in de interreligieuze raad van Suriname als vertegenwoordiger van het hindoeïsme.  Toen Mathura negentien was, vertrok hij naar Nederland om in Delft Technische Informatica te gaan studeren. Het was een verwarrende tijd. Hij voelde zich niet thuis in Nederland en kon maar moeilijk acclimatiseren. Hij miste zijn familie en zijn studiegenoten moesten niks hebben van spiritualiteit. Pas toen hij zich ook in Nederland weer meer ging richten op zijn panditschap, leerde hij dat zijn ware thuis zich in hemzelf bevindt: “Ik ben nooit alleen. Waar ik ben, daar is ook mijn familie.”   In zijn rol als pandit bleek al snel dat mensen het liefst met hem wilden praten over hun levensvragen. Ashis ontdekte dat mensen het antwoord op veel vragen vaak al in zich dragen. Hij hoeft hen daar alleen maar aan te herinneren: “Eigenlijk help ik mensen niet. Een mens kan alleen zichzelf helpen. Op het moment dat iemand beseft dat hij of zij die macht zelf heeft, dan heb je al gedaan wat je moest doen.” Ook wil hij mensen meegeven dat ze volledig zichzelf mogen zijn. Sterker nog, jezelf zijn is een plicht: “In strijd leven met jezelf is het ergste wat je kunt doen.”

De mysterieuze kunstenares Ans Markus werd beroemd met haar schilderijen van vrouwen in windsels. De windsels staan symbool voor veiligheid en geborgenheid, maar ook voor het verbergen van wie je echt bent. Dat laatste heeft Ans lang gedaan. Haar eerste man mishandelde haar, waardoor ze zeer onzeker werd. ‘Als ik langs een terras vol mensen kwam dacht ik: kan ik niet ergens achterlangs lopen? Ik had geen eigenwaarde.’  Op haar dertigste – als alleenstaande moeder – ontdekte Ans dat ze groot talent had voor schilderen. De schilderkunst hielp Ans om zichzelf te worden, en haar moeilijke verleden achter zich te laten. ‘Ik heb de windsels letterlijk en figuurlijk van me af geschilderd’. Tot haar grote vreugde merkte Ans bovendien dat ze niet alleen was. Veel vrouwen herkenden zichzelf in haar werk en haar verhaal. Ans werd een aantal jaren geleden ziek, ze kreeg kanker. Inmiddels gaat het beter met haar. Ondanks alles wat ze heeft meegemaakt, is Ans vooral dankbaar. Ze kijkt met mildheid terug op alles wat op haar pad is gekomen, zelfs op haar eerste echtgenoot. ‘Hij had zelf ook geen eigenwaarde, daardoor moest hij anderen wat aandoen. Ik heb nu medelijden met hem.’  Jezus is voor Ans een inspiratiebron. Ze bewondert hem om zijn open blik naar de medemens. ‘Die openheid, daar kunnen we allemaal wat van leren.’ 

Wat is gezondheid precies? Die vraag houdt oud-huisarts Machteld Huber al een leven lang bezig. Door te luisteren naar haar lichaam concludeert Huber dat gezondheid veel meer is dan de afwezigheid van ziekte: ‘Gezondheid is het vermogen om met het leven om te gaan’. Als jonge huisarts zag Machteld Huber dat veel collega’s naar hun patiënten keken als een monteur naar een auto: er moet een onderdeel gerepareerd worden en dan doet de auto het weer. De laboratoriumwaarden waren niet zelden belangrijker dan daadwerkelijk kijken naar de patiënt. ‘Ik vond dat zo schokkend. Zo wil ik niet worden’, dacht Huber. Het was het begin van haar levenslange strijd voor een bredere opvatting van gezondheid. Gezondheid gaat volgens Huber over ons gehele welbevinden op allerlei vlakken, niet alleen fysiek. Toen Huber meerdere keren zelf ziek werd, merkte ze hoezeer haar fysieke gezondheid verbonden is met haar psyche. Ze ervoer dat haar lijf haar iets wilde leren, bijvoorbeeld over het verwerken van de moeilijkheden uit haar jeugd. ‘Toen ik daarmee aan de slag ging, genas ook mijn lichaam’. Ze ontwikkelde een nieuwe visie, die ook internationaal steeds bekender wordt: de positieve gezondheid. Een belangrijk onderdeel van die visie is zingeving. Ieder mens heeft volgens Huber een innerlijke kern, met de diepste gevoelens en verlangens. Het is de kunst om erachter te komen wat die kern precies is. ‘Wat geeft me ten diepste vervulling? Het bijzondere is: wanneer je jezelf die vraag stelt en ernaar handelt, komen er ook dingen naar je toe. Dan gaat het leven met je dansen.’

De functie van buurtpastor in één van de armste wijken in Nederland is Bettelies Westerbeek op het lijf geschreven. Hier bouwde ze een gemeenschap op waar iedereen die het moeilijk heeft een toevluchtsoord vindt. In één van de armste wijken van Nederland werkt Bettelies Westerbeek. Deze onvermoeibare buurtpastor bouwde in de wijk Moerwijk in Den Haag uit het niets een gemeenschap. Deze ‘huis-tuin-en-keukenkerk’ biedt naast geestelijk voedsel ook vooral praktische hulp, met een weggeefwinkel, een voedselbank en een moestuin. Schuldenproblematiek, armoede, lage levensverwachting: in de wijk Moerwijk in Den Haag is het leven niet altijd makkelijk. Toch wist Bettelies Westerbeek meteen dat ze er aan de slag moest gaan. De Protestantse Kerk in Nederland richtte een aantal jaar geleden een pioniersplek op in de wijk, met een vacature voor buurtpastor.

Journalist en schrijver Babah Tarawally noemt zich een zebra. Hij heeft twee culturen in zich verenigd: de wij-cultuur van zijn jeugd in zijn moederland Sierra Leone en de ik-cultuur van Nederland.  In de jaren negentig kwam hij naar Nederland, op de vlucht voor oorlog. Babah droeg een enorme verantwoordelijkheid: zijn vader had hem uitgekozen om de familielijn in het buitenland voort te zetten. Hij kwam in Drachten terecht, waar hij zich aansloot bij de lokale voetbalclub en de kerk. Hij wilde zo goed mogelijk de Nederlanders leren kennen. “Als je in een land komt waar mensen op één been lopen, moet je niet meteen op twee benen gaan lopen.” Nu probeert Babah de wij-cultuur van zijn moederland – waarvan de kern de ubuntu-filosofie is – in Nederland te introduceren. Alles draait daarbij om de gemeenschap, zelfs de ongeborenen en de doden doen ertoe. Tegelijkertijd ziet hij ook de gevaren van de wij-cultuur: een wereld waarin het individu ondergeschikt is aan het collectief, vervalt al gauw in kuddegedrag. Bovendien bewondert Babah ook zijn nieuwe vaderland, omdat hij in Nederland de kans krijgt om zichzelf ten volle te ontwikkelen. En dat zorgt er weer voor dat de samenleving als geheel sterker wordt.

Els Thissen was een onverschrokken politieagent in Amsterdam. Ze streed tegen onrecht en was niet bang om daarbij persoonlijke risico's te nemen. Ze verliet na een aantal jaar het politiekorps, omdat haar seksuele geaardheid er niet werd geaccepteerd. Er volgde een lange zoektocht naar geluk, met wisselend succes. Tot Els op een dag in een boekhandel in het boek Een cursus in wonderen bladerde. Het boek - dat gevuld is met levenslessen - doorkliefde alle illusies die Els tot dat moment koesterde. Ons wezen is liefde, weet Els nu. In cursussen en trainingen leert ze anderen wat dat betekent.

Karim Amghar werd bekend door de documentaireserie ‘Karim pakt zijn kans’, over kansenongelijkheid en diversiteit in het onderwijs. Aan deze reeks ligt een persoonlijk verhaal ten grondslag: Karim kreeg in groep 8 een te laag schooladvies, waardoor hij al zijn motivatie kwijtraakte. Hij radicaliseerde en kwam in het criminele circuit terecht. Toen hij de kans kreeg om naar het hbo te gaan greep hij die met beide handen, waarna hij helemaal opbloeide en zich eindelijk gezien voelde. Nu geeft hij zelf het vak ‘burgerschap’ op het mbo, waar hij de potentie van zijn studenten altijd hoopt te zien. Karim is een gelovig mens, maar hij vindt het spannend om er openlijk voor uit te komen. Hij merkt dat mensen nog steeds vooroordelen hebben over moslims en hem in een hokje stoppen. Tóch licht hij zijn band met de Schepper graag toe. Dit doet hij aan de hand van een overlevering van de profeet Mohammed.

De nieuwjaarswijze!

  Toen emeritus-hoogleraar Peter Nissen voor het eerst in de ogen van zijn kleinzoon keek had hij een bijzondere ervaring: “in de ogen van een kind kijkt God ons aan.” Dit heeft voor hem alles te maken met de betekenis van kerst: het Christuskind is kwetsbaar en heeft nog niks gepresteerd in de wereld, tóch heeft God hem lief. Volgens Nissen geldt dit voor ieder mens.   Peter heeft een bijzondere weg afgelegd. Twaalf jaar geleden keerde hij de katholieke kerk van zijn jeugd de rug toe. De vernieuwingen waar hij vurig op hoopte bleven uit: hij zocht zijn heil in de Remonstrantse Broederschap, waar hij zich met een zekere vechtersmentaliteit inzette als predikant.   Tijdens corona veranderde er iets bij Peter: hij maakte dagelijks wandelingen en kreeg oog voor de schoonheid van de natuur. Hij werd milder. Hij voelde ineens een gemis en kreeg heimwee naar de katholieke kerk van zijn jeugd. Pasen 2022 kwam hij thuis: terug in de moederschoot. “Ik had het gevoel dat ik een vreemd pak aan had getrokken, nu ben ik weer thuis en kan ik mijn eigen sloffen aan.”

Meral Polat is als actrice vooral bekend van haar acteerwerk in films en series, zoals Keyzer & De Boer Advocaten en De Luizenmoeder. Zingen is echter haar grootste passie, en dan het liefst in de taal van haar ouders: het Koerdisch- een taal die tot 1980 om politieke redenen verboden was.    Meral had een sterke band met haar vader, die twee jaar geleden overleed. Hij liet haar altijd vrij in haar keuzes en motiveerde haar om haar muzikale ambities na te streven. Na zijn overlijden begon Meral aan een innerlijke reis met als hoofdvraag: wie ben ik? Ze dook in haar vaders brieven en gedichten, en besloot om samen met haar bandleden naar Dersim af te reizen, het gebied van haar voorouders. Hier kwam ze niet alleen oog in oog te staan met haar eigen wortels, maar ook met de wortels van de mensheid.   Meral ziet het leven als een leerschool, waarin ze steeds wordt uitgedaagd om keuzes te maken: “wij hebben als mens de keuze om te kiezen voor haat of liefde, wij zijn vol mogelijkheden.”

Volgens de overlevering stamt de familie van Vamba Sherif af van de profeet Mohammed. Nadat de elfjarige Vamba in de verboden kamer door geheime geschriften van zijn voorouders snuffelde, stuurde zijn familie hem weg. Zijn moeder zou hij nooit meer terugzien.  Schrijver Vamba Sherif werd geboren in een vooraanstaande familie in Liberia: de Sherifs. Deze familie zijn volgens de overlevering de afstammelingen van de profeet Mohammed. Zijn moeder was een rijke, ondernemende vrouw, die graag zoveel mogelijk haar overvloed deelde. ‘Ze geloofde dat haar goedheid zou weerklinken in de eeuwigheid’, vertelt Vamba aan Annemiek. 

Jurist Mariët Baaij groeide op in de Gereformeerde Gemeente. Ze verliet op haar negentiende de kerk. Door een unieke ervaring tijdens een gebed, noemt ze zichzelf inmiddels weer gelovig. Jurist Mariët Baaij geloofde als klein meisje heilig in de goedheid van God. Tijdens de donderpreken in de Gereformeerde Gemeente van haar ouders kwam hier echter verandering in. Tóch kon ze niet geloven dat de mens ten diepste slecht zou zijn. Ook toen ze erachter kwam dat ze op vrouwen viel, wat in de kerk niet werd goedgekeurd, bleef ze vertrouwen in haar goedheid als mens. Op haar negentiende verliet ze de daarom kerk. Ze verloor al haar zekerheden.

Na een periode binnen de dikke kloostermuren verlangde Jakob van Wielink naar een leven midden in de wereld, waarin hij iets kan nalaten aan volgende generaties. Toen Jakob van Wielink het klooster intrad nam hij een nieuwe naam aan. Hij koos voor de naam van aartsvader Jakob. Hij hecht erg aan de k van Jakob: die staat voor kwetsbaarheid en kracht. Het leven binnen de dikke kloostermuren bleek overigens niet goed bij Jakob te passen, hij verlangde naar een leven midden in de wereld met een vrouw en kinderen aan zijn zijde. Die vrouw kwam er, en hij kreeg er ook een stiefdochter bij, met wie Jakob een liefdevolle relatie kreeg. Helaas bleef het verlangen naar eigen kinderen onvervuld. Het afscheid nemen van de vaderwens ervaarde hij als een intens rouwproces, waarbij hij ook zijn identiteit als man ging bevragen: wat betekende dit voor zijn man-zijn? En hoorde hij er nog wel bij? Ook zonder kinderen blijft Jakob trouw aan zijn innerlijke vader. Hij geeft uiting aan de vaderrol in het begeleiden van mensen, en door iets na te laten waar volgende generaties iets aan zullen hebben.

Janneke Nijboer was tot voor kort een levenslustige, drukbezette dominee. Dat veranderde toen ze een jaar geleden de diagnose spierreuma kreeg. Ze kampt sindsdien met veel pijn en vermoeidheid, ze beweegt zich in een innerlijk landschap van dorheid en schaarste. Hoe lang dit nog gaat duren is onduidelijk. Lang was Janneke boos op haar ziekte, en soms is ze dat nog steeds. Ze probeert zich zo goed mogelijk tot de nieuwe realiteit te verhouden. ‘Ik moet leren om niet meer beter te willen worden’, vertelt ze Annemiek. Op haar website schrijft Janneke blogs over hoe dit leerproces haar vergaat. Mag ze er nog zijn, ook nu ze niet langer de duizendpoot is die ze ooit was? Ja, zegt ze, maar het vergt een innerlijke zoektocht om tot dat inzicht te komen.

Kunstenaar Janpeter Muilwijk verloor zijn dochter Mattia zeven jaar geleden aan zelfdoding. Mattia was begaafd, creatief en muzikaal, maar werd ook getergd door stemmen in haar hoofd die zeiden dat ze dood moest. Ze was net zesentwintig jaar.   Door haar suïcidaliteit stonden Janpeter en zijn vrouw altijd in de waakstand, waardoor liefde steeds meer plaatsmaakte voor angst. Dit werd voor Janpeter duidelijk toen hij zelf een klein herseninfarct kreeg en zijn zicht gedeeltelijk verloor, waardoor hij haar niet meer kon behoeden. Hij kon er alleen maar voor haar zijn. Het werd een periode waarin de pure liefde tussen vader en dochter centraal stond: “mijn enige taak als haar vader is om haar lief te hebben.”   Door zijn eigen christelijke opvoeding en persoonlijke geloofszoektocht stonden religieuze en spirituele thema’s altijd al centraal in Muilwijks kunstwerken. Na de zelfdoding van Mattia werd het naast interesse ook pure noodzaak om kunst te blijven maken over het goddelijke en ‘de andere kant’. Het bleek een manier om contact te onderhouden met Mattia, die nog altijd zeer levendig aanwezig is in het leven van haar geliefden.

De nieuwe roman van Alex Verburg. Kan een leugen uit liefde begaan niet meer waarheid in zich dragen dan een waarheid zonder genade? Jochem vertelt het verhaal van drie generaties en hun bakermat, de boerenhoeve Patrimonium. Een geschiedenis van raadselachtige verbanden, van onmacht en overmoed, verlies en verlangen. Alex Verburg neemt de lezer mee in een zoektocht naar verbinding en troost.

Voor reizend journalist Chris Keulemans is het woord ‘welkom’ een van de mooiste woorden. En: ‘Ik ken u niet, maar u bent welkom’ de mooiste zin. Hij trof die aan in de drie heilige boeken (Bijbel, Koran, Thora). Het verhaal van de gastvrije Abraham is tevens zijn dierbare tekst en vormt het hart van Keulemans’ boek Gastvrijheid. Zonder een deur die opengaat, een tafel die wordt gedekt zouden reizigers soms ten dode opgeschreven kunnen zijn. Zelfs zijn eigen tafel in Amsterdam-Noord is een gastvrij personage: hier verzamelen zich onbekende en vertrouwde vrienden die ideeën en ervaringen uitwisselen. Al reizende leerde Keulemans ook de kunst van het gast-zijn: er zijn vragen die je niet stelt.  Chris Keulemans leidde cultuurcentra zoals De Balie in Amsterdam. Ook daar was zijn functie die van de gastheer, die ontmoetingen mogelijk maakt. Maar waar is hij zelf thuis? Wie bepaalt, vraagt hij zich in zijn reportages uit grensgebieden af, wie het recht heeft om een plek thuis te noemen? Wie hoort ergens en wie is de buitenstaander?  

Ruim tien jaar geleden verdween Job, de achttienjarige zoon van Roek Lips, in zee aan de Spaanse kust. Zijn lichaam werd nooit gevonden. Het drukke leven van vader en omroepbaas Lips kwam plotseling tot stilstand.   Na een periode van intense rouw leerde Lips om de dood van zijn zoon te aanvaarden, hoe moeilijk dat ook is. Het Bijbelboek Job – waarin de hoofdfiguur op de proef wordt gesteld door God – hielp daarbij. Het verhaal van de Bijbelse Job gaat over het aanvaarden van de rampen die je in het leven kunnen overkomen.   “Zowel het leven als de dood zijn ons gegeven”, vertelt Lips aan Annemiek. “Uiteindelijk gaat het erom voor beide de dankbaarheid te kunnen voelen.” Zelfs in zijn diepste wanhoop is er toch altijd iets dat hem draagt, zo heeft Lips ervaren.   De dood van Job zette Lips op een ander spoor in zijn carrière. Lips is geen omroepbaas meer. Nu voert hij voor zijn platform ‘Nieuwe Leiders’ gesprekken met allerlei bestuurders, wetenschappers en kunstenaars over de zin van het leven, en over het bouwen aan een nieuwe wereld.

Jos Wienen studeerde geschiedenis en theologie, maar werd bestuurder: het burgemeesterschap van Haarlem ervaart hij als een prachtig vak. Omdat hij kennelijk ‘ lastig’ was voor het criminele circuit werd hij ernstig bedreigd. Geruime tijd moest hij op een geheim adres onder voortdurende bewaking doorbrengen. Hij besefte: het kàn fout gaan, maar hij wist zich veilig in Gods hand. ‘De grondtoon,’ constateert Wienen, ‘is altijd vertrouwen.’ Het vaderschap is een belangrijk thema in zijn leven: zijn taak als burgervader, het vaderschap over zijn kinderen, het geloof dat zijn eigen vader hem voorleefde, en God de Vader. Dat varieert van verantwoordelijkheid tot onvoorwaardelijke liefde. Het inspireert hem om nabij te zijn, zich te verdiepen in het waarachtig medemens zijn. In alle drukte koestert hij de stilte. Onvergetelijk is zijn ervaring op de berg Horeb, in de zinderende hitte. Daarom is zijn dierbare tekst die uit 1 Koningen 19, waar beschreven staat hoe Elia de Heere hoorde in ‘het suizen van een zachte stilte’. Zo komen we, zegt Jos Wienen, op de essentie van het bestaan, de diepte in de werkelijkheid. Waar falen mag en vergeving voorhanden is.

De romans van Liesbeth Goedbloed staan vol met Bijbelse symboliek en grote religieuze vragen over schuld en genade. Ze laat zich voor haar boeken inspireren door haar eigen jeugd in een streng reformatorisch gezin, waar weinig ruimte was voor barmhartigheid. Fouten werden keihard afgestraft. Psalmen werden haar vluchtheuvels, omdat er in deze teksten ruimte was voor alle emoties én er een directe relatie met God voelbaar werd.   Pas toen ze op haar achttiende de kerk verliet, ontmoette ze voor het eerst mensen buiten haar eigen geloofsgemeenschap. Ze realiseerde zich toen pas hoe traumatisch haar jeugd was geweest. Er begon voor Liesbeth een zoektocht naar lichtvoetigheid en bereikbare vrede: een vrede die héél nabij is. Ze vindt deze vrede vooral in de natuur: “Het boek van God is heel lang een gesloten boek geweest, maar het boek van de natuur ligt altijd open.”

Voormalig ambtenaar Co Engberts achtte zich totaal ongeschikt voor de politiek. En nòg. Terwijl hij inmiddels ruime ervaring heeft als gemeenteraadslid voor de PvdA in Rotterdam. Te ongeduldig, zegt hij zelf. Maar de behoefte om mensen te helpen hun problemen op te lossen heeft de overhand. Ondanks persoonlijke doodsbedreigingen. “Het is mijn verantwoordelijkheid om niet mijn mond te houden,” zegt hij. Hij weet wat het is om er niet bij te horen. In anderen herkent hij het fundamentele gevoel van afgewezen te worden en probeert dat op te heffen. Die pijn en eenzaamheid ervoer hij in zijn jonge jaren toen hij nog niet wist wie hij wilde zijn. In die kwetsbare periode overleed plotseling zijn vader. Dat sloeg een diepe wond. In de jaren die volgden wist hij zich door anderen te laten leiden en voelde hij zich gedragen door het geloof.

‘Wat als je in gevaar bent, en niemand doet wat?’ Die gedachte komt plotseling op bij Aaltje van Zweden, in haar nieuwe huis in Amsterdam. Aaltje wil weten waarom deze gedachte zich zo scherp aandient, en gaat op onderzoek. Wat blijkt: tijdens de oorlog is een gezin uit het huis weggevoerd. Aaltje gaat nog een stap verder. Ze zet zich al jaren in voor kinderen met een beperking, met name autisme. Vanuit die achtergrond zoekt Aaltje uit wat er in de oorlog met kwetsbare kinderen is gebeurd. De waarheid blijkt gruwelijk, zo beschrijft ze in haar laatste boek ‘Waar ben je thuis’.   Aaltjes betrokkenheid bij kwetsbare kinderen komt voort uit eigen ervaring. Samen met haar man, dirigent Jaap van Zweden, is Aaltje de ouder van Benjamin. Benjamin is autistisch en hij heeft een verstandelijke beperking. Benjamin is een leermeester voor zijn moeder, Aaltje noemt hem liefdevol, ‘mijn andere dirigent’.   Benjamin kan niet goed communiceren. Zo dwingt hij Aaltje om haar maskers te laten vallen en in het hier en nu te leven. Wees met me, maak contact met me, dat is wat Benjamin haar vraagt. De lessen van Benjamin hebben Aaltje ook geholpen bij het verwerken van haar eigen onveilige jeugd, die werd beheerst door haar alcoholistische vader.   Het is Aaltjes wens dat mensen met een beperking veel meer zichtbaar worden in het leven van alledag. Dat maakt ons zachter, en daardoor ook sterker.

Wat betekent het om een beperking te hebben, en wat zegt dat over ons menszijn? Met die vragen houdt schrijfster en onderzoeker Jacqueline Kool zich bezig. Dat doet ze vanuit haar eigen ervaring: Kool heeft sinds haar jeugd een progressieve spierziekte, ze zit in een elektrische rolstoel.   De buitenwereld heeft vaak vooroordelen over mensen met een beperking: ze zouden een zwaar leven hebben, er kan heel veel niet. Tegen die vooroordelen komt Kool in het geweer. Ze kiest ervoor om ja te zeggen tegen het leven, met alles wat daarbij hoort. Natuurlijk is het soms moeilijk, maar geldt dat niet voor iedereen? En wat weten we nu werkelijk van de ander?   Kool is een hartstochtelijk dansliefhebber, ze ziet haar lichaam dan ook als haar danspartner. Soms wil het lichaam in de dans een kant op die niet gewenst is, maar altijd blijven ze in een liefdevolle verstrengeling verbonden.

Ex-psychiater Bram Bakker stond jarenlang bekend om zijn spraakmakende opinies. Hij bekritiseerde de vele protocollen en richtlijnen in de psychiatrie, die wat hem betreft niet bijdroegen aan de kwaliteit van de zorg. Hierdoor voelde hij zich vaak een eenling in zijn vak. Nu hij psychiater af is kan hij helemaal zichzelf zijn- maar dat ging niet zonder slag of stoot.   Eenzaamheid ligt in Bram Bakkers leven altijd op de loer. Toen hij in korte tijd vijf goede vrienden verloor, besloot hij in zijn eentje naar hun uitvaarten te gaan. Steeds weer ging hij kapot van verdriet, zonder dit te tonen aan zijn toenmalige partner. De relatie eindigde in een scheiding, waarna hij negen maanden thuis zat door een onverklaarbare afwijking aan zijn cerebellum. Hij gebruikte de tijd om te reflecteren op zijn jeugd én op zijn toekomst.    Het gaat nu beter dan ooit met Bram Bakker. Hij heeft omarmt dat -hoe cliché dat volgens hem ook is- kwetsbaarheid kracht is. Om dit inzicht in de praktijk te brengen zingt hij een stuk van zijn inspiratietekst: ‘De Wedstrijd’ van Bram Vermeulen, dat hij liefdevol zijn lijflied noemt.

Ja....wie?

Niemand zingt zo gemakkelijk als deze troubadour, maar toch kon ze een jaar lang geen noot of woord uitbrengen. Die stilte bracht haar grootste schat. De Verwondering met Lenny Kuhr.

‘Als vorige week de wereld vergaan is, plant ik vandaag een appelboom.’ Haar wereld is inmiddels vergaan. Hoe is het met haar appelboom? De Verwondering met Nynke Sietsma.

Ze staat bekend als rouwdeskundige, maar inmiddels kan ze geen zelfhulpboek meer zien. Na een stevige burn-out en tijdens de levensgevaarlijke ziekte die ze kreeg, keek ze de duisternis recht in de smoel. Het leven werd eenvoudig. De Verwondering met Daan Westerink.

Na jaren op een plek gewoond en gewerkt te hebben die niet goed bij haar paste, keert ze terug naar haar geliefde weidse landschap. Hoe kijkt ze nu naar de bochten in haar levenspad? En wat is er toch met die Friese hemel? De levenskunst van Tieneke van Lindenhuizen.

Drie jaar lang zat hij in Duitse concentratiekampen. Toen zijn trein uiteindelijk uit Theresienstadt vertrok, nam hij zich plechtig voor iets van zijn leven te maken. Psychiater Herman van Praag is nu 92. Waar vindt hij toevlucht?

De uitdrukking: 'Bij de loodgieter lekt de kraan' vertelt ons dat deskundigheid nog geen garantie is voor eigen levensgeluk. Bij schrijver en leraar Hans Korteweg (78) is dat wel het geval. Hoe brengt hij nu de wijsheid die hij anderen leerde in praktijk? Waar vindt hij toevlucht?

‘Weutikveul’. Dat denkt Annemiek steeds meer. Diepe inzichten die ze opdoet overlijden ook weer. Niet erg. Ze geniet er eigenlijk wel van. Maar waar vind je dan toevlucht? Bijstand, hulp. Die vraag gaat ze de komende tijd eens stellen. Haar eerste gast is een van de belangrijkste leraren boeddhisme van ons land. Hij richtte het centrum Shambhala op, gaf z’n hele leven les en schreef veel boeken. Nu is hij 77. In gedachten noemt Annemiek hem Job, want hij lijkt bijna alles verloren te hebben. Han de Wit. Waar vindt hij toevlucht?

Ha, een roman die Het Evacomplex heet! Daar is Annemiek als de kippen bij! Ze lijdt er al een leven lang aan. Dat de vrouw het altijd gedaan heeft. Dat het meisje overal de schuld van krijgt. Van de schrik en de weeromstuit durft ze niet eens te flirten. Jammer hoor, zo’n Eva-complex. Maar wat is het eigenlijk? En waar loopt een mens zoiets op? Bestaat er trouwens ook zoiets als een Adamcomplex? Annemiek zoekt de beide schrijvers van de vuistdikke roman Het Evacomplex op. Jacob Slavenburg en Jeroen Windmeijer.

Dankbaarheid, wat zou het zijn? De een lijkt het aan te vliegen, een ander blijft kwaad, verdrietig of verbitterd door de butsen die we allemaal oplopen. Hoe leer je het verborgen geschenk te zien in tegenslag? Dichter en filosoof Hein Stufkens zat als kind op het internaat van de norbertijnen in Heeswijk. Een eenzaam jongetje tussen witte paters… wat heeft hij daar opgestoken? Wat is het verborgen geschenk voor een kind dat heimwee heeft? Luister naar Podcast de Verwondering.

Financiële tegenslag, de dood van zijn baby en zelfs zijn herseninfarct houden hem niet weg van zijn levenslust. Hij loopt met een stok, ziet er jonger uit dan ooit en is de eerste mens die Annemiek sinds coronatijd gul omhelst. Frits Janmaat. Wat bezielt hem? En kunnen we iets van zijn passie leren, meenemen?

Ken jij de sensatie dat je talent ook een schaduwkant heeft? Of misschien moet je zeggen dat onze overlevingsmechanismen een gevangenis kunnen worden. Wat dat betreft zijn we tegelijkertijd een wonder en een probleemgeval. Dat zegt Jan Kortie in z’n heerlijke boek ‘Jouw ziel wil zingen.’ Jan Kortie is stembevrijder en leert mensen improviseren. Dan blijken we vooral heel wat te moeten afleren. Wat komt er tevoorschijn als je je aangeleerde gewoonten laat varen?

Annemiek krijg een mailtje over een bijzondere vrouw van in de 80. Een dame die al jarenlang ongedocumenteerde vrouwen helpt, een Hongaars meisje in huis heeft en en passant straatvuil opruimt. Die vrouw verdient een podcast, zo lees ze en besluit om contact op te nemen met deze Henny van den Nagel. Samen proberen ze erachter te komen wat Henny beweegt. En wie ze is. Een gewonder genezer? Een rijpe engel? En waarom ontroeren deze vragen haar zo? Luister naar podcast de Verwondering.

Hans Korteweg is altijd al een pionier geweest. In alles wat hij doet bewandelt hij zijn eigen pad, waarbij hij probeert door te dringen tot het hart van de dingen. Nu wordt zijn wijsheid aan de praktijk getoetst: zijn vrouw Hanneke heeft de ziekte van Alzheimer. Het is een zegen in vermomming. Luister naar de podcast: ‘Vermalen door de zegen.’

Je kunt hem tegen het lijf lopen in zijn troosthuisje, maar ook in kelders of kerken. Hij luistert naar je en boetseert dan een gedicht. Wat zal deze troostdichter Boudewijn Betzema met het verhaal van Annemiek doen? Luister naar podcast De mobiele trooster.

Margot van Schayk heeft nu voor de vierde keer kanker. Deze keer is het ongeneeslijk. Ze schreef een prachtig boek voor haar zoontje Tomas. Luister naar haar levenskunst in de podcast: ‘Ik val niet, ik dans.’

“Alleen wie het uitschreeuwt voor de joden, mag gregoriaans zingen!”. Dat is een van de vele pittige uitspraken van Dietrich Bonhoeffer. Hij moest zijn moed en trouw met de dood bekopen. Wie was deze inspirerende man? Luister naar Podcast de Verwondering.

Nog één keer vragen van kijkers van De Verwondering: Mijn zoon is 33 en heeft ms, waarom liet God het toe dat er 6 miljoen joden werden vermoord, ik ben een zeer actief persoon maar ben door ziekte afgekeurd. Allemaal vragen over de zin van het leven. Nog één keer zoekt Annemiek dichter en filosoof Hein Stufkens op. Op een kerkhof. Wat is de zin? En wat nu als je er geen zin meer in hebt? Luister naar podcast De Verwondering: Moeder, waarom leven wij?

Mag ik er zijn? Doe ik er eigenlijk wel toe? Een vraag die stiekem in allerlei toonaarden in ons opkomt. De kerken lopen leeg maar onze levensvragen blijven. Waar kunnen we nu nog ons hart uitstorten? De huisarts heeft een beroepsgeheim maar die heeft het te druk voor echte hartenkreten. Maar er is goed nieuws: tegenwoordig mag je de zielenherder van vandaag bij je thuis uitnodigen. Karin Seijdell is zo’n geestelijk verzorger. Haar jurk is rood en met haar is het goed praten over de dood. Luister naar Podcast De Verwondering. Wil je zelf een gesprek aanvragen met een geestelijk verzorger?: www.geestelijkeverzorging.nl/thuis 085 004 3063

Maria heet ze. Ze is postbode. Maar daar is lang niet alles mee gezegd. Annemiek kent haar alleen van Facebook. Maria heeft ook een site. Die heet: Maria ontwaakt. Daar staat onder andere dat je hart gebroken moet worden, vloeibaar als water, zodat het zacht alle kanten op kan stromen. Een postbode die schrijft over de zin, het doel van het leven. Als dat geen verwondering in het alledaagse is. Annemiek besluit contact met Maria te zoeken….

We doen ons best. En meer. En dat vinden we niet goed genoeg. Dat blijkt wel uit vragen die kijkers van De Verwondering stellen: kun je leven zonder vuile handen te maken, moet je je schaduwkanten bevechten of accepteren, kan zelfdiscipline je in de weg zitten, moet ik mezelf ter discussie stellen of kan ik denken: zo ben ik nu eenmaal; hoe neem ik verantwoordelijkheid voor m’n leven? Het zijn allemaal vragen over onze schaduw. Met filosoof Hein Stufkens loopt Annemiek door Zeeuws-Vlaanderen, het vlakke land dat in de loop van de geschiedenis één groot slagveld is geweest. Over schaduw gesproken….

Jan loopt het liefst op klompen. Maar ooit werkte hij ergens op kantoor, in een hoge flat. Tot het misging. Jan Graafland besloot eindelijk zijn achternaam eer aan te doen en werd tuinman. Hij schreef er een prachtig boek over: Groene genade. De titel alleen al. In podcast De Verwondering onderzoekt Annemiek Schrijver met Jan wat neergroeien betekent.

Zelfs kinderen zeggen het tijdens gezellig bedoelde spelletjes tegen elkaar: ‘Dan maak je maar zin!’ Niet gek dat we vaak dansen in andermans agenda, ons aan afspraken, regels en dogma’s houden waar we zelf nooit opgekomen zijn. Gaandeweg verliezen we onze eigen grenzen uit het oog. Is dat de oorzaak van de burn-out? Hoewel discipline en stoerheid haar wel ergens gebracht hebben, moet Annemiek bekennen dat ze veel tegen haar zin gedaan heeft in haar leven. Is zij de enige? En kan het ook anders? Ze gaat te rade bij een wijze vrouw: Lisette Thooft. Luister naar Podcast De Verwondering: ‘Dan maak je maar zin.’

Normaal gesproken heeft Annemiek zelf een heleboel vragen op zak. Maar in dit geval wordt ze erop uit gestuurd met een paar levensvragen van kijkers van De Verwondering. Ze gaan over de liefde. Annemiek legt ze voor aan filosoof en dichter Hein Stufkens. Maar het gesprek verloopt heel anders dan verwacht. Want liefde blijkt veel mysterieuzer en ruimhartiger te zijn dan we vaak vermoeden.

Het is liefde uit een sprookje, zoals de Braziliaanse Galileia en de Twentse André elkaar ontmoeten. Zelfs als het noodlot ze treft. ‘Wat een rups het einde noemt, noemt de rest van de wereld een vlinder’, dat is het levensmotto van André. Dit liefdespaar heeft van hun een wond een heilige wond gemaakt; ze nemen hun verlies en weten hun pijn om te zetten in goud. Spelen en vliegen, liefde en levenskunst. Een Valentijns-editie van podcast De Verwondering, met Annemiek Schrijver.

Klaas Vos is misschien wel de meest ontroerende dominee van ons land. Ooit was hij radiomaker voor de VPRO. En reisleider. Nu is hij met emeritaat, pensioen dus. Maar hij staat nog steeds op menig kansel. Ook doet hij aan standup-comedy. Klaas staat op het punt terug te keren naar zijn geboortedorp Huizen, waar hij een ernstig hervormde opvoeding genoot. Klaas heeft een tijdbom in zijn buik, een aneurysma. Wat maakt deze man voor Annemiek Schrijver zo ontroerend? Welk verlangen hoort zij toch in zijn passionele performance?

De bekendste priester van ons land wordt 75. Zijn schoonheid van weleer maakte hem vaak verdacht. Met zijn provocerende mening lijkt hij zijn eigen glazen in te willen gooien. Ook hangt er soms een wolk van eenzaamheid om hem heen. Wat ziet Antoine Bodar als hij omkijkt in verwondering? Deze aflevering van Podcast De Verwondering (KRO-NCRV en NPO2) is een bijzondere ontmoeting tussen de priester en Annemiek Schrijver.

Op 30 november 1943 stierf Etty Hillesum in Auschwitz. Waarom weigerde de joodse Etty om onder te duiken? Hoe kon ze tijdens die barbaarse oorlogsjaren zo’n innerlijke vrijheid ervaren? Wie is die vrouw die zingend kamp Westerbork verliet, op weg naar haar einde? En is het geen wonder dat ze ook na haar dood in staat is God op te graven in de harten van anderen? In deze aflevering van Podcast De Verwondering (KRO-NCRV en NPO2) gaat Annemiek Schrijver op zoek naar de drijfveren van de vrouw die haar al jaren inspireert.

In de boshut van de Verwondering vertelde Volkskrant-journalist Fokke Obbema over zijn ervaringen na zijn hartstilstand. Zijn zoektocht naar de zin van het leven is in feite net begonnen. Vandaar dat de ontmoeting met Annemiek langer duurde dan de uitzending op tv. Daarom hier het integrale gesprek over nabijheid, ontroering en de kwetsbaarheid van het bestaan.

Om de twee jaar verliest Annemiek Schrijver een dierbare aan de dood. Vier jaar geleden stierf haar broer, twee jaar geleden haar beste vriend en in augustus overleed de man met wie ze achttien jaar samenwoonde en daarna goed bevriend bleef. Waar zijn deze gestorvenen? Wat doe je met niet afgemaakte gesprekken? Waar laat je je liefde en kennis rond je geliefden? Annemiek gaat te rade bij filosoof en dichter Hein Stufkens.

In Podcast De Verwondering (KRO-NCRV en NPO2) gaat presentator Annemiek Schrijver op zoek naar het wonder van het alledaagse.